Koaros En Kasalehda Sapwellimen Siohwa Lingan
“Tohn sampah koaros, kumwail kapinga Siohwa; kumwail kapinga sapwellime lingan oh manaman.”—MELKAHKA 96:7, 8, NW.
1, 2. Ihs me kin kapinga Siohwa, oh ihs me kin pil ale kangoang en kapinga Ih?
DEPIT, nein Sehsi pwutak, tikada karanih kahnimw en Pedleem. Pak tohto ni pwong kan ni ahnsou me e kin kelekelepw oh apwapwalih nein seme sihpw kan, e kin saradala nanleng wasa diren usu! E kin kataman ohng ih duwen kapikapikda kaselel pwukat oh sapwellimen Koht ngehn sarawi kin kamwekid ih en wiahda oh koulki mahsen kaselel pwukat me ntingdi nan Melkahka 19: “Ia uwen sansal en pahnlahng eh kasalehda sapwellimen Koht lingan! Ia uwen eh kasalehda mwahu mehkan me eh ketin wiahda! Ahpw kalohk wet kin lelpeseng wasa koaros nin sampah. Koht ketikihong ketipin dewe pahnlahng.”—Melkahka 19:1, 4.
2 Sapwellimen Siohwa kapikapik en nanleng kan kin kapinga Siohwa rahn koaros, edetehn irail sohte kak lokaia. Kapikapik kan sohte kin uhdi sang ahr kin kapinga sapwellimen Koht lingan, oh met kin kahrehong aramas akan en pohnese uwen arail tikitik oh medemedewe duwen mehn kadehde wet ah sohte kin lokaia ahpw kin kasalehda sapwellimen Koht lingan “wasa koaros nin sampah” pwe tohn sampah koaros en kak kilang. Ahpw, mehn kadehde wet me sohte kin lokaia, sohte itar. Aramas lelepek kan kin pil ale kangoang en iang kadehde duwen sapwellimen Koht lingan. Sounmelkahka men me ede sohte sansal kin koasoahiong tohnkaudok lelepek kan lokaia pwukat me Koht ketin kamwekid ih en ntingihdi: “Tohn sampah koaros, kumwail kapinga Kauno [“Siohwa,” NW]; kumwail kapinga sapwellime lingan oh manaman.” (Melkahka 96:7, 8) Irail akan me kin karanih Siohwa kin perenki kapwaiada kaweid wet. Ahpw, dahme aramas akan anahne wia pwen kapinga Koht?
3. Dahme kahrehda aramas akan kin kalinganahda Koht?
3 Kapinga Koht kin wehwe laud sang ihte kitail en kin kapinga Koht ki ewetail kan. Pwe mehn Israel akan ni mwehin Aiseia kin kapinga Koht ki auarail kan, ahpw pali laud en irail sohte kin mehlel. Siohwa doadoahngki Aiseia en koasoia met: “Aramas pwukat kin nda me re kin kaudokiong ie, ahpw sohte audepen ar koasoi kan, oh mohngiongirail dohsang ie.” (Aiseia 29:13) Kaping kan me kin kohsang nan ewen aramas pwukat kin sohte katepe. Kaping kan pahn mie katepe, ma e kohsang nan mohngiong ehu me kin direki limpoak ong Siohwa oh ni mehlel pohnese duwen sapwellime lingan. Siohwa kelepw me Sounkapikada. Ih me Wasa Lapalahpie, Ih kelepw me keieu pwung, oh utupen limpoak. Ih me utupen atail komour oh Kaunepen lahng oh sampah me tohnleng koaros oh aramas akan koaros kin anahne uhpaiong. (Kaudiahl 4:11; 19:1) Ma kitail kin uhdahn kamehlele mehpwukat, eri, kitail en kapinga ih sang mohngiongitail unsek.
