IRELAUD 28
Pil Lella “Wasa me Keieu Doh nin Sampah”
Sounkadehdehn Siohwa kan kin pousehlahte doadoahk en kalohko me tohnpadahk en Sises Krais kan tapiada kereniong sounpar 2,000 samwalahro
1. Ia duwen tepin Kristian akan oh Sounkadehdehn Siohwa kan rahnpwukat ar duwepenehte?
RE KIN ngoangki kalohk. Irail kin mweidohng sapwellimen Koht manaman en kin sewese oh kaweid irail. Ni ahnsou me kalokolok kin wiawi, irail sohte kin uhdihsang kalohk. Oh Siohwa kin ketikihong irail kapai laud. Soahng pwukat kin wiawihong tepin Kristian akan, duwehte eh kin wiawihong Sounkadehdehn Siohwa kan rahnpwukat.
2, 3. Dahme kahrehda pwuhken Wiewia eh weksang pwuhk teikan koaros?
2 Soahng kan me kileldi nan Wiewia kan en Wahnpoaron ko, pwuhk ehu nan Paipel me audaudki mwekid kapwuriamwei tohto, sou kin kangoangeiuk laud oh uhdahn kakehlakahda omw pwoson? E weksang pwuhk teikan, pwehki pwuhk wet kelehpw me Koht ketin kahrehiong en kilelehdi dahme tepin Kristian akan wia mwurin Sises eh ketidahla nanleng.
3 Pwuhken Wiewia kasalehda eden aramas 95, me kohsang sahpw 32, kahnimw 54 oh deke 9. Ke pahn perenki wadek pwuhk wet pwehki e koasoia duwen soangsoangen aramas akan—aramas me sohte lapalap, aramas aklapalap kan me kin iang kaudok likamw, sounpolitik aklapalap kan oh sounkalokolok lemei kan. Ahpw me keieu kesempwal, e kin koasoia duwen riomw Kristian kan sang ni mwehin wahnpoaron ko. Ohl oh lih pwukat pil kin ahneki soangen kahpwal me koaros kin ahneki nan mour, ahpw irail kin ngoangkihte kalohk.
4. Dahme kahrehda kitail kin karanih wahnpoaron Pohl, Dapida, oh sounkadehde lelepek teikan en mahso?
4 Kereniongehr sounpar 2,000 sang ni ahnsou me wahnpoaron ngoang ko Piter oh Pohl, toahkte me aramas kin poakohngo Luk, Parnapas me kin sapano, Stipen me kin eimaho, Dapida me kin kadeko, Lidia me kin perenki kasamwo rie Kristian kan, oh sounkadehde lelepek tohto teikan ar wie momour. Mendahki irail momour mahsie, kitail kin karanih irail. Dahme kahrehda? Pwehki kitail kin wia doadoahkohte me Sises ketin kehkehlingki, me iei doadoahk en katohnpadahk. (Mad. 28:19, 20) Ia uwen eh wia pwais kaselel ehu en wia doadoahk wet!
Pil lella “. . . wasa me keieu doh nin sampah.”—Wiewia 1:8
5. Ia wasa me sapwellimen Sises tepin tohnpadahk ko tepida kapwaiada kehkehliko ie?
5 Medemedewe duwen kehkehlik me Sises ketikihong sapwellime tohnpadahk ko. E mahsanih: “Kumwail pahn alehdi manaman ni ahnsou me sapwellimen Koht manaman pahn kohdiong pohmwail, oh kumwail pahn wia ei sounkadehde kan nan Serusalem, nan Sudia pwon oh Sameria, oh pil wasa me keieu doh nin sampah.” (Wiewia 1:8) Keieu, sapwellimen Koht manaman kakehlakahda tohnpadahk ko ren kalohk “nan Serusalem.” (Wiewia 1:1–8:3) Mwuri, sang ni kaweid en sapwellimen Koht manaman, re kalohk “nan Sudia pwon oh Sameria.” (Wiewia 8:4–13:3) A mwuri, re tepida kalohki rongamwahwo pil lella “wasa me keieu doh nin sampah.”—Wiewia 13:4–28:31.
