Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Ponapean
  • PAIPEL
  • SAWASEPEN PAIPEL KAN
  • MIHTING KAN
  • Fundamentalism—Dahkot Met?
    Kahn Iroir—1997 | August 1
    • Fundamentalism​—Dahkot Met?

      IAWASA pwihn en fundamentalism kohsangie? Ni kaimwseklahn imwin senturi wet, irail sounpadahk en lamalam kan kin wekidala arail padahk kan pwehn sewesehda irail kan me kin kauwe Paipel oh padahk en sains, me duwehte evolution. Pwehki met, en aramas likih Paipel sohla tengeteng. Irail kaun en lamalam kan nan United States mwekidki met ni arail wiahda padahk me re kahdaneki tepin padahk kan.a Nan tepin senturi 20, re intingihda wehwehn tepin padahk pwukat nan pwuhk kei me adaneki The Fundamentals: A Testimony to the Truth. Sang ni daidel en pwuhk pwukat me lokaiahn waio “fundamentalism” kohsangie.

      Nan tepin werengen senturi 20, irail pwihn en fundamentalist kan wiahda soang kan me wia rohng laud. Karaspe ehu, nan 1925, irail fundamental kan en pelien lamalam lelki mwoalen kopwung emen sounpadahk en sukuhl me adaneki John Scopes en Tennessee, U.S.A. Dihp dah me e wiahda? Ohl menet kin padahngki padahk en evolution, oh met kin uhwong kosonned en sahpwo. Nan ahnsouwo, ekei kin kamehlele me pwihn en fundamental kan sohte pahn kekeirada. Nan 1926, ehu makasihn en Prohs, me adaneki Christian Century, kosoia me e “tehn oh likamw” oh “sohte ahneki irair kan me pahn karehong en pweida de kelailla.” Ia uwen arail sapwung!

      Sangete nan 1970 samwa, rohng kan kin kalap kosoia duwen pwihn wet me mehn wai kin kahdaneki fundamentalism. Professor Miroslav Volf, en Fuller Theological Seminary, California, U.S.A., kosoia: “Fundamentalism sohte ihte mihmihte ahpw e pil wie kekeirada.” Rahnwet, lepin lokaiahn waio “fundamentalism” kin doakedoake kaidehn ihte pwihn kan nan Prohs ahpw pil nan pelien lamalam teikan, duwehte Kadolik, Islam, Judasism, oh Hinduism.

      Ehu Mwekid Nan Atail Ahnsou

      Dahme karehda fundamentalism wie paraparkihla? Irail ko me kin onopki met kin kose me met kohsang, nan ekei ahnsou, ni salikliklahn pelien lamalam oh tiahk nan atail ahnsou. Nan ahnsou kan en mwowe koasoandi en aramas tohto kin momour nan irair en likih tiahk mwakelekel me poahsonda pohn padok akan. Ahnsouwet aramas kin uhwong oh soikala padok pwukat. Me loaloakong en sampah tohto kin kose me dene sohte Koht oh aramas kin kelekelepw nan sampah ehu me Koht sohte kin insenohki. Saintis tohto kin padahngki me aramas tepisang evolution, kaidehn sang ni mwekid limpoak en Sounkapikada limpoak men. Lamalam saledek mihlar wasa koaros. Sampah kin lokolongki solahn kesemwpwalki tiahk mwakelekel nan koasoandi kan koaros.​—2 Timoty 3:4, 5, 13.

      Irail fundamentalist kan nantiong kolokolte arail padahk kan en mahs, oh ekei irail kin nantiong en kapwurehdohng arail kousapw kan oh wehi kan tiahk kan oh padahk kan me re pepehm me pwung. Re kin wia soang koaros nan arail manaman en idingkiong meteikan en mourki kosonned en tiahk oh padahk kan me re leme me “pwung.” Emen me kin wia emen fundamentalist kin uhdahn kamehlele me ih me pwung oh meteikan me sapwung. Professor James Barr, nan nah pwuhko me adaneki Fundamentalism, kosoia me fundamentalism “kin kalap wia lepin lokaia ehu me ahneki kailok oh wiewia kanamenek, me kin kasalehda lamalam sempoak, lipilipil meteikan, sawehwe, oh liaktohror.”