4. Dahme Sises padahkiong kitail en wia ong kalinganahda Koht, oh iaduwen kitail kak kapwaiada met?
4 Sises Krais padahkiong kitail iaduwen kitail kak kalinganahda Koht. E mahsanih: “Iet duwen lingaling en Sahmo eh pahn sansalada, ma kumwail pahn kapwarehda wa tohto, oh ih duwen amwail pahn wiahla nei tohnpadahk.” (Sohn 15:8) Iaduwen kitail kak wa tohto? Keieu, sang ni mohngiongatail kan en iang kalohkiseli “Rongamwahu en Wehio” oh iang kapikada kan koaros “kalohkiseli” duwen sapwellimen Koht “irair akan.” (Madiu 24:14; Rom 1:20) Ni ahl wet, kitail koaros kin iang katohnpadahk de wia sewesepen ahl akan ong doadoahk en katohnpadahkihala irail me kapw akan me kin iang kapinga Siohwa Koht. Keriau, kitail kin kakairada nan loalatail kan wahn ngehn sarawi oh nantiong en kahlemengih sapwellimen Siohwa Koht irair ileile kan. (Kalesia 5:22, 23; Episos 5:1; Kolose 3:10) Atail wiewia kan ni ehu ehu rahn kin kalinganahda Koht.
“Lelpesengier Wasa Koaros nin Sampah”
5. Kawehwehda iaduwen Pohl kin kasansalehda duwen pwukoah en Kristian akan en kapinga Koht ni ahr kin padahkiong aramas teikan duwen ar pwoson.
5 Nan kisinlikou ieu me Pohl ntingwong mehn Rom akan, e kin kasansalehda duwen pwukoa en Kristian akan en kapinga Koht ni ahr kin padahkiong aramas teikan duwen ahr pwoson. Oaralap kesempwal me kin pwarada nan pwuhk en Rom, iei me aramas akan me kin pwoson Sises Krais pahn kak komourala. Nan Rom irelaud 10, Pohl kasansalehda me mehn Israel akan en ni ahnsowo kin song en kapwaiada Kosonned en Moses pwehn pwungla rehn Koht, ahpw “Krais ketido oh kaimwisekala Kosonnedo.” Pohl mahsanih: “Pwe ma ke pah kadehdehki ni ewomwen me Sises iei Kaun, oh pwoson nan kapehdomw me Koht ketin kaiasada sang mehla, eri, ke pahn mourla.” Sang ni ahnsowo lel met, “sohte wekpeseng ehu mie nanpwungen mehn Suhs akan oh mehn liki kan. Koht, iei ih mehtehmen me pil Kaunen aramas koaros, me kin ketin kupwuramwahwih aramas koaros me kin likweriong ih. Nin duwen Pwuhk Sarawi eh mahsanih: “Koaros me kin likweriong mwaren Siohwa pahn mourla.’ ”—Rom 10:4, 9-13, NW.
6. Iaduwen Pohl kin kawehwehda pwuhken Melkahka 19:4?
6 Eri, Pohl wia peidek pwukat: “A ia duwen arail pahn kak likweriong, ma re sohte pwoson? Oh ia duwen arail pahn kak pwoson, ma re sohte rong mahsenpe? Oh ia duwen arail kak rong, ma mahsenpe sohte pahn wiawihong irail?” (Rom 10:14) Pohl ndahki duwen Israel: “Ahpw kaidehn irail koaros me ale rongamwahwo.” Dahme kahrehda mehn Israel akan sohte peikiong Koht? Pwehki ahr pwoson me luwet, met kin kahrehong irail en sohte peikiong Koht, kaidehn pwehki sohte arail ahnsou. Pohl kin kasalehda met ni ah kin doadoahngki pwuhken Melkahka 19:4 oh doadoahngki iren Paipel wet ong doadoahk en kalohk me Kristian akan kin wia, kaidehn ong kapikapikda kan me sohte kak lokaia. E mahsanih: “Ngilarail kan lelpesengier wasa koaros nin sampah, arail padahk kan kipedier sampah pwon.’ ” (Rom 10:16, 18) Ei, kapikapikda kan me sohte kak lokaia kin kalinganahda Siohwa, duwehte irail Kristian akan nan keieun senturi, me kin kalohkiseli rongamwahu en komour wasa koaros oh kapinga Koht wasa koaros nin “sampah pwon.” Nan sapwellimen Pohl kisinlikou ong mehn Kolose kan, Pohl pil kin kawehwehda ia uwen tehlap Rongamwahu ah kin lohkiseli nin sampah. E mahsanih me Rongamwahu wet “me padahkpe wiawihongehr aramas akan koaros nin sampah.”—Kolose 1:23.
