Ihs Me Kin Kalinganahda Koht Rahnwet?

“Maing at Kaun oh at Koht! Komwi me uhdahn warohng sapwellimanki lingan, wahu, oh roson.”​—KAUDIAHL 4:11.

1, 2. (a) Mehn karasepe dah kan me kadehde duwen biomimetics? (b) Peidek dah me pwarada, oh ia pasapengpe?

EHU RAHNO nan pahr mpen pahr 1940, engineer men mehn Swiss me ede George de Mestral kahrehda nah kidio oh ira alu. Ni ah pwurodo ni imwe, e tehkada me ah likouo oh pil wunen nah kidio kidikidkihla wahn reh. Pwehki e men kadehde mwahu duwen wahn reh ko, e kihong pahn microscope oh e inenen pwuriamweiki diarada me ni imwi ko mie kisin kehs tikitik me ekis pinipin me kin tengediong ni soahng kan koaros. De Mestral eri wiahda dipwisou ehu me duwehte dahme e diaro​—”Velcro.” Kaidehn De Mestral kelehpw me kin alasang mehkan me e kilang sang ni mehn kepikipik kan. Nan Wehin United States, pirien me adaneki Wright brothers, wiahda sompihr sang ni ara kin tehk mwomwen mahn ah kin pihr. Ohl engineer men en French me ede Alexandre-Gustave Eiffel wiahda tower en Paris me ede Eiffel Tower, ni ah doadoahngki madamadau me kahrehda tihn dengen aramas a kin utungada paliweren aramas.

² Mehn karasaras pwukat kin kasalehda mwahu dahme adaneki biomimetics. Met wia palien sains ehu me kin nantiong alasang madamadau kan me kin dierek sang ni kepikipik en Koht akan.a Kahrehda, peidek konehng wet kak pwarada: Ia uwen tohto en aramas akan me kin diarada oh wiahda dipwisou kapw akan kin pohneseki Ih me kin wiahda wahn reh tikitik kan, mahn pihr laud akan, tihlap en dengen aramas, oh pil soahng kapwuriamwei tohto kan me aramas akan kin poahsoniekihda arail pilahn en wiahkihda mwomwen dipwisou kan? E kapahtou en ese me sampahn rahnpwukat, inenen apwal aramas en pohnesehki Koht oh kalinganahda mwaren Koht ong mehkan me e sapwellimaniki pwung aramas en pohnesehki Ih.

3, 4. Ia wehwehn lepin lokaiahn Ipru me kawehwehiong “lingan,” oh ia wehwehn met ni a kin kadoadoahkiong Siohwa?

³ Ekei kak medemedewe, ‘Dahme e kesempwaliki en kalinganahkihda Koht? Koht soh ketin sapwellimanikihier lingan?’ Mehlel, Siohwa me sapwellimaniki lingan me keieu laud nanleng oh nan sampah, ahpw met sohte wehwehki me e ketin lingan mwohn mesen tohn sampah koaros. Nan Pwuhk Sarawi, lepin lokaiahn Ipru me kawehwehdi “lingan” kin wa madamadau en “kesempwal.” E kin kihda madamadau en mehkot me pahn wiaiong aramas emen soare, de en wia aramas kesempwal rehn meteikan. Ni lepin lokaia wet a doadoahk ong Koht, e kin wehwehki mehkot me wiahda soaramwahu en Koht rehn aramas.

⁴ Aramas malaulau nan rahnwet kin tetehk dahme pahn kihong soaramwahu ong Koht. (Melkahka 10:4; 14:1) Ni mehlel, aramas lapalap akan nan kousoan akan mehnda ma re kin pil ekiste kamehlele Koht, kin kalapw wiahiong meteikan en kin mwamwahliki Koht, me sapwellimaniki lingan me keieu laud nanleng oh sampah. Ni soangen ahl dah kan me re kin wia met?

