Sapwellimen Siohwa Pwuhng en Kaunda oh Wehin Koht
“Komwi me lapalahpie oh roson, manaman, lingan, oh wahu. . . . komwi me nanmwarki, kaun lapalap en mehkoaros.”—1 KRON. 29:11.
1. Dahme kahrehda Siohwa kin sapwellimaniki pwuhng en wia Kaunepen lahng oh sampah?
“KAUN-O ketin koasoanehdi mwoale nanleng; ih me nanmwarkien mehkoaros.” (Mel. 103:19) Ki mahsen pwukat, sounmelkahkao kin kasalehda ire kesempwal ehu me pid duwen kaunda. Siohwa Koht, iei me Sounkapikada, kin sapwellimaniki pwuhng en wia Kaunepen lahng oh sampah.
2. Iaduwen Daniel kin kawehwehda wasa me Siohwa kin ketin kaunda irail ngehn akan?
2 Pwe emen en wia kaun, e anahne en mie me kin papah ih. Keieu, Siohwa kin ketin kaunda irail ngehn akan me e ketin kapikada—keieu sapwellime iehros oh mwuri karis en tohnleng kan. (Kol. 1:15-17) Mwurin ahnsou reirei, soukohp Daniel kilangada kasansal ehu en nanleng. E ripohtki: “Nindokon ei kilikilang mepwukat, mwoahl ekei wie koasoakoasoansoan. Oh Mehmeno me ahneki mour poatopoat ket nan ehu mwoahl pwukat. . . . Kiden aramas me wie papah, oh aramas ngedehrie me aririh.” (Dan. 7:9, 10) Ahnsou reirei Siohwa, iei “Mehmeno me ahneki mour poatopoat,” kin wia Kaunen sapwellime peneinei me inenen laud oh soandi mwahu me wiawihkihda irail ngehn kei me kin papah nin duwen “lidu kan” me kin kapwaiada kupwure.—Mel. 103:20, 21.
3. Iaduwen Siohwa ketin kalaudehla sapwellime pwuhng en kaunda ong audepen lahng?
3 Kedekedeo, Siohwa ketin kalaudehla sapwellime pwuhng en kaunda ni eh ketin kapikada audepen lahng me inenen laud oh kaselel, iangahki sampah. (Sohp 38:4, 7) Ong emen me kin kilikilang sang sampah, audepen pahnlahng kin mwekimwekid ni soandi mwahu kahrehda e mwomwen sohte anahne emen en kaweid de kaunda irail. Ahpw, sounmelkahkao pakairki: “[Siohwa] ketin mahsente, a re wiawihda; pwehki sapwellime mahsenohte, re ahpw soandier nan dewerail kohkohlahte, oh re sohte kak sapeik.” (Mel. 148:5, 6) Ahnsou koaros Siohwa kin ketin doadoahngki sapwellime manaman en kaweid, koasoanehdi, oh kaunda wiewia kan en wasa me tohnleng kan mie oh audepen lahng.—Neh. 9:6.
4. Iaduwen Siohwa kin ketin doadoahngki sapwellime pwuhng en kaunda aramas kan?
4 Koht pil ketin doadoahngki sapwellime pwuhng en kaunda ni ehu ahl tohrohr ni eh ketin kapikada tepin pwopwoud. Patehng eh ketikihong aramas kan soahng koaros me irail anahne pwe ren mourki mour me katapan oh nsenamwahu, Siohwa pil ketikihong irail manaman en kaunda kapikipikda teikan pohn sampah. Ni ahl wet, e ketikihong irail pwuhng en kaunda. (Sen. 1:26-28; 2:8, 9) Kahrehda e sansal me sapwellimen Koht kaunda me mwahu oh kadek, ahpw ni ahnsowohte e pil kin ketikihong wahu ong irail me kin mih pah. Ma Adam oh Ihp kin utungada sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda, ira pahn ahneki koapworopwor en mour soutuk nan paradais pohn sampah.—Sen. 2:15-17.
