PROVERBIOS
1 Salomonqa Davidpa wawan karqa,+ Israelpa reynintaj,+ kaytaj kashan paypa proverbiosnin:*+
2 Yachayniyoj kayta yachakunapaj,+ yuyaychayta japʼikunapaj,
sumaj yachaywan nisqasta entiendenapaj,
3 allin yachayta qoj kʼamiyta japʼikunapaj,+
allin kajta ruwayta yachanapaj,+ cheqan kajman jina kausakuyta yachanapaj,+ cheqan kajta ruwayta yachanapaj.*
4 Mana yachayniyojman, sumaj yuyayta qonanpaj.+
Jovenmanpis yachayta, sumaj umayoj kaytawan qonanpaj.+
5 Yachayniyoj runaqa uyariyta yachan, astawantaj yachakun.+
Sumaj yuyayniyoj runaqa sumaj yanapata tarin+
6 proverbiosta entiendenanpaj, mana entiendey atina nisqasta entiendenanpaj,
yachayniyoj runaspa parlasqankuta entiendenanpaj, mana yachay atina nisqasninkutawan entiendenanpaj.+
7 Jehová Diosta manchachikuymin yachaypa qallariynenqa.+
Mana yachayniyoj runaslla yachaytaqa pisipaj qhawanku, yuyaychasqatapis mana japʼikunkuchu.+
10 Wawáy, juchasapas inkitasuyta munanku chayqa, ama paykunata kasuychu.+
11 Paykunaqa ichapis nisunkuman: “Jaku rinachej,
wateqamunachej runata wañuchinapaj.
Pakaykukuspa suyaykusunchej, mana juchayojkunata qhasillamanta wañuchisunchej.
12 Paykunataqa Sepultura jina* kausashajta oqoykusun,
tʼoqoman chayaj runasta jina qʼalitunta oqoykusun.
13 Valorniyoj imasninkuta japʼikapusun,
suwasqanchejtaqa wasinchejman juntʼaykuchisun.
14 Noqaykuwan purinayki tiyan,
suwasqanchejtaqa khuskamanta partinakusun”, nispa.
15 Wawáy, ama paykunata qhatiychu,
ama paykuna jinaqa puriychu.+
16 Paykunaqa sajra imasta ruwanankupaj imata jina kachaykukunku.
Runata wañuchinankupajpis imata jina correrinku.+
17 Pʼisqos rikushajtinku trampata* churayqa qhasilla kanman.
18 Chayrayku chay sajra runasqa pakaykukuspa runasta suyanku wañuchinankupaj.
Paykunaqa pakaykukuspa runasta wateqanku wañuchinankupaj.
19 Suwasqa chayta ruwanku qhapajyanankupaj.
Qhapajyasqankutaj paykunata wañuyman chayachenqa.+
20 Cheqa yachayqa+ callespi jatunmanta qhaparishan,+
plazaspi mana chʼinyarispa sinchʼita qhaparishan.+
21 Cheqa yachayqa qhaparishan maypichus runas juntʼa purishanku chay calle esquinaspi.
Llajtaman yaykuna punkuspitaj nishan:+
22 “Qankuna, mana yachayniyoj runas, ¿maykʼajkamataj mana yachayniyojllapuni kankichejri?
Qankuna, wajkunata asipayajkuna, ¿maykʼajkamataj wajkunata asipayaspa kusikunkichejri?
Qankuna, wampu runas, ¿maykʼajkamataj yachayta chejnikullankichejpuniri?+
23 Kʼamisqayta japʼikuychej.*+
Ajinamanta yachayniypa atiyninta qosqaykichej,
palabrasniyta yachachisqaykichej.+
24 Noqa wajyamorqaykichej, qankunataj manapuni uyariwarqankichejchu,
makiytapis jaywamorqaykichej, qankunataj qhawamullawarqankichej.+
25 Qankunaqa yuyaychasqayta mana japʼikorqankichejchu,
kʼamisqaytapis mana japʼikorqankichejchu.
26 Chayrayku desgracia qhatirisojtiykichejqa asikusqaykichej.
Chay manchachikusqaykichej llakiy chamojtin asipayasqaykichej.+
27 Chay manchachikusqaykichej llakiy sinchʼi para jina chayamojtin asipayasqaykichej,
desgracia para wayra jina qankunata taripasojtiykichejpis asipayasqaykichej,
llakiypis, problemaspis qhatirisojtiykichej asipayasqaykichej.
28 Chaypacharaj qankunaqa mayta qhaparikamuwankichej, noqataj mana uyarisqaykichejchu.
Qankunaqa imata jina maskʼawankichej, nitaj tariwankichejchu.+
29 Chayqa ajina kanqa allin yachayta chejnikusqaykichejrayku,+
Jehová Diostapis mana manchikusqaykichejrayku.+
30 Qankunaqa yuyaychasqayta mana japʼikorqankichejchu,
tukuy kʼamisqaytapis pisipaj qhawarqankichej.
31 Chayrayku qankunaqa ajinata ruwasqaykichejpi wanankichej,+
sajra imasta ruwanaykichejpaj yuyaychakusqaykichejpis qankunallamantaj chayasonqachej.
32 Mana yuyayniyojkunaqa noqamanta karunchakusqankurayku wañonqanku.
Mana yachayniyoj runastaqa qhella kasqallankutaj tukuchenqa.
33 Pichus noqata uyariwajqa ni imata manchachikuspa kausakonqa,+
manataj llakikonqachu ima desgracia qhatirinanmantapis”.+
2 Wawáy, sichus nisusqayta japʼikunki,
kamachisqasniytapis waqaychanki,+
2 yachaypa nisqantapis sumajta uyarinki,+
sonqoykiwanpis allinta tanteariyta yachakunki chayqa,+
3 sichus qhaparispa mañakunki allinta entiendeyta,+
sichus jatunmanta mañakunki allinta reparayta,+
4 sichus chayta qolqe metalta jina maskʼallankipuni,+
sitajchus qori pʼampasqata jina* maskʼallankipuni chayqa,+
5 chaypacha entiendenki imachus Jehová Diosta manchachikuy kasqanta,+
tarinkitaj Diospa yachayninta.+
7 Diosqa sumaj yachayta waqaychan cheqan kausayniyoj runaspaj,
8 Diosqa cheqan kajta ruwajkunata cuidan,
Diosqa payta kasukojkunata waqaychanqa.+
9 Entiendellankitaj imachus justicia kasqanta, imachus cheqan kaj kasqanta, imachus uj rejllata qhaway kasqanta,
ajinamanta entiendenki imaynachus allin ñan kasqanta.+
10 Sonqoykiman yachay yaykojtin,+
yachaytaj kusichisojtin,+
11 allinta piensariyta yachasqaykeqa sumajta yanapasonqa,*+
sumajta tanteariyta yachasqaykipis cuidasonqa.
12 Mana allin ñanta ama japʼirinaykipaj jarkʼasonqa,
millayta parlaj runamantapis jarkʼasonqa.+
13 Jarkʼallasonqataj cheqan ñanta saqejkunamanta,
pikunachus laqha ñanpi purishanku chaykunamanta.+
14 Jarkʼallasonqataj sajra imasta ruwaspa kusikojkunamanta,
pikunachus millay sajra imaswan kusikunku chaykunamanta.
15 Jarkʼallasonqataj mana cheqan ñanta purejkunamanta,
chay manakaj wistʼu ñanninkumanta.
16 Yachayqa librasonqa mana allin kausayniyoj warmimanta,
qhencha warmej miskʼi parlayninmanta.+
17 Chay warmeqa qosanta saqerparin, piwanchus joven kashaspa casarakorqa chayta,+
Dioswan tratota ruwasqantapis qonqapun.
18 Chay warmej wasinman reyqa wañuyman chayaywan ninakun,
wasinman rej ñanqa sepulturaman chayan.+
19 Chay warmiwan puñuykojkunaqa ni mayqenninku kutimonqankuñachu,
ni kausay ñanmanpis ujtawan kutimonqankuñachu.+
20 Chayrayku allin runaspa ñanninkuta puriy,
cheqan runaspa ñanninkupi kakuy.+
21 Cheqan runaslla kay jallpʼapi tiyakonqanku,
mana juchayojkunallaña kay jallpʼapi qhepakonqanku.+
22 Sajra runastajrí kay jallpʼamanta chinkachisqa kanqanku,+
wasanchajkunapis kay jallpʼamanta tʼirasqa kanqanku.+
3 Munakuymanta,* cheqa kajmantapis amapuni karunchakuychu.+
Chay imasta kunkaykiman wataykukuy,
sonqoykimantaj qhelqaykuy.+
4 Ajinamanta allinpaj qhawasqa kanki, allin yachayniyoj kasqaykipis sutʼi kanqa
Diospa qhawayninpi, runaspa qhawayninpipis.+
7 Ama yachasqallaykipeqa atienekuychu.+
Jehová Diosta manchachikuy, sajra ruwaymantataj karunchakuy.