      Pwehki sohte me men meteikan en inda me re sempoak, lipilipil, de liaktohror, kaidehn koaros kin pwungki ihs me wia emen fundamentalist oh ihs me soh. Ahpw, mie soangen ire kan me pahn kasalehda pelien lamalam kan me kin wia fundamentalism.

      Kilelepen Emen Fundamentalist

      Pelien lamalam me kin wia fundamentalism kin kalap wia mwekid ehu en kolokolte dahme emen kamehlele me iei tepin tiahk kan en mahs de padahk kan en koasoandi ehu oh en uhwong mehkan me dene pid ngehnin sampah. Met sohte wehwehki me fundamentalist koaros kin uhwong koasoandi kapw en ahnsouwet. Ekei kin ese doadoahngki mehn kepehse kan en ahnsouwet pwehn pakairki arail lamalam. Ahpw re kin uhwong mwekid kan me kin karehong koasoandi en aramas en mihla pahn ngehnin sampah me tohror sang Koht.b

      Ekei fundamentalist kan kin nantiong kaidehn en ihte kolediohng arail koasoandi kan en mahs de koasoandi en mour en mahs ahpw kin idingkiong meteikan met, pwehn wekidala koasoandi en aramas pwe ren pwungkihla arail padok kan. Ihme karehda, irail fundamentalist kan en Kadolik, sohte pahn ihte sapwungki kauwehla seri nan kapehden nohno kan. E pahn pil idingkiong sounkou kosonned kan en ah wehio en wiahda kosonned kan me pahn uhwong kauwehla seri nan kapehden ine. Nan Poland, nin duwen me nuhspehpe me adaneki La Repubblica kosoia, pwe kosonned wet en manamanla, Sarawi en Kadolik wiahdahr “‘mahwin’ ehu ni ah kihong ah manaman koaros.”Ni arail wia met, manaman en sarawio kin kasalehda me re duehte fundamentalist teikan. Pelien lamalam en Prohs me adaneki Christian Coalition nan United States kin wia soangen “mahwin” ohte.

      Fundamentalist kan kin sansalda sang koaros pwehki arail kamehlele teng arail padahk kan. Ihme karehda, emen fundamentalist en Prohs pahn uhdahn kamehlele kawehwehn Paipel, iangahki padahk me dene sampah kapikipikda nan erein rahn weneute. A fundamentalist en Kadolik kin tengediong arail padahk kan me dene arail pahpa sarawi (de pope) sohte kak wiahda sapwung ehu.

      Eri, ihme kitail kak wehwehki karepen lepin lokaiahn wai wet “fundamentalism” kin karehong aramas en mwadang tamanda soangen aramas me kin pweipweikihla dahme re kamehlele oh karehong irail ko me kaidehn fundamentalist en perki kilang soangen pwihn wet eh wia tohtohla. Nin duwen emen emen aramas, ele kitail pahn sapwungki soangen pwihn wet oh suwediki arail kin kamwekidih pelien politic oh ekei pak kitail kin sapwungki arail wiewia suwed kan. Mehlel, irail fundamentalist kan pahn suwediki wiewiahn fundamentalist en pelien lamalam teio! Ahpw, aramas loaloakong tohto kin pwunodki mehkan me kin karehda paraparlahn soangen pwihn wet​—saledeklahn tiahk kan, aramas kan sohla pwoson, koasoandi en ahnsouwet ah soikala pali ngehn.

      Ahneki lamalam en fundamentalism pahn kak wahdo kamwahu kan? Ma soh, dahme pahn kak wia mehn sawas?

  • Ahl Ehu Me Mwahu
    Kahn Iroir—1997 | August 1
    • Ahl Ehu Me Mwahu

      SOUNKADEHDEHN SIOHWA kan kin pwunodki ohlahn pali ngehnin sampah oh tiahk samin oh reklahn sawehwehn pelien lamalam nan koasoandi en aramas. Pwehki met, meteikan kin leme me irail fundamentalist kei. Ahpw irail wia soangen aramas pwukat? Soh. Mendahki re pwoson mehlel arail padahk kan, ong nin duwen wehwehn lepin lokaia wet irail sohte wia soangen aramas pwukat. Re sohte kin idingkiong kaun en politic kan en alehda ehu soangen lamalam, oh re sohte kin wiahda mworomwor kan oh mwersuwed kan ong irail ko me re sapwungki. Re diaradahr ahl ehu me mwahusang met. Re kin idawen arail Kaun, Sises Krais.

