Kristian Mehlel Akan Kin Pweida!
“Ni soangen manaman wet mahsen en Kauno ahpw inenen kekeirada kehlail oh lolohkseli oh pweida mehlel.”—WIEWIA 19:20.
1. Kawehwe duwen kekeiradahn pelien Kristian akan nan keieun senturi.
KEHLAILKIHDA manaman en ngehn sarawi, irail tepin Kristian akan kin ngoangki kalohkiseli Mahsen en Koht, oh ahr ngoangki wia doadoahk wet likamwete sohte pahn kak luwetala. Emen sounpoad ntingihdi: “Pelien lamalam en Kristian kin mwadang kalohkseli nan wasa kan me mehn Rom kan kin kaunda. Ni mpen sounpar 100, mwein nan ehu ehu sahpw me kin mih ni keilen Sehden Mediderenien mie pwihn en Kristian akan loale.”
2. Iaduwen Sehdan song en uhwong doadoahk en Rongamwahu, oh dahme kohpadahr duwen met?
2 Sehdan me Tepil sohte kak kauhdi doadoahk kan en tepin Kristian akan. Ahpw, e uhd song en uhwong doadoahk en Rongamwahu ni ahl tohrohr ehu—ni e kin kahrehong aramas en lahlahwe padahk mehlel. Sises kohpadahr duwen met nan eh karasaras en dihpw suwed ko. (Madiu 13:24-30, 36-43) Wahnpoaron Piter pil kin padahkiong Kristian akan me sounpadahk likamw akan pahn pwarada rehn tohnmwomwohdiso kan, oh kahredohng Kristian akan en kamehlele padahk likamw akan. (2 Piter 2:1-3) Wahnpoaron Pohl pil mahsanih duwen aramas akan me kin lahlahwe padahk mehlel pahn pwarada mwohn rahnen Siohwa.—2 Deselonika 2:1-3.
3. Dahme wiawi mwurin wahnpoaron akan mehlahr?
3 Mwurin wahnpoaron akan mehlahr, padahk kan en irail me sohte kin kaudokiong Koht ni ahl me pwung oh padahk kan en aramas loalokong kan kin mwomwen kehlail sang padahk kan en Rongamwahu. Nin duwen kokohp akan, irail sounpadahk likamw akan pahn kawukihla oh kasaminehla padahk min en mehlelo. Ekis ekis, padahk likamw akan en Kristian akan me adaneki Kristendom kin wie kehlail sang padahk kan en Kristian mehlel akan. Pwihn ehu me kin kaunda irail, kin nantihong en dehr mweidong aramas akan en nainekihla pein neirail Pwuhk Sarawi kan. Edetehn irail aramas akan me kin dene me irail Kristian kin wie tohtohla, arail kaudok kan sohte kin mwakelekel. Pelien lamalam en Kristendom kin kekeirada nan sahpw tohto oh irail wiahla pwihn ehu me inenen kehlail nan wai, ahpw irail sohte kin kenikenla rehn Koht de ale sapwellime kapai kan oh ngehn sarawi.
4. Dahme kahrehda pilahn en Sehdan en kasapwungehla kupwuren Koht sohte pweida?
4 Ni mehlel, pilahn en Sehdan en kasapwungehla kupwuren Siohwa uhdahn sohte pahn pweida. Pwe ni ahnsou me doadoahk en aramas akan me kin lahlahwe padahk mehlel kin wia keieu kehlail, mie ekei aramas me kin utungada pelien Kristian mehlel akan. Ohl akan me kin wiahda kopy kan en Pwuhk Sarawi kin doadoahk laud en wiahda kopy pwung kan. Eri, Pwuhk Sarawi mihmihehte, ahpw aramas tohto me dene re ale manaman en padahk kin sohte kawehwe pwung audepen Paipel. Ahpw, senturi kei mwuri, mie aramas me kin samanih Pwuhk Sarawi duwehte Jerome oh Tyndale oh me kin kawehwe Pwuhk Sarawi ni eimah oh kihseli Mahsen en Koht. Aramas rar kei kin sukuhliki duwen Pwuhk Sarawi oh wiahla pwihn en Kristian kei, ahpw ihte irail wia pwihn en Kristian likamw akan.