10 Chaypacha jallchʼanasniykeqa poqochisqaykiwan allin juntʼita kanqa,+
uva sarunasniykimantapis ashkha mosoj vino wasaykurimonqa.
11 Wawáy, Jehová Dios cheqanchasusqanta* ama pisipaj qhawaychu,+
amataj yuyaychu sajramanta kʼamisusqanta.+
12 Jehová Diosqa pikunatachus munakun chaykunata kʼamin,+
imaynatachus uj tata munasqa wawanta kʼamin ajinata.+
13 Kusisqamin yachayta tarej runaqa,+
sumajta tanteayta yachakoj runapis.
14 Yachayta tareyqa aswan sumajmin qolqeta tarinamanta nisqaqa.
Yachayniyoj kayqa aswan sumajmin qoriyoj kanamanta nisqaqa,+
15 mar qochamanta kʼachitu rumismanta* nisqapis aswan valorniyoj,
ni ima sumaj munasqaykiwanpis kikinchakunmanchu.
16 Yachaypa paña makinpeqa unay wataspaj kausay kashan,
lloqʼe makinpitaj qhapaj kaywan, jatunpaj qhawasqa kaywan kashan.
17 Ñankunasninta pureyqa kusiyta apamun.
Tukuy ñankunasninta pureyqa allin kausayta apamun.*+
18 Yachaymanta japʼikojkunapajqa, yachayqa kausay sachʼa jina.
Yachayman chʼipasqa kajkunataqa kusisqa kasqankuta nenqanku.+
19 Jehová Diosqa jallpʼaj cimientosninta sumaj yachaywan churarqa.+
Cielostapis sumaj yuyaywan allinta sayacherqa.+
20 Diospa yachayninrayku may jina ukhu yakuspis partikorqanku,
phuyusmantapis chhullamorqa.+
21 Wawáy, amapuni qonqaychu kay imasta,
waqaychay allin yachaywan kausakuyta, sumajta tanteaytapis.
22 Chaykunamin kausayta qosonqa,
kunkaykipitaj sumaj collar jina* kanqa.
23 Chaypacha qanqa ñanniykita mana manchachikuspa purinki,
24 Puñunapaj siriykushajtiykeqa mana manchachikunkichu.+
Winkuykuytawanqa miskʼita puñukunki.+
25 Mana manchachikunkichu ujllata imapis qhatirisunantaqa,+
nillataj manchikunkichu sajra runaspa tukukuynin muyoj wayra jina chayamojtenqa.+
26 Jehová Diosqa sutʼita reparachisonqa paypi atienekunaykipaj jina kasqanta.+
Payqa mana saqenqachu chakiykita trampapi japʼichikunaykita.+
28 Sichus runa masiykiman imallatapis kunan jaywariyta atinki chayqa,
ama niychu: “Ripullay, chanta kutimullanki. Qʼaya jaywarisqayki”, nispaqa.
29 Ama runa masiykipaj ima sajratapis wakichiychu+
qanpi atienekushajtenqa.
30 Sichus runa masiyki mana ima sajratapis ruwasunkichu chayqa,+
ama qhasillamanta paywan phiñanakuychu.+
31 Ama envidiakuychu sajra runataqa,+
ama pay jina puriychu.
32 Jehová Diosqa sajra imasta ruwajkunata chejnikun.+
Cheqan runastataj amigosninpaj qhawan.+
35 Yachayniyoj runaqa jatunpaj qhawasqa kanqa,
wampu runataj pʼenqay ruwaykunata jatunpaj qhawan.+
4 Wawasníy, uyariychej tataykichejpa yuyaychasqanta.*+
Allinta uyariychej yachayniyoj kanaykichejpaj.
2 Noqaqa sumajta yachachisqaykichej.
Ama yachachisqayta* qonqaychejchu.+
3 Noqaqa tataypaj kʼacha wawa karqani.+
Mamaypajpis allin munasqa karqani.+
4 Tatayqa yachachiwaspa niwaj: “Wawáy, palabrasniyta sonqoykipi allinta japʼikuy.+
Kamachisusqayta kasukuy, chaywanqa ashkha watasta kausakunki.+
5 Sumaj yachayta japʼikuy, sumajta tanteariyta yachakuy.+
Ama qonqapuychu, amataj nisusqaymanta ladeakuychu.
6 Amapuni yachaytaqa qonqaychu, chaymin jarkʼakusonqa.
Yachaytaqa munakuy, chaymin cuidasonqa.
7 Yachayniyoj kayqa tukuy imamanta nisqa aswan sumaj,+ chayrayku sumaj yachayta japʼikuy.
Tukuy imata japʼispañapis sumajta tanteayta yachakullaytaj.+
8 Yachaytaqa allin valorniyojpaj qhaway, jatunchasqataj kanki.+
Yachayta tukuy sonqo japʼikusqaykirayku, yachayqa allinpaj qhawachisonqa.+
9 Yachayqa umaykiman uj sumaj kʼachanchanata churasonqa,
kʼachitu coronata churaykusonqa”.
10 Uyariway wawáy, nisqasniyta japʼikuy.
Chaywanqa ashkha watasta kausakunki.+
11 Noqa yachachisqayki allin yachaywan purinaykipaj.+
Cheqan ñanta pusasqayki.+
12 Purejtiykeqa mana imapis pantachisonqachu.
Correspapis mana lluskʼankichu.
13 Yuyaychasqataqa allinta japʼikuy, amapuni kachariychu.+
Yachakusqaykitaqa yuyarikuypuni, chaymin kausayqa.+
14 Ama sajra runaspa ñanninta japʼiriychu.
Ama millay sajra runaspa ñanninta puriychu.+
15 Amapuni chay ñanman chimpaykuychu, amapuni chay ñantaqa puriychu.+
Chay ñanmantaqa karunchakuy, waj ladonta pasapuy.+
16 Chay sajra runasqa, sajra imasta mana ruwaspaqa mana puñuytapis atinkuchu.
Ni pita urmachinkuchu chayqa, ni puñuypis paykunamanqa chayanchu.
17 Paykunaqa sajra imasta mayta ruwarinku tʼantatapis mikhushankuman jina.
Runasta ñakʼarichisqankupis paykunapajqa vinota ujyaykuy jinalla.
18 Cheqan runaspa ñanninkoqa sutʼiyamuyta intej kʼanchaynin jina.
Chaytaj astawan astawan kʼancharimun sutʼi pʼunchay kanankama.+
19 Sajra runaspa ñanninkutaj laqhaman rijchʼakun.
Paykunaqa mana yachallankupischu imachus paykunata urmachisqanta.
20 Wawáy, allinta uyariy palabrasniyta.
Sumajta uyariy imatachus nisusqayta.
21 Chay yuyaylla kakuy.
Chay imastaqa sonqoyki ukhupi waqaychay.+
22 Chay imasta tarejkunapajqa, chay imasqa kausaywan ninakun,+
tukuy cuerponkutataj sanota japʼin.
23 Chay tukuy imasmanta nisqaqa, sonqoykita aswan allinta waqaychay,+
sonqoykimantamin kausay juturis phullchimun.
24 Qanmanta karunchay mana cheqan parlaykunata.+
Llulleriostapis qanmanta karupi japʼiy.
25 Ñawisniykeqa ñaupajman cheqanta qhawanan tiyan.
Ni may ladota qhawarispa ñaupajman cheqanta qhaway.+
26 Purinayki ñantaqa pichay.*+
Chaywanqa ñanniykita allinta purispa ñaupajman rinki.
5 Wawáy, allinta uyariy yachaywan parlasqayta.
Allinta uyariway, noqa yachachisqayki allinta reparakuyta.+
2 Chaywanqa allinta yuyaychakuspa kausakunki.
Simiykitaj cheqa kajta parlanqa mana llullakuspa.+
3 Mana allin kausayniyoj warmej parlasqanqa, rijchʼakun abeja panalmanta surumoj miskʼiman.+
Chay warmeqa parlaspalla runaj sonqonta suwan.+
4 Chaymantataj chay warmeqa millay jayaman tukun, ajenjo* qhora jina jayaman,+
nanachisqantaj puraj filoyoj espadaj tʼojsisqan jina.+
5 Chay warmitaqa chakisnillantaj wañuyman chayachin,
purisqanqa Sepulturaman* cheqanta chayachin.
6 Chay warmeqa mana kausay ñanmanta yuyarikullanpischu.
Kayman jaqayman puriykachan, manataj yachanchu maymanchus rishasqanta.
7 Kunanqa wawasníy, uyariwaychej,
amataj nisqaymanta karunchakuychejchu.
