Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Ponapean
  • PAIPEL
  • SAWASEPEN PAIPEL KAN
  • MIHTING KAN
  • Ia Ahmw Madamadau Duwen Mehla?
    Kahn Iroir—2002 | November 1
    • Ia Ahmw Madamadau Duwen Mehla?

      MEHLA kin ieiang kitail duwehte mwetehieu ni atail kin wiewia seli atail mwekid akan nan ehuehu rahn, sohte lipilipil ma kitail kehlail en paliwar de kepwehpwe. E kak lel kitail ni atail pahn kote ahl akan de atail wie wonohn nan atail peht. Soangen kahpwal pwukat me duwehte dahme aramas loallap oko wia ni September 11, 2001, nan New York City oh Washington, D.C., kihong kitail en wehwehki me “imwintihti me kaimwisekala” me iei mehla, kin ale mour en aramas sohte lipilipil, oh ekei ahnsou kin wiahkinteieu aramas kid kei mehla ni minit keite.​—1 Korint 15:26.

      Edetehn mehla kak wia mehkot kamasepwehk, mehla wia mehkot kapwuriamwei ong aramas. Sohte mehkot pahn wia audepen nuhs de pil kahrehong aramas en men kilang TV sang koasoipen mehla, ahpw mehlel iei mehlahn aramas tohto ni ahl kamasepwehk. Likamwete aramas sohte kak pwangahkihda rong sohte lipilipil ma aramas akan mehkihla mahwen, lapake, wiewiahn mwersuwed akan de soumwahu lusulus. Soangen madamadau en men tehk mehkan me pid mehla kin wia pepehm tohrohr oh kapwuriamwei ong rongen mehlahn aramas lapalap emen de pil aramas ndand en wia soun kamweit men.

      Soangsoangen mwekid en madamadau koaros me pid mehla iei pepehm akan me kitail sohte kak ekihla. Aramas sohte kak uhdi sang pwurimweiki mehlahn aramas teikan. Ahnsou me irail anahne medemedewe pein arail mehla, irail kin song en soik irail en medewe. Pein atail mehla ieite mehkot me pali moron en kitail sohte men medewe de kasik.

      Aramas Kin Pwonopwonki Duwen Mehla

      Medewehla pein atail pahn mehla wia mehkot kansensuwed oh sohte pak ehu me e pahn mwahu. Pwekihda? Pwehki Koht ketikihong nan loaletail ineng en mour kohkohlahte. Eklesiasdes 3:11 (Anchor Bible) mahsanih: “E ketikihong arail mohngiong ineng en mour soutuk.” Pwehki aramas ahr wehwehki me mehla uhdahn pahn lelohng irail, irair wet kin kahrehda pingidahn pepehm nan loalen aramas. Pwe aramas en pein song en apwalihala pepehm kasapwurupwur wet, oh kaunsekihala arail ineng en momour kohkohlahte, aramas song en pein wiahda soangsoangen padahk kan me duwehte padahko me dene mie ngenen aramas me sohte kak mehla, oh pil padahko me dene mour en aramas kak kohsang aramas oh uhd kosoulahng nan mahn akan ni ahnsou me aramas mehla.

      Ahpw, sohte lipilipil dahme aramas kamehlele, mehla kin wia mehkot kapwunod, kamasepwehk oh pepehm pwukat kipe aramas koaros nan sampah. Kahrehda, kitail dehpa pwuriamweiki me aramas koaros kin wiahki mehla mehkot me apwal ong kitail. Ahpw, mehkot me sansal: mehla kasalehda duwen sohte katepen aramas ahr kin raparapahki kepwehpwehla oh pil men lapalapala oh ahneki manaman pohn meteikan.

      Dohpeseng Pwehki Mehla?

