Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Ponapean
  • PAIPEL
  • SAWASEPEN PAIPEL KAN
  • MIHTING KAN
  • w10 8/1 pp. 4-8
  • Kahpwal Duwen Esehla Mwaren Koht

Sohte kasdo ong met

Kupwurmahk, mehkot sapwung en kihda kasdo

  • Kahpwal Duwen Esehla Mwaren Koht
  • Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2010
  • Sawaspen Oaralap kan
  • Ire kan me Duwehte Met
  • Sises oh Sapwellime Tohnpadahk kan Kin Kasansalehda Mwaren Koht
  • Irail me Kin Song en Kihsang Mwaren Koht nan Atail Ahnsou
  • Ke Kak Esehla Siohwa
  • Ia Eden Koht?
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa (Ong Wehipokon)—2019
  • Mwaren Koht—Ia Duwen Mwar Wet Eh Kin Doadoahk nan Paipel oh Ia Wehwe
    Dahme Paipel Uhdahn Padahngki?
Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2010
w10 8/1 pp. 4-8

Kahpwal Duwen Esehla Mwaren Koht

MIE emen me men irehdi sang uhk ken esehla mwaren Siohwa oh ahneki nanpwungmwahu reh. Ihs imwintihti menet? Paipel mahsanih: “Re sohte kin pwoson, pwehki nan kapehdirail kan rotorotkilahr koht suwed en sampah wet.” Koht en sampah suwed wet iei Sehdan me Tepil. E men ken mi nan rotorot pwe omw mohngiong en dehr marainkihla “lingaling en Koht.” Sehdan sohte men ken ese mwaren Siohwa. Ahpw ia duwen Sehdan eh kin karotongehla madamadau en aramas?​—2 Korint 4:4-6.

Sehdan kin doadoahngki kaudok likamw pwehn kauwehla en aramas arail kak esehla mwaren Koht. Karasepe, mahsie ekei mehn Suhs kan pilada en pohnsehsehla iren Paipel kan oh pilada en doadoahngki tiahk pwehn kahrehiong aramas en dehr doadoahngki mwaren Koht. Ni ahnsou me Sises ketiket sampah, e mwomwen me irail mehn Suhs akan me kin wadawad ong wehipokon ale kaweid en dehr wadek mwaren Koht ni eh kin pwarada nan iren Paipel kan ahpw ren uhd doadoahngki ʼAdho·naiʹ me wehwehki “Kauno.” Met kahrehiong aramas en solahr ahneki nanpwungmwahu rehn Koht. Me tohto katihasang pai kan me kin kohsang nanpwungmwahu wet. Ahpw ia duwen Sises? Ia sapwellime madamadau duwen mwaren Siohwa?

Sises oh Sapwellime Tohnpadahk kan Kin Kasansalehda Mwaren Koht

Sises mahsanih nan sapwellime kapakap ong Semeo: “Ngehi me kahrehiong irail en ese mwaromwi, oh I pil pahn usehla wiewia met.” (Sohn 17:26, NW) Eri, e sansal me Sises kin ketin doadoahngki mwaren Koht pak tohto ni eh kin ketin wadek sang nan iren Paipel kan de ni eh kin mahsanih iren Paipel kan me e wadlikihla oh kawehwe wasa kan nan Paipel me mwar kesempwal wet kin pwarada ie. Sises kin ketin doadoahngki mwaren Koht ni saledek duwehte soukohp kan en mahs ar kin wia. Ma mie mehn Suhs kan me tepida solahr doadoahngki mwaren Koht ni ahnsou me Sises kin ketin kalohk nin sampah, Sises sohte douluhl pahn ketin idawehn arail tiahk. E ketikihda kaweid kehlail ong kaunen pelien lamalam kan ni eh mahsanih: “Ih duwen amwail kin mwamwahliki mahsen en Koht pwe kumwail en daur pein amwail tiahk kan.”​—Madiu 15:6.