“Sohte me Kak Peikidki Sapwellime Wiewia kan”

5. Iaduwen saintis tohto arail kawehwe kapwuriamwei en kapikipik kan?

⁵ Saintis tohto ngihn weriki me sohte Koht. Eri, iaduwen arail kak kawehwehda dahme kahrehda kepikipik kan nohn lingan oh kapwuriamwei, iangahki paliweren aramas? Irail kin kose me soahng lingan kapwuriamwei pwukat kohsang evolution, me wia madamadau ieu me dene mehkan kin sohte pilahnepe ahpw kin katialahte miehla. Karasepe, ohlen evolution emen me ede Stephen Jay Gould ntingihdi: “Kitail mihmi met pwehki soangen pwihn en mwahmw ehu mie sike kan me mih wasa tohrohr ni paliwararail akan me uhd wekila oh wiahla nehn mahn akan pohn sampah . . . Kitail ele men ese pasapeng ehu me ‘laudsang’ met​—ahpw sohte ehu soangen pasapeng tohrohr.” Ni mwohmwohte, Richard E. Leakey oh Roger Lewin ntingihdi: “Mwein ele tohnsampah katialahte pein miehla.” Pil mie ekei saintis me inenen kapinga lingan oh soandi mwahu en mehkan nan sampah ahpw irail sapwung pwe re sohte pohnese me Koht me wiahda mepwukat.

6. Dahme kahrehda aramas tohto ar sohte men kihong Koht kaping me e warong nin duwen ah wia Sounkapikada men?

⁶ Ni ahnsou me aramas sukuhl laud akan kamehlehier me evolution me mehlel, irail kin kose me aramas sarongorong kelehpw me pahn kahng kamehlele evolution. Iaduwen pali moron en aramas arail madamadau ong met? Sounpar ekei samwalahr oko, ohl loalokongki evolution emen kapeidek aramas akan me kamehlele evolution. E nda: “I diarada me pali laud en aramas me kamehlele evolution, kin wia met pwehki aramas teikan kin ndaiong irail me aramas loalokong me kin kamehlele evolution.” Ei, ahnsou me aramas sukuhl laud akan kin nda me re sohte kamehlele me mie Koht, met kin kahrehong aramas teikan ar kin sohla men pohnese me Koht me wia Sounkapikpen mehkoaros.​—Lepin Padahk 14:15, 18.

7. Nin duwen Rom 1:20, dahme kitail kak kilang me sansal mwahu sang ni kapikipik kan me kitail kak kilangki mesetail, oh pwekihda?

⁷ Iaduwen saintis akan ahnekihda madamadau wet pwehki mehn kadehde kan oh irair mehlel akan me kasalehiong irail met? Soh! Mehn kadehdehpen me mie Sounkapikada mehkan koaros me tohto, me kapilkitailpene. Ong Sounkapikada menet wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Sang ni ahnsou me Koht ketin kapikada sampah, aramas kak dehdehki me Ih uhdahn Koht mehlel oh sapwellime manaman me poatopoat. Mepwukat me sansal mwahu sang ni wiepen nin lime kan. Kahrehda aramas pwukat sohte kak peikidki sapwellime wiewia kan.” (Rom 1:20) Sounkapikadao ketikihdi mengin nin lime me sansal nan sapwellime doadoahk kan. Kahrehda, Pohl mahsanih me sangete nin tepin wiawihdahn aramas, aramas kakehr ‘kilang’ kasalepen me mie Koht pwehki kasalepe kan me sansal ni kepikipik kan. Ia mehn kadehde?

8. (a) Iaduwen audepen lahng kan ar kadehde me Koht sapwellimaniki kehl oh erpit? (b) Dahme kasalehda me mie me wiahda lahng oh sampah?