      Mahso, soumwahu ehu me solahr kak mwahula de aramas emen me ohla laud oh pahn mehla kin mweimweiong pwurala ni imwe oh mehla rehn ah peneinei​—⁠wasa me e pahn ale limpoak oh meleilei. Iei met me kalap wiawi ong irail akan nan Pwuhk Sarawi, oh met pil kin wiewiawihte rehn keinek tohto rahnwet. (Senesis 49:1, 2, 33) Ni soangen irair duwehte met, peneinei kan kin pokonpene oh seri kan kin iang me laud kan oh me soumwahuo ni irail koaros koasoakoasoipene. Met kin kihong tohnpeneinei pepehm en emenemen sohte kelepwiki ah nsensuwed oh me koaros kin pelikidkihpene pwukoah en kihda kaloalamwahu oh pil ahnekipene pahtou en mehlao.

      Met kin weksang dahme kin wiawi nan ekei keinek kan me re kin kahng koasoia duwen aramas mehla men, pwe dene aramas akan me kin koasoia duwen mehla sohte ah limpoak, de pil irail sohte kak koasoia limwahn seri pwe re dene seri kan sohte kakong rong pwe arail pepehm me luwet. Rahnwet, dahme kin wiawi mwohn aramas emen pahn mehla kin weksang mahs, oh pali laud en ahnsou aramaso me pahn mehla mih nan irair en loaloid. Edetehn pali moron en aramas kin men ren mehla nan imwarail, ni meleilei oh ale epwel limpoak en peneinei, ahpw dahme kin uhdahn wiawi: irail mehla nan imwen wini, kin kalap kelepw oh ahneki weirek, paliwararail uhsang ni misihn kamasepwehk kan. Ni pil ehu irair, aramas million ekei kin mehkihla irair akan me re pwupwudiong loale​—⁠kamalahn keinek ehu, duhpek, AIDS, mahwen en wehi kan, de sang semwehmwehla douluhl.

      Irehieu me Aramas en Medemedewe Laud

      Pwuhk Sarawi sohte ireh kitail sang en medemedewe kanahieng duwen mehla. Ni mehlel, Eklesiasdes 7:2 mahsanih: “Kohla ni ihmw ehu me nsensuwed en mehla mi ie mwahusang kohla ni kamadipw ehu, pwe me momour kan pahn kin pein katamankin irail me mehla awiawih kitail koaros.” Ni atail pahn kamehlelehiong kitail duwen mehla, kitail pahn kakete sohla nohn katapanki wiewia kan me sohte nohn katepe oh eri medemedewe mwotomwot en mour. Met kak sewese kitail en mourki atail mour ni ahl me mie wehwe oh katapan oh sohte kauwehla mwahl atail mour.

      Ia ahmw madamadau duwen mehla? Ke kasawihier duwen ahmw pepehm akan, kamehlele kan, koapworopwor akan, oh pil dahme ke kin perki me pid imwin ahmw mour?

      Duwehte wehwehn mour, pil wehwehn mehla wia mehkot me aramas sohte kak kawehwehda de pil wehwehki. Ihte Sounkapikpatail me kin mwahngih duwen met oh aramas kak kamehlele dahme E mahsanih duwen ire wet. Pwe iei Ih me “utupen mour,” oh Ih me kak “ketikihda elen soikeweisang mehla.” (Melkahka 36:9; 68:20, New World Translation) Edetehn e mwomwen wia mehkot kapwuriamwei, ma kitail pahn tehk kanahieng soahng kan me aramas kin kamehlele me pid mehla ni atail wehwehkihla Mahsen en Koht, e pahn wahdohng kitail kamweit oh kakehlepen loaletail. E pahn kasalehda me mehla kaidehn ahnsou koaros wia imwin soahng koaros.

  • Tehk Kanahieng Duwen Ekei Soi Likamw kan Me Pid Duwen Irair en Mehla
    Kahn Iroir—2002 | November 1
    • Tehk Kanahieng Duwen Ekei Soi Likamw kan Me Pid Duwen Irair en Mehla

      EREIN poadoapoad en aramas kohkohdo lel met, aramas kin pwonopwonki oh pahtoula mwohn mehla a kin leledo. Oh pil, masak mehla kin doar pwehki pingadahn madamadau me poasoankihda padahk sapwung kan me re rong nan arail palien lamalam, pelien tiahk oh soahng kan me re pein kin kamehlele me re tengala loale. Dahme wia kasuwedpen masak mehla pwe e kin kauwehla ahn aramas ahr kak perenki mour oh kihsang ahn emen koapworopwor me mie wehwehn mour.