Tohnpadahk lelepek kan en Sises pousehlahte kasalehda mwaren Koht mwurin Sises eh pwoula oh iasada. (Kilang koakon “Tepin Kristian kan Kin Doadoahngki Mwaren Koht?”) Ni rahn en Pendekos, pahr 33, iei ahnsou me mwomwohdisohn Kristian wiawihda, wahnpoaron Piter padahkihong mehn Suhs tohto oh irail akan me wekiong lamalam en mehn Suhs kan: “Sohte lipilipil ihs ih me pahn likweriong mwaren Kaun-o, e pahn mourla.” (Wiewia 2:21) Tepin Kristian kan kin sewese aramas en wehi koaros en esehla mwaren Siohwa. Ihme kahrehda, nan ehu mihting en irail wahnpoaron kan oh ohl mah kan nan Serusalem, Seims nda: “Koht eh ketin kasalehda eh kupwurehla mehn liki kan mahs ni eh ketikihsang nanpwungarail aramas ekei pwe re en wiahla sapwellime [“ong mware,” NW].”​—Wiewia 15:14.

Mendahki met, imwintihti en Kohto sohte kin uhdi. Ni ahnsowohte me wahnpoaron ako mehla, Sehdan mwadangete kahrehiong ekei en kasapwungehla padahk mehlel. (Madiu 13:38, 39; 2 Piter 2:1) Karasepe, sounnting me adaneki Justin Martyr me nda me ih emen Kristian, e ipwidi karanih ahnsou me Sohn, me wia kaimwiseklahn wahnpoaron ko, mehla. E pwurepwurehng nda nan nah doaropwe kan me Sounketikihda mehkoaros iei “Koht men me sohte mware.”

Ni ahnsou me soun uhwong pwukat me dene irail Kristian kei wiahda kawehwe ong Palien Pwuhk Sarawi ni Lokaiahn Krihk, irail kihsang mwaren Siohwa sang nan iren Paipel kan oh uhd wiliankihdi lepin lokaiahn Krihk Kyʹri·os, me wehwehki “Kaun-o.” Met pil wiawihong Palien Pwuhk Sarawi ni Lokaiahn Ipru. Irail mehn Suhs me kin uhwong padahk mehlel solahr kin wadek mwaren Koht oh irail uhd wiliankihdi mwaren Koht ʼAdho·naiʹ nan neirail Paipel tohtohsang pak 130. Pil kawehwehn Paipel ni lokaiahn Latin me Jerome wiahda nan pahr 405, me adaneki Vulgate pil kihsang mwaren Koht.

Irail me Kin Song en Kihsang Mwaren Koht nan Atail Ahnsou

Rahnwet, irail semen en Paipel kan ese me mwaren Siohwa pwarada mpen pak 7,000 nan Paipel. Kahrehda, ekei kawehwehn Paipel me aramas tohto kin doadoahngki, me duwehte Jerusalem Bible en Kadolik oh La Biblia Latinoamérica en Kadolik ni lokaiahn Spain, oh kawehwehn Reina-Valera ni lokaiahn Spain kin doadoahngki mwaren Koht. Ekei kawehwehn Paipel kan kin doadoahngki “Iahweh” ong mwaren Koht.

E kansensuwed pwe sarawi tohto me kin kihda sawas ong kawehwehn Paipel kan kin iding sounkawehwe kan en kihsang mwaren Koht sang arail kawehwehn Paipel kan. Karasepe, nan kisinlikou ehu nan June 29, 2008, poasen kaun en Kadolik (Vatican) ndaiong president en Pisop kan en Kadolik: “Nan sounpar kan me kerendo, tiahk en doadoahngki mwaren Koht en Israel ni pwung ekisekis wiewiawi.” Kisinlikou wet kihda kaweid wet: “Mwaren Koht . . . sohte pahn kadoadoahk de kohsang ni ewen aramas.” E pil kapataiong, “nan kawehwehn Paipel kan en atail lokaia rahnwet, . . . lepin lokaia Adonai/​Kyrios me wehwehki ‘Kaun-o’ wiliandi tetragrammaton (mesen nting en Ipru pahieu me wia mwaren Koht).” Sansal me kaweid wet wiawihda pwehn irehdi aramas en dehr doadoahngki mwaren Koht.