Sounkadehde Ngoang kan
7. Dahme Sises mahsanih duwen soangen pwukoa dahieu me Kristian akan ahneki?
7 Pohl wiahda sapwellime kisinlikou ong mehn Kolose kan mpen sounpar 27 mwurin Sises Krais pwoula. Iaduwen doadoahk en kalohk kin mwadangete lellahng Kolose, wasa doh ieu? E wiawi pwehki Kristian akan nan keieun senturi kin ngoangki wia doadoahk en kalohk, oh Siohwa ketin kapaiada irail. Sises kohpadahr me sapwellime tohnpadahk kan pahn wiahla sounkalohk ngoang kei: “Pwe Rongamwahwo uhdahn pahn lohkseli mahs nan wehi koaros.” (Mark 13:10) Ong kokohp wet, Sises kapataiong kehkehlik ehu me sansal nan kaimwiseklahn Rongamwahu en Madiu: “Kumwail eri kohwei wasa koaros oh padahkihong tohn wehi kan koaros; pwe re en wiahla nei tohnpadahk; papidaisihirailla ni mwaren Sahm oh Sapwellime oh Ngehn Sarawi, oh kehkehlingkihong irail re en peikiong mehkoaros me I koasoanediong kumwail. Eri, kumwail en ese pwe I pahn ieiang kumwail ahnsou koaros lel ni imwin kawa.” (Madiu 28:19, 20) Mwurin Sises ketidala nanleng, sapwellime tohnpadahk kan tepida kapwaiada mahsen pwukat.
8, 9. Nin duwen me ntingihdi nan pwuhken Wiewia, iaduwen Kristian akan mwekidki sapwellimen Sises kosonned akan?
8 Mwurin ngehn sarawi mwerehdiong pohn aramas akan nan Pendekos 33 C.E., sapwellimen Sises tohnpadahk lelepek kan mwandangete kalohk ong pokon kan nan Serusalem koasoakoasoia “soangen manaman kapwuriamwei kan me Koht ketin wiadahr.” Arail kalohk kin pweida mwahu, oh “kereniong aramas silikid” papidaisla. Tohnpadahk kan kin ngoangki pousehla kapinga Koht ong wehi pokon, oh ahr doadoahk inenen pweida mwahu.—Wiewia 2:4, 11, 41, 46, 47.
9 Mwurin ahnsou kis, kaun en pelien lamalam kan tepida rong duwen wiewia kan en Kristian pwukat. Pwehki irail sohte kin perenki eimah me Piter oh Sohn kin kasalehda, irail padahkiong wahnpoaron riemen pwukat en uhdi sang ahr doadoahk en kalohk. Wahnpoaron kan ahpw sapengkin irail: “Se sohte kak tokedihsang koasoakoasoia dahme pein kiht kilangehr oh rongehr.” Mwurin aramas akan ahr kamasakehr Piter oh Sohn oh kasaledekirahla, ira ahpw pwuralahng rehn riarail brother kan, oh irail koaros wiahki ehu oh kapakap ong Siohwa. Irail ni eimah peki rehn Siohwa: “Komw ketin kupwurehiong kiht, sapwellimomwi ladu pwukat, se en koasoia sapwellimomwi mahsen ni eimah.”—Wiewia 4:13, 20, 29.