      Pelien lamalam wadawad kan kin kalap utungada padahk de soi likamw tohto me pid duwen irair en mehla. Ni atail pahn kasawih mour en ekei padahk pwukat oh tehk ma re pahrekiong dahme Pwuhk Sarawi mahsanih, kilang ma pein ahmw wehwehki duwen mehla kak wehwe mwahula.

      Soi Likamw 1: Mehla iei uhdahn koasoandi en imwiseklahn mour.

      Pwuhk me oaralap koasoia Death​—The Final Stage of Growth koasoia: “Mehla . . . iei mehkot me wia kisehn atail mour.” Koasoi kan duwehte met kin kasalehda me aramas kin kamehlele me mehla uhdahn mehkot me koasoandi en wiawi oh iei met me wia uhdahn koasoandi me mour en aramas koaros pahn imwikihla. Kahrehda, aramas tohto kin kamehlele isaneki wia soahng kan me kaperen ohng uduk ahnsou wet me mie ahnsou mwahu.

      Ahpw, mehlel ieu me mehla wia koasoandi ieu en imwikihla mour? Kaidehn aramas en wia roporop kan koaros kin kamehlele met. Karasepe ieu, Calvin Harley, me kin sukuhliki kahrepen aramas ah kin mahla sapengki ni aramas emen a idek reh (interview) oh e koasoia me e sohte kamehlele me aramas “sohte koasoandihong en mehla.” Oh pil emen saintis, William Clark, koasoia: “Mehla sohte iang kisehn kawehwehpen mour en aramas.” Oh pil Seymour Benzer, me kin doadoahk nan California Institute of Technology, koasoia me “aramas kak kawehwe mwahu irair en mehla me e sohte rasehng kuloak ahpw e duwehte keirekihdi en irair ekei me kitail koapworopworki me keirekihdi kan kak wekidekala.”

      Ni ahnsou me saintis kan sukuhliki duwen wiawihdahn aramas, irail inenen pwonopwonda. Irail diarada me koasoandi en paliwaratail audaudki soahng kan me laud sang mour me reireiki sounpahr 70 lel 80 pahn anahne. Karasepe ieu, saintis diarada me ahn aramas mwahliel kin kak kolokol kehl en mehn kataman inenen laud mehlel. Emen soun roporop (researcher) diarada me ahn aramas mwahliel kak tamataman “soahng kan me pahn ntingihdi oh audehda pwuhk kan pohnangin meh million pak 20, me pahrekiong library me keieu laud nan sampah.” Ekei saintis kan (me kin onopki selin pepehm kan) lemeleme me ni erein ahn aramas emen ah mour, e kin doadoahngkihte 1/10,000 (ehu kis nen) me wehwehki 1/100 en 1 persent (.0001) en ah mwahliel. Eri, e konehng kitail en idek, ‘Dahme kahrehda kitail ahneki mwahliel ehu me kak doadoahk ahnsou werei ni atail mour ah nohn mwotomwot?’

      Kitail pil kak kilang duwen mehla ah wia mehkot me aramas sohte perenki! Ong aramas tohto, mehlahn arail pwoud de neirail seri kin wia mehkot uhdahn kamedek ong irail. Mohngiong en aramaso kin uhdahn ohla ahnsou werei mwurin mehlahn aramas emen me e keieu poakpoake. Pil aramas akan me kin kose me mehla mehkot me uhdahn pahn wiawi ong aramas, irail kin diarada me e apwal en kamehlele me ni arail pahn mehla iei met imwin mehkoaros. Makisihn me oaralap koasoia British Medical Journal kin koasoia me “aramas loalokong kin koasoia me aramas koaros kin men mour werein ahnsou me irail kak lel.”