5. Dahme kitail kak ndahki duwen ahl me Siohwa kin ketin doadoahngki ong ni sapwellime pwuhng en kaunda?
5 Dahme ire pwukat kin padahkihong kitail? Keieu, Siohwa kin ketin doadoahngki ahnsou koaros sapwellime pwuhng en kaunda sapwellime kapikipikda kan koaros. Keriau, sapwellimen Koht kaunda kin mwahu oh e kin ketikihong wahu ong irail mehn pah kan. Kesiluh, atail peikiong oh utung sapwellimen Koht kaunda pahn kihong kitail peren oh nsenamwahu kohkohlahte. Ihme kahrehda Nanmwarki Depit en Israel en mahs kin mwekidki oh koasoia: “Komwi me lapalahpie oh roson, manaman, lingan, oh wahu. Sapwellimomwi mehkoaros me mi pahnlahng oh nin sampah, oh komwi me nanmwarki, kaun lapalap en mehkoaros.”—1 Kron. 29:11.
Dahme Kahrehda Wehin Koht me Anahn?
6. Iaduwen Wehin Koht kin pid sapwellimen Koht pwuhng en kaunda?
6 Ma Siohwa, Kaunepen Lahng oh Sampah, kin ketin ahnsou koaros doadoahngki sapwellime manaman oh roson, dahme kahrehda Wehin Koht me anahn? Kaun emen kin kalapw doadoahngki eh manaman ni eh kin doadoahngki ehu pwihn de koasoandi me e koasoanehdi pohn nah aramas akan. Kahrehda Wehin Koht iei koasoandi ehu me e kin ketin doadoahngki pwehn kaunda sapwellime kapikipikda kan nin duwen Kaunepen Lahng oh Sampah.
7. Dahme kahrehda Siohwa ketin koasoanehdi ehu koasoandi kapw en sapwellime kaunda?
7 Siohwa kin ketin kasalehda sapwellime pwuhng en kaunda ni soangsoangen ahl kan ni soangsoangen ahnsou. E ketin koasoanehdi ehu koasoandi kapw en sapwellime kaunda ni ahnsou me ehu irair tohrohr pwarada. Met wiawi ni ahnsou me emen tohnleng me uhwongada Koht, iei Sehdan, kamwakidada Adam oh Ihp en pil uhwongada sapwellimen Koht kaunda. Uhwong wet kin wia pelian ehu ong sapwellimen Koht pwuhng en kaunda. Ni ahl dahieu? Ni eh padahkihong Ihp me e ‘sohte pahn mehla’ ma e pahn tungoale wahn tuhkeo me Siohwa ketin keinepwihsang, Sehdan kin men wiahki me Siohwa me likamw oh sohte likilik. Sehdan pil padahkihong Ihp: “Koht . . . mwahngih me ni ahnsowohte me kumwa pahn tungoale wahntuhkehn, kumwa pahn marainla oh duwehla Koht, pwe kumwa pahn esehla dahme mwahu oh dahme suwed.” Sehdan kin kose me Adam oh Ihp kak pweida mwahu ma ira pahn pohnsehse sapwellimen Koht kosonned oh sohte pahn sohpeiong Koht pwe ren ale kaweid me pid arail wiewia kan. (Sen. 3:1-6) Wiewia wet kin uhdahn uhwongada sapwellimen Koht pwuhng en kaunda. Eri, Dahme Siohwa pahn ketin wia?
8, 9. (a) Dahme kaunen aramas men pahn wia ma uhwong pahn wiawi nan eh wehi? (b) Dahme Siohwa ketin wia ni ahnsou me uhwong wiawi nan Ihden?
