ong soangsoangen sansal kan. Ahpw ihsnge “me sarawi” me re kin peksawas reh, kin poahsonda pohn soangen pekipek dah me emen tohnkaudek men wiahda. Ma emen kin raparapahki emen en pwoudki, e pahn anahne isikada kandel ehu ong “Ohl Sarawio” Anthony. Ma emen pahn sidosa seilok anahne kiohng ah likilik koaros rehn “Ohl Sarawi” Christopher, koht en seilok, keiou ong irail kan me kin dake sidosa.

Ahpw, iawasa soangen tiak pwukat tepisang ie? Poadoapoad kasalehda me ni ahnsou me mehn Sipein kan tepido nan Mexico, re diarada me tohtohn tohnsapwo kin poadidiong kaudek en koht en peiken kan. Nan nah pwuhko Los Aztecas, Hombre y Tribu (Aztecs, the Man and the Tribe), Victor Wolfgang von Hagen kosoia: “Mie en emen emen koht kan, ehu ehu tuhke mie ah koht, ehu ehu ah doadoahk iei ah koht ohl de koht lih, pil kemehla emen pil mie ah koht. Yacatecuhtli iei koht en ohl en pisnes kan. Nan sampah wet me kin kamehlele koht tohto, koht kan koaros ahneki lamalam me koasoandiehr oh pwukoa kan.”

En koht pwukat arail parekiong “aramas sarawi” kan en Kadolik me inenin kapwuriamwei me karehda ni ahnsou me mehn Sipein kan song en “Kristianiela” tohn sahpwo, ihte me tohnsapwo wia iei wekid arail ehuwiong arail dikedik ko ong “aramas sarawi” kan sarawio. Ehu artikel nan The Wall Street Journal kasalehda me utupen tiak rotorot en Kadolik kin wiawi nan ekei wasa nan Mexico. E kasalehda me nan ehu wasa, pali laud en “aramas sarawi” 64 me tohn sahpwo kin kaudekiong kin parekiong “koht en Mayan kan”.

New Catholic Encyclopedia akamaiki dene “nanpwungen aramas sarawi kan oh irail ko pohn sampah mie selen likilik keren ehu,. . .sahl ehu me, sohte kawehla nanpwung rehn Krais oh Koht, ahpw kamwahuwiala oh kaloalehla.” Ahpw iaduwen sahl ehu me sansal me e kin pid peiken kaloalehla en emen nanpwungen rehn Koht mehlelo? Kapakap akan me kin wiawiong soangen “aramas sarawi” pwukat udahn kaperenda Koht?

Iawasa Rosario kohsang ie

Ehu tiak indand kin pidada doadoahngki rosario. Diccionario Enciclopédico Hispano-Americano (Hispanic-American Encyclopedic Dictionary) kasalehda me rosario iei “sahl me bead limeisek de epwiki limeisek kin mie oh kin katohrohrpeseng wad eisek me laud kan oh imwi kan kin pirapirkihpene lopwu ehu, oh bead siluh kin mih mwowe.”

Ni ah kawehwehda iaduwen rosario kin doadoahk, ehu pwuhk en Kadolik kosoia: “Rosario Sarawi iei mwomwen kapakap en lokaia oh lamalam duwen Ekiek en atail pwainsapahl sang nan dihp. E wiawihkihda sounpar epwiki limeisek. Ehu ehu sounpar eisek kin audaudki wadek Kapakap en Kauno, Kapinga Maria eisek, oh ehu Gloria Patri.” Madamadau loal kin wiawiong ehu ekiek erein ehu ehu sounpar eisek.” Ekiek kan iei padahk kan, me Kadolik kan anahne ese, nan irair wet e kin pid mour, kalokolok, oh mehlahn Krais Sises.

The World Book Encyclopedia kosoia: “Mwomwen kapakapki rosario en mahs tepiada nan pelien lamalam en Kristian erein pahr akan me re kin kahdaneki Middle Ages, ahpw tepiada paraparla nan pahr 1400 kan oh nan pahr 1500 kan.” Mehn Kadolik te me kin doadoahngki rosario? Soh. Diccionario Enciclopedico Hispano-Americano kosoia: “Soangen bead kohte kin pil kadoahdoahk nan kaudek en Islamic, Lamaist, oh Buddhist.” Mehlel, Encyclopedia of Religion and Religions kosoia: “Mie iren kosoi me dene mehn Mohammed kan kihsang rehn mehn Buddhist kan Rosario, oh Kristian kan kihsang rehn mehn Mohammed kan Rosario ni ahnsoun Crusade kan.”

Ekei kin akamaiki me dene rosario kin ihte wia mwomwen mehn sawas e n tamanda nempehn kapakap depe me anahn. Ahpw Koht kin perenki emen en doadoahngki rosario?

Kitail sohte anahne medemedewe de akpwungki duwen ma pwung de soangen tiak pwukat. Sises kihda pasepeng pwung ong pekipek wet en padahkiong sapwelime werek kan iaduwen en kapakap. Dahme e kosoia pahn kamarainih oh ele wia kapwuriamwei ong ekei.