⁸ Kitail kilang kasalepen me mie Koht pwehki lahng kan me direki usu kan. Melkahka 19:1 mahsanih, “Ia uwen sansal en pahn lahng eh kasalehda sapwellimen Koht lingan!” “Lahng kan”​—ketipin, maram, oh usu kan​—⁠kin wia kadehdehpen sapwellimen Koht kehl oh erpit. Ngeder en usu kan kin kadirehkinkitailla pepehm en pwuriamwei. Oh audepen lahng pwukat koaros kin mwekimwekidwei nan wehwe ni soandi mwahu, nin duwen kosonned unsek kan me kaweidih nan wehwe.b (Aiseia 40:26) E konehng kitail en nda me koasondi mwahu pwukat pein miehla? Saintis tohto kadehde me lahng oh sampah mwadangete miehla. Pwehn utung madamadau wet emen professor en university ntingihedi: “Lahng oh sampah me mihmihier sang ni ahnsou soutuk kin wia madamadau me mengei iong aramas akan me sohte kamehlele Koht kin pwungki. Ni soangen mwomwohte, lahng oh sampah me mie tapi kin anahne kawehwehpen dahme wiahda pwe ihs me kak medewe me mehkot me mie ah pahn sohte mehkot me wiahda?”

9. Iaduwen sapwellimen Siohwa erpit ah sansal ki mahn kapikipik kan?

⁹ Kitail pil kilang nan sampah kadehdehpen Koht. Sounmelkahka lohkihda: “Ia uwen tohtohn wiepen nin limomwi kan! Ia uwen omwi kupwurokong ni omwi ketin wiairailda! Sampah inenen direkihla wiepen nin limomwi kan.” (Melkahka 104:24) Sapwellimen Siohwa “doadoahk kan” iei me pid kepikipikdahn mahn akan, me wia kasalepen sapwellime erpit. Duwen me kitail kilangehr nin tepin artikel wet, me wiepen mehkan me momour inenen wiawihda mwahu me kahrehda saintis kan kalap alasang. Kitail tehkpene ekei karasepe kan. Soun roporop akan kin sukuhliki duwen antlers (koden mahn tie kan), pwe irail en kak wiahda helmet kehlail kan (lisoarop kehlail kan); irail pil kin tetehk mwahu duwen soangen loahng ehu me kin kehlail ah wasahn rongorong, pwe irail en kak wiahkihda hearing aids (kisin misihn en rongorong ong me salongpon akan); oh irail kin sukusukuhliki duwen pehn pihr en likoht akan, pwe irail en kamwahuwiahla sompihr kan. Ahpw, ni aramas ahr kin nannanti wia mepwukat irail sohte kak wiahda uhdahn mwahu duwehte kepikipik kan. Tehk dahme pwuhk me ede Biomimicry​—Innovation Inspired by Nature koasoia: “Mahn akan kin wiahier soahng koaros me aramas men wia, ahpw irail sohte kanokehla oil en sampah, kasaminehla sampah, oh kauwehla kamwahupen ahnsou kohkohdo.” Met erpit!

10. Dahme kahrehda e apwal en kahmahmki me mie mehmen me kin koasonehiong mwomwen mehkan? kihda karasepe.

¹⁰ E sohte lipilipil ma ke kilangdahng pahn pwetenleng de kilangseli nan sampah oh kilang kepikipik kan, kasalepen me mie Sounkapikada me sansal mwahu. (Seremaia 10:12) Kitail en kamehlele dahme audepen lahng kan wie ngisingiski ndinda: “Maing at Kaun oh at Koht! Komwi me uhdahn warohng sapwellimanki lingan, wahu, oh roson. Pwe komwi me ketin wiadahr mehkoaros, oh pwehki kupwuromwien, me mehkoaros mihmiehki oh momourki.” (Kaudiahl 4:11) Ahpw, saintis tohto sohte kin pohnese mehn kadehdehpen Sounkapikada ki ‘mesen arail mohngiong kan,’ mendahte arail kin pwurpwuriamweiki wiawidahn mehkan me re kin kilangki meserail akan. (Episos 1:18) Kitail kak karasa irair wet duwe met: En kapinga lingan oh soandi mwahu en audepen sampah oh nan wehwe ahpw kelikemw me mie Sounkapikpik Lapalapo e sapwung duwehte atail pahn kapikapinga mahlen kaselel ehu ahpw kelikemwe me mie soun mahlen emen me wiahda doaropweo en wiahla mehkot lingan. Ihme kahrehda e sohte kapwuriamwei me irail oko me sohte men kamehlele Koht kin adaneki “pweipwei”!