5. Dahme soukohp Daniel kohpadahr duwen “loalokong pwung”?
5 Nin duwen me kohpadahr nan pwuhken Daniel, ‘loalokong pwung pahn mie wasa koaros.’ Met wiawi “ni imwin ahnsou”—iei ahnsou pwukat me kitail momour met. (Daniel 12:4) Ngehn sarawi kin kahre aramas akan wasa koaros nan sampah, irail akan me kin poakohng padahk mehlel en esehla loalokong pwung duwen Koht mehlel oh sapwellime kupwur kan. Mwurin sounpar epwiki kei me aramas akan me kin lahlahwe padahk mehlel kin wia ahr padahk kan, Sapwellimen Koht mahsen kin mihmihehte! Rahnwet, Rongamwahu kin lohkiseli nan wasa koaros, oh e kin sewese aramas akan en ahneki koapworopwor duwen sampah kapw kaselel ehu. (Melkahka 37:11) Eri, kitail pahn kak kasawihada iaduwen mahsen en Koht a kin wie paraparala nan atail ahnsou.
Paralahn Mahsen en Koht Nan Rahnpwukat
6. Padahk mehlel dah kei me irail Tohnsukuhl en Paipel kan tepida wehwehkihla nan pahr 1914?
6 Ni imwin senturi 19, padahk mehlel en Pwuhk Sarawi kin kakehle pwihn tikitik ehu en Tohnsukuhl en Paipel, rahnwet irail adanekihla Sounkadedehn Siohwa kan. Re tepida wehwehki duwen padahk kaselel kan me kin pid sapwellimen Koht kupwur kan. Re inenen mwekidkihda sapwellimen Siohwa limpoak ni e ketin kadarodo nin sampah sapwellime Ohl pwehn ritingada elen mour soutuk ong koaros. Re pil sukuhliki oh kalahnganki mwaren Koht oh sapwellime irair kan. Oh pil, re eseier me “ahnsou kan en mehn Liki” uhdier, oh met kin wia ehu kilel me ni ahnsou keren Wehin Koht pahn wahdohng aramas akan kapai kan. (Luk 21:24, King James Version) Rongamwahu pwukat me inenen kaselel! Padahk mehlel ahpw kehlail pwukat pahn anahne kalohkiseli rehn aramas koaros oh pil wasa koaros. Pwe met kin pid mour en aramas akan!
7. Iaduwen padahk mehlel en Paipel kin kana nan atail ahnsou?
7 Siohwa ketin kapaiada pwihn en Kristian me keidi kan. Pwe rahnwet, irail akan me wiahla Kristian mehlel akan tohtohki aramas wene rar samwa. E sansal me mahsen en Koht pil wie paraparala wasa koaros nan sampah, pwe ni ahnsouwet, Sounkadehdehn Siohwa kan kin kalohk nan sahpw 235. Oh pil, padahk mehlel en Paipel kin kihda kehl oh e kin pweida mehlel pwe e kin powehdi kahpwal akan koaros, mehnda ma kahpwal pwukat kohsang pelien lamalam akan de aramas akan. Doadoahk en kalohk me kin wiawi wasa koaros nan sampah kin wia kadehde kehlail ehu me Sises kin ketier nan mwoale nanleng nin duwen Nanmwarki kehlail men.—Madiu 24:3, 14.
8. Dahme ekei kin nda duwen kekeiradahn Sounkadehdehn Siohwa kan?
8 Duwehte soupoad akan kin koasoiahki duwen Kristian akan ahr wie tohtohla nan keieun senturi, aramas loalokong tohto kin koasoia duwen kekeiradahn sapwellimen Siohwa aramas akan nan atail ahnsou. Nan United States, aramas riemen me sukuhl laud ntingihdi met: “Ni erein sounpar 75 lel met, Sounkadedehn Siohwa kan kin wie tohtohla laud . . . oh irail kekeirada wasa koaros nan sampah.” Nan pali mese en Aprika mie ehu makisihn me koasoiahki duwen Sounkadehde kan nin duwen “ehu pelien lamalam nan sampah me kin mwadangete kekeirada oh waunla nin duwen pwihn ehu nin sampah pwon me kin kapwaiada padahk kan en Paipel.” Oh nan sapwen Iurop, makisihn en pelien lamalam en Kadohlik ehu kawehwehda duwen “kekeirada laud en Sounkadehdehn Siohwa kan.” Dahme sewese pwihn wet en kekeirada?