Iaduwen Kitail en Wia Kapakap ong Koht?

NI en tohnpadahk men pekih kaweid me pid kapakap, Sises sohte kahng kihong ih. Nin duwen Luhk 11:​2-4, e sapengki: “Ni amwail pahn kapakap, kumwail en nda: Samwat, mwaroarmwi en sarawi. Weiomwi en ketido. Ketikihdohng kiht rahnwet at tungoal kaukaule. Oh mahkikihong kiht dipat kan, duwen at kin pil mahkong koaros me wia dihp ong kiht. Oh dehr kahlwakihtlahng nan kasongosong.” (Kadolik Douay Version) Kapakap wet adaneki Kapakap en Kauno. E kin kapwarehda iretik tohto.

Ehu, tepin lokaiao padahkiong kiiail ihs me kitail en kapakap ong​—⁠ong Samatail. Tehk wasaht pwe Sises sohte mahsanih me kitail en kapakap ong emen aramas, sansal, “aramas sarawi,” de pil kapakap ong ih. Pwehki, Koht mahsanih: “I sohte pahn kihong ahi lingan emen tohrohr, de kapingpei koht likamw kan.” (Aiseia 42:​8, Dy) Kapakap akan me kin kohlang mehkot tohrohr de mehmen likin Samatail nanleng, Koht sohte kin karonge, mendahki ia wen ngoang en tohnkaudek meno. Nan Paipel, Siohwa Koht kelepw me mwaraneki “Sounkaronge Kapakap.”​—⁠ Melkahka 65:⁠2.

Ekei ele pahn inda me “aramas sarawi” kan kin wiahte sounkamwahu kei ong Koht. Ahpw Sises kaweidki: “Ngehi me ahl, ngehi me mehlel, ngehi me mour; sohte me kak kohlang Semei ma soh ngehi. Oh I pahn kapwaiada soahng koaros me kumwail pekih ni edei, pwe lingan en Sahmo en sansalkihda Sapwelimeo.” (Sohn 14:​6, 13) Ime karehda Sises kihsang lamalamo me dene emen me wia aramas sarawi kak wia emen sounkamwahu ong Koht. Pil kilang dahme wahnpoaron Pohl kosoia me pid Krais: “E sohte ihte mehkinkitailla​—⁠e iasadahsang mehla, oh e ketiket ni palimaun en Koht oh ketin louloukin kitail.” “E ketin ieias kohkohlahte pwe en ketin louloukin irail rehn Koht.”​—Rom 8:34; Ipru 7:​25, Kadolik Jerusalem Bible.

Mwaro Me Anahne Kasarawihla

Lokaia kan mwuri nan ahn Sises kapakap iei: “Mwaroamwi en sarawihla.” Iaduwen emen en kasawihla, de katohriala, mwaren Koht ihte ma e ese mwaro oh kin doadoahngki? Nan “Kadehde Mering,” Koht kin sansalkihda mwaro Siohwa pohnangin pak 6,000.

Ehu footnote en Eksodus 6:3 nan Kadolik Douay Version kosoia me pid mwaren Koht: “Ekei mehn ahnsouwet wia sapwungih mwaren Siohwa . . . , pwehki pwungen ngohr en mwaren [Koht], me mih nan kawehwehn Ipru, pwehki e sohla kadoadoahk e salongala ahnsouwet.” Kadolik New Jerusalem Bible eri doadoahngki ahdo Yahweh. Mendahki ekei me loaloakong kan pwungki ngohr en ahdo, “Siohwa” iei ngohr en ahd sarawio ni lokaian Inglis me pwung oh aramas doadoahngki wereilahr. Ekei soangen lokaia kan kin mie pein arail ngohr en ahd sarawio. Me kesemwpwalo iei me kitail kin doadoahngki ahdo pwehn kasarawihla. Amw sarawio kin padahkiong uhk en doadoahngki ahdo Siohwa nan kapakap?

Ire Pwung kan en Kapakapki

Sises mwuri padahkiong nah tohnpadahk kan en kapakapki: “Weiomwi en ketido.” Rongamwahu en Madiu kapataiong lokaia pwukat: “Kupwuromwi en wiawi sampah duwehte nanleng.” (Madiu 6:​10, Dy) Wein Koht iei koperment ehu nan limen Sises Krais. (Aiseia 9:​6,7) Nin duwen kokohp en Paipel, e pahn ahnsou keren wiliandi koperment kan koaros en aramas oh wahdo mwein popohl sampah pwohn. (Melkahka 72:​1-7; Daniel 2:44; Kaudial 21:​3-5) Ime karehda Kristian mehlel kan kin wiahki ketidohn Weio me iei oaralap en arail kapakap. Amw sarawio kin padahkiong uhk en wia met?