“Maskun Kahre Maskun kin Kaweid Sapwungihala me Tohto

11, 12. Poahsoan en madamadau me ahn aramas mour koasondihier sangete ah ipwidi kin poasoankihda madamadau dahieu, oh dahme kasalehda me poasoan en madamadau wet sohte kin kalinganahda Koht?

¹¹ Tohn pelien lamalam tohto kin inenen pwoson me arail wiepen sarawi kin wahdohng Koht lingan. (Rom 10:2, 3) Ahpw, pelien lamalam pil iei ehu kisehn poahsoan en pwihn en aramas me irehweisang aramas rar kei en kak kalinganahda Koht. Iaduwe? Kitail tehkpene ahl riau.

¹² Keieu, pelien lamalam kin kihsang kalinganahda Koht sang ni padahk kan me sapwung. Kitail karasepehki padahk me dene mwohn aramas emen ah ipwidi e koasoandiher ia imwilahn ah mour. Madamadau wet poahsoankihda mwenek me dene pwehki Koht sapwellimaniki kehl en mwahngih dahme pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo, eri e uhdahn pahn mwahngihier imwilahn mehkoaros. Madamadau en imwin mehkan koaros koasoandihier me kin kose me sangete mahso Koht ketin koasoandier imwilahn mehkan, mehnda ma mwahu de suwed. Ong ni madamadau wet, ihs me koasonehdi soangen kahpwal oh wiewia suwed akan me wiewiawi nan sampah iei Koht. Met sohte kin kalinganahda Koht, ni atail kin karauniki Ih mehkan me uhdahn kohsang rehn ih me wia sounpelian Lapalap en Koht, iei Sehdan, me Pwuhk Sarawi kahdaneki “kaun en sampah”!​—Sohn 14:30; 1 Sohn 5:19.

13. Dahme kahrehda e sapwung aramas en medemedewe me Koht sohte kak ketin kahluwa sapwellime kehl en mwahngih dahme pahn pweida ni ahnsou kohkohdo? Kihda karasepe.

¹³ Madamadau me dene soang koaros koasoandihier dahme irail pahn imwikihla sohte poahsoandahsang nan iren Paipel oh padahk wet kin kauwehla mwaren Koht. Padahk wet kin kapingada madamadau en aramas ong dahme E kak ketin wia oh dahme E pahn ketin wia. Pwehki Koht ah ketin sapwellimaniki kehl en mwahngih dahme pahn wia mwohn a wiawihier me sansal mwahu nan Pwuhk Sarawi. (Aiseia 46:9, 10) Ahpw, e sohte wia madamadau pwung ieu kitail en medemedewe me e sohte ketin kakong ireire sapwellime kehl en mwahngih mehkan me pahn pwarodo mwohtail ni soangsoangen irair koaros. Karasepe: Iaduwen ma ke pein ahneki kehlail en paliwar laud ieu. Met pahn wiahiong uhk ken pepehm me ke anahne pwekada soang toutou koaros me ke kilangada? Soh! Pil duwehte, pwehki Koht sapwellimaniki kehl en mwahngih dahme kohkohdo kan sohte pahn idingki ih en ketin nantiong ireirong imwin mehkoaros. Sapwellime doadoahngki kehl wet pahn irair oh pilipil.c E sansal mwahu me padahk sapwung kan, me pid madamadau en me soang koaros imwirail koasondihier, sohte kin kalinganahda Koht.