6, 7. Ni atail kin kalohk, dahme kitail naineki me tepin Kristian ko sohte naineki?
6 Riomw Kristian kan ni ahnsowo sohte naineki Paipel pwon pwe ren doadoahngki ni ahnsoun kalohk. Pwuhken Madiu saikinte mie lao lel mpen pahr 41. Ekei nein Pohl kisinlikou ko ntingdier mwohn pwuhken Wiewia eh ntingdi, ni mpen pahr 61. Ahpw, tepin Kristian ko sohte naineki Paipel pwon de pil soangsoangen sawaspen Paipel kan me re kak kihong aramas akan me men rong. Mwohn arail wiahla sapwellimen Sises tohnpadahk kan, mehn Suhs me wiahla Kristian pwukat kin rong wadawad en Palien Paipel ni Lokaiahn Ipru nan sinakoke kan. (2 Kor. 3:14-16) Ahpw pil Kristian pwukat anahne wia tohnsukuhl en Paipel mwahu kei, pwehki irail kin anahne ndahla iren Paipel kan sang dahme re tamataman.
7 Rahnpwukat, pali laud en kitail mie pein neitail Paipel oh sawaspen Paipel tohto. Kitail kin katohnpadahk sang ni atail kin kalohki rongamwahwo nan sahpw 240 oh ni soangsoangen lokaia tohto.
Kehlailkihda Sapwellimen Koht Manaman
8, 9. (a) Dahme sapwellimen Koht manaman kahrehiong sapwellimen Sises tohnpadahk kan ren kak wia? (b) Dahme ladu lelepeko wiahda sang ni sawaspen sapwellimen Koht manaman?
8 Ni Sises eh kehkehlikiong sapwellime tohnpadahk ko ren wia sounkadehde kan, e mahsanihong irail: “Kumwail pahn alehdi manaman ni ahnsou me sapwellimen Koht manaman pahn kohdiong pohmwail.” Pahn kaweid en sapwellimen Koht manaman, sapwellimen Sises tohnpadahk kan uhdahn pahn kin wia sounkadehde nan sampah pwon. Sang sapwellimen Koht manaman, Piter oh Pohl kamwahwihala me soumwahu kan, kausasang ngehn suwed akan, oh pil komourada me mehla kan! Ahpw tepin Kristian ko alehdi sapwellimen Koht manamano pwe ren kak wia doadoahk ehu me kesempwalsang met. Manamano kahrehiong wahnpoaron ko oh tohnpadahk teikan ren padahkihong aramas akan loalokong pwung me pahn kahluwairaillahng mour soutuk.—Sohn 17:3.
9 Ni rahnen Pendekos pahr 33, sapwellimen Sises tohnpadahk kan lokaiahki “soangsoangen lokaia kan, nin duwen manamano eh kalokaiahkin irail.” Eri re kak kadehdehda duwen “sapwellimen Koht doadoahk kapwuriamwei kan” ni soangsoangen lokaia kan. (Wiewia 2:1-4, 11) Manamano sohte kin kahrehiong kitail en lokaiahki soangsoangen lokaia kan rahnwet. Ahpw sang ni sawas en sapwellimen Koht manaman, ladu lelepeko kin wiahda sawaspen Paipel kan ni soangsoangen lokaia tohto. Karasepe, Kahn Iroir oh Awake! rar kei kin wiawihda (print) sounpwong koaros, oh neitail website, jw.org, kin kihda sawaspen Paipel kan oh kasdo kan ni lokaia daulih 1,000. Soahng pwukat koaros kin sewese kitail en kalohki duwen “sapwellimen Koht doadoahk kapwuriamwei kan” ong aramas akan sang wehi, keinek, oh lokaia koaros.—Kaud. 7:9.
10. Sangete pahr 1989, dahme pweidahr nan doadoahk en kawehwehdi Paipel?
10 Sangete nan pahr 1989 ladu lelepeko kin kihong ahnsou laud en wiahda Kawehwe en Sampah Kapw ni soangen lokaia tohto. Paipel wet kawehwehdier ni lokaia daulih 200, oh daulih meh riesapw pahdep (240 million) wiawidahr, oh me tohto me pil wiewiawi. Koht oh sapwellime manaman kelehpw kak kahrehiong doadoahk wet en pweida.