      Sang ni mwomwen madamadau en pali laud en aramas me pid duwen mehla, oh iangahki uwen kehlail en kak tamataman oh sukuhliki soahng tohto, e soh sansal mwahu me aramas wiawihda pwehn memour kohkohla? Ni mehlel, Koht kapikada aramas akan, kaidehn pwe ren mehla, ahpw pwehn mour kohkohlahte. Tehk dahme Koht ketin koasoanehdi ong tepin pwopwoudo ong ara mour en mwurin ahnsowo: “Kumwa kaparaparala pwe kadaudokamwa kan pahn kousoanla wasa koaros nin sampah oh kaunda mehkoaros. I kihong kumwa manaman en kaunda mwahmw akan, menpihr kan oh mahn lawalo kan koaros.” (Senesis 1:28) Ia uwen mour werei wet ah nohn kansenamwahu!

      Soi Likamw 2: Koht kin ketin malipe aramas akan ong mehla pwe ren kak mih reh nanleng.

      Nohno men me sounpahr 27 me pahn mehsang nah seri silimen ndaiong lih kadek en Kadolik emen: “Ke dehpa kohkohdohn ndaiong ie me met kupwuren Koht. . . . Pwe I kahng rong ni aramas arail kin ndaiong ie met.” Ahpw, ni mehlel, met iei me pelien lamalam tohto kin padahkihong neirail tohnmwomwohdiso ko duwen mehla​—me Koht kin malipe aramas akan ong mehla pwe ren kin kak mih reh nanleng oh karanih Ih.

      Iaduwen​—⁠Sounkapikpatailo inenen lemei oh sohte ah pepehm ni ah kin wahdohng aramas mehla, ni ah mwahngih me met kin kauwehla mohngiongarail akan? Soh, Koht en Paipel sohte kak wia met. Nin duwen dahme 1 Sohn 4:8 mahsanih: “Koht iei limpoak.” Tehk pwe wasaht sohte koasoia me Koht mie sapwellime limpoak, de e sohte pil koasoia me Koht me kin limpoak, ahpw e kin koasoia me Koht iei limpoak. Sapwellimen Koht limpoak me nohn kehlail, nohn mwakelekel, nohn unsek, nohn idipek oh kin kadirehla sapwellime mwohmw oh wiewia​—⁠kahrehda e pwung aramas en koasoia me Ih me wia kasalepen dahkot limpoak. Met kaidehn Koht emen me kin malipe aramas akan ong mehla pwe ren kak mih reh.

      Kaudok likamw kahrehong aramas tohto en sawehwehki iawasa aramas mehla kan mihmi ie oh ia irair me re mihmi loale. Nanleng, nan ehl, purkadorio, nan limpwo​—iei met wasa kei me dene aramas mehla kan kin kohla ie oh kin wia wasa kan me aramas kin sawehwehki oh masak. Ahpw, Paipel uhd mahsanih me aramas mehla kan sohte kak kehn wasa; irail mihmi ni irair ehu me kin rasehng meirkelik. (Eklesiasdes 9:5, 10; Sohn 11:11-​14) Kahrehda, kitail sohte anahne nsensuwedki dahme pahn wiawihong kitail mwurin mehla, sohte weksang atail kilang aramas emen me wia meirkelik. Sises kin mahsanih duwen ahnsou ieu me “irail akan koaros me mihmi nan sousou en kataman” pahn “pedoi” ong mour kapw nan paradais sampah.​—Sohn 5:28, 29; Luk 23:43.

      Soi Likamw 3: Koht kin ketikihsang seri tikitik kan en wiahla tohnleng kan.