Ngehn Sarawi kin Wia Doadoahk Rahnwet
9. (a) Ia kahrepe keieu kesempwal mahsen en Koht kin pweida nan rahnpwukat? (b) Iaduwen Siohwa kin kahrehong aramas akan en kohdo reh?
9 Kahrepe keieu kesempwal me sapwellimen Koht mahsen kin pweida rahnwet, duwehte e kin pweida nan senturi keieu iei pwehki sapwellimen Siohwa ngehn sarawi kin kehlail wia doadoahk. Sises mahsanih: “Sohte emen kak kohdo rehi, ma Sahmo sohte ketin mweidohng.” (Sohn 6:44) Mahsen pwukat kin wehwehki me Koht kin ketin ni kadek mweidohng oh kahrehong irail kan me konehng en ale mour soutuk. Ki doadoahk kan en sapwellime Sounkadehde kan, Siohwa kin kahrehong aramas teikan en papah Ih nin duwen “dipwisou kesempwal akan me kin kohsang nan wehi kan koaros”—irail me opampap kan, aramas akan nin sampah me kin rasehng sihpw akan.—Akkai 2:6, 7.
10. Soangen aramas dah kei kin mwekidki mahsen en Koht?
10 Ngehn sarawi sohte kin ihte kakehlahda sapwellimen Koht aramas akan en kalohki mahsen en Koht lellahng ni irepen sampah; ahpw e pil kin kamwekidada soangen aramas koaros en mwekidki Rongamwahu. Ni mehlel, irail akan me kin kamehlele sapwellimen Koht Mahsen kin kohsang “kadaudok koaros, oh lokaia koaros, wehi koaros, oh sahpw koaros.” (Kaudiahl 5:9; 7:9, 10) Ekei irail me kepwehpwe oh ekei me semwehmwe, ekei irail sukuhl laud oh ekei sehse wadawad oh nting. Ekei kin pwosonla mahsen ni ahnsoun mahwen oh kalokolok kan kin wiawi, oh ekei kin kamehlelehla Paipel ni ahnsoun popohl oh meleilei. Mie ohl oh lih akan me kin mwekidkihda Rongamwahu sohte lipilipil soangen koperment dahieu re kin mih pah, oh pil sohte lipilipil wehi de keinek me re kohsang ie, de ma irail kin mih nan imweteng en kalokolok kan de nan ihmw kalaimwun kaselel kan.
11. Iaduwen ngehn sarawi kin doadoahk nan mouren sapwellimen Koht aramas akan, oh wekpeseng dahieu kin sansal?
11 Edetehn mie soangsoangen aramas tohto nanpwungen sapwellimen Koht aramas akan, re kin ehupene oh miniminpene. (Melkahka 133:1-3) Met pil wia mehn kadehde ehu me ngehn sarawi kin doadoahk nan mouren aramas akan me kin papah Koht. Sapwellime ngehn iei kehl ehu me kin kak sewese sapwellime ladu kan en kasalehda limpoak, peren, popohl, kadek, oh irair kaselel teikan. (Kalesia 5:22, 23) Rahnwet, kitail kin ni sansal dehdehkihla dahme soukohp Malakai kohpadahr mahs mahsie: “Kumwail eri pahn . . . kilang wekpeseng en aramas pwung kan oh aramas suwed kan, me kin papah Koht oh me sohte kin papah Ih.”—Malakai 3:18.
Sapwellimen Koht Mahsen kin Pweida Rehn Tohndoadoahk Ngoang Kan
12. Ia pepehm en Sounkadehdehn Siohwa kan ong doadoahk en kalohk, oh dahme re eseher duwen aramas akan ahr pahn mwekidkihda doadoahk en kalohk wet?