8 Dahme emen kaun pahn wia ma mie me uhwongada eh kaunda nan eh wehi? Irail kan me kin ese poadopoad kak tamanda ekei soangen wiewia pwukat. Pali laud en ahnsou, kaun emen—iangahki kaun kadek men—sohte kin pohnsehse ireo, ahpw e pahn kadeikada me uhwong kan oh pakairki me irail wiahda dipen pangala wehi. Mwurin mwo, kauno pahn kihong emen manaman en kalowehdi me uhwong kan oh kasapahldo popohl. Ni mwohmwohte, Siohwa ketin kasalehda me e mwahngih soahng koaros oh e ketin mwadang pakairki kadeik ong irail me uhwongada. E ketin pakairki me Adam oh Ihp solahr warohng en ahneki kisakis en mour soutuk, oh E ketin kausasang ira nan mwetuwel en Ihden.—Sen. 3:16-19, 22-24.
9 Ni ahnsou me Siohwa ketin pakairki sapwellime kadeik ong Sehdan, e ketin kasalehda ehu koasoandi kapw en sapwellime pwuhng en kaunda, ahl ehu me e pahn ketin kasapahldo popohl oh soandi mwahu ong wasa koaros me mih pahn sapwellime kaunda. Koht ketin mahsanihong Sehdan: “I pahn kahrehiong kowe oh liho en imwintihtihpene oh nanpwungen kadaudoke kan oh kadaudokomw kan pil pahn imwintihti. E pahn sok pohn moangomwen pwe en kamwutepene oh ke pahn ke keimwen neh.” (Sen. 3:15, NW) Ni ahl wet, Siohwa ketin kasalehda me iei kupwuren Koht en ketikihong ‘kadaudoko’ en kauwehla Sehdan oh ienge kan oh kasansalehda me Sapwellime kaunda me pwung.—Mel. 2:7-9; 110:1, 2.
10. (a) Ihs me sansalda me wia ‘kadaudoko’? (b) Dahme Pohl koasoia duwen pweidahn tepin kokohpo?
10 E sansalda me Sises iei me “kadaudoke” menet, iangahki ehu pwihn tohrohr en ienge kaun akan. Irail kin wiahda Wehin Koht en Mesaia. (Dan. 7:13, 14, 27; Mad. 19:28; Luk 12:32; 22:28-30) Ahpw ire pwukat koaros sohte mwadang sansalda. Ni mehlel, pweidahn tepin kokohpo kin wia “rir me wie ekiek sang nin tepin kawa.” (Rom 16:25) Erein ahnsou reirei ieu, me irail me pwoson kan kin kasikasik ahnsou me “rir” pahn sansalda oh tepin kokohpo pahn pweida pwehn kawauwih sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda.—Rom 8:19-21.
“Rir” me Ekis ekis Sansalda
11. Dahme Siohwa ketin kasalehong Eipraam?
11 Ni ahnsou kan me dower powe, Siohwa kin ketin ekis ekis kasansalehda ire kan me pid duwen “manaman rir kan duwen Wehin Koht.” (Mark 4:11) Emen rehrail me Siohwa ketin kasalehiong ire pwukat iei Eipraam, me Siohwa ketin kamwarehki “Kompoakepahi.” (Seims 2:23) Siohwa ketin inoukihong Eipraam me E pahn ketin wiahda “wehi lapalap ehu” sang reh. Mwuhr Koht pil ketin kasalehong Eipraam: “Ekei irail pahn wiahla nanmwarki,” oh “sang kadaudokomw wehi koaros en sampah pahn alehiong irail kapai.”—Sen. 12:2, 3; 17:6; 22:17, 18, NW.
12. Iaduwen kadaudok en Sehdan kin pein sansalda mwurin Nohliko?
12 Ni mwehin Eipraam, miehier aramas kan me kin song en kaunda meteikan. Karasepe, Paipel mahsanih duwen Nimrod, iei me kadaudoken Noha: “E wiahla keieun lapalap men nan sampah. E wiahla sounkesik koahiek men ni eh kin uhwong Siohwa.” (Sen. 10:8, 9, NW) E sansal me Nimrod oh irail kan me pein wiahkin irail kaun akan kin mih pahn manaman en Sehdan. Irail oh aramas akan me kin utungada kaun pwukat kin wia kisehn kadaudok en Sehden.—1 Sohn 5:19.
