“Mahsen En Siohwa Kin Wie Paraparala”
“Ni eh kin ketin koasoanediong sampah mehkot, koasoandio kin mwadangete pweida.”—MELKAHKA 147:15.
1, 2. Pwukoa dahieu Sises ketikihong sapwellime tohnpadahk kan, oh dahme irail anahne wia?
KOKOHP ehu me inenen kapwuriamwei dierekda nan Wiewia 1:8. Mwohn e ketidahla nanleng, Sises mahsanihong sapwellime tohnpadahk lelepek kan: “Ahpw kumwail pahn audaudkihda manaman ni ahnsou me ngehn sarawi pahn ketidohng kumwail, oh kumwail ahpw pahn kadehde ie . . . lelohng ni irepen sampah.” Met pahn wia doadoahk laud ehu!
2 Kalohkiseli Mahsen en Koht wasa koaros nan sampah likamwete e wia pwukoa apwal ehu ong irail tohnpadahk malaulau ko me ale pwais wet. Medemedewe dahme re anahne wia. Re anahne sewese aramas akan en wehwehki Rongamwahu en Wehin Koht. (Madiu 24:14) Kadehde duwen Sises pil kin wehwehki me irail tohnpadahk kan pahn anahne ehukihong meteikan sapwellimen Sises padahk kehlail kan oh pil kawehwe ong irail duwen sapwellime pwukoa me pid kupwuren Siohwa. Doadoahk wet kin wehwehki me re pahn katohnpadahk oh papidaisih aramas akan. Oh pil, doadoahk wet anahne wiawi wasa koaros nan sampah!—Madiu 28:19, 20.
3. Dahme Sises kamehlelehong sapwellime tohnpadahk kan, oh iaduwen re mwekidki doadoahk me kohwong irail?
3 Sises kamehlelehong sapwellime tohnpadahk kan me ngehn sarawi pahn sewese irail wia doadoahk wet me e ketikihong irail en wia. Eri, edetehn pwukoa wet me inenen laud oh aramas akan me kin kalapw uhwong irail, ni lemei, irail tepin tohnpadahk kan en Sises kin kapwaiada dahme Sises padahkiong irail en wia. Aramas akan sohte kak kalikamwe duwen met pwe poadoapoad en aramas kasalehda me e uhdahn wiawi.
4. Iaduwen sapwellimen Koht limpoak kin sansal me pid doadoahk en kalohk oh padahk ong meteikan?
4 Doadoahk en kalohk oh padahk me kin wiawi wasa koaros nan sampah kin wia kilelpen sapwellimen Koht limpoak ong irail akan me saikinte ese ih. Doadoahk wet kin sewese irail en karanih Siohwa oh re kak ale mahkpen diparail. (Wiewia 26:18) Doadoahk en kalohk oh padahk pil kin kasalehda sapwellimen Koht limpoak ong aramas akan me kin weuwaseli Rongamwahuo, pwehki doadoahk wet kin mweidong irail en kasalehda pein arail lelepek ong Siohwa oh arail limpoak ong aramas akan. (Madiu 22:37-39) Wahnpoaron Paul kin kesempwaliki doadoahk en Kristian wet, ihme e karasaiong doadoahk wet duwehte “pai kesempwal” ehu.—2 Korint 4:7.
5. (a) Iawasa kitail kin diarada poadopoad mehlel ehu duwen tepin Kristian akan, oh dahme wie paraparala ahnsowo? (b) Dahme kahrehda kitail kak ndahki me pwuhken Wiewia kin katapan ong sapwellimen Koht ladu kan en nan rahnpwukat?