12 Sounkadehdehn Siohwa kan nan rahnpwukat kaidehn soangen aramas akan me kin soukautihki ahr kaudok. Re kin ngoangki iang doadoahk en kalohk. Duwehte tepin Kristian akan, irail pil kin perenki wia kupwuren Koht, rapahki aramas akan pwehn sewese irail sukuhliki duwen inou kan me sapwellimen Siohwa Wehi kin inoukihda. Irail iei iengen Koht tohndoadoahk kan me kin doadoahk ong sapwellime ngehn sarawi pwehn kihpene aramas teikan en wia sapwellimen Siohwa doadoahk. Ni ahl wet, re kin kasalehong aramas soh-pwoson kan sapwellimen Siohwa mahk kalahngan oh limpoak. Oh pil, re kin wia met mendahki re pahn tuhwong aramas akan me sohte kin perenki rong, de ekei pahn kapailoke de kauwe irail. Sises kaunopada sapwellime kan ong duwen en aramas akan ahr pahn mwekidki Rongamwahu ni ahl pwukat. E mahsanih: “Sohte ladu men kin laudsang eh soumas. Ma irail kalokeieier, re pil pahn kalokei kumwail. Ma irail kapwaiadahr ei padahk kan, re pil pahn kapwaiada amwail padahk kan.”—Sohn 15:20.
13. Mehnia irair akan Kristendom sohte kin ahneki ahpw Sounkadehdehn Siohwa kan kin kapwaiada?
13 Kitail sohte kin pwuriamweikihla kilang duwen Sounkadehdehn Siohwa kan en rahnpwukat oh irail akan me kin iangala padahk mehlel ni keieun senturi duwen arail kin duwehpenehte. Rahnwet, e pil sansal duwen wekpeseng laud nanpwungen Sounkadehdehn Siohwa kan oh Kristendom. Emen me samanih Paipel ntingihdi duwen tepin Kristian akan oh arail kin ngoangki iang kalohk oh e koasoia: “Ma wekidekla laud ehu sohte pahn wiawi nan koasoandi en pelien lamalam akan pwehn kak pwurehng wia doadoahk en kalohk nin duwen pwukoa kesempwal ehu en Kristian akan koaros me papidaisla, oh pil momourki soangen mour mwahu me kin mwahusang aramas soh-pwoson akan, kitail sohte pahn kak kekeirada.” Irair akan me Kristendom sohte kin ahneki, Sounkadehdehn Siohwa kan kin kapwaiada! Irail kin ahneki pwoson me kehlail oh mehlel, oh pwoson ehu me kin poahsoanda pohn padahk mehlel en Paipel me kin kamwekid irail en padahk ong aramas akan me kin perenki rong.—1 Timoty 2:3, 4.
14. Iaduwen Sises kin kilangwong sapwellime doadoahk en kalohk, oh lamalam dahieu me sapwellime tohnpadahk kan nan rahnpwukat kin kasalehda?
14 Sises kin inenen nsenohki sapwellime doadoahk en kalohk. E mahsanihong Pailet: “A iei, ong ni kahrepe wette me I kohkidohng sampah, pwe I en kadehdehda duwen me mehlel. Aramas koaros me kisehn mehlel kin rong ngilei.” (Sohn 18:37) Sapwellimen Koht aramas akan kin ahneki lamalam en Krais. Pwehki padahk mehlel en Paipel kin mih nan mohngiongarail, re kin nantihong rapahki ahl akan en ehukihong meteikan padahk mehlel uwen me re kak. Iaduwen irail kin wia doadoahk wet kin kasalehda loalokong.