8 Wawáy, chay warmimantaqa karunchasqata karunchakuy.
Amapuni wasi punkullanmanpis qayllaykuychu,+
9 ama wajkuna sutiykita pʼenqayta saruranankupaj,+
nitaj watasta ñakʼarinaykipaj,+
10 tantakusqayki imastapis ama wajkuna tukuykunankupaj,+
trabajowan ruwakusqaykitapis ama wajkuna wasinkuman apakapunankupaj.
11 Ajinamanta uj diaqa mana waqankichu,
maypachachus manaña kallpayki kanqachu, cuerpoykipis niña allinchu kanqa chaypacha.+
12 Chaypachataj nishawaj: “Yuyaychawasqankutaqa japʼikullaymanpis karqa.
Sonqoyqa manapuni kʼamiwasqankuta japʼikuyta munajchu.
13 Manapuni uyarejchu kani yachachiwaj kanku chaykunata,
nillataj uyarejchu kani yuyaychawaj kanku chaykunatapis.
14 Kunantaj sinchʼi ñakʼariyman chayanaypaj kashani
15 Yakutaqa kikin estanqueykimanta ujyay,
kikin pozoykipi tantakoj yakuta ujyay.+
16 ¿Ima kajtataj juturi yakusniyki jawaspi jichʼakunan kasqari?
¿Ima kajtataj correj yakusniykipis plazaspi jichʼakunan kasqari?+
17 Chay imasqa qanllapaj kachun,
amataj waj runaspajwanqa.+
18 Bendecisqa kachun yaku juturiyki,
kusikuytaj warmiykiwan, piwanchus joven kashaspa casarakorqanki chaywan.+
19 Warmiykeqa taruka jina kʼacha, qaqasta purej cabra jina manchay kʼachita.+
Munakuynenqa* tukuy tiempo sonqoykita juntʼachun.
Munakuynenqa tukuy tiempo sonqoykita suwachun.+
20 Chayrayku wawáy, ¿ima kajtataj sonqoykita suwachikuwaj chay mana allin kausayniyoj warmiwanri?
¿Ima munaspataj chay khuchi warmita* ojllaykuwajri?+
21 Runaj ñannintaqa Jehová Dios qhawamushan,
Diosqa runaj tukuy ima ruwasqanta allinta qhawamushan.+
22 Sajra runaqa pantasqasnillanpitaj chʼipaykukun.
Paytaqa kikin juchanpa waskhasnillantaj wataykonqa.+
23 Chay sajra runaqa kʼamisqata mana japʼikusqanpi wañonqa.
Manchay wampu kasqanpi chinkay ñanta japʼirenqa.
6 Wawáy, sichus runa masiykej garanten kashanki chayqa,+
sichus tratota ruwaspa mana rejsisqa runaj makinta qʼapirinkiña chayqa,+
2 sichus chʼipasqa rikhurinki palabraykita qospa chayqa,
sichus parlasqaykiwan wataykuchikunki chayqa,+
3 wawáy, runa masiykej makinman urmasqaykirayku
kayta ruway kacharichikunaykipaj:
Rispa runa masiykiman kʼumuykakamuy, mayta rogakamuy trato ruwasqaykichej amaña valenanpaj.+
4 Chayta ruwanaykikamaqa amapuni puñuychu,
amapuni puñuywan atipachikuychu.
5 Kacharichikuy imaynatachus tarukaqa japʼisqankumantaña kacharichikun ajinata,
imaynatachus pʼisqopis, pʼisqosta japʼejpa makinmantaña kacharichikun ajinata.
6 Qanrí qhella runa, rispa chhakata* qhawarimuy.+
Imatachus ruwasqanta allinta qhawarispa yachayniyojman tukuy.
7 Chhakajtaqa mana comandanten kanchu, nitaj autoridadnin, nitaj kamachejninpis kanchu.
8 Jinapis qʼoñi tiempopi mikhunanta wakichin,+
cosecha tiempopi mikhunanta tantan.
9 Qhella, ¿ima horaskamataj winkullankipuniri?*
¿Ima horataj puñusqaykimanta jatarinkiri?
10 Qanqa nishanki: “Uj chhikitantawan puñurikusaj, uj chhikitantawan winkurikusaj,
makisniy marqʼarisqa tumpitatawan samarikusaj”, nispa.+
11 Ajinapi wajchayayqa ujllata suwa jina taripasonqa,
mana imayoj kaytaj sumaj armasqa runa jina taripasonqa.+
12 Mana imapaj valej sajra runaqa llulleriosta parlaspa kayman jaqayman purin.+
13 Chay runaqa manchayta ñawinta chʼirmirimun,+ chakinta kuyuchispa señasta ruwarin, dedonwanpis manchayta señalarimun.
15 Chayrayku paytaqa ujllata desgracia qhatirenqa.
Payqa uj rato tukuchisqa kanqa, nitaj kutirikuyta atenqañachu.+
16 Sojta imasta Jehová Diosqa chejnikun.
Qanchis imasta payqa millaypaj qhawan:
17 may maylla qhawaykachaj ñawista,+ llullakoj simita,+ mana juchayoj runata wañuchej makista,+
18 sajra imasta wakichej sonqota,+ sajra imasman kachaykukoj chakista,
19 sapa parlarispa llullakoj testigota,+
hermanospurata phiñanachejtapis.+
21 Chay imasta sonqoykipi japʼikuy,
kunkaykimantaj wataykuy.
22 Chay imasqa purejtiyki pusaykachasonqanku.
Puñunaykipaj siriykojtiyki cuidasonqanku,
rijchʼarejtiykitaj parlapayasonqanku.*
24 Chay imasmin jarkʼasonqa chay mana allin kausayniyoj warmimanta,+
qhencha warmej miskʼi parlayninmanta.+
25 Ama kʼachita kasqanta sonqoykipi munapayaychu,+
coqueteaspa* qhawarisojtinpis ama sonqoykita suwachikuychu.
26 Uj runaqa khuchi warmiwan* puriykusqanrayku parti tʼantayojllaña rikhurin.+
Casada warmitaj waj runawan puriykuspa chay runata wañuyman chayachin.
27 ¿Atinmanchu runaqa nina brasasta marqʼarikuyta, mana ropanta ruphachikuspalla?+
28 ¿Atinmanchu runaqa nina brasas patata puriyta, mana chakisninta ruphachikuspalla?
29 Ajinallataj qhatirin pichus qhari masinpa warminwan puñuykojtaqa.
Qhari masinpa warminta llankharejqa manapuni castigomanta ayqenqachu.+
30 Runasqa suwata mana chejnikunkuchu,
yarqhasqa kajtin mikhunanpaj suwakojtenqa.
31 Japʼichikojtintaj chay suwaqa qanchis jinastawanraj paganan kanqa.
Wasinpi kaj valorniyoj imasninta tukuyninta qopunan kanqa.+
32 Casada warmiwan juchata ruwajqa mana allin yuyayniyoj.
Chay juchata ruwajqa payllapajtaj ñakʼariyta tarikun.+
33 Chay runaqa llakiyllata tarikonqa, pʼenqaypitaj rikhurenqa.+
Pʼenqaynintaj mana qonqasqachu kanqa.+
34 Celosakuspa chay warmej qosanqa rabiamanta phatanqa.
Mana khuyarikuspa vengakonqa,+
35 manapuni ni imata japʼikuyta munanqachu.
Sonqonqa manapuni tiyaykonqachu mashkha sumaj regalota jaywajtiykipis.
7 Wawáy, nisqasniyta kasukuy,
kamachisqasniytapis waqaychay.+
2 Kamachisqasniyta kasukuy, kausankitaj.+
Yachachisusqayta* sumajta waqaychay, ñawi papaykita jina cuiday.
4 Yachaytaqa niy: “Qan hermanay kanki”, nispa,
sumajta tanteaytapis niy: “Qan parientey kanki”, nispa.
5 Chaykunamin chay mana allin kausayniyoj warmimanta jarkʼasonqa.+
Qhencha warmimanta jarkʼasonqa, miskʼi parlayninmantawan.+
6 Noqaqa wasiypi kashaspa ventanaymanta qhawasharqani.
Ventanaypa rejillasninmanta qhawasharqani.
7 Mana yachayniyojkunata qhawasharqani.
Jóvenes ukhupitaj uj mana allin yuyayniyoj joventa rikorqani.+
8 Chay jovenqa callenta pasasharqa uj warmej esquinan chayta,
chantá chay warmej wasin ladoman rerqa.
9 Inteqa chinkaykusharqaña, tardeña karqa.+
Chʼisiyaykusharqaña, laqhayaykojña risharqa.
10 Chantá rikorqani chay jovenman uj warmi chimpaykusqanta.
Chay warmeqa khuchi warmi jina* pʼachallisqa kasharqa.+ Sonqonqa mana jinalla, engañananpaj churasqa.
11 Chay warmeqa manchay habladora, nisqanwan atipakun.+
Mana wasinpi sayanchu.