10. Uhweng dahieu tepida wiawi, oh dahme Kristian mehlel akan wia?
10 Mwurin ahnsou, e sansal me kapakap wet kin pahrekiong kupwuren Siohwa. Wahnpoaron kan selidi ahpw tohnleng emen kasaledekirala. Tohnlengo padahkiong irail: “Kumwail kohwei kesihnenda nan Tehnpas Sarawio oh padahkihong aramas akan duwen mour kapw wet.” (Wiewia 5:18-20) Pwehki wahnpoaron ako peikiong Siohwa, E ketin kapaiada irail. “Eri, rahn koaros, nan Tehnpas Sarawio oh nan imwen aramas akan irail kin wonoweite ni padahk oh kawehwe Rongamwahu duwen Sises me iei Mesaia.” (Wiewia 5:42) E sansal, kalokolok laud pil sohte kak kauhdi sapwellimen Sises tohnpadahk kan en wia arail doadoahk en kapinga Koht ong wehi pokon.
11. Ia madamadau en tepin Kristian akan ong doadoahk en kalohk?
11 Mwurin met, Stipen pil selidi oh irail kate oh kemehla ih. Mwurin e kamakamala, kalokolok laud wiawi nan Serusalem, oh tohnpadahk kan koaros, likin wahnpoaron ko tangpesengier. Ahpw iaduwen, irail kin mworoskihla kalokolok kan? Soh douluhl. Kitail wadek: “Me pwoson ko me tangpesengier ahpw lel wasa koaros, oh lohlohkiseli mahseno.” (Wiewia 8:1, 4) Ngoang wet ong lohkiseli sapwellimen Koht lingan kin kalapw wiawi. Nan pwuhken Wiewia irelaud 9, kitail wadek duwen emen Parisi, Sohl sang Tarsus, ni ahnsou me e kohkowohng Damaskus pwen kaloke sapwellimen Sises tohnpadahk kan me kin mih wasao, e kilangada Sises nan kaudiahl ieu oh tepida sohte kak kilang wasa. Nan Damaskus, Ananaias kamwahuiala Sohl pwe e kak pwurehng kilangada wasa. Dahme Sohl mwadangete—ni ahnsou mwuhri e adanekihla wahnpoaron Pohl—wia? Pwuhk Sarawi mahsanih: “E mwadangete inenwohng sinakoke kan en mehn Suhs kan oh tapihada padahk duwen Sises. E ahpw kin ndaiong irail me Sises iei Sapwellimen Koht Iehros.”—Wiewia 9:20.
Koaros kin Iang Doadoahk en Kalohk
12, 13. (a) Dahme soun poad kan kin koasoia duwen tepin mwomwohdiso en Kristian? (b) Iaduwen pwuhk en Wiewia kin utungada koasoi kan en irail soun poad akan?
12 Aramas tohto kin ese me tohn mwomwohdiso kan koaros nan tapin mwomwohdiso en Kristian kin iang doadoahk en kalohk. Philip Schaff ntingihdi duwen Kristian akan en mahs: “Mwomwohdiso koaros kin wia pwihn en misineri ieu, oh Kristian akan koaros kin wia misineri kei.” (History of the Christian Church) W. S. Williams koasoia: “Kristian akan koaros nan tepin mwomwohdiso kin kalohki Rongawahwo, keieu irail akan me kin ahneki kisakis en charismatic [kisakis en ngehno].” (The Glorious Ministry of the Laity) E pil koasoia ni kehlail: “Sises Krais sohte kin kupwurki doadoahk en kalohk pahn ihte kohwong aramas akan me kin ahneki pwukoa laud kan.” Celsus, emen imwintihti en Kristian akan mahs, ntingihdi: “Tohndoadoahk kan me kin wiahda likou sang wunen sihpw, aramas en wiahda suht kan, tohndoadoahk kan me kin litepwiada kilin kou, oh irail aramas akan me sohte sukuhl, irail me kin ngoangki kalohki Rongamwahu.”