15. Iaduwen ekei kin doadoahngki arail loalokong en kalohki Rongamwahu?
15 Nan wehi ehu en South Amerika, Sounkadehde kan kin seiki wararail war nan pillap pwoat me adaneki Amazon pwe ren kak padahk ong aramas akan oh wahdohng irail padahk mehlel. Ahpw, ahnsou me mahwen wiawihdahr nan pahr 1995, aramas akan me sohte sounpei keinapwihsang ren seiseiseli nan pihlo. Ahpw, pwehki Sounkadehde kan nantihong kihong makisihn kan rehn irail oko me mwahuki wadek, irail eri piladahr ren kapeidihla padahk kan nan pillap. Irail kin ntingihada kisinlikou kan oh pil iangahki The Watchtower oh Awake! makisihn kan oh kihong nan pwoatol plastik kan me sohte kanenge. Irail eri kesehla pwoatol oko nan pillap. Irail wiwiahkier irair wet erein sounpar pahieu elep lao irail akan me sohte wia sounpei pwurehng mweimweiong en pwurehng seiseli nan pillap. Ni keilen pillapo, aramas akan kin kalahngankihong Sounkadehde kan mehn wadawad pwukat. Emen lih me kin onop Paipel rehn Sounkadehde kan pwoaleiraildi oh pilen mese kan kin darpene oh e koasoia: “I leme ong me I sohla pahn pwurehng kilang kumwail. Ahpw, ni ahnsou me I kin tepiadahr ale makisihn kan nan pwoatol ko, I esehier me kumwail sohte kin manokeiehla!” Meteikan me kin kousoan ni keilen pillapo koasoia me re kin pwurehng wadwadek makisihn kan me re kin alehdi sang nan pillapo. Kousapw tohto kin wiahki arail “pwohsdo” wasa me ahd en pihl kin kohda oh elipip ie—iei wasao me irail akan me kin perenki padahk mehlel kin kohwei oh tehk kisinlikou kan oh makisihn kan me kin peidihdo.
16. Iaduwen toukihda pein kitail ekei ahnsou kin ritingadahng kitail elen wia katohnpadahk?
16 Siohwa Koht oh sapwellime tohnleng kehlail kan kin apwalihala doadoahk en kalohki Rongamwahu. (Kaudiahl 14:6) Ni atail kin toukihda pein kitail, ahnsou mwahu kan me kitail sohte kasik ong doadoahk en katohnpadahk kin kak pwarada. Nan Nairobi, Kenya, Kristian lih riemen ahpwtehn kanokehla ara wasahn kalohk ehu rahn. Emen lih pwulopwul tuhwong ira oh koasoia ni ngilen peren: “I kin kapakapki en tuhwong kumwail.” E ngidingidki peki rehn Sounkadehde pwukat en iang ih kohla ni imweo pwe ren kak koasoia duwen Paipel, oh ehu onop en Paipel tepida ni rahnohte. Dahme kahrehda lih menet kin karuwaru tuhwong Kristian riemeno? Pwehki mpen wihk riau mwowe, nah seri mehla. Ihme kahrehda, ahnsou me e kilang emen pwutak kolokol kisin doaropwe me oaralap koasoia “Koapworopwor Dahieu Mie Ong Kompoakpahmw Mehlahr Akan?” e men wadek doaropweo oh e uhd peki rehn pwutako en kihong ih doaropweo. Ahpw, pwutak menet kahng kihong ih doaropweo, a e idilahng Sounkadehde kan me kihong ih doaropweo. Mwurin mwo, lih menet kekeirada mwadang ni pali ngehn oh met kin sewese ih en powehdi ah nsensuwedki mehlahn nah serio.
Sapwellimen Koht Limpoak Uhdahn Pahn Pweida
17-19. Limpoak dahieu me Siohwa kasalehong aramas akan ki tomwo?
17 Mahsen en Koht a kin wie paraparala wasa koaros nan sampah kin pil pid duwen tomw meirong en Krais Sises. Duwehte tomwo, doadoahk en kalohk iei kasalepen sapwellimen Siohwa limpoak ong aramas akan koaros. Wahnpoaron Sohn mwekidkihda ngehn sarawi en ntingihdi met: “Pwe iei uwen Koht eh ketin loalloale sampah, me e ketikihdohki Sapwellime Iehros, pwe mehmen me kin pwosonla ih en dehr salongala, a en ahneki mour soutuk.”—Sohn 3:16.