12 Uj ratoqa callepi purishan, chantá plazapiñataj purishan.
Payqa sapa esquinapi qharista wateqaspa sayan.+
13 Chay warmeqa chay joventa japʼiytawan muchʼaykun.
Mana pʼenqarikuspataj chay joventa nin:
14 “Khuska mikhurikuy ofrendata jaywanay karqa.+
Chay jaywasaj nisqaytaqa kunan pʼunchay juntʼaykuni.
15 Chayrayku qanwan tinkoj llojsimorqani.
Qantapuni makʼasharqayki, kunantaj taripayki.
16 Camayta sumaj qhatanaswan mastʼaykuni.
Egiptomanta coloresniyoj lino telawan mastʼaykuni.+
17 Camayman chʼajchuykuni sumaj qʼapayniyoj mirrata,* aloesta,* canelatawan.+
18 Jamuy, sutʼiyanankama munakuyninchejwan machaykuna.
Munanakusqanchejpi khuska karikuna.
Payqa cielopi killa juntʼita* kashajtinraj kutimonqa”, nispa.
21 Ajinata parlaykuspa chay warmeqa chay jovenpa umanta muyurparichin,+
miskʼi parlaywan sonqonta suwarparin.
22 Chay joventaj ujllata chay warmej qhepanta rin, imaynatachus toropis ñakʼachikoj* rillan ajinata.
Imaynatachus uj wampupis cepopi* castigasqa kananpaj rin ajinata.+
23 Chaymantataj ujllata uj flecha higadonman satʼirpakun.
Imaynatachus uj pʼisqopis usqhayllata trampaman phawaykun, ajinata chay jovenqa mana reparakunchu chay ruwasqanqa wañuyman chayachinanta.+
24 Kunanqa wawasníy, uyariychej.
Allinta uyariychej parlasqayta.
25 Amapuni saqeychu sonqoyki chay warmej ñanninman aysakunanta.
Amapuni chay warmej ñanninman wistʼuykuychu.+
26 Chay warmeqa ashkhastaña urmachispa wañuyman chayachin.+
Payqa ashkhastaña wañuchin.+
27 Wasenqa Sepulturaman* pusaj ñan,
wañuypa ukhu ukhu cuartosninman chayan.
8 ¿Nichu yachayqa wajyakamushan?
¿Nichu allinta tanteaypis jatunmanta parlamushan?+
2 Yachayqa pataspi,+ ñankunaspi,
ñan crucespi sayaykun.
4 “Runas, qankunata wajyashaykichej,
sapa ujniykichejman parlamushaykichej.
5 Qankuna mana yachayniyojkuna, allinta tanteariyta yachakuychej.+
Qankuna wampus, sonqoykichejta yachachiychej entiendeyta yachananpaj.
6 Uyariychej, sumaj imasta parlasaj,
simeyqa cheqan kajta parlan.
7 Simeyqa cheqan kajta parlan chhichispa jina,
llulleriosta parlaytaqa millaypaj qhawani.
8 Tukuy ima parlasqayqa cheqanpuni,
ni uj palabrapis qʼewisqachu, nitaj llullachu.
9 Chay tukuynin parlasqasneyqa tanteayta yachajkunapaj sutʼi kanku,
yachayta tarejkunapajpis cheqan kanku.
10 Qolqemanta nisqaqa yuyaychasusqayta astawan japʼikuychej,
sumajnin oromanta nisqapis yachayta astawan japʼikuychej.+
11 Yachayqa mar qochamanta kʼachitu rumismantapis* aswan sumaj.
Ni imapis yachaywanqa kikinchakunmanchu, may sumaj kajtinpis.
12 Noqa yachayqa, allinta tanteaywan khuska tiyakuni.
Allin yuyayta tarini, sumajta piensarikuytapis.+
13 Jehová Diosta manchachikoyqa sajra kajta chejnikuymin.+
Noqaqa chejnikuni umata oqhariyta, runaykachayta,+ mana allin ñanta, millay parlaykunatapis.+
14 Noqajta tiyapuwan sumaj yuyaychay, sumaj yachaypis.+
Noqajtamin kanku sumajta entiendeyta yachay,+ jinallataj atiypis.+
15 Noqanejta reyesqa sigue gobernashanku,
noqanejta kuraj autoridadespis justiciaman jina leyesta churanku.+
16 Noqanejta kuraj kamachejkunaqa gobernashanku,
noqanejta kamachejkunapis justiciaman jina juzgashanku.
17 Munakuwajkunataqa munakullanitaj,
noqata maskʼawajkunapis tariwanqanku.+
18 Qhapaj kaypis, jatunpaj qhawasqa kaypis noqajta kanku,
unaypaj kapuyniyoj kaypis, cheqan kaypis noqajllatataj kanku.
19 Qosqay tʼinkaqa oromantapis aswan sumaj, chʼuwachasqa oromantapis aswan sumajraj.
Qosqay tʼinkaqa sumajnin qolqe metalmantapis aswan sumaj.+
20 Noqaqa cheqan ñanta purini,
justicia ñankuna chaupita purini.
21 Munakuwajkunamanqa uj sumaj herenciata qoni,
despensasninkutapis* poqoykunawan juntʼachini.
22 Jehová Diosqa rikhurichiwarqa niraj ni imata ruwayta qallarishajtin.+
Noqaqa ñaupa ñaupa ruwasqasninmanta ujnin kani.+
24 Niraj ukhu yakus rikhurishajtin+ noqaqa nacekorqaniña.
Niraj pujyusmanta yaku phullchimushajtin noqaqa nacekorqaniña.
25 Niraj orqos lugarninkupi churasqa kashajtinku,
niraj lomaspis kashajtinku noqaqa nacekorqaniña.
26 Niraj jallpʼata, nitaj jatun pampastapis Dios rikhurichishajtin,
niraj jallpʼapi khulasta* rikhurichishajtin noqaqa nacekorqaniña.
27 Cielosta wakichishajtin+ noqaqa chaypiña karqani.
Cielota yakumanta tʼaqananpaj linderosta* churashajtin,+
28 cieloman phuyusta churashajtin,
ukhu ukhu mar qochasman yakuta juntʼachishajtin,
29 mar qochaspaj uj leyta churashajtin,
churasqan linderosmanta ama yakus wasarinanpaj,+
jallpʼaj cimientosninta churashajtin,
30 noqaqa paywan khuska trabajasharqani sumaj maestro jina.+
31 Mayta kusikorqani runas tiyakunankupaj jina jallpʼata ruwasqanmanta.
Runaspis noqapajqa allin munasqa karqanku.
32 Kunanqa wawasníy, uyariwaychej,
kusisqamin kanku ñankunasniyta purejkunaqa.
33 Uyariychej yuyaychasqayta,+ yachayniyojtaj kaychej,
amataj yuyaychasqayta qonqayman churaychejchu.
34 Kusisqamin noqata uyariwaj runaqa,
sapa día tutamanta punkuyman jamojqa,
wasi punkuypi suyakojqa.
35 Noqata tariwajqa kausayta tarenqa,+
Jehová Diostaj payta allinpaj qhawanqa.
36 Mana valechiwaj runatajrí pay kikinpaj ñakʼariyta apakamun,
chejniwajkunapis, wañuyta munakunku”.+
9 Cheqa yachayqa wasinta ruwakunña,
qanchis machonesniyojta* ruwakun.
2 Aychastapis sumajtaña wakerqochin,
vinontapis sumajtaña wakerqochin,*
mesanmanpis tukuy imataña churan.
3 Sirvientasnintapis kachanña
llajtaj pata lomasninmanta wajyamunankupaj:+
4 “Mana yachayniyojkuna, kayman jamuychej”, nispa.
Yachayqa mana allin yuyayniyojkunata nishan:
5 “Tʼantata ruwarqani, jamuspa mikhurikuychej,
wakichisqay* vinotapis tomarikuychej.
6 Chay mana yachayniyoj kasqaykichejta saqepuychej, kausaychejtaj.+
Yachaypa ñanninta cheqanta puriychej”,+ nispa.
7 Machu machu runata kʼamejqa, paylla pʼenqaypi rikhurenqa,+
sajra runata kʼamejpis, paylla ñakʼarenqa.
8 Ama machu machu runataqa kʼamiychu, ama chejnikusunanpaj.+
Yachayniyoj runata kʼamiy, paytaj munakusonqa.+
9 Yachayniyoj runata yachachiy, paytaj aswan yachayniyoj kanqa.+
Cheqan runata yachachiy, paytaj aswan yachayniyojman tukonqa.
10 Jehová Diosta manchachikuymin yachaypa qallariynenqa,+
Aswan Santo Diosmanta yachakuspaqa+ allin yuyayta japʼinkichej.
12 Sichus aswan yachayniyoj kanki chayqa, yachayniyoj kasqaykeqa allinniykipaj kanqa.
Sitajchus machu machu kanki chayqa, qanllapajtaj mana allinchu kanqa.