13 Pwuhk en Wiewia kin kasansalehda ia uwen pwung koasoi en soupoad pwukat. Nan Pendekos 33 C.E., mwurin kamwermweridi en ngehn sarawi wiawi, tohn padahk kan koaros, ohl oh lih, kin kalohkiseli duwen soangen manaman kapwuriamwei kan me Koht ketin wiadahr. Mwurin kalokolok me tepida wiawi mwurin kamakamalahn Stipen, Kristian koaros me tangpesengier oh Rongamwahu lel wasa koaros. Mpen sounpar 28 mwurin met, Pohl kin ntingwong mehn Ipru kan me wiahla Kristian, oh e sohte ntingwong pwihn tikitik en kaun en pelien lamalam: “Eri, kitail poaden wiahiong Koht atail tungoal meirong en kaping rehn Sises; pwe ih soangen meirong wet me kin kadehdehda duwen mware.” (Ipru 13:15) Pohl kawehwehda pein ah madamadau ong doadoahk en kalohk: “Sohte ei pwuhng en suweiki ei kin kapahrengki Rongamwahu, pwe e uhdahn koasoandiong ie I en wia doadoahk wet. Oh meid suwediong ie, ma I sohte pahn lohkiseli Rongamwahu!” (1 Korint 9:16) E sansal me Kristian lelepek akan koaros nan keieun senturi kin ahneki soangen madamadau wet.
14. Mie mehkot me kadoakepene kalohk oh pwoson?
14 Ni mehlel, Kristian mehlel emen uhdahn pahn iang wia doadoahk en kalohk, pwehki doadoahk wet kin pid pwoson. Pohl mahsanih: “Pwe atail pwoson kin tepisang nan kapehditail, oh ihme kitail kin pwungkihla rehn Koht; atail kadehde kin tepisangni ewetail, oh ihme kitail kin mourkihla.” (Rom 10:10) Iaduwen, pwihn tikitik ehu kelepw nan mwomwohdiso—me rasehng pwihn en kaun en lamalam kan—irailte me kin ahneki pwoson oh kin kelepw ahneki pwukoa en kalohk?a Soh! Kristian mehlel akan koaros kin ahneki pwoson kehlail ong Kaun Sises Krais oh met kin kamwekid irail en kadehde ong aramas teikan duwen ahr pwoson. Pwe ma irail sohte kin wia met, pwoson mehla ehu. (Seims 2:26) Pwehki Kristian lelepek kan koaros nan keieun senturi C.E. kin kasalehda ahr pwoson ni ahl wet, aramas tohto kin rong irail kapinga mwaren Siohwa.
15, 16. Kihda ekspiriens kan me kin kasalehda me doadoahk en kalohk kin kekeirada mendahki kahpwal akan.
15 Nan keieun senturi, Siohwa kin kapaiada sapwellime aramas akan ni arail kin tohtohla mendahki kahpwal akan kin wiawi nan mwomwohdiso oh pil likin mwomwohdiso. Karasepe ieu, Wiewia irelaud 6 kin kawehwehda duwen akamai ehu me wiawi nanpwungen uhdahn pwilidak en mehn Suhs akan oh mehn Ipru ako me kin lokaiaki lokaia Krihs. Wahnpoaron akan me kapwungala kahpwalo. Met kin kahrehda: “Mahsen en Koht eri lolohkseli. Tohnpadahk ko nan Serusalem ahpw wie tohtohla, oh me tohto rehn samworo ko me pil iang pwosonla.”—Wiewia 6:7.
16 Mwurin mwo uhpene en palien politik wiawi nanpwungen Nanmwarki Erod Akripa en Sudia oh aramas en Dair oh Sidon. Tohn kahnimw pwukat kin kohla rehn Herod Akripa oh peki meleilei, oh met kin kamwekid Erod en wia kahparek ehu ong pokono. Pokono ahpw werikihda: “Kaidehn aramas emen me koasoakoasoiet, pwe koht emen!” Ni ahnsowohte tohnleng en Siohwa men ahpw kesepwekehdi Erod Akripa, oh e mehla “pwehki eh sohte kapinga Koht.” (Wiewia 12:20-23) Inenen kapwuriamwei douluhl ong irail akan me kin koapworopworki kaun en aramas akan! (Melkahka 146:3, 4) Ahpw, irail Kristian akan kin pousehla kapinga Siohwa. Pwehki met, “mahsen en Siohwa eri kalohkseli oh pweida mehlel” edetehn aramas kin uhkipene palien politik.—Wiewia 12:24.