Sises pil kasalehda me nan atail kapakap kan kitail en kapakapki ire kan me kin pid pein atail kapwunod kan. E mahsanih: “Ketikihdohng kiht rahnwet at tungoal kaukaule. Oh mahkikihong kiht dipat kan duwen at kin pil mahkong koaros me wia dihp ong kiht. Oh dehr kahlwakihtlang nan kasongosong.” (Luk 11:​3,4, Dy) Mahsan en Sises kasalehda me kitail kak rapakihda kupwuren Koht nan irair en ehu ehu rahn, oh kitail kak pwarkihong Siohwa soahng soh lipilipil me kin kapwunode kitail de kawe atail meleilei en lamalam. Kaukaule wia pekipek ong Koht ni ahl wet pahn sewese kitail en kalanganki atail sohte kak uhtorhsang Koht. Ime kitail pahn wehwehkihla manaman en Koht nan atail mour. Rahn koaros pekih Koht en mahkong kitail pwehki atail sapwung pil katapan. Pwehki met kitail pahn pohnese atail luwet kan oh kak kanangamah ong sapwung en meteikan. Peneu en Sises me kitail en kapakapki pwehn kihsang kitail nan kasongosong pil konehng, keiou pwehki ohlan tiak mwakelekel en sampah wet. Me parekiong kapakap wet, kitail kanaiong en liksang irair kan oh wiewia kan me kak kahlwaikitaillahng nan dihp.

Eri, sohte peikidpe, me kapakap en Kauno kin padahkiong kitail laud duwen kapakap kan me kin kaperenda Koht. Ahpw, Sises pwungki me kitail en esehla kapakap wet oh ihte wadlikihla kaukaule?

Kalaudpen Kaweid me pid Kapakap

Sises pil kihda kalaudpen kaweid me pid kapakap. Nan Madiu 6:​5, 6, kitail wadek: “Pihl ehu, ni amwail kin wia amwail kapakap, kumwail dehr alasang me mwalaun kan, me kin mwahuki uhda oh wia ahr kapakap akan nan imwen padahk kan oh nanial kan, pwe aramas koaros en kapinga irail. . . . Eri, ni amwail pahn kin kapakap, kumwail pedelong nan amwail pere, ritingidi wenihmw, kumwail ahpw kapakapong Samamwail me kumwail sohte kin kilangki masamwail kan. Samwailo me kin mwahngih amwail wiewia rir kan, e ahpw pahn ketin katingihkin kumwail.” Masahn pwukat padahkiong kitail me kapakap endehr wiawi ni mwomwen mehn kasansal ehu pwe meteikan en wadkin kitail pwehki met. Komw kin kasalehong Siohwa audepen mongiongomw ni rir, duwen me Paipel kangongekin kitail?​—⁠Melkahka 62:⁠8.

Sises ketikihda peneu wet: “Nan amwail kapakap kan kumwail dehr lokaia mwahl duwehte me rotorot kan, pwe re lemeleme me Koht pahn kupwure irail pwehki ahr kapakap reirei.” (Madiu 6:​7, JB) E sansal, me Sises sohte kin pwungki kapakap kan me wadslikih​—⁠de kapakap me emen kin wadeksang nan pwuhk. Sapwelime masahn pil kin kihsang doadoahngki rosario.

Nain Kadolik pwuhk en kapakap ehu wehkada: “At kapakap kan me keiou mwahu iei pein atail madamadau kan ni atail kin sohpeiwong ih nan atail kalangan de nan atail apwal, nan atail pahtou, de nan atail kin pwongih ehu ehu rahn kaukaule.” Pein ahn Sises kapakap kan kin sang nan mongiongih, kaiden pwehki e wadlikihla kapakapo. Karaspe ehu, wadek kapakap en Sises me kileledi nan Sohn irelaud 17. E kin parekiong kapakapo me e padakihong kitail, oh kasalehda ineng en Sises duwen e men kilang mwaren Siohwa en kasarawihla. En Sises kapakap kin sang pein ah mwekidki met oh sang nan mongiongih.

Kapakap kan me Koht kin Karonge

Ma komw sukuhlki en wia kapakap ni omw pahn wadlikih, oh kapakap ong “aramas sarawi” kan de ong sansal kan, de doadoahngki kepwehn sarawi kan, duwehte rosario, eri en wia kapakap ni ahl me Sises kasalehda ele nin tepio pahn mwomwen kamasepwek. Ahpw mehn kapiro iei en esehla Koht​—⁠mwareo, kupwure kan, ah irair kan. Komw kak esehla mepwukat sang ni omw pahn onop loal Paipel. (Sohn 17:⁠3) Sounkadehdehn Siohwa kan onopadahr oh men sewese uhk nan irair wet. Re seweseier aramas rar kei nan sampah pwon en “sohng oh kilang pwe Siohwa me mwahu”! (Melkahka34:⁠8) Ni amw pahn esehla laud Koht, e pahn pil kalaudehla amw mwekid en kapinga ih ni kapakap. Oh ni ame pahn kalaudehla amw kerenih Siohwa ni kapakap, amw nanpwung reh pahn pil kerenla.

Ime tohnkaudek mehlel kan koaros ale mehn kangoang en “poadidong kapakap.” (Deselonika 5:17) En tehk pwe amw kapakap kan en uhdan pwung ong Paipel, iangaki kaweid en Sises Krais. Ni ahl wet ke kak koapworopworki me Koht kin kupwurki ahmw kapakap kan.