13 Mana yuyayniyoj warmeqa imatapis parlallan.+
Payqa mana entiendenchu, nitaj ni imata yachanchu.
15 Chay warmeqa pasajkunata wajyashan,
ñanninkuta cheqanta purikojkunata wajyashan:
16 “Mana yachayniyojkuna, kayman jamuychej”, nispa.
Chay warmeqa mana allin yuyayniyojkunata nishan:+
17 “Yakutaqa suwasqatapuni aswan miskʼita tomarikunchej,
mikhunatapis pakaypipuni aswan sumajta mikhurikunchej”,+ nispa.
18 Chay runastajrí mana yachankuchu chay warmej wasinpi ashkha wañusqas kasqanta.
Mana yachankuchu chay warmej invitadosnenqa Sepultura* ukhupiña kashasqankuta.+
Yachayniyoj wawaqa tatanta kusichin.+
Mana yuyayniyoj wawataj mamanta waqachin.
2 Mana allin imasta ruwaspa qhapajyayqa qhasilla kanqa.
Cheqan kajta ruwaytaj wañuymanta runata libran.+
3 Jehová Diosqa cheqan runata mana yarqhasqata purichenqachu.+
Sajra runasmantaj mana qonqachu imastachus munasqankuta.
4 Qhella runaqa wajchayanqa.+
Sumajta llankʼaj runataj qhapajyanqa.+
5 Qʼoñi tiempopi cosechata oqharej qhari wawaqa yachayniyoj.
Cosecha tiempopi miskʼita puñoj qhari wawataj pʼenqay.+
6 Cheqan runaqa bendicionesta japʼenqa.+
Sajra runataj siminwan pakan sonqonpi sajra wakichikusqanta.
7 Cheqan runamantaqa allinta parlaspa yuyarikonqanku.+
Sajra runaj sutintaj chinkaponqa.+
8 Yachayniyoj runaqa yuyaychasqankuta tukuy sonqo japʼikonqa.+
Wampu jina parlaj runatataj mana allin imas qhatirenqa.+
9 Tukuy sonqo kasukoj runaqa* allinta kausakonqa.+
Ñanninta wistʼuyachej runarí, juchanta mana pakayta atenqachu.+
10 Sajra imasta ruwayta munaspa ñawinta chʼirmirej runaqa llakiyta apamun.+
Wampu jina parlaj runatarí mana allin imas qhatirenqa.+
11 Cheqan runaj simenqa kausay juturi.+
Sajra runataj siminwan pakan sonqonpi sajra wakichikusqanta.+
12 Chejnikoyqa phiñanakuyta rikhurichin.
Munakuytaj tukuy pantaykunata pʼampan.+
13 Allinta tanteayta yachaj runaqa yachaywan parlan.+
Varataj mana yuyayniyojta wasanpi seqʼonapaj.+
14 Yachayniyoj runasqa yachakusqankuta sumajta waqaychanku.+
Wampu runaj simintaj llakiyta apamun.+
15 Qhapaj runaj kapuynenqa sumaj perqasniyoj llajtaman rijchʼakun.
Wajcha runaj wajcha kaynintaj llakiyman chayachin.+
16 Cheqan runaj ruwasqanqa kausayman apan.
Sajra runaj ruwasqantaj juchaman apan.+
17 Kʼamisqata japʼikojqa kausay ñanta runasta pusan.
Kʼamisqata mana valechejtaj pantasqa ñanta runasta pusan.
18 Runa masinta chejnikusqanta pakajqa llulleriosta parlan.+
Wajkunamanta llullakuspa parlaj runataj mana yuyayniyoj.
19 Ashkha parlaypeqa kanpuni pantay.+
Parlasqanta midirikoj runataj mana imatapis parlarpallanchu.+
20 Cheqan runaj parlasqanqa rijchʼakun aswan sumajnin qolqe metalman.+
Sajra runaj sonqontaj ni imapaj valenchu.
21 Cheqan runaqa parlasqanwan ashkha runasta cheqan ñanman pusan.+
Wampu runataj mana yuyayniyoj kasqanrayku wañun.+
22 Jehová Diospa bendicionnenqa runata allin kausayman churan,*+
manataj bendicionninwan khuskataqa ima ñakʼariytapis apachimunchu.
23 Wampu runaqa pujllakuyta jinalla qhawan pʼenqay juchaspi puriyta.
Allinta tanteayta yachaj runataj yachayniyoj.+
24 Imatachá sajra runaqa manchachikun chaypuni payta qhatirenqa.
Cheqan runamantaj imatachus munasqanta jaywanqanku.+
25 Imaynatachus sinchʼi wayraqa tukuy imata apaspa chinkarichin, ajinallatataj sajra runaqa chinkachisqa kanqa.+
Cheqan runatajrí, wiñaypaj ruwasqa cimiento jina kanqa.+
26 Vinagreqa kirusta ras nichin, qʼoshñitaj ñawista kʼararichin,
ajinatamin qhella runaqa patronninpa umanta nanachin.
27 Jehová Diosta manchachikoyqa runata aswan unayta kausachin.+
Sajra runaj kausaynintaj pisiyachisqa kanqa.+
28 Cheqan runaj suyakusqanqa payman kusiyta apamun.+
Sajra runaj suyakusqantaj qhasilla kanqa.+
29 Jehová Diospa ruwasqasnenqa* mana juchayoj runapaj jarkʼachasqa lugarman rijchʼakun,+
mana allin kajta ruwajkunapajtaj tukuchisqa kaywan ninakun.+
30 Cheqan runataqa ni jaykʼaj urmachenqankuchu.+
Sajra runatajrí manaña jallpʼapi tiyakonqachu.+
31 Cheqan runaj siminmantaqa allin yachay llojsimun.
Millay imasta parlaj simitaj wiñaypaj chʼinyachisqa kanqa.
32 Cheqan runaj simenqa miskʼita parlan.
Sajra runaj siminrí millayta parlan.
2 Uj runa umata oqharin chayqa, kʼumuykachachisqa kanqa.+
Kʼumuykukoj runataj yachayniyoj kanqa.+
3 Cheqan runasqa Diosta tukuy sonqo kasukunku, chaytaj paykunata yanapan cheqan kajta ruwanankupaj.+
Wasanchaj runastaj llullakusqankurayku tukuchisqa kanqanku.+
4 Qhapaj kayqa* ni imapaj sirvenqachu Diospa phiñakuynin pʼunchaypeqa.+
Cheqan kaymin runataqa wañuymanta salvanqa.+
5 Mana juchayojkunaj ñanninkutaqa cheqan kaynillankutaj cheqanyachin,
sajra runastataj sajra kasqankurayku mana allinchu renqa.+
6 Cheqan runastaqa cheqan kausayniyoj kasqanku salvanqa.+
Wasanchaj runaspajtaj munapayasqallankutaj trampanku kanqa.+
7 Sajra runa wañun chayqa, ima munasqanpis tukukapullantaj.
Kallpanman atienekuspa imatapis ruwayta munarqa chayqa, chaypis tukukapullantaj.+
8 Cheqan runaqa llakiyninmanta librasqa kanqa,
sajra runarí cheqan runaj cuentanmanta llakiyman chayanqa.+
9 Diospa contranpi oqharikoj runaqa parlasqanwan runa masinta mana allinman chayachin.
Cheqan runastaj yachasqankuwan librasqa kanku.+
10 Cheqan runaspa kʼacha ruwasqasninkoqa llajtata kusichin.
Sajra runa wañojtintaj, runasqa kusisqa qhaparinku.+
11 Cheqan runas bendicionta japʼisqankurayku* llajtaqa allinpaj qhawasqa.+
Sajra runaspa parlasqankutaj llajtata mana allinman chayachin.+
12 Mana allin yuyayniyoj runaqa runa masinta pisipaj qhawan.
Allinta tanteayta yachaj runataj chʼinlla kakun.+
13 Wajkunamanta llullakuspa parlaj runaqa mana willanan imasta pimanpis willaykullan,+
de confianza runataj mana willanan imastaqa mana pimanpis willaykullanchu.
14 Mana allin yuyaychay kajtin runasqa ñakʼarinku.
Ashkha yuyaychajkuna kajtintaj imallapis allinta ruwakun.+
15 Mana rejsisqa runaj garantentaqa mana allinchu renqa,+
tratosta mana ruwaj runataj* allillan kakonqa.
16 Kʼacha warmeqa allinpaj qhawasqa kayta tarin,+
mana khuyarikoj runastaj qhapaj kayllata tarinku.
17 Uj runa kʼacha kajtenqa pay kikinpaj allin kajta tarin,+
sajra runataj payllapajtaj llakiyta tarikun.+
19 Cheqan kajta ruwayman yachasqa runaqa kausay ñanta japʼirin.+
Mana allin kajta ruwayman yachasqa runataj wañuy ñanta japʼirin.