      Elisabeth Kübler-Ross, me kin sukuhliki duwen aramas akan me arail soumwahu solahr kak mwahula, koasoia duwen madamadau ehu me rek rehn aramas en pelien lamalam akan. E koasoiada mehkot me uhdahn wiawi: e koasoia me e “suwed en ndaiong seri tikitik men me rie pwutako mehla me Koht inenen poakpoake seri tikitik kan, kahrehda E wahsang rie pwutak tikitik me ede Johnny en kohla nanleng.” Soangen koasoi duwehte met wiahong Koht en wia emen me suwed oh sohte kin kasalehda sapwellime irair kaselel kan oh pil sapwellime wiewia mwahu kan. Dr. Kübler-Ross doula oh koasoia: “Ahnsou me kisin serepein menet laudla oh wiahla lih emen, e sohte kak sohla lingeringer pahn Koht, oh imwikihla en e kin sapwungala nan moangeo ahnsou me pein nah pwukat emen pil mehla pahr silihsek mwuhr.”

      Dahme pahn kahrehda Koht en ketikihsang seri men en wiahkihla pil emen tohnleng​—me likamwete Koht ketin anahne serio laudsang ahn serio pahpa oh nohno? Ma met me mehlel me Koht kin ketikihsang seri kan, met soh pahn wehwehki me Ih Sounkapikada sempoak oh roporop emen? Paipel kin kasalehda weksang met pwe e mahsanih: “Limpoak kin kohsang rehn Koht.” (1 Sohn 4:7) E kak Koht en limpoak emen en kahrehdo mehla me aramas mwonok, me mie ekis ah madamadau, sohte pahn kak wia?

      Eri, dahme kahrehda seri kan kin mehla? Kisehn pasapeng me Paipel sapengki ntingihda nan Eklesiasdes 9:11: “Paisuwed kin lelohng aramas koaruhsie.” Oh pil, Melkahka 51:5 mahsanih ong kitail me kitail koaros sohte unsek oh kitail dipan sangete atail ahpada rehn inatail akan, oh imwilahn aramas koaros ahnsou wet iei mehla pwehki soangen kahrepe kei. Ekei ahnsou, mehla lelohng aramas mwohn irail ipwidi, oh kin imwikihla iohla. Ong pil ekei, seri kan kin mehla ni ahl apwal de aksident oh mehla. Kaidehn Koht me ketin wiahiong ren lelohng irair pwukat.

      Soi Likamw 4: Ekei aramas kin lokolok mwurin mehla.

      Ekei pelien lamalam kan kin padahkki me aramas suwed akan pahn kohla nan kisiniei oh wie lokolok kohkohlahte. Padahk wet kin pahrekiong madamadau konehng oh pwungiong mahsen en Pwuhk Sarawi? Mour en aramas kin reireikihte pahr 70 de 80. Eri, mehnda ma aramas emen wiahda dihp toutou ieu ni erein a wie memour, e pahn wia mehkot pwung en lokolok kohkohlahte? Soh. E pahn inenen sohte pwung en kalohkehki aramas emen kohkohlahte pwehki dihp kei me e wiahda erein ah mour ahnsou mwotomwot.

      Koht kelepw kak kasalehda dahme kin wiawi mwurin aramas akan ahr mehla, oh E ketin wia met nan sapwellime mahsen, Paipel. Ah iet me Paipel mahsanih: “Nin duwen mahn ah kin mehla, pil duwehte aramas oh ira koaros ahneki soangen ngehn tehieu . . . Koaros pahn kohkohlahng wasa tehkis. Ira koaros wiawihda sang pwehl, oh ira koaros pahn pwurehng wiepwella.” (Eklesiasdes 3:19, 20) Wasaht sohte wasahkis e koasoia ehl en kisiniei. Aramas akan kin pwuralahng pwehl​—wasa me e sohla mie​—ahnsou me irail mehla.

      Pwe aramas emen en kak pehm lokolok, e pahn uhdahn kehn wasa. Iaduwen​—⁠aramas mehla men kin kehn wasa? Paipel pil kin kihda pasapengpen peidek wet: “Me momour kan ese me re pahn mehla, ahpw me melahr akan sohte ese mehkot. Sohte keting ehu pahn kohieng irail; re manokonoklahr douluhl.” (Eklesiasdes 9:5) E uhdahn sohte kak aramas mehla men, me “sohte pehm de ese mehkot,” en kehn medek ni wasahkis ni paliwere.