Ni Ahnsowo oh Ni Ahnsouwet
17. Nan keieun senturi, doadoahk dahieu me aramas tohto kin iang wia?
17 Ei, nan keieun senturi, tohn mwomwohdiso en Kristian nin sampah pwon kin ngoangki kapinga Siohwa Koht. Kristian lelepek kan koaros kin iang kalohkiseli rongamwahu. Ekei kin tuhwong aramas akan me kin perenki rong, oh nin duwen Sises mahsanih, irail kin padahkiong aramas pwukat en peikiong mehkoaros me Sises padahkiong irail en wia. (Madiu 28:19, 20) Met kin imwikihla mwomwohdiso wie tohtohla, oh aramas tohto pil kin tepida iang Nanmwarki Depit en mahs en kapinga Siohwa. Irail koaros kin doadoahngki koasoi pwukat: “Maing ei Kaun oh ei Koht, I pahn patohwan kapinga komwi sang nan kapehdiet; I pahn kin kalohki sapwellimomwi roson lapalap kohkohlahte. Ia uwen lapalap en sapwellimomwi limpoak poatopoat ong ie! Komwi me ketin kapitiehla sang nan sousou.”—Melkahka 86:12, 13.
18. (a) Iaduwen mwomwohdiso en Kristian nan keieun senturi kin weksang Kristendom en rahnwet? (b) Dahme kitail pahn sukuhliki nan artikel en mwuhr?
18 Dahme emen professor en Pwuhk Sarawi, Allison A. Trites kin koasoia duwen irair wet, kin kak kamwekid mehlel atail madamadau kan. E kin koasoia duwen Kristian akan nan keieun senturi ahr kin weksang Kristendom en atail ni ahnsou: “Rahnwet, pelien lamalam akan kin tohtohkihla ipwidi en seri kan (ni ahnsou seri kan nan peneinei me mih nan pelien lamalamo kin wiahla towe mehlel en arail pelien lamalam) de tohtohkihla kesekeseuseli (en tohn arail pelien lamalam). Ahpw pwuhk en Wiewia kin mahsanih duwen tohtohla en tohnmwomwohdiso kan kin pidada pedolong en aramas kapw kan me kin iangala mwomwohdiso.” Eri, met kin wehwehki me mwomwohdiso en Kristian mehlel sohlahr pahn tohtohla ni ahl me Sises mahsanih me e pahn tohtohla? Soh. Pwe Kristian mehlel akan en rahnwet kin pil ngoangki en kapinga Koht ong wehi pokon duwen Kristian akan kin wia nan keieun senturi. Kitail pahn sukuhliki duwen met nan artikel en mwurin met.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Lepin lokaia wet “pwihn en kaun en pelien lamalam kan” ni lokaiahn waii kin kohsang lepin lokaia kleʹros ni lokaian Krihk, me kin wehwehki “sohso.” Nan 1 Piter 5:2, 3, kleʹros kin wehwehki tohnmwomwohdiso kan koaros “sapwellimen Koht pwihn” me wia sapwellimen Koht sohso.
Ke Kak Kawehwehda?
• Ni ahl dah kei kitail kin kalinganahda Koht?
• Ni ahl dahieu me Pohl doadoahngki pwuhken Melkahka 19:4?
• Mie mehkot me kin kadoakepene kalohk oh pwoson
• Wiewia kasalel dah kei me mwomwohdiso en Kristian akan nan keieun senturi kin wia?
[Kilel nan Pali 14, 15]
Audepen lahng kan kin kaukaule wia mehn kadehde duwen sapwellimen Siohwa lingan
[Credit Line]
Courtesy of Anglo-Australian Observatory, photograph by David Malin
[Kilels nan Pali 16]
Doadoahk en kalohk oh kapakap kin doadoahkpene