14. Ni ahl dah me pelien lamalam kan kin sohte wauneki Koht?

¹⁴ Keriau en ahl me sarawi kan kasohwahwiahla Koht iei wiewia en towe kan. Kasikpe mie me Kristian akan pahn kahlemengih Sises. Nanpwungen mehkan me Sises padahkki iei me ienge kan en “limpoakpene nanpwungarail” oh irail en “dehr kisehn sampah.” (Sohn 15:12; 17:14-​16) Ahpw, ia mwomwen kaun en lamalam en Kristendom? Irail kin daur padahk pwukat?

15. (a) Ia me aramas akan esehkihier duwen wiewiahn kaun en lamalam kan ni ahnsou en uhpenehn mahwin nanpwungen wehi kan? (b) Dahme wiewiahn kaun en pelien lamalam kan e kin wiaihong aramas rar kei?

¹⁵ Tehk koasoaiepen kaun en lamalam akan ni ahnsou en mahwen. Irail kin uhki, pwungki, oh pil kin tiengki mahwen en wehi pak tohto. Irail kin kapakapki sounpei kan oh pwungki ren kemehla aramas akan. Kitail sohte kak powehdi atail men idek, ‘E sohte kin pwarada nan madamadau en kaun en lamalam pwukat me iangarail kaun en lamalam akan nan pali teio pil kin kapakapki sounpei en pali me re mihmi ie?’ (Kilang nan koakon “Ahn Ihs Pali Me Koht kin Ketin Uhki?”) Kaun en lamalam men sohte kin kalinganahda Koht ni arail kin kose me e kin ketin peikin irail nan mahwen akan; de irail pil sohte kin kalinganada Ih ni arail kin kose me Pwuhk Sarawi mering ieu oh irail eri kin pwungki soangesoangen wiepen tiahk samin sohte lipilipil akan. Ia uwen met ah nohn kin katamaniong kitail kaun en lamalam akan me Sises kin kahdanekin irail “soundoadoahk en likin kosonned ekei” oh “maskun kahre maskun”! (Madiu 7:15-​23; 15:14) Wiewia en kaun en lamalam kan kin kahrehda limpoak ong Koht rehn aramas million kei en tikitikla.​—Madiu 24:12.

Ihs Me kin Mehlel ong Wahdo Lingan ong Koht?

16. Pwehn pasapeng peidek me pid ihs irail akan me uhdahn kin kihda kalinganpen Koht, oh dahme kahrehda kitail anahneki kilang nan Pwuhk Sarawi?

¹⁶ Ma aramas en sampah lapalap oh ndand kan kin kalap sohte kalinganahda Koht, eri ihs me kin wia met? Pwehn sapengala peidek wet, kitail anahne kilang nan Pwuhk Sarawi. E konehng Koht en sapwellimaniki pwung en mahsaniada ia duwen kupwure ong wiepen kalinganahda Ih, oh e ketin koasoanedier sapwellime elen kaweid nan pein sapwellime Mahsen, iei Pwuhk Sarawi. (Aiseia 42:8) Kitail tehkpene ahl silu en kalinganahda Koht, oh nan ehu ehu irair kitail en tehk peidek en ihs nan rahnwet me kin mehlel wia met.

17. Iaduwen pein Siohwa ah kasalehda me kalinganada mware wia pali kesempwal ieu ong kupwure, oh ihs nan rahnwet kin kapinga mwaren Koht nan sampah pwon?

¹⁷ Keieu, kitail kak kalinganahda Koht sang ni kapinga mware. Pwehki kalinganahda mware iei irair kesempwal ieu me pid kupwuren Koht oh met kin dehdehki dahme Siohwa mahsanih ong Sises. Rahn ekei mwohn ah pwoula, Sises loulouki: “Semei Komw kalinganahda mwaromwi.” Mwurin mwo, ngihl ehu ahpw ketihtihki: “I kalinganahdahr oh I pil pahn pwurehng kalinganahda.” (Sohn 12:28, NW) Eri, e dehde me Ih me mahmahseno iei Siohwa. Sang ni sapwellime mahseno, e sansal me kalinganahda mware wia mehkot kesempwal ong pein Ih. Ihs rahnwet me kin kalinganahda Siohwa me ar ka ndandihala mware oh kapikapinga mwahro nan sampah pwon? Sounkadehdehn Siohwa kan kin wia met oh irail kin wia met nan sahpw 235!​—Melkahka 86:11, 12.