20 Jehová Diosqa chejnikun sajra sonqoyoj runasta,+
mana juchapi purejkunarí paypa sonqonta kusichinku.+
21 Kayqa juntʼakonqa: Sajra runaqa manapuni castigomanta lluspʼenqachu.+
Cheqan runaj wawasnintaj mana castigasqachu kanqanku.
22 Sichus uj warmi kʼachita, manataj allin yuyayniyojchu chayqa,
khuchej senqanpi qori anilloman rijchʼakun.
23 Cheqan runaspa munasqankoqa allin ñanman pusan,+
sajra runaspa suyakusqankutaj Diospa phiñakuyninman chayachin.
24 Wakenqa mana michʼakuspa qorikuyta yachanku, aswan ashkha imasniyojtaj rikhurinku.+
Wakintaj imatachus wajkunaman jaywananku karqa chaytapis jallchʼakapunku, wajchayankutaj.+
25 Jaywarikuyta yachaj runataqa allin renqa.+
Wajkunaman yakuta jaywarejmanqa yakuta jaywarillanqankutaj.+
26 Trigota mana vendeyta munaj runataqa maldicenqanku,
vendej runataj bendicionesta japʼenqa.
27 Kʼuchi kʼuchillata allin kajta ruwaj runaqa, allinpaj qhawasqa kayta munan,+
sajra kajta ruwayta munaj runatataj sajra imasllataj qhatirenqa.+
28 Qhapaj kapuyninpi atienekoj runaqa mana allinman chayanqa,+
cheqan runatajrí qʼomer sachʼa jina tʼikarenqa.+
29 Familianta llakiypi rikhurichej runaqa ni ima herenciatapis japʼenqachu,+
mana yuyayniyoj runataj yachayniyojpa kamachin kanqa.
30 Cheqan runaj ruwasqasnenqa kausay sachʼa jina,+
allin kajta ruwanankupaj runaspa sonqonkuta suwajqa yachayniyoj.+
31 Sichus cheqan runaqa jallpʼapi pagonta japʼenqa chayqa,
astawanrajchá sajra runapis, juchasapa runapis pagonkuta japʼenqanku.+
12 Yuyaychasqata tukuy sonqo japʼikojqa, yachayta munakun.+
Kʼamisqata mana japʼikojtaj mana yuyayniyojchu.+
2 Jehová Diosqa kʼacha runaj ruwasqanwan mayta kusikun,
sajra imasta wakichej runatarí chejnikun.+
3 Ni pi runapis allinta kausakunmanchu sajra imasta ruwaspaqa.+
Cheqan runataj ni jaykʼaj tʼirasqachu kanqa.
4 Sumaj warmeqa qosanpaj uj corona.+
Pʼenqay imasta ruwaj warmitaj qosanpa tullusninta ismuchej onqoy jina.+
5 Cheqan runaspa yuyasqankoqa cheqan.
Sajra runaspa yuyaychasqankutaj qhasi manakaj.
6 Sajra runaj parlasqanqa wañuchinapaj pakasqa trampa jina.*+
Cheqan runaj parlasqantaj salvación.+
7 Sajra runas tukuchisqa kajtinku, chinkasqata chinkapunku.
Cheqan runaj wasintaj sayallanqapuni.+
8 Uj runataqa allinpaj qhawanku allinta piensarispa parlajtin.+
Sajra sonqoyoj* runatataj chejninku.+
9 Mana kasuy runalla kaspapis kamachiyoj kayqa aswan allin,
10 Cheqan runaqa animalesninta sumajta cuidan.+
Sajra runataj khuyakusqanta yuyan, pero sajrallata ruwashan.
11 Jallpʼanpi tarpojqa sajsanata mikhonqa.+
Qhasi manakaj imasta maskʼajtaj mana yuyayniyojchu.
12 Sajra runaqa sajra runaspa japʼisqankuta envidiakun.
Cheqan runataj rijchʼakun ashkha poqoyniyoj sumaj saphichasqa sachʼaman.
13 Sajra runaj trampanqa parlaspa juchallikusqallantaj kashan.+
Cheqan runataj ñakʼariymanta ayqen.
14 Runaqa parlasqanwan allin imasta tarinman,+
ruwasqanman jinataj imatapis japʼenqa.
15 Mana yuyayniyoj runaj ñannenqa, paymantaqa cheqan.+
Yuyayniyoj runarí yuyaychayta japʼikun.+
16 Mana yuyayniyoj runaqa chay rato phiñarpakun.+
Allin yuyayniyoj runataj insultasqankutapis mana kasunchu.
17 Allin testigoqa cheqanta parlan,
mana allin testigotaj llullakuspa parlan.
18 Mana allinta yuyaychakuspa parlarpareyqa espadaj tʼojsisqan jina.
Yachayniyoj runaj parlasqantaj sanoyachin.+
19 Cheqan parlayqa wiñaypaj sayallanqapuni.+
Llulla parlaytaj uj ratollapaj kanqa.+
20 Sajra imasta wakichikoj runaspa sonqonkupeqa llullerioslla juntʼa kashan.
Runas ukhupi allin kausay kananpaj yanapakojkunataj kusisqa kanku.+
21 Cheqan runastaqa ni ima desgraciapis qhatirenqachu.+
Sajra runaspa kausayninkutaj ñakʼariywan juntʼa kanqa.+
22 Jehová Diosqa llulla runasta chejnikun.+
Cheqan kajta ruwajkunataj paypa sonqonta kusichinku.
23 Allin yuyayniyoj runaqa imatachus yachasqanta mana parlarpallanchu.
Mana yuyayniyoj runataj mana yuyayniyoj kasqanta sonqonmanta llojsichimun.+
24 Kʼuchi runasqa kamachenqanku.+
Qhella runastaj sinchʼi trabajosman churasqa kanqanku.+
26 Cheqan runaqa uywasninpaj sumaj pastosta maskʼamun.
Sajra runastaj mana allinta purisqankupi cheqan ñanmanta wistʼuykapunku.
27 Qhellaqa mikhunanpaj mana ima animaltapis japʼimunchu.+
Runapajtaj kʼuchi kaymin aswan valorniyojqa.
28 Cheqan runaspa ñanninkoqa kausayman pusan.+
Chay ñanpeqa mana wañuy kanchu.
13 Allin yuyayniyoj wawaqa tatanpaj yuyaychasqanta* japʼikun.+
Burlakoj runataj kʼamisqankuta mana japʼikunchu.+
2 Runaqa allin imasta parlajtin allin imasta japʼisqanwan kusisqa kanqa.+
Wasanchajkunataj runa masinkuta ñakʼarichiyllamanta wañurishanku.
3 Mana imatapis parlarparejqa kausayninta waqaychan.+
Siminta mana mandarikojtaj desgraciaman chayanqa.+
4 Qhella runaqa tukuy imata munan, nitaj imanpis kanchu.+
Kʼuchi runataj tukuy imayoj kanqa.*+
5 Cheqan runaqa llullakuyta chejnikun.+
Sajra runaspa ruwasqasninkutaj pʼenqayta apamun, kʼumuykachachisqa kaytawan.
6 Mana juchayojkunataqa justicia jarkʼakun.+
Juchasapa runastataj sajra imasllataj mana allinman chayachin.
7 Wakenqa qhapajpis kankuman jina purinku, nitaj imankupis kanchu.+
Wakintaj wajchapis kankuman jina purinku, qhapajtaj kanku.
8 Qhapaj runaqa tiyapusqanta pagan kausayninta salvananpaj.+
Wajcha runatataj mana chay imasqa qhatirillanpischu.+
9 Cheqan runaspa kʼanchayninku sumajta lliphipirin.+
Sajra runaspa lamparankutaj wañonqa.+
10 Runaykachayqa chʼajwallata rikhurichin.+
Yuyaychayta maskʼajkunataj yachayniyoj kanku.+
11 Uj runa usqhayllata qhapajyan chayqa, tantasqan imasnenqa pisimanta pisi tukukaponqa.+
Uj runa pisimanta pisi qhapajyajtintaj kapuynenqa yapakonqa.
12 Uj runaj suyakusqan mana usqhayta juntʼakojtin sonqonpi phutiylla tiyan.+
Uj runaj suyakusqan juntʼakojtintaj, chayqa kausay sachʼa jina.+
13 Yachachisqankuta mana valechejqa llakiyman chayanqa.+
Leyta respetajtaj tʼinkata japʼenqa.+
14 Yachayniyoj runaj yachachisqanqa* kausayta qoj yaku jina,+
runata karunchachin wañuypa trampasninmanta.
15 Sumaj yachayniyoj runaqa allinpaj qhawasqa.
Wasanchayta yachaj runataj ñakʼarispa kausakun.