11. Ia duwen neitail sawaspen Paipel kan ar kin kawehwehdi?
11 Nan wehi oh sahpw daulih 150, Kristian kid kei kin toukihda pein irail pwehn iang doadoahk en kawehwe. Met sohte kapwuriamwei pwehki sohte ehu pwihn nin sampah me sapwellimen Koht manaman kin kaweid pwehn “kadehdehda ni unsek” nan sampah pwon duwen Siohwa Koht, sapwellime Nanmwarki Mesaiao, oh Wehi me tepidahr kakaun nanleng!—Wiewia 28:23.
12. Ia duwen Pohl oh Kristian teikan ar kak wia doadoahk en kadehde?
12 Ni Pohl eh kalohk ong mehn Suhs oh mehn liki kan Andiok nan Pisidia, “irail koaros me ahneki mohngiong mwahu en ale mour soutuk ahpw pwosonla.” (Wiewia 13:48) Ni kaimwiseklahn pwuhken Wiewia, Luk ntingihedi me Pohl “kin kalohkihong irail Wehin Koht ni saledek laud en koasoi oh sohte mehkot me kerempwa.” (Wiewia 28:31) Ia wasa me wahnpoarono wie kalokalohk ie? E mihmi nan Rom—poasen kaun en wehi kehlail ehu! Mehnda ma re kin kalohk ni ar kin wia padahk de ni ahl teikan, sapwellimen Sises tepin tohnpadahk ko kin wia arail doadoahk en kalohk koaros sang ni sawas oh kaweid en sapwellimen Koht manaman.
Poadidi Mendahki Kalokolok
13. Dahme kahrehda kitail kin anahne kapakap ni atail kin lelohng kalokolok?
13 Ni sapwellimen Sises tepin tohnpadahk ko ar kin lelohng kalokolok, re kin peki eimah sang rehn Siohwa. Eri dahme kin wiawi? Irail kin direkihla sapwellimen Koht manaman oh manamano kin kihong irail kehl pwe ren koasoia mahsen en Koht ni eimah. (Wiewia 4:18-31) Kitail pil kin kapakapki erpit oh kehl en pousehlahte kalokalohk mendahki kalokolok. (Seims 1:2-8) Pwehki sawas en sapwellimen Koht manaman, kitail kak pousehlahte kalohk. Sohte mehkot kak kauhdi kitail sang kalohk, mehnda ma uhwong laud de kalokolok laud. Ni atail kin lelohng kalokolok, kitail uhdahn anahne kapakapki sapwellimen Koht manaman oh erpit oh eimah pwehn kalohki rongamwahwo.—Luk 11:13.
14, 15. (a) Dahme wiawi pwehki “kahpwal me pwarada mwurin kamakamalahn Stipen”? (b) Nan atail ahnsou, ia duwen aramas tohto nan Siberia ar esehla duwen padahk mehlelo?
14 Stipen kin kalohk ni eimah mwohn eh imwintihti ko ar kemehla ih. (Wiewia 6:5; 7:54-60) Nan “kalokolok laud” me wiawi ahnsowo, tohnpadahk ko koaros likin wahnpoaron ko mwarahkpeseng nan Sudia oh Sameria. Ahpw met sohte kauhdi doadoahk en kalohk. Pilip kohla Sameria pwehn “kalohkihong irail duwen Krais” oh eh doadoahko uhdahn pweida mwahu. (Wiewia 8:1-8, 14, 15, 25) Ireo mahsanih: “Irail ko me mwarahkpeseng pwehki kahpwal me pwarada mwurin kamakamalahn Stipen, kohpeseng lella Penisia, Saiprus oh Andiok, ahpw re kin lohkihong mehn Suhste mahseno. Ahpw ekei ohl nanpwungen irail me kohsang Saiprus oh Sairihni kohdo Andiok oh tepida koasoakoasoiong aramas akan me kin lokaiahn Krihs, kalokalohki rongamwahu en Kaun Sises.” (Wiewia 11:19, 20) Ni ahnsowo, kalokolok kin kahrehda rongen Wehio eh kin kohpeseng.