5 Poadopoad mehlel kan me kin pid doadoahk en kalohk me irail tepin Kristian akan kin wia me dierekda nan pwuhken Wiewia, me Siohwa Koht kamwekid tohnpadahk Luk en ntingihdi. Pwuhken Wiewia kin wia poadoapoad ehu me kin kaselehda duwen ia uwen laud oh mwadang doadoahk wet kekeirada ahnsowo. Loalokong en Mahsen en Koht a wie paraparala ahnsowo kin katamankin kitail duwen dahme Melkahka 147:15 mahsanih: “[Siohwa] kin ketin koasoanehdiong sampah mehkot; koasoandio kin mwadangete pweida.” Poadopoad en irail tepin Kristian akan, me kin kehlailkihda ngehn sarawi, kin inenen kaperen oh katapan ong kitail nan rahnpwukat. Sounkadehdehn Siohwa kan kin iang wia doadoahkohte (doadoahk en kalohk oh katohnpadahk), ahpw ihte ni ahnsou wet, irail kin wia doadoahk wet ni ahl ehu me laudsang mahs. Kitail pil kin lelohng kahpwal akan me irail Kristian akan nan keieun senturi kin lelohng. Ni ahnsou me kitail pahn sukuhliki iaduwen Siohwa kapaiada oh kakehlailih irail tepin Kristian akan, pein atail pwoson me E pil pahn ketin sewese kitail pahn pil kehlailda.
Tohtohlahn Tohnpadahk kan
6. Mehnia lepin lokaia kan me kin pwarada pak siluh nan pwuhken Wiewia, oh mahsen pwukat kin pid duwen dah?
6 Ehu ahl me kitail kak kasawihada pweidahn pwuhken Wiewia 1:8, ma kitail pahn tehk duwen lepin lokaia pwukat “mahsen en Siohwa inenen kekeirada,” oh mahsen pwukat kin pwarada nan Pwuhk Sarawi pak siluh oh pak siluh pwukat dierekda nan pwuhken Wiewia. (Wiewia 6:7; 12:24; 19:20) “Mahsen en Siohwa,” de “mahsen en Koht,” me kin pwarada nan wasa pwukat nan Pwuhk Sarawi kin wehwehki Rongamwahu—rohng wet kin pid padahk mehlel me kohsang rehn Koht, oh pil e kin kehlail oh kamwekidada mour en aramas akan me kin pwungki padahk pwukat.—Ipru 4:12.
7. Dahme wie tohtohla nan pwuhken Wiewia 6:7, oh dahme wiawi ni rahn en Pendekos 33 C.E.?
7 Mahsen en Koht kin wie paraparala kin keieu sansalda nan pwuhken Wiewia 6:7. E mahsanih: “Mahsen en Koht eri lolohkseli. Tohnpadahk ko nan Serusalem ahpw wie tohtohla, oh me tohto rehn samworo ko me pil iang pwosonla.” Wasaht, mahsen en Koht kin wie paraparala pwehki irail me wiahla tohnpadahk kan wie tohtohla. Mwohn met wiawi, nan rahn en Pendekos 33 C.E., sapwellimen Koht ngehn sarawi mweridiong mpen tohnpadahk 120 me pokonpene nan pere ehu. Mwurin mwo, wahnpoaron Piter wia padahk me kamwekid aramas 3,000 samwa me rongorong eh padahk en iangala pwosono rahnohte. E inenen mwoarong laud ni ahnsou me aramas me irail me kid kei ni irail kin kapwarawong ni wasahn pilen papidais kan nan Serusalem oh pil likin Serusalem pwehn papidaisla ni mwaren Sises, ohlo me pwoula nin duwen loallap suwed men mpen rahn 50 mwowe!—Wiewia 2:41.
8. Iaduwen tohnpadahk kan wie tohtohla ni erein sounpar kei mwurin Pendekos 33 C.E.?
8 Ahnsowo, mahsen en Koht tepida wie paraparala. Kaunen pelien lamalam akan en mehn Suhs akan kin nantihong en kauhdi doadoahk en kalohk ahpw sohte pweida. Kaun pwukat inenen tihwohkihla, pwe “Siohwa kin ketin kapatahiong pwihn wet irail kan me pahn ale komourparail.” (Wiewia 2:47, New World Translation) Mwurinte mwo, “ohl ako wie tohtohla ele lel me limekid.” “Pak tohto ekei aramas kin iangala pwihno—ohl oh lih tohto me pwosonlahr Kauno.” (Wiewia 4:4; 5:14) Kitail wadek duwen ehu ahnsou mwurin met: “Eri, mwomwohdiso ahpw meleileidi wasa koaros nan Sudia, Kalili, oh Sameria. E ahpw pil kekeirada oh towe kan ngederla sang ni sawas en ngehn sarawi; oh re kin momour ni ar wauneki Kauno.” (Wiewia 9:31) Sounpar kei mwurin met, ele mpen pahr 58 C.E., “aramas kid kei me pwosonlahr.” (Wiewia 21:20) Ni ahnsowo, mehn liki tohto me pwosonlahr.