18. Iaduwen atail pahn kak kasawiahda ihs me kin kadaudok Koht ki “padahk mehlel,” oh mehnia pwihn me kin padahki padahk mehlel en Pwuhk Sarawi ni erein pahr epwiki dower powe?

¹⁸ Keriau, kitail kak kalinganahda Koht sang ni atail padahkiong meteikan padahk mehlel duwen Ih. Sises mahsanih me tohnkaudok mehlel akan pahn “kaudok ong [Koht] ki . . . padahk mehlel.” (Sohn 4:24) Iaduwen atail kak kasawiahda irail oko me kin kaudok ong Koht ki “padahk mehlel”? Irail kin soikala padahk kan me sohte poahsoanda pohn Pwuhk Sarawi oh kin welian sapwungih Koht oh kupwure. Weksang met, irail anahne padahki padahk mehlel en Mahsen en Koht, me pid ire pwukat: Siohwa iei Ih me Koht me Keieu Lapalap, oh lingan en sapwellime lapalap en ong Ih kelepw. (Melkahka 83:18); Sises iei sapwellimen Koht Ohl oh iei ih me idihda en wia Kaun en sapwellimen Koht Wehin Mesaia (1 Korint 15:27, 28); Wehin Koht pahn ketin kasarawihala mwaren Siohwa oh kaunsekihala sapwellime koasondi ong sampah oh aramas akan me pahn kousoan loale (Madiu 6:9, 10); oh Rongamwahu en Wehi wet pahn lohkseli wasa koaros nan sampah. (Madiu 24:14) Pohnangin pahr epwiki, pwihn tehieu me kin kaukaule padahki padahk kesempwal oh mehlel pwukat​—Sounkadehdehn Siohwa kan!

19, 20. (a) Dahme kahrehda kitail en kasawih ma iei kitail kin pein wahdohng Siohwa lingan? (b) Peidek dah me kak sewese kitail en kasawiahda ihs nan rahnwet me kin kalinganahda Koht ni ar kin kolokol wiewia mwahu?

¹⁹ Kesiluh, kitail kak kalinganahda Koht sang ni atail pahn mourki sapwellime irair pwung kan. Wahnpoaron Piter ntingihedi: “Amwail tiahk kan nanpwungen me rotorot akan en kin mwahu, pwe ni ar pahn kin kinehiong kumwail likamw, eri, ni ar pahn kin kilang amwail wiewia mwahu kan, re en kapingahki Koht ni rahnen eh pahn ketido.” (1 Piter 2:12) Wiewiahn Kristian kin duwen ah pwoson. Nin doken irail mehn liki kan kin kilang me met mehlel, me wehwehki me ni arail kin kilang me wiewia mwahu en Kristian kin sang ni dahme irail kin pwoson​—met kin wahdo lingan ong Koht.

²⁰ Ihs irail nan rahnwet me kin kalingana Koht pwehki arail kin kolokolete wiewia mwahu? Eri, mehnia pwihn en lamalam me palien koperment tohto kin kapingahkin irail, arail kin meleilei, kapwaiada kosonned oh kin pwain arail daksis kan? (Rom 13:1, 3, 6, 7) Ihs pwihn me kin sansal nan sampah pwon me irail kin miniminpene ong tohn arail palien lamalam akan​—minimin ieu me kin powehdi wekpeseng en tohnsahpw, wehi oh soangsoangen keinek kan? (Melkahka 133:1; Wiewia 10:34, 35) Mehnia pwihn nan sampah pwon me kin sansalki idipek en arail wia kasukuhl en Pwuhk Sarawi me kin kahrehda aramas en wauneki kosonned, kesempwal en peneinei, oh padahk en Pwuhk Sarawi me pid tiahk mwakelekel? Pwihn tehieu me arail wiewia mwahu nan irair pwukat oh pil ong irair teikan kin dehde mwahu​—Sounkadehdehn Siohwa kan!