18 Medemedewe duwen sapwellimen Siohwa limpoak ni e ketin ketikihda tomwo. Erein sounpar tohto, Koht kin perenki nanpwung mwahu rehn sapwellime Iehros limpoak me e kin poakpoake, “me tepin mehkoaros me Koht ketin wiahda.” (Kaudiahl 3:14) Sises kin inenen poakohng Seme, oh Siohwa kin poakohng sapwellime Ohl “mwohn sampah wet eh saikinte kepikipikda.” (Sohn 14:31; 17:24) Siohwa mweidong sapwellime Ohl me e ketin poakpoake en pwoula, pwe aramas akan pahn kak ale mour soutuk. Ia uwen laud eh limpoak ong aramas akan!
19 Sohn 3:17 mahsanih: “Pwe Koht sohte ketin poaronedohng nin sampah Sapwellime Iehros pwe en kadeikada sampah, a pwe en komourala.” Eri, Siohwa ketin poaronedohng nin sampah Sapwellime Ohl ong doadoahk limpoak ehu en komourala aramas akan, kaidehn kadeikih irail. Met kin pahrekiong mahsen en Piter: “[Siohwa] sohte ketin kupwurki emen en lekdekla, pwe e ketin kupwurki koaros en wiliakapwala oh sohpeisang nan diparail kan.”—2 Piter 3:9.
20. Iaduwen komourala kin pid kalohki Rongamwahu?
20 Siohwa kin kupwurki aramas tohto en paiekihda poahsoan pwung en komourala mendahki met kamedek ong pein ih. Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “‘Koaros me kin likweriong mwaren Siohwa pahn mourla.’ A iaduwen arail pahn kak likweriong, ma re sohte pwoson? Oh iaduwen arail pahn kak pwoson, ma re sohte rong mahsenpe? Oh iaduwen arail kak rong, ma mahsenpe sohte pahn wiawihong irail?”—Rom 10:13, 14.
21. Iaduwen kitail anahne kilangwong pwais en iang doadoahk en kalohk?
21 E kin wia pwais kaselel ehu ong kitail en iang doadoahk en kalohk oh katohnpadahk me kin wiawi wasa koaros nan sampah! Doadoahk wet kaidehn doadoahk mengei ehu, ahpw Siohwa kin perenki kilang sapwellime aramas akan ni ahr kin ni lelepek kapwaiada padahk mehlel oh ehukihong meteikan Rongamwahu! Eri, sohte lipilipil irair akan me ke kin lelohng, mweidong sapwellimen Koht ngehn sarawi oh limpoak me kin kohsang mohngiongomw en kamwekid uhk en iang doadoahk wet. Oh pil tamataman: dahme kitail kin kilang me kin wiawi wasa koaros nan sampah kin kihda mehn kadehde sansal ehu me Siohwa Koht pahn kereniong kapwaiada sapwellime inou oh wahdohng kitail koaros “nanleng kapw oh sampah kapw” oh “wasa me pwungen kalahngan en Koht pahn poadada ie.”—2 Piter 3:13.
Ke Tamataman?
• Dahme kahrehda irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel sohte kak kauhdi sounkalohk kan en Rongamwahu?
• Iaduwen Mahsen en Koht kin pweida nan atail ahnsou?
• Ni ahl dah kei me sapwellimen Koht ngehn sarawi kin wia doadoahk?
• Iaduwen tomwo kin pid ong doadoahk en kalohki Rongamwahu?
[Graph/Kilel nan pali 26]
(For fully foramatted text, see publication)
Kekeiradahn Sounkalohk kan en Wehio nan senturi 20
Average Sounkalohk kan (rar kan)
6.0
5.5
5.0
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
[Kilels]
JEROME
TYNDALE
GUTENBERG
HUS
[Credit Line 25]
Gutenberg oh Hus: Sang pwuhk me oaralap koasoia: The Story of Liberty, 1878
[Kilel nan pali 25]
Tohnsukuhl en Paipel kan kalohkiseli Rongamwahu nan pahr 1920 samwa kan
[Kilel nan pali 27]
Wasa koaros nan sampah aramas akan kin mwekidki Rongamwahu
[Kilel nan pali 28]
Duwehte meirong tomw en Sises Krais, doadoahk en kalohk kin kasansalehda sapwellimen Koht limpoak