9. Iaduwen ke pahn kawehwe duwen tepin Kristian akan?
9 Tohtohlahn tohnpadahk kan kin keieu kohsang irail me wekiong padahk en mehn Suhs pwehki arail kin patehng Kristian akan. Pelien lamalam wet me kapw—ahpw inenen kehlail. Aramas akan me iang towehla pwihn wet sohte wiahla tohnmwomwohdiso kan me sohte kin ngoang, ahpw irail kin poadidi ong Siohwa oh sapwellime Mahsen, oh ekei pak irail me sukuhliki padahk mehlel sang rehn aramas akan me ale kalokolok laud kan. (Wiewia 16:23, 26-33) Aramas akan me iangala Kristian akan kin wia met pwehki ahr pilipil kan me kin poahsoanda pohn keseu keneinei oh mehlel en kadeikpen loalarail me kaiahnda pohn Paipel. (Rom 12:1) Re kin sukuhliki duwen kupwuren Koht; padahk mehlel kin mih nan ahr madamadau kan oh mohngiongirail kan. (Ipru 8:10, 11) Irail pil kin tohnmeteikihla pein ahr mour.—Wiewia 7:51-60.
10. Pwukoa dahieu me tepin Kristian akan aleier, oh ihs me kin alasang irail nan rahnpwukat?
10 Irail akan me iangala padahk mehlel en Kristian kin pohnese duwen ahr pwukoa en padahkihong aramas teikan duwen padahk mehlel. Met imwikihla tohtohlahn tohnpadahk kan. Emen me kin samanih Pwuhk Sarawi koasoia: “Kalohkiseli pwoson mehlel kaidehn doadoahk ehu ong aramas ngoang kante de aramas akan me idiahda en wia sounkalohk kan. Doadoahk en kalohk kin wia pwukoa en tohnmwomwohdiso kan koaros. . . . Pwihn en Kristian akan koaros kin utungada doadoahk wet.” E pil ntingihdi met: “Doadoahk en kalohk iei mehkot me inenen kesempwal nan mour en tepin Kristian akan.” Met pil duwehte rehn Kristian mehlel akan nan rahnpwukat.
Tohtohlahn Wasahn Kalohk kan
11. Dahme wie tohtohla nan Wiewia 12:24, oh iaduwen met wiawi?
11 Keriau en iren Paipel me kin pid mahsen en Koht wie paraparala me dierekda nan pwuhken Wiewia 12:24 (NW): “Mahsen en Koht eri lolohkseli oh wie paraparala.” Iren Paipel wet kin pid tohtohlahn wasahn kalohk kan. Mendahki koperment kan kin uhwong irail, ahr doadoahk me inenen pweida. Ngehn sarawi me tepin mweridiong irail tohnpadahk 120 nan Serusalem, ahpw, mwurin mwo, mahseno mwadangete kohpeseng. Kalokolok nan Serusalem kahrehda tohnpadahk kan en tangpeseng nan sapwen Sudia oh Sameria. Oh met imwikihla dah? “Me pwoson ko me tangpesengier ahpw lel wasa koaros, oh lolohkiseli mahseno.” (Wiewia 8:1, 4) Tohnleng men me padahkihong Pilip en kalohk ong ohl emen, oh mwuhr ohl menet papidaisla oh pwurala Idiopia oh kalohki Rongamwahu wasao. (Wiewia 8:26-28, 38, 39) Padahk mehlel mwadangete kohpeseng nan Lida, Saron, oh Sopa oh aramas tohto iangala padahk mehlel wasa pwukat. (Wiewia 9:35, 42) Mwuhr, wahnpoaron Pohl wia seiloak mwail kid kei nan madau oh nan sahpw, tepiada mwomwohdiso kan ni sahpw akan ni keilen Sehden Mediderenien. Wahnpoaron Piter kohla Papilon oh kalohk wasao. (1 Piter 5:13) Sohte daulih sounpar 30 mwurin ngehn sarawi mweridiong pohn aramas akan ni rahnen Pendikos, Pohl ntingihdi me “Rongamwahu wet me padahkpe wiawihongehr aramas akan koaros nin sampah,” oh met mwein kin wehwehki sampah en ahnsowo.—Kolose 1:23.
