Peidek kan Sang Sounwadawad kan
Dahme Kahrehda Sounkadehdehn Siohwa Kan Sohte Kin Doadoahngki Lohpwu Nan Arail Kaudok?
Sounkadehdehn Siohwa kan kin kamehlele me pwoulahn Sises Krais iei me ketikihda tomw me ritingada mour soutuk ong irail kan me kin pwoson ih. (Madiu 20:28; Sohn 3:16) Ahpw, irail sohte kin kamehlele me Sises ketin pwoula ni lohpwu ehu, nin duwen me kin kalapw sansalda nan kilel kan. Irail kamehlele me Sises ketin pwoula nin tuhke pwoat me poadada ahpw kaidehn ni tuhke ehu me apwoat lepin tuhke kin poasdi ong powe pwehn uhpeseng wiahla mwomwen lohpwu.
Sounpar riekid samwalahro mwohn Krais, wiepen kaudok en lohpwu kin kak dierek nan Mesopodamia. Nan Scandinavia, mie takai kan me kin kapwatkihda nting de mahlen en lohpwu kan sangete ni mwehin Bronze Age, de ni ahnsou kan mahsie me aramas kin kalapw doadoahngki mete wet bronze sounpar 3,000 mwohn Sises momour sampah. Soangen aramas pwukat me kaidehn Kristian kei kin doadoahngki lohpwu “nin duwen kilel manaman ehu . . . kin kihda mehn pereper, pil kin wahdo paiamwahu,” iei me soupoad en Danish Sven Tito Achen me kin samanih duwen lohpwu de soangen sansal teikan ntingihdi nan pwuhk me oaralap Symbols Around Us (Sansal kan me Kitail Kin Kalapw Kilang). Eri e sohte kapwuriamwei me New Catholic Encyclopedia kin wehkada: “Lohpwu kin dierekda nan tiahk en aramas kan me kaidehn Kristian sangete mahs, me pali laud en wehwehn mwomwen lohpwuo kin dokedoke kapikipik kan en nan wehwe.” Eri, ia kahrepen imwen kaudok kan kin pilada lohpwu en wia kilel ehu me keieu sarawi ong irail?
W. E. Vine, ohl en British ndand men nan palien sukuhl laud, kin kihda ire mehlel pwukat: “Mwohn pahr 250 A.D. . . . irail me kaidehn tohnkaudok kin tepida pidelong nan imwen kaudok kan . . . oh kin mweimweida irail en doulahte doadoahngki neirail kilel de sansal kan. Ihme kahrehda arail imwen kaudok kan tepidahr doadoahngki sansal en lohpwu kan.”—Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words.
Vine pil doula oh ntingihdi me nan uhdahn nting en Krihk lokaia riau wet “lohpwu” oh pil “kalohpwuihala” kin dokedoke “tuhke pwoat” me weksang lepin tuhke riau me pospenen uhpeseng ni mwomwen lohpwu.” Me pil pwungki ire wet, Companion Bible en University en Oxford koasoia: “Dahme dehdehier . . . iei me Kauno ketin pwoula nin tuhke pwoat me poadada, ahpw kaidehn nin tuhke ehu me apwoat lepin tuhke kin poasdi ong powe en uhpeseng wiahla mwomwen lohpwu.” Eri e sansal, imwen kaudok kan kapidelongehr tiahk ehu me sohte kin poahsoanda nan Paipel.
Soupoad Achen, me kileldi powe, kin kasawihada: “Nan sounpar riepwiki kan mwurin pwoula en Sises e sohte mwomwen me mie pak Kristian kan kin doadoahngki sansal kan duwehte lohpwu.” E kapatahiong me ong Kristian kan nan mwehin Sises, lohpwu kin “keieu pidada mehla oh suwed.”
Kesempwal sang met, sohte lipilipil soangen dipwisou dah me re kin doadoahngki ong ni kalokolok oh kamatalahn Sises, sohte dikedik ehu de sansal ehu me Kristian akan anahne en wiahkihla mehkot me irail en poadidi kaudokiong. Paipel kin kehkehlingki: “Kumwail kadohwaneweisang kumwail tiahk en pwongih dikedik en eni kan.” (1 Korint 10:14) Pein Sises ketikihda kilel me pahn kadehdehda ihs sapwellime tohnpadahk kan me kin ni mehlel idawehn ih. E mahsanih: “Ihme aramas koaros pahn esehki me kumwail nei tohnpadahk, ma kumwail pahn limpoakpene.”—Sohn 13:35.
Nan soangen irair en kaudok koaros, Sounkadehdehn Siohwa kan, duwehte Kristian kan nan mwehin Sises, kin nantihong en idawehn Paipel ahpw kaidehn padahk kodoudou en mehn kawa ko. (Rom 3:4; Kolose 2:8) Pwehki met, irail sohte kin doadoahngki lohpwu nan arail kaudok.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 32]
Sansal Takai Kasalehda Nanmwarki en Asiria Me Sohte Kin Kaudok Ong Koht Mehlel Eh Mwarehdi Lohpwu Ehu, circa 800 B.C.E.
[Credit Line]
Kilel wet sang British Museum