Ke Kin Kapinga Koht?

21. Dahme kahrehda kitail en kasawih ma pein kitail kin kapinga Siohwa?

²¹ Emen emen kitail en pein idek rehtail, ‘Pein ngehi kin kapinga Siohwa?’ Nin duwen Melkahka 148, pali laud en kepikipik kan kin kihda lingan ong Koht. Tohnleng kan, pil audepen lahng kan, sampah oh mahn kepikipik kan​—irail koaros kin kapinga Siohwa. (Melkahka 148:1-​10) Meid kansensuwed pwe pali moron en aramas akan nan rahnwet sohte kin wia met! Ahpw sang ni atail pahn momourki ahl ehu me kin kalingana Koht, kitail kin kihong pein kitail en pahrekiong kepikipik teikan me kin kapikapinga Siohwa. (Melkahka 148:11-​13) Sohte ehu ahl en doadoahngki atail mour me mwahusang met.

22. Ni ahmw kin kihong Siohwa lingan, ni ahl dah kan me ke kin ale kapai, oh dahme pahn koasonehdi nan kapehdomw en wia?

²² Sang ni ahmw pahn kalingana Siohwa, ke pahn ale kapai ni ahl tohto. Nin doken omw pahn kolokol pwoson meirong en Krais, ke pahn maiauda rehn Koht oh iangehr pereperenki ahneki popohl oh kapai en ehuiong Samamwail nanleng. (Rom 5:10) Ma ke pahn rapahki ahl akan en kak kalinganahda Koht, ke pahn ahneki madamadau mwahu oh peren. (Seremaia 31:12) Mwuhr, ke pahn kakehr sewese meteikan en mourki mour peren, oh unsek, kahrehda ke pahn ahnekihda mour peren. (Wiewia 20:35) Ke kin iang wia kisehn irail oko me kin katengehdi nan loalerail en kihong Koht kaping​—ahnsouwet oh pil kohkohlahte!

[Nting tikitik me mi pahs]

Ke Kak Tamanda?

• Dahme kahrehda kitail kak oaralapiada oh nda me saintis kan saikinte sewese aramas akan en kalinganahda Koht?

• Ni soangen ahl riau dah me palien sarawi kan kin irehdihsang aramas akan sang kihong Koht lingan?

• Ni soangen ahl dah kan me kitail kak kalinganahda Koht?

• Dahme ke anahne tehk ma iei ke kin pein kihong Siohwa lingan?

[Kilel nan Pali 20]

“Ahn Ihs Pali me Koht kin Ketin Uhki?”

[Kilel nan Pali 20]

Ohl emen me iang Air Force en Germany nan Mahwen Keriau en Sampah, oh mwuhr wiahla Sounkadehdehn Siohwa tamanda:

“Dahme kapwunode ie nan pahr en mahwen ko . . . iei en kilang kaun en lamalam akan en palien sarawi koaros​—Catholic, Lutheran, Episcopal, oh pil mehteikan​—arail kin kapakap oh kapaiada sompihr akan oh aramas akan loale mwohn arail pahn pihrida pwehn kesehdiong pohn aramas teikan pakudang kan. I kin medemedewe pak tohto, ‘Ahn ihs pali me Koht kupwure?’

“Sounpei en Sehmen akan kin pirapir mehn kateng kan oh lapalahn moangen kateng kin mih ie me kin nting Gott mit uns (Koht kin ketiket reht). Ahpw I kin medemedewe, ‘Dahme Koht sohte ket rehn sounpei kan en pali teio me ahneki soangen sarawihte duwehte mehn paliet oh kin wie kapakap ong Koht ohte?’ ”

[Kilel nan Pali 18]

Nan sampah pwon, Sounkadehdehn Siohwa kan kin kihda kalinganpen Koht