12. Iaduwen aramas akan me uhwong pelien Kristian akan wehkada duwen Mahsen en Koht wie paraparala nan sahpw tohto?
12 Pil, aramas akan me kin uhwong pelien Kristian kin wehkada me mahsen en Koht me kehlail oh kohpeseng nan Wehin Rom oh aramas tohto iangala padahk mehlel. Karasepe ieu, Wiewia 17:6 koasoia me nan Deselonika, pali epeng en Krihs, aramas akan me kin uhwong kin ndinda met: “Ohl akat kapingadahr wasa koaros! Eri met, ira pil kohdohr nan atail kahnimw wet.” Oh pil, ni tepin senturi keriau, Pliny the Younger ntingwong emperor en Rom, Trajan sang Bithynia duwen pelien Kristian akan. E kaulimki: “[Kohpeseng en padahk mehlel] sohte kin mihmihte nan kahnimw kante, ahpw, e kapareseli duwehte soumwahu lusulus pil nan kisin kahnimw akan oh nan wehi kan.”
13. Ni ahl dahieu wasahn kalohk kan wie tohtohla kin kasalehda duwen sapwellimen Koht limpoak ong aramas akan?
13 Tohtohlahn wasahn kalohk kan kin wia kilelpen sapwellimen Siohwa limpoak laud ong aramas. Ni ahnsou me Piter pein kilangada duwen ngehn sarawi a doadoahk rehn mehn liki men, iei Kornilius, e mahsanih: “Met I wehwehkidahr me Koht sohte ketin lipilipilki aramas. E kin ketin kupwurperenki mehmen me kin lemmwiki, oh pil wiewia me pwung; sohte lipilipil ih soangen aramas.” (Wiewia 10:34, 35) Ei, Rongamwahu kin wia rohng ong aramas koaros sangete mahs lel met, oh wasahn kalohk en Mahsen en Koht a kin wie tohtohla kin kahrehda aramas koaros kin mwekidki sapwellimen Koht limpoak. Nan senturi 21 wet, mahsen en Koht kin wie paraparala wasa koaros nan sampah.
Soangen Kekeirada me Kin Pweida
14. Soangen kekeirada dahieu me kileledi nan pwuhken Wiewia 19:20, oh dahme mahsen en Koht kin powehdi?
14 Kasiluhn iren Pwuhk Sarawi me kin pid kekeirada de paraparalahn Mahsen en Koht kin dierekda nan pwuhken Wiewia 19:20: “Ni soangen manaman wet mahsen en Kauno ahpw inenen kekeirada kehlail oh lolohkseli oh pweida mehlel.” Lepin lokaia wet: “pweida” ni lokaiahn Krihk kin wehwehki “kihda kehl.” Iren Paipel kan en mwowe kin kawehwehda duwen aramas tohto nan Episos me iangala pwosono, oh tohto me kin wia wunahni oh re uhd isikala neirail pwuhk kan mwohn aramas koaros. Ihme kahrehda, sapwellimen Koht mahsen kin pweida mehlel ni e kin powehdi padahk kan en kaudok likamw. Rongamwahuo pil kin powehdi kahpwal teikan, duwehte kalokolok. Sohte me pahn kak kauhdi doadoahk wet. E duwehte pelien Kristian mehlel nan atail ahnsou.