Sarawi en Prohs pil duwehte mehn Kadolik kan me sohte wauneki mwaren Siohwa. Emen wiliepen kawehwehn Paipel en New International Version me sarawi en Prohs sewese wiahda ni lokaiahn wai nan pahr 1978 ntingihdi: “Siohwa iei mwar kesempwal ehu en Koht oh kitail anahne doadoahngki. Ahpw se doadoahngkihla tala 2,250,000 pwehn wiahda kawehwe wet oh ma se pahn doadoahngki mwaren Koht, karasepe nan Melkahka 23 me pahn nda ‘Iahweh iei silipei,’ sohte me pahn pwain.”

Patehng met, sarawi kan kauwehla en mehn Latin Amerika kan arail esehla mwaren Koht. Emen sounsawas ong pwihn en kawehwehn Paipel (United Bible Societies, UBS) me adaneki Steven Voth ntingihdi: “Ehu ire me irail mehn Latin Amerika me iang Prohs kin akamaiki iei ma re anahne doadoahngki mwar wet Jehová . . . Sarawi en Pendekos me wie lalaudla nda me re men naineki kawehwehn Paipel en Reina-Valera me wiawihda nan pahr 1960 ahpw mwar wet Jehová en dehr mi loale. Irail men doadoahngki lepin lokaia Señor [me wehwehki Kaun-o].” Steven Voth nda me pwihn en UBS sohte pwungki pekipek wet nin tapio ahpw mwuhr re dukila pahn aramas pwukat oh wiahda kawehwehn Reina-Valera “oh sohte doadoahngki lepin lokaia Jehová.”

Kihsang mwaren Koht sang sapwellime Mahsen oh wiliankihdi “Kaun-o” kin kauwehla ahn irail akan me kin wadek Paipel arail kak uhdahn esehla ihs Koht. Met kin kahrehda pingiping laud. Karasepe, sounwadawad men ele pahn sohte kak ese ma lepin lokaia “Kaun-o” kin wehwehki Siohwa de sapwellime Ohl Sises. Karasepe, nan Wiewia 2:34 (NW) wahnpoaron Piter doadoahngki mahsen en Depit pwukat: “Siohwa mahsanihong ei Kaun [Sises me ketin iasadahr]: ‘Mwohndi ni palimaun en limeiet.’” Ahpw kawehwehn Paipel tohto duwehte Pwuhk Sarawi ni Mahsen en Pohnpei kin mahsanih: “Kaun-o ketin mahsanihong ei Kaun.” Patehng met, emen sounnting me adaneki David Clines wiahda ehu nting me adaneki “Iahweh oh Koht en Padahk en Kristian” oh nda: “Pwehki Kristian kan solahr doadoahngki Iahweh, re kin medemedewehte Krais.” Kahrehda me tohto me kin iang sarawi sohte wehwehki me Koht me Sises kin ketin kapakapohng iei Koht men me irail kak kompoakepahnki me mwarenki Siohwa.

Sehdan kin doadoahk laud pwehn karotongehla madamadau en aramas kan duwen Koht. Mendahki met, ke kak karanihala Siohwa.

Ke Kak Esehla Siohwa

Sehdan kin nantihong en karotongehla mwaren Koht sang aramas akan oh e kin doadoahngki kaudok likamw pwehn wia met. Ahpw, sohte mehkot nanleng de nin sampah me kak kauhdi Kaun Lapalap Siohwa sang eh pahn kasalehda mware ong irail kan me men esehla me mehlel duwen ih oh kupwure lingan ong aramas lelepek kan.

Sounkadehdehn Siohwa kan pahn perenki sewese iuk pwehn esehla ia duwen omw kak karanihala Koht sang ni omw pahn onopki Paipel. Irail kin idawehn mehn kahlemeng en Sises me mahsanihong Semeo: “Ngehi me kahrehiong irail en ese mwaromwi.” (Sohn 17:26, NW) Ni omw kin medemedewe duwen iren Paipel kan me kin kasalehda duwen sapwellimen Siohwa pwukoa kan me e kin ketin kapwaiada pwehn kapaia aramas akan, ke pahn esehla duwen sapwellime irair kaselel kan.