16 Allin yuyayniyoj runaqa allin yachaywan imatapis ruwan.+
Wampu runataj wampu kasqanta sutʼiman orqhomun.+
17 Willaykunata apaj runa sajra chayqa, problemaspi rikhurin.+
Willaykunata apaj runa allin chayqa, tukuy imata allinta ruwan.+
18 Yuyaychasqata mana japʼikojqa wajchayanqa, llakiypitaj rikhurenqa.
Kʼamisqata japʼikojtaj jatunchasqa kanqa.+
19 Uj runaj munaynin juntʼakojtenqa sonqonta juntʼan.+
Mana yuyayniyoj runataj manapuni sajra ñanmantaqa karunchakuyta munanchu.+
20 Allin yachayniyoj runaswan purejqa allin yachayniyojllataj kanqa.+
Mana yuyayniyojkunawan purejtaj mana allinman chayanqa.+
21 Juchasapastaqa manchay ñakʼariy qhatirin.+
Cheqan runastaj allin imaswan tʼinkasqa kanku.+
22 Allin runaqa allchhisnintinpaj herenciata saqen.
Juchasapa runajta qhapaj kapuynintaj cheqan runapaj kanqa.+
23 Wajcha runaj llankʼasqan jallpʼaqa ashkhata poqon,
mana allin ruwaykunataj qʼalata chinkachipunman.*
24 Pichus wawanta mana kʼamejqa* wawanta chejnikun.+
Wawanta munakojtaj allinta yachachin.*+
25 Cheqan runaqa sajsakunankama mikhun.+
Sajra runaj wijsantaj chʼusajpacha.+
14 Allin yachayniyoj warmeqa wasinta allinta sayachin.+
Mana yuyayniyoj warmitaj makillanwantaj wasinta urmachin.
2 Cheqan ñanta purejkunaqa Jehová Diosta manchachikunku.
Wistʼu ñanta purejkunataj Diosta chejnikunku.
3 Mana yuyayniyoj runaj parlasqanqa vara jina nanachikun.
Yachayniyoj runastarí parlasqallankutaj yanapanqa.
4 Mana wakas kajtin, waka kanchaqa* llimphitu.
Bueyes* sumajta llankʼajtinkutaj sumajta poqon.
5 Allin testigoqa mana llullakunchu.
Llulla testigotaj sapa parlarispa llullakun.+
6 Burlakoj runaqa yachayniyoj kayta maskʼan, nitaj tarinchu.
Allinta tanteayta yachaj runataj chay rato imatapis yachakun.+
7 Mana yuyayniyoj runamanta karunchakuy,
parlasqanmantaqa ni imata yachakunkichu.+
8 Allin yuyayniyoj runaqa yachayniyoj kasqanrayku allinta reparan imatachus ruwashasqanta.
Mana yuyayniyoj runataj wampu kasqallanwantaj chʼaukiyachikun.*+
9 Mana yuyayniyoj runasqa juchata ruwaspapis asikunku.*+
Cheqan runas ukhutaj allinyakunankupaj tukuy sonqo kallpachakunku.
10 Sapa uj allinta yachan imayna llakiychus sonqonpi kasqanta.
Waj runastaj mana yachayta atinkumanchu imaynapunichus kusiynin kasqanta.
11 Sajra runaspa wasinkoqa thuñisqa kanqa.+
Cheqan runaspa toldo wasinkutaj* astawan jatunyanqa.
12 Runaj yuyayninman jina ñannenqa cheqan kashan.+
Chay ñantaj wañuyman chayan.+
13 Runaqa asishanman chaypis, sonqonpi waqashanman.
Kusikuyninpis llakiyman tukunman.
14 Uj runaj sonqon wistʼuykapojtenqa ruwasqanman jina mana allin kajta cosechanqa.+
Allin runataj ruwasqanman jina tʼinkata japʼenqa.+
15 Mana yachayniyoj runaqa* ima nisqankutapis creellan.
Allin yachayniyoj runataj allintaraj tanteakun imatachus ruwananta.+
16 Yachayniyoj runaqa sumajta qhawarikun, sajra imasmantataj karunchakun.
Mana yachayniyoj runataj imamanpis churakullan, munasqantataj ruwan.
17 Imamantapis usqhayllata phiñarpakoj runaqa wampu.+
Allinta tantearikoj runatajrí chejnisqa.
18 Mana yachayniyoj runasqa* wampu kayta herenciata jina japʼenqanku.
Allin yachayniyoj runaspajtaj yachayqa uj corona jina kanqa.+
19 Sajra runasqa allin runaspa ñaupaqenkupi kʼumuykukonqanku.
Millay sajra runasqa cheqan runaspa punkunkupi kʼumuykukonqanku.
20 Wajcha runataqa qayllanpi tiyakojkunapis chejnikunku.+
Qhapaj runaj amigosnintaj may chhika kanku.+
21 Runa masinta chejnikojqa juchallikun.
Wajcha runata khuyajtaj kusikun.+
22 Mana allin imasta ruwanankupaj yuyaychakojkunaqa wistʼukaponqanku.
Allin imasta ruwayta munajkunataj munachikonqanku, runasqa paykunapi atienekonqanku.+
24 Yachayniyoj runaj coronanqa qhapaj kaynin.
Mana yuyayniyoj wampu runataj wampullapuni.+
25 Mana llullakoj testigoqa runasta salvan.
Llulla testigotaj sapa parlarispa llullakun.
26 Jehová Diosta manchachikoj runaqa tukuy imapaj Diospi atienekun.+
Chay atienekusqantaj wawasnintapis jarkʼanqa.+
27 Jehová Diosta manchachikoyqa kausayta qoj yaku juturi jina,
runata karunchachin wañuypa trampasninmanta.
28 Reypajqa ashkha runa kajtin jatunchay tiyan.+
Uj gobierno kamachinanpaj mana runa kajtintaj chay gobiernoqa chinkapun.
29 Mana imallamantapis phiñarpakoj runaqa sumajta tanteariyta yachan.+
Mana pacienciakuyta yachajtaj wampu kasqanta sutʼiman orqhon.+
30 Sonqo tiyasqa kayqa cuerpopaj allin.
Envidiakuytajrí* tullusta ismuchin.+
31 Wajcha runata engañajqa Ruwajnin Diosta insultashan.+
Pobre runata khuyajtaj Diosta jatunchan.+
32 Sajra runataqa sajra kasqallantaj tukuchenqa.
Cheqan runatataj tukuy sonqo kasukusqan* jarkʼanqa.+
33 Allin yuyayniyoj runaqa* mana alabakunchu allin yachayniyoj kasqanmanta.+
Mana yachayniyoj runastaj ima yachasqankutapis parlarpallanku.
34 Cheqan ruwaykunaqa uj nacionta allinpaj qhawachin.+
Juchata ruwaytaj uj llajtata pʼenqaypi rikhurichin.
35 Uj kamachi allin yuyaywan imatapis ruwajtin reynenqa kusikun.+
Pʼenqay imasta ruwaj kamachinpajtaj reyqa phiñakun.+
2 Yachayniyoj runaqa parlananpaj yachayninwan sumajta yanapachikun.+
Mana yachayniyoj runaj siminmantataj wampu kaynillan llojsimun.
3 Jehová Diospa ñawisnenqa tukuynejta qhawamushan.
Payqa allinta qhawamushan sajra runasta, allin runastapis.+
4 Kʼachallamanta parlayqa sonqota oqharin.*+
Llullakuspa parlaytaj sonqota llakichin.
5 Mana yuyayniyojqa tatanpa yuyaychasqanta mana valechinchu.+
Allin yuyayniyoj runataj kʼamisqankuta japʼikun.+
6 Cheqan runaj wasinpeqa valorniyoj imas ashkha tiyan.
Sajra runatataj ima ruwasqanpis payllatataj llakiyman chayachin.+
7 Yachayniyoj runaj simenqa yachayta rejsichin,+
mana yachayniyoj runaj sonqontaj mana chayta ruwanchu.+
8 Jehová Diosqa millachikun sajra runaspa ima jaywasqankutapis,+
cheqan runaj oracionnintaj paypa sonqonta kusichin.+
9 Jehová Diosqa millachikun sajra runaspa sajra ñanninkuta,+
cheqan kajman jina kausakoj runastataj munakun.+
10 Cheqan ñanmanta karunchakojqa kʼamisqankuta sajrapaj qhawan.+
Kʼamisqankuta chejnikoj runataj wañonqa.+
11 Sichus Sepultura* ukhupis, wañusqa cuerpos ismushanku chay lugarpis* Jehová Diospa qhawayninpi sutʼipacha kashan chayqa,+