15 Nan atail ahnsou, soahngohte pil wiawi nan Soviet Union en mahso. Ahpw mehlel nan pahr 1950 samwa, Sounkadehdehn Siohwa kid kei kalipilipala Siberia. Pwehki irail mihmiseli nan soangsoangen wasahn kousoan kan, rongamwahwo kin kohkohpeseng nan sahpw laudo. Sounkadehde tohto sohte naineki mwohni me itar en seiloangki mpen mwail 6,000 pwehn kalohki rongamwahwo! Ahpw koperment pein kadarirailla wasao. Brother men nda: “Dahme wiawi mwuhr kasalehda me irail me lapalap ko me kahrehiong aramas mohngiong mehlel kid kei nan Siberia ren kak esehla padahk mehlel.”
Siohwa Kin Ketin Kapaiahda Kitail Laud
16, 17. Mehn kadehde dah me sansalda nan pwuhken Wiewia me kasalehda me Siohwa kin ketin kapaia doadoahk en kalohk?
16 E sansal me Siohwa kin ketin kapaia tepin Kristian ko. Pohl oh meteikan kin padokedi oh kalamwur “ahpw Koht me kin ketin kakairada.” (1 Kor. 3:5, 6) Pwuhken Wiewia kin kihda mehn kadehde me aramas akan me kin wiahla sapwellimen Siohwa ladu kin wie tohtohla pwehki eh kin ketin kapaia doadoahk en kalohko. Karasepe, “mahsen en Koht eri lolohkseli, oh tohnpadahk kan nan Serusalem ahpw wie tohtohla.” (Wiewia 6:7) Ni doadoahk en kalohk eh kohpeseng, “mwomwohdiso nan Sudia oh Kalili oh Sameria pwon ahpw meleileidi oh kekeirda; oh ni mwomwohdiso eh kin kekeidwei ni lemmwin Siohwa oh pil kehl sang sapwellimen Koht manaman, e kin wie tohtohla.”—Wiewia 9:31.
17 Nan Andiok en Siria, mehn Suhs kan oh aramas akan me kin lokaiahn Krihs rongada duwen padahk mehlel sang rehn sounkadehde eimah kan. Ireo mahsanih: “Patehng met, limen Siohwa kin ieiang irail, oh aramas tohtohie pwosonlahr oh sohpeiongehr Kauno.” (Wiewia 11:21) Me pid kekeirda nan kahnimwo, pwuhken Wiewia koasoia me “mahsen en Siohwa kin lolohkseli oh aramas tohto kamehlele.” (Wiewia 12:24) Oh sang ni en Pohl oh meteikan ar kadehdehda ni unsek duwen rongamwahwo ong mehn liki kan, “mahsen en Siohwa kin lolohkseli oh inenen kehlailla.”—Wiewia 19:20.
18, 19. (a) Dahme kahrehda kitail ese me “limen Siohwa” kin ketin ieiang kitail? (b) Kihda ehu karasepe me kasalehda me Siohwa kin ketin sewese sapwellime aramas akan.
18 “Limen Siohwa” pil kin uhdahn ieiang kitail rahnpwukat. Ihme kahrehda me tohto kamehlelelahr padahk mehlel oh kasaledahr arail inoukihongehr Koht arail mour sang ni arail papidaisla. Patehng met, sapwellimen Koht sawas kelehpw me kahrehda kitail kin kak dadaur pahn uhwong oh kalokolok laud, oh kitail kin kak pousehlahte kalohk duwehte me Pohl oh tepin Kristian teikan wia. (Wiewia 14:19-21) Siohwa Koht pahn ketin ieiang kitail ahnsou koaros. “Nin lime poatopoat kan” kin ahnsou koaros sewese kitail nan atail kahpwal akan koaros. (Deud. 33:27) Eri kitail en pil tamataman me “pwehki mware lapalap,” Siohwa sohte pahn ketin likidmeliehla sapwellime aramas akan.—1 Sam. 12:22, NW; Mel. 94:14.