13. Dahme Siohwa ketin kohpadahr ni eh ketin doadoahngki Seikop?
13 Mendahki Sehdan kin nantihong en wiahda kaunepen aramas kan, kupwuren Siohwa kin pweipweida. Siohwa ketin mahsanih ni eh ketin doadoahngki Seikop, me iei kadaudoken Eipraam: “Suda pahn kin kolokol sokon en nanmwarki, manaman en kaunda wasa pahn mihmiehte rehn kadaudoke kan. Wehi teikan pahn nohpweiong oh poaridi mwowe.” (Sen. 49:10) Kahrehda mahsen en kokohp pwukat kin kasalehda me emen me sapwellimaniki pwuhng en kaunda pahn kohdo pwehn ale “sokon en nanmwarki,” de pwuhng en kaunda, pohn “wehi teikan,” de tohnsampah koaros. Ihs me pahn wia Menet?
Lao Meno me Sapwellimaniki Pwuhng en Kaunda Pahn Kohdo
14. Mehnia inou me Siohwa ketin wiahda rehn Depit?
14 Silepen sihpw Depit, nein Sehsi, iei me Siohwa ketin tepin pilada sang kadaudoken Suda pwe en wiahla nanmwarki pohn sapwellime aramas akan.a (1 Sam. 16:1-13) Mendahki Depit wiahda dihp oh sapwung kan, e kin kenikenla rehn Siohwa pwehki eh lelepek ong sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda. Siohwa ketin kamarainihada wehwehn kokohp me wiawi nan Ihden oh ketin wiahda inou ehu rehn Depit ni eh ketin mahsanih: “I pahn kasapwilada emen kadaudokomw kan pwe en wiahla nanmwarki oh kakehlakahla sapwellime wehi.” Mahsen pwukat kin sohte kin pid Solomon te, me wia nein Depit pwutak me wiliandi ih, pwehki inowo mahsanih: “I pahn katengehdi mwoale pwe kadaudoke kan en kin kakaun poatopoat.” Inou en Depit wet kin kasansalehda me ‘kadaudoko’ me inoupe mie pahn kohsang kadaudoken Depit.—2 Sam. 7:12, 13.
15. Dahme kahrehda kitail kak nda me wehin Suda kin wia mwomwen karasaras ong Wehin Koht?
15 Sang Depit, ehu wehin nanmwarki kan me samworo lapalap kin keiehdi tepida. Kahrehda nanmwarki pwukat kak adaneki me keidi kan. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:4; 5:3; 1 Nan. 1:39) Irail kin kaunda nin duwen nanmwarki kan ni mwaren Siohwa nan Serusalem. (2 Kron. 9:8) Ni ahl wet, wehin Suda kin wiliandi Wehin Koht, kasalepen sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda.
16. Ia imwilahn kaundahn nanmwarki en Suda kan?
16 Ni ahnsou me nanmwarki oh nah aramas akan kin uhpahiong sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda, irail kin ale mehn pereparail oh kapai kan sang Reh. Mwehin Solomon kin wia ahnsoun popohl oh pweida me inenen sikla, oh met kin kasalehda ia pahn mwomwen kaundahn Wehin Koht ni ahnsou me manaman en Sehdan pahn sohrala douluhl oh sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda pahn waunla. (1 Nan. 4:20, 25) Ahpw pali laud en nanmwarki kan me kohsang kadaudoken Depit sohte kin kapwaiada sapwellimen Siohwa kosonned kan, oh aramas akan pil lohdi ong pwongih dikedik kan oh tiahk samin kan. Ihme kahrehda Siohwa ketin mweidohng mehn Papilon kan en kauwehla wehio nan pahr 607 B.C.E. Met mwomwen Sehdan me pweida ni eh kin song en kauwehla sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda.