15. (a) Dahme emen sounpoad en Pwuhk Sarawi ntingihdi duwen irail tepin Kristian akan? (b) Pwehki ahr doadoahk kan kin pweida mwahu, ihs me irail tohnpadahk kan kin kapinga?
15 Wahnpoaron ko oh tepin Kristian teikan kin ngoangki lohkiseli mahsen en Koht. Sounpoad en Pwuhk Sarawi men koasoia duwen irail: “Ni ahnsou me aramas akan kin nseneki koasoia duwen ahr Kaun, re pahn rapahki ahl tohto en wia met. Ni mehlel, kitail kin pwuriamweikihla duwen ngoang en ohl oh lih pwukat laudsang wiepen ahr doadoahk kan.” Ahpw, irail tepin Kristian akan kin pohnese me ahr doadoahk en kalohk kin pweida kaidehn pwehki pein ahr nannanti kelepw. Ahr pwukoa kin kohsang rehn Koht, oh Koht kin ketin sewese irail en kapwaiada ahr pwukoa. Kekeirada ni pali ngehn kin kohsang rehn Koht. Wahnpoaron Pohl mahsanih duwen met nan sapwellime kisinlikou ong mwomwohdiso en Korint. E ntingihdi: “Ngehi kin kamwarak kisin werentuhke, a Apolos kin kalamwurehki pihl; ahpw Koht kin ketin kakairada tuhkeo. Pwe kiht tohndoadoahk kei me kin iang Koht ketin wiewia sapwellime mwaht.”—1 Korint 3:6, 9.
Ngehn Sarawi Wia Doadoahk
16. Dahme kasalehda me ngehn sarawi kin kakehlahda irail tohnpadahk kan en wia arail padahk kan ni eimah?
16 Tamanda me Sises kamehlelehong sapwellime tohnpadahk kan me ngehn sarawio pahn sewese paraparalahn mahsen en Koht oh ngehn sarawi pil pahn kakehle tohnpadahk kan en wia ahr doadoahk en kalohk. (Wiewia 1:8) Iaduwen met wiawi? Mwurin ngehno me mweridiong pohn tohnpadahk kan nan Pendekos, Piter oh Sohn likwerdohng Tohn Mwoalen Kopwung Lapalap en Mehn Suhs akan, mwoalen kopwung me keieu laud nan sahpwo, oh sounkopwung pwukat me pwukoahki kamakamalahn Sises Krais. Eri, wahnpoaron pwukat pahn masepwehkada mwohn pokon lemei wet? Uhdahn soh! Ngehn sarawi kakehlahda Piter oh Sohn en koasoi ni eimah, oh met kahrehong ahr imwintihti kan en pwuriamweikihla, oh “irail eri esehda me ira kin ieiang Sises mahso.” (Wiewia 4:8, 13) Ngehn sarawi pil kahrehong Stipen en eimah kalohk ong Tohn Mwoalen Kopwung Lapalapo. (Wiewia 6:12; 7:55, 56) Ni ahnsou mwowe, ngehn sarawio me kamwekidada irail tohnpadahk kan en eimah wia arail doadoahk en kalohk. Luk ripohtki: “Eri, ni arail kaimwisekala ar kapakap, wasa me re pokopokon ieo ahpw rerada; oh irail koaros ahpw direkihla ngehn sarawi. Re ahpw tapihada padapadahngkiseli mahsen en Koht ni eimah mehlel.”—Wiewia 4:31.
17. Ni ahl dah kei me ngehn sarawi kin sewese tohnpadahk kan nan arail doadoahk en kalohk?
17 Siohwa kin doadoahngki sapwellime ngehn sarawi me kehlail iangahki Sises me iasadahr, en apwalih doadoahk en kalohk. (Sohn 14:28; 15:26) Ni ahnsou me ngehno mweridiong Kornilius, kise kan, oh kompoakepah keren kan, iei ih ahnsou me wahnpoaron Piter esehr me irail mehn liki kan me soh-sirkumsais pahn kak papidaisla ni mwaren Sises Krais. (Wiewia 10:24, 44-48) Mwuri, ngehn sarawi idihada Parnapas oh Sohl (wahnpoaron Pohl) en wia doadoahk en misineri oh ngehn sarawi kin sewese ira en wehwehki wasa kan me re anahne kohla oh pil wasa kan me re sohte pahn kohla. (Wiewia 13:2, 4; 16:6, 7) E pil kahre irail wahnpoaron kan oh ohl mah kan nan Serusalem en wiahda arail pilipil kan. (Wiewia 15:23, 28, 29) Ngehn sarawi pil kin idihada irail sounapwalih kan en mwomwohdiso en Kristian.—Wiewia 20:28.