Ohl lelepek Sohp ahneki nanpwungmwahu rehn Koht oh ke pil kak wia met. (Sohp 29:4) Sang ni omw pahn loalokongkihla Mahsen en Koht, ke kak esehla duwen Siohwa oh sapwellime irair kan. Loalokong wet pahn kahrehiong uhk en likih me Siohwa uhdahn pahn kapwaiada wehwehn mwareo me iei ‘I pahn wiahla dahme I pahn wiahla.’ (Eksodus 3:14, NW) Eri, e pahn ketin kapwaiada sapwellime inou kaselel kan koaros ong aramas.

[Koakon/​Kilel nan pali 6]

Tepin Kristian kan Kin Doadoahngki Mwaren Koht?

Ni mwein sapwellimen Sises wahnpoaron kan, mwomwohdiso kan en Kristian wiawihda nan sahpw tohto. Tohn mwomwohdiso pwukat kin kaukaule tuhpene pwehn onopki iren Paipel kan. Ia duwe, tepin Kristian pwukat kin diar mwaren Siohwa nan neirail iren Paipel kan?

Pwehki lokaiahn Krihk me kadoadoahk wasa koaros ni ahnsowo, mwomwohdiso tohto kin doadoahngki kawehwehn Paipel ni lokaiahn Krihk me adaneki Septuagint, met iei kawehwehn Palien Pwuhk Sarawi ni Lokaiahn Ipru me wiawihda mpen pahr 200. Ekei semen en Paipel nda me ni ahnsou me kawehwehn Septuagint tepin wiawihda, ahnsou koaros e kin doadoahngki lepin lokaiahn Krihk Kyʹri·os me wehwehki “Kaun-o.” Ahpw mehn kadehde kan kin kasalehda me met sohte mehlel.

Pelien nting kan me pwarada wasaht iei kisehn kawehwehn Septuagint ni lokaiahn Krihk me ele wiawihda erein pahr 100 mwohn Krais. Pelien nting pwukat kin kasalehda ni sansal mwaren Siohwa ni lokaiahn Krihk. E kin doadoahngki mesen nting ni lokaiahn Ipru יהוה (YHWH), de me pil adaneki Tetragrammaton. Emen semen en Paipel me adaneki George Howard ntingihdi: “Mie Septuagint en Paipel siluh me wiawihda mwohn mwehin Kristian oh sohte pak ehu me e kin kawehwe Tetragrammaton ong kyrios, ahpw e kin ahnsou koaros doadoahngki mesen nting en Tetragrammaton. Met se kamehlele me mahs e wia tiahk en mehn Suhs kan ren kin ntingihdi mwaren Koht. . . . Re pil wiewiahte met erein oh pil mwurin ahnsou me pelien Paipel ni nting en Krihk wiawihda.”​—Biblical Archaeology Review.

Ia duwe, sapwellimen Sises wahnpoaron kan oh tohnpadahk kan kin doadoahngki mwaren Koht ni arail ntingihdi Paipel? Semen en Paipel me adaneki Howard nda: “Mwomwohdiso nan Kadehde Kapw kin doadoahngki Septuagint. Kitail kak kamehlele me sounnting kan en Kadehde Kapw kin doadoahngki Tetragrammaton (mesen nting en Ipru pahieu) wasa me Tetragrammaton pwarada nan Septuagint.”

Eri, kitail kak nda ni soh peikasal me tepin Kristian akan kak wadek mwaren Koht nan neirail Paipel ni Palien Pwuhk Sarawi ni Lokaiahn Ipru oh pil ni lokaiahn Krihk.

[Credit Line]

All photos: Société Royale de Papyrologie du Caire

[Kilel nan pali 5]

Ehu Nting En Aiseia Nan Pelien Nting Me Adaneki Dead Sea Scroll, Me Kasalehda Mwaren Koht

[Credit Line]

Shrine of the Book, Photo © The Israel Museum, Jerusalem

[Kilel nan pali 7]

cSarawi kan kihsang mwaren Koht nan Paipel pwehki tiahk en mehn Suhs kan de pwe rehn ale mwohni

[Kilel nan pali 8]

Sises ketikihda mehn kahlemeng mwahu duwen kasalehda mwaren Koht

    Pwuhk kan en lokaiahn Pohnpei (1987-2025)
    Log Out
    Log In
    • Ponapean
    • Share
    • Me Ke Mwahuki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Share