19 Karasepe, pwehki Brother Harald Abt pousehlahte kalohk, Nazi kan kadaralahng ih nan imweteng en Sachsenhausen erein Mahwen Keriau en Sampah. Nan May pahr 1942, pwihn en sounpei ehu (Gestapo) kohla ni imwen eh pwoudo, Elsa, oh wahsang neira kisin serepeino oh pil salihedi Elsa. E pekederlahng nan soangsoangen imweteng kan. Sister Abt koasoia: “Erein sounpar kan me I mi nan imweteng kan en Sehmen, I sukuhlkihdi mehn kasukuhl kesempwal ehu. Mehn kasukuhl wet iei ia uwen laud en sapwellimen Siohwa manaman eh kak kakehlakaiuk ni omw mihmi nan kahpwal laud! Mwohn ei selidi, I wadekala nein sister men nah kisinlikou me koasoia me ni omw pahn lelohng nan kahpwal laud, sapwellimen Siohwa manaman kak seweseiuk en ahneki meleilei. I medewe me dahme e koasoia sohte kak uhdahn mehlel. Ahpw ni ei lelohng kahpwal, I esehda me dahme e koasoia kin mehlel. E kin wiawi ni ahlohte me e koasoia. E pahn apwal ken medewehla ma ke saikinte lelohng met. Ahpw e uhdahn wiawihong ie.”
Pousehlahte Kadehdehda ni Unsek Duwen Wehio!
20. Dahme Pohl wia ni eh sensel nan ihmw, oh ia duwen met eh kangoange ekei riatail Kristian kan?
20 Pwuhken Wiewia imwikihla Pohl eh ngoangki ‘kalohki Wehin Koht.’ (Wiewia 28:31) Pwehki eh sensel nan ihmw, e sohte ahneki saledek en kohla kalohk ihmw lel ihmw nan Rom. Ahpw mendahki met, e kin pousehlahte kalohk ong irail kan me kin mwemweitla reh. Oh pil rahnpwukat, ekei riatail Kristian akan kin mihmi tohr nan ihmw oh mwein kin wonohn tohr pohn peht, de kin kousoan wasahn apwalih me mah kan, pwehki irail mahlahr, soumwahu de luwet. Ahpw arail limpoak ong Koht oh arail ineng en kadehdehda ni unsek rongamwahwo kin kehkehlailte. Kitail kin kapakapkin irail oh peki Samatail nanleng en ketin sewese irail en tuhwong aramas akan me men esehla duwen Ih oh kupwure kaselel kan.
21. Dahme kahrehda kitail anahne kadehdehda duwen Wehio ni karuwaru?
21 Pali laud en kitail kak iang doadoahk en kalohk ihmw lel ihmw oh wia wiepe teikan en doadoahk en katohnpadahk. Eri emenemen kitail en wia uwen atail kak koaros en kapwaiada atail pwukoahn sounkalohki Wehio, ni atail sewese kadehdehda duwen Wehio pil lella “wasa me keieu doh nin sampah.” Kitail kin pohnese me doadoahk wet uhdahn karuwaru pwehki kitail kak kilang ni sansal “kilel” en Krais eh ketier. (Mad. 24:3-14) Eri kitail anahne doadoahngki mwahu atail ahnsou. Met mie “soahng tohto nan doadoahk en Kauno” me kitail anahne wia.—1 Kor. 15:58.
22. Dahme kitail anahne koasoanehdi teng en wia erein atail awiawih rahnen Siohwa?
22 Erein atail awiawih “rahn lapalap oh kamasepwehk wet en ketidohn KAUN-O,” kitail en koasoanehdi teng en pousehlahte kalohk ni eimah oh lelepek. (Soel 2:31) Miehte aramas tohto me kitail kak diar me duwehte mehn Peria kan me “ngoangki mehlel mahseno.” (Wiewia 17:10, 11) Eri kitail en kadehdehda duwen Wehio lao doadoahko imwisekla, oh e pahn mwomwen me kitail rong mahsen pwukat: “Uhdahn mwahu, ladu mwahu oh lelepek men kowe!” (Mad. 25:23) Ma kitail kin ngoangki iang doadoahk en katohnpadahk rahnpwukat oh kolokolete atail lelepek ong Siohwa, kitail pahn peren kohkohlahte pwehki atail ahneki pwais en iang “kadehdehda ni unsek” duwen Wehin Koht!