      Soi Likamw 5: Mehla kin wia imwi soutuk ong atail mihmi pohn sampah.

      Kitail kin sohla mie ni ahnsou me kitail mehla, ahpw met sohte wehwehki me soahng koaros nekier. Ohl pwoson Sohp wehwehki me e pahn kohla nan sousou, Sheol, ni ah mehla. Ahpw, rong audepen ah kapakap ong Koht: “Maing, pwe nan Sheol komwi pahn karukihiehla, oh komwi pahn kolokol ie ni rir lao omwi engieng wekidekla, pwe komwi en koasoanehdi erein ahnsou ieu ong ie oh komwi tamaniehda! Ma aramas kehlail emen mehla, e kak pwurehng mour sapahl? . . . Komwi pahn mahsen, oh ngehi pahn patohwan sapeng komwi.”​—Sohp 14:13-​15.

      Sohp kamehlele me ma e pahn lelepek lao lel mehla, Koht pahn ketin tamataman ih oh ahnsou pahn lelodo me e pahn iasada. Ih me sapwellimen Siohwa ladu kan en kawao kin kamehlele. Pein Sises kin wia kadehdehpen koapworopwor wet oh kasalehda me Koht pahn ketin doadoahngki ih en kaiasada me mehlahr akan. Pein sapwellimen Krais mahsen kamehlelehiong kitail met: “Kumwail dehr pwuriamweiki mepwukat, pwehki ahnsou ehu pahn kohdo me irail koaros me mihmi nan sousou kan pahn rong kapitie, oh re pahn pedoisang nan arail sousou kan. A me wiewia mwahu kan pahn iasadahng mour, a me wiewia suwed kan pahn iasadahng kadeik.”​—Sohn 5:28, 29.

      Ahnsou keren, Koht pahn ketin ketikihweisang aramas suwed koaros oh ketin kauwada sampah kapw pahn kaundahn lahng. (Melkahka 37:10, 11; Daniel 2:44; Kaudiahl 16:14, 16) Met pahn imwikihla paradais nan sampah pwon, oh aramas akan me pahn kousoanla loale iei irail akan me kin papah Koht. E ntingihdi nan Paipel: “I ahpw pil rongada ngihl laud ehu sang nan mwoahlo, me mahsanih: ‘Iet tehnpas en Koht rehn aramas akan! E pahn ketiket rehrail oh irail pahn wiahla sapwellime aramas. Pein Koht pahn kin ketiket rehrail oh e pahn wiahla ar Koht. E pahn kin ketin limwihasang pilen masarail koaros. Mehla sohla pahn wiawi, solahr mwahiei, solahr nsensuwed, solahr medek. Soahng mering kan sohralahr.’ ”​—Kaudiahl 21:3, 4.

      Saledek Sang Masak

      Marainkihla duwen koapworopwor en iasada oh pil iangahki marainkihla duwen Ih me wia poahsoanpen kisakis wet kak kamweituhkala. Sises ketin inoukihda: “Ke pahn esehla padahk mehlelo, oh padahk mehlelo pahn kasaledek uhkala.” (Sohn 8:32, NW) Met pil iangahki saledekla sang masak mehla. Siohwa kelepw me kak ketin wekidala aramas en mahla oh mehla oh ketikihong kitail mour soutuk. Ke kak kamehlele sapwellimen Koht inou kan? Ei, ke kak wia met pwehki Mahsen en Koht ahnsou koaros kin mehlel. (Aiseia 55:11) Se kangoangekin uhk ken kalaudehla ahmw sukuhliki duwen sapwellimen Koht koasoandi kan ong aramas. Sounkadehdehn Siohwa kan pahn perenki en sewese iuk.

Pwuhk kan en lokaiahn Pohnpei (1987-2025)
Log Out
Log In
  • Ponapean
  • Share
  • Me Ke Mwahuki
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Terms of Use
  • Privacy Policy
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Log In
Share