18. Iaduwen irail tepin Kristian akan kasalehda arail limpoak?
18 Doadoahk en ngehn sarawi pil kin sansal nan mouren Kristian akan, kapwarehda sapwellimen Koht irair akan, duwehte limpoak. (Kalesia 5:22, 23) Limpoak kin kamwekid tohnpadahk kan en sawaspene. Karasepe ieu, mwurin Pendekos 33 C.E., koasoandi ehu wiawi en kihpene mwohni kan pwehn sewese anahn akan en tohnpadahk kan nan Serusalem. Pwuhk Sarawi mahsanih duwen met: “Sohte mwahn emen nanpwungarail me anahnehda mehkot. Irail ko me mie sapwarail oh imwarail kin netkihla oh wahdo pweinen soahng kan me re netikilahr oh kihong wahnpoaron ako. Eri, mwohni ko ahpw kin nehnehiong emenemen nin duwen eh anahn.” (Wiewia 4:34, 35) Irail kin kasalehda limpoak wet kaidehn ihte ong iengarail pwoson akan ahpw pil ong aramas teikan, ni arail kin ehukihong aramas teikan Rongamwahu oh kasalehda kadek. (Wiewia 28:8, 9) Sises mahsanih me limpoak ni soh-roporop pahn kasansalehda ihs me sapwellime tohnpadahk kan. (Sohn 13:34, 35) Ni mehlel, irair kesempwal wet, limpoak, kin kahrehong aramas akan en karanih Koht oh kihda ahr sawas pwe doadoahk wet pahn kak kekeirada nan tepin senturi oh pil nan atail ahnsou.—Madiu 5:14, 16.
19. (a) Ni ahl siluh dah kei me mahsen en Siohwa wie paraparala nan keieun senturi? (b) Dahme kitail pahn sukuhliki nan artikel en mwuri?
19 Lepin lokaia wet “ngehn sarawi” kin pwarada pahn pak 41 nan pwuhken Wiewia. Ni sansal, Kristian mehlel akan kin kekeirada nan keieun senturi pwehki manaman oh sawas me kin kohsang rehn ngehn sarawi. Tohnpadahk kan wie tohtohla, mahsen en Koht lohkiseli oh wie paraparala wasa koaros, oh e kin powehdi pelien lamalam kan oh lamalam en aramas loalokong kan ni ahnsowo. Kekeirada wet me wiawi nan keieun senturi pil kin pweida nan atail ahnsou rehn Sounkadehdehn Siohwa kan. Nan artikel en mwuri, kitail pahn sukuhliki duwen mahsen en Koht a kin wie paraparala nan atail ahnsou.
Ke Tamanda?
• Iaduwen tepin tohnpadahk kan wie tohtohla?
• Ni ahl dahieu me mahsen en Koht wie paraparala nan sahpw tohto?
• Iaduwen Mahsen en Koht kin powehdi kahpwal akan nan tepin senturi oh pweida mehlel?
• Iaduwen ngehn sarawi kin sewese mahsen en Koht en kin wia paraparala?
[Kilel nan pali 22]
Pilip kalohk ong ohlen Idiopia, oh met kahrehong Rongamwahuwo en lohkihseli pil nan sahpw doh kan
[Kilel nan pali 23]
Ngehn sarawi kin kahre irail wahnpoaron kan oh ohl mah kan nan Serusalem
[Kilel Credit Line 20]
Pali maun en powe: Ehu kopy de kilel en kahnimw en Serusalem ni ahnsou Keriau en Tehnpaso wiawi—mih nan Holyland Hotel, Serusalem