17. Dahme kin kasalehda me Siohwa kin ketin kolokolete manaman en kaunda mendahki wehin Depit ohlahr?
17 Ohlahn wehin Depit—oh ohlahn wehin paliepeng en Israel me wiawiher mwowe—sohte kin kasalehda me Siohwa sohte sapwellimaniki pwuhng en kaunda de e sohte kak kaunda ni ahl me pwung, ahpw e kin wia imwila suwed en manaman en Sehdan oh ahn aramas uhtohr sang Koht. (Lep. Pad. 16:25; Ser. 10:23) Pwehn kasalehda me e kin ketin kolokolete sapwellime pwuhng en kaunda, Siohwa ketin pakairki ni eh ketin doadoahngki soukohp Esekiel: “Kihsang sapwellimomwi nihn oh lisoarop en nanmwarki. . . . Kauwehla, kauwehla! Ei, I pahn wiahkihla kahnimwo mohn kahnimw ehu. Ahpw met sohte pahn wiawi lao mehmeno [“me sapwellimaniki pwuhng en kaunda,” NW] pahn kohdo me I piladahr en kaloke kahnimwo. Ong ih me I pahn ketikihong kahnimwo.” (Esek. 21:26, 27) Mahsen pwukat kin kasalehda me ‘kadaudoko’ me inoupe mie, Meno “me sapwellimaniki pwuhng en kaunda,” pahn kohdo ni ahnsou kohkohdo.
18. Pakair dahieu me tohnleng Kapriel wiahda ong Mery?
18 Kitail pahn doula nan pahr 2 B.C.E. Tohnleng Kapriel pekederdohng Mery, serepein meipwon men en Nasaret, kahnimw ehu en Kalili nan paliepeng en Palestine. E pakairki: “Komw pahn liseianda oh naitikihada pwutak emen me komw pahn ketikihong mware Sises. E pahn lapalap oh e pahn mwarenki Sapwellimen Koht, Wasa Lapalahpie. Kaun-o Koht pahn ketin kasapwilada en nanmwarki duwehte seme Depit, oh e pahn nanmwarkien kadaudok en Seikop kan kohkohlahte; oh sapwellime wehi sohte pahn imwisekla!”—Luk 1:31-33.
19. Ahnsou ong wiewia kaperen dahkei kerendohr?
19 Ahnsou ong “irair rir” en sansalda kerendohr. Meno me pahn wia keieun ‘kadaudok’ me inoupe mie pahn kereniong pwarada. (Kal. 4:4; 1 Tim. 3:16) Sehdan pahn ke keimwen neh. Ahpw ‘kadaudoko’ pahn uhd sok pohn moangen Sehdan pwe en kamwutepene pwehn kauwehla eh manaman oh en ienge kan koaros manaman. E pil pahn kadehdehda me ni eh ketin doadoahngki Wehin Koht, kahpwal koaros me Sehdan kin wiahda pahn sohrala oh sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda pahn waunla. (Ipru 2:14; 1 Sohn 3:8) Iaduwen Sises pahn ketin wia met? Mehn kahlemeng dahieu me e ketikihong kitail pwe kitail en kahlemengih? Kitail pahn diarada pasapengpen peidek pwukat nan artikel en mwuhr.
[Footnote]
a Sohl, iei me Koht ketin tepin pilada pwehn kaunda Israel kohsang kadaudoken Pensamin.—1 Sam. 9:15, 16; 10:1.
Ke Kak Kawehwehda?
• Dahme kahrehda Siohwa sapwellimaniki pwuhng en wia Kaunepen lahng oh sampah?
• Dahme kahrehda Siohwa kupwurki koasoanehdi Wehio?
• Iaduwen Siohwa kin ketin ekisekis kasansalehda duwen “irair rir”?
• Dahme kin kasalehda me Siohwa kin ketin kolokolete manaman en kaunda mendahki wehin Depit ohlahr?