Sera ki bu sibiba?
Kuma ku tijolus ku ojadu na antigu Babilonia i manera ke ta fasidu mostra di kuma ke ku Biblia fala i bardadi?
KILIS ku ta studa kusas antigu, diskubri na antigu Babilonia manga di tijolus ku kusidadu ku usaduba pa kumpu sidadi. Suma ki faladu pa Robert Koldewey, es tijolus ta fasidu na furnu ku sta “fora di sidadi, nunde ki tenba manga di bon lamas ku kusas di sindi fugu.”
Antigu reẑistus mostra di kuma guvernantis di Babilonia ta usa tambi es furnu pa fasi kusa ku ka bali. Paul-Alain Beaulieu, pursor di storia ku lingua di antigu Asiria di Universidadi di Toronto, fala sin: “Manga di skritas di Babilonia mostra di kuma, rei da ordi pa tudu kilis ku disobdisil o ku mostra falta di rispitu pa deusis di Babilonia dibi di lansadu na furnu i kemadu la.” Pur isemplu, un testu ku skirbidu na tempu di rei Nabukodonosor fala sin: “Kaba ku elis, kema elis, yasa elis, . . . na furnu . . . pui pa se fumu subi riba, mata elis na fugu ku na yardi.”
Es ta lembranta kilis ku ta lei Biblia, di ke ku faladu del na Daniel kapitulu 3. Di akordu ku ke ku skirbidu nes kapitulu, rei Nabukodonosor pui un statua garandi di uru na kau rasu di Dura, fora di sidadi di Babilonia. Oca tris jovens ebreu comadu Sadraki, Mesaki ku Abednegu nega mborka dianti di statua, Nabukodonosor paña raiba mal, i manda pa furnu kentadu “seti bias mas di ki kil ke kustuma ta fasiba”, i manda pa ki tris jovens “botadu na furnu di fugu ku na yardi.” Un anju puderosu salva elis di mortu. — Dan 3:1-6, 19-28.
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Tijolu ku kusidadu ku tene nomi di Nabukodonozor.
Tijolus ku ojadu na Babilonia mostra tambi di kuma, ke ku faladu na Biblia i bardadi. Manga des tijolus tene frasis ku ta ngaba rei. Un des frasi fala sin: “Nabukodonozor, rei di Babilonia . . . Palasiu ku ami rei garandi N kumpu . . . Pa ña fijus rena nel pa sempri.” Es parsi ciu ku ke ku faladu del na Daniel 4:30, nunde ku Nabukudonozor njata i fala sin: “Jubi e garandi Babilonia! Ami ku kumpul suma residensia pa rei, ku ña forsa ku puder, pa mostra gloria di ña garandesa.”