      Sounkadehde kan en Siohwa kamehlele me padahk mehlel en kaudek mie, me e kin dierek nan Paipel. (Sohn 8:32; 17:17) Ahpw Paipel kin padahkiong Kristian kan en kadek, kamwahu, opampap, oh materek​—irair kan me sohte kin mih rehn irail kan me kin idingkiong meteikan arail lamalam. (Kalesia 5:22, 23; Pilipai 4:5) Nan Paipel pwuhk en Seims, e kin kangoangehkin Kristian kan en kekeirada “erpit sang powe,” me sansalda me iei “mwakelekel, kapohl, materek, peik, diren mahk oh wah mwahu kan.” Seims kapataiong: “Pwung, iei wahn wiewia mwahu me irail kan me kin wia doadoahk en kamwahu kin kamwerehdi ni popohl.”​—Seims 3:17, 18.

      Sounkadehde kan en Siohwa kin tamanda me Sises kin insenohki padahk mehlel. E padahkiong Pontius Pilate: “A iei, ong ni karehpe wette me I kohkidohng sampah, pwe I en kadehdehda duwen me mehlel.” (Sohn 18:37) Mendahki e wia emen me kin utung padahk mehlel, e sohte kin rapahki en idingkiong meteikan dahme e kamehlele. Ahpw e kin padahk pwehn kamwekid arail madamadau kan oh mongiong kan. E mwahngih me Semeo nanleng, Koht emen me “mwahu oh pwung,” pahn koasoanehdi iaduwen oh iahd me e pahn ketin kihsang padahk likamw oh kopwung sapwung pohn sampah. (Melkahka 25:8) Ihme karehda, e sohte kin rapahki en irehdi irail ko me kin sapwungki ah padahk. Me weksang met, irail kaun en lamalam kan en ah ahnsouwo me kin songosong en irehdi Sises.​—Sohn 19:5, 6.

      Sounkadehde kan en Siohwa kin pwoson kehlail padahk kan en arail lamalam, oh re kin kasalehda kesemwpwalki iren tiahk mwakelekel. Duwehte wahnpoaron Pohl, re kamehlele me “Kaun tehmen mie, pwoson tehieu, papdais tehieu.” (Epsos 4:5) Irail pil wehwehki mahsan en Sises: “A wenihmw me kolahng mour me wetikitik oh elen kolahng ie me apwal, eri, me malaulau me kin diar.” (Madiu 7:13, 14) Eri mendahki met, re sohte kin idingkiong meteikan en idawenla dahme re kamehlele. Ahpw, re kin kalimengih Pohl oh “pekih” irail ko koaros me inengieng en “wekiohng Koht.” (2 Korint 5:20) Met iei wiepe me keiou mwahu. Met iei elen Koht.

      Lamalam en fundamentalism, duwen me lepin lokaiahn wai wet kin kadoadoahk nan rahnwet me inenin weksang met. Irail (fundamentalist) kan kin doadoahngki wiepe tohto​—iangahki mwersuwed​—pwehn idingkiong koasoandi en aramas arail lamalam. Ni arail wia met, re wialahr kisehn koasoandi en pelien politic. Ahpw, Sises, mahsani me sapwelime werek kan “en dehr iang kisehn sampah.” (Sohn 15:19; 17:16; Seims 4:4) Me parekiong mahsan ko, Sounkadehde kan en Siohwa kin kolokol arail soh poupali nan wiewiahn politic kan. Oh, nin duwen me nuhspehpa en Itali Fuoripagina kosoia, re “sohte kin idingkiong meteikan mehkot; koaros saledek en ale de soikala dahme re kosoia.” Ia imwilahn met? Rohng en Paipel meleilei me

Pwuhk kan en lokaiahn Pohnpei (1987-2025)
Log Out
Log In
  • Ponapean
  • Share
  • Me Ke Mwahuki
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Terms of Use
  • Privacy Policy
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Log In
Share