runaspa sonqonpi imachus kasqanqa aswan sutʼiraj kashan paypajqa.+
13 Runaj sonqonpi kusiy kajtin uyanpis kusisqallataj,
sonqo pʼakisqa kajtintaj runaqa umphuyan.+
14 Allinta tanteakoj runaqa yachayta maskʼan.+
Wampu runataj manakaj imasllata maskʼan.+
15 Llakisqa runapajqa sapa día phutiylla.+
Runaj sonqon kusisqa kajtintaj* sapa día kusisqa kausakun.*+
16 Pisi kapuyniyojlla kaspapis Jehová Diosta manchachikoyqa aswan sumaj,+
tukuy imayoj kaspa llakisqalla kausanamantaqa.+
17 Munanakuy kajtenqa aswan sumaj uj plato verdurasta mikhoyqa,+
chejninakuypi wira torota mikhunamantaqa.+
18 Imamantapis phiñarpakullaj runaqa maqanakusta rikhurichin.+
Pacienciayoj runataj phiñanakusta thasnuchin.+
19 Qhella runaj ñannenqa khishkaswanpis wisqʼasqa kanman jina.+
Cheqan runaj ñannintaj sumaj pichasqa ñan jina.+
20 Yachayniyoj wawaqa tatanta kusichin.+
Wampu runataj mamanta pisipaj qhawan.+
21 Mana yuyayniyoj runataqa wampu ruwaykuna kusichin.+
Tanteariyta yachaj runataj cheqanta purin mana wistʼuykuspa.+
22 Mana allinta parlarikuspa imatapis ruwayqa mana allinchu llojsin.
Ashkhaspa yuyaychayninkuwantaj imallapis allinta ruwakun.+
23 Runaqa tapusqankuman allinta kutichispa kusikun.+
Maychus tiemponpi allinta parlayqa may sumaj.+
24 Kausay ñanqa sumaj yuyayniyoj runata uramanta wicharichin,+
25 Jehová Diosqa runaykachajpa wasinta pampacharpanqa.+
Viudaj jallpʼasninpa linderosnintataj* respetachenqa.+
26 Jehová Diosqa millaypaj qhawan sajra runaspa yachachinakusqankuta,+
kʼacha palabrastaj paypa qhawayninpeqa llimphu kanku.+
27 Pichus engañaspa qolqeta ganajqa familiallantataj llakiypi rikhurichin.*+
Llukʼichikuyta* chejnikojtaj kausallanqapuni.+
28 Cheqan runaqa niraj ni imata kutichishaspa allintaraj sonqonpi tʼukurin.*+
Sajra runaj simintaj sajra imasta parlarpallan.
29 Jehová Diosqa sajra runasmanta allin karupi kashan,
cheqan runaspa mañakusqankutarí uyarin.+
30 Kusisqa uyaqa* runaj sonqonta oqharin.
Allin willaykunapis tullusta sinchʼiyachin.*+
31 Pichus kausayta qoj kʼamiyta uyarikun,
chaymin yachayniyojkunawan khuska tiyakun.+
32 Kʼamisqankuta mana japʼikojqa kausayninta chejnin.+
Kʼamisqankuta japʼikojtaj aswan yachayniyoj.+
33 Jehová Diosta manchachikoyqa yachayniyoj kanapaj yanapakun.+
Kʼumuykukoj sonqo runapis jatunchasqa.+
16 Runaqa allintaraj yuyaychakun imatachus ninanta,
kutichisqantaj Jehová Diosmanta jamun.+
2 Runaj qhawayninpeqa tukuy ruwasqasnin cheqan kanku.+
Jehová Diostaj yachan imayna sonqowanchus chay imasta ruwasqanta.+
3 Jehová Diospa makinman saqey tukuy ruwanasniykita,+
tukuy ima wakichikusqaykitaj allin llojsenqa.
4 Jehová Diosqa tukuy imata ruwan munayninta juntʼananpaj,
sajra runatapis kausajta saqen tukuchisqa kananpaj.+
5 Jehová Diosqa millachikun tukuy runaykachajkunata.*+
Chay runasqa manapuni castigomanta ayqenqankuchu, castigasqapuni kanqanku.
6 Juchataqa perdonakun munakuywan, cheqan kajwantaj.+
Jehová Diosta manchachikuytaj runata sajra kajmanta karunchan.+
7 Uj runaj purisqan Jehová Diosta kusichin chayqa,
Diosqa chay runaj enemigosnintapis paywan allinyachin.+
8 Cheqan kajta ruwaspa pisillata ganakoyqa aswan allin,+
mana allin kajta ruwaspa ashkhata gananamantaqa.+
9 Runaqa imaynatachus kausananta sonqonpi sumajta yuyaychakuyta atin,
jinapis Jehová Dios rikuchin may ñantachus rinanta.+
10 Reyqa juzgashaspa Diospa nisqasninta rejsichinan tiyan,+
nitaj jaykʼajpis mana cheqan kajtaqa ruwananchu tiyan.+
11 Cabal balanzaspis, cabal pesaspis Jehová Diosmanta jamun.
Bolsapi apaykachanku chay pesanapaj tukuy rumispis paypaj ruwasqallantaj kanku.+
12 Reyesqa chejnikunku sajra runaspa ruwasqankuta,+
gobiernonku justicia patapi sumaj sayachisqa kasqanrayku.+
13 Cheqanta parlajqa reyespa sonqonkuta juntʼan,
mana llullakuspa parlajkunaqa reyespaj munasqa kanku.+
14 Uj runaqa reypa phiñakuyninrayku wañuchisqa kayta atin,+
yachayniyoj runataj reypa phiñakuyninta tiyaykuchin.+
15 Rey uj runata allinpaj qhawajtin chay runaqa allinta kausakonqa,
chay allinpaj qhawasqanqa paray tiempopi para phuyu jina.+
16 Allin yachayta conseguiyqa qorita conseguinamanta nisqaqa aswan sumaj.+
Tanteayta yachakuytaj qolqeta gananamanta nisqaqa aswan sumaj.+
17 Cheqan runaqa mana sajra ñanta purinchu.
Purisqanta allinta qhawarikojqa kausanqa.+
18 Runaykachajqa desgraciaman chayanqa.
Umata oqharejpis urmanqa.+
19 Llampʼu sonqo runaspa chaupinkupi kʼumuykukoj sonqo kayqa aswan allin,+
runaykachajkunaj qhechumusqankuta partinakunamanta nisqaqa.
20 Sumajta tantearispa imatapis ruwaj runataqa allin renqa.
Jehová Diospi atienekoj runataj kusisqa kanqa.
21 Yachayniyoj runaqa rejsisqa kanqa sumajta tanteayta yachasqanrayku.+
Runapis tukuy sonqo uyarikun kʼachamanta parlapayasqaqa.+
22 Yachayniyoj runaspajqa yachayniyoj kasqankoqa kausay yaku juturi jina.
Mana yuyayniyoj runaspajtaj wampu kaynillankutaj castigonku.
23 Yachayniyoj runaqa allintaraj tantearikun yachaywan parlananpaj,+
runas tukuy sonqo japʼikunankupaj jinataj parlan.
25 Runaj yuyayninman jina ñannenqa cheqan kashan.
Chay ñantaj wañuyman chayan.+
26 Runataqa yarqhaynin sinchʼita trabajachin,
yarqhaynin paytaqa matʼiykun.+
27 Mana imapaj sirvej runaqa sajra imasta ruwananpaj wakichikun,+
paypa parlasqanqa tukuchej nina jina.+
28 Chʼajwasta rikhurichej runaqa runasta phiñanachin.+
Wajkunamanta llullakuspa parlajpis sumaj amigosta phiñanachin.+
29 Sajra runaqa runa masinta inkitarqon
pantasqa ñanta purichinanpaj.
30 Chay runaqa mana allin kajta ruwananpaj wakichikushaspa ujnin ñawinta chʼirmirin,
sajra kajta ruwashaspataj asirin.
31 Yuraj chujcha kayqa runapaj uj sumaj corona jina,+
cheqan ñanta purisqanpi chujchan yurajyajtenqa.+
32 Pacienciayoj* runaqa+ kallpasapa runamanta nisqaqa aswan sumaj.
Mana phiñarpakoj runataj uj llajtata atipaj runamanta nisqaqa aswan sumaj.+
17 Aswan allin parti chojru* tʼantata mikhuspa allinta kausayqa,+
sumaj mikhunasta mikhuspa maqanakuspalla uj wasipi kausanamantaqa.+
2 Allin yuyayniyoj kamacheqa patronninpa wawanta mandonpi japʼenqa pʼenqay imasta ruwajtin,
herenciatapis japʼenqa patronninpa ujnin wawanpis kanman jina.
3 Qolqe metaltaqa pʼuku platopi unuyachispa chʼuwachakun, qoritapis hornopi chʼuwachakun.+
Sonqostataj Jehová Dios allinta qhawaykurin.*+
4 Sajra runaqa sonqota nanachej palabrasta sumajta uyarin.
Llulla runataj wajkunamanta llulleriosta parlasqankuta kusiy uyarin.+
5 Wajcha runata asipayajqa, Ruwajnin Diosllata qhawarashan.+
Wajkunaj desgraciankumanta kusikojpis manapuni castigomanta ayqenqachu.+
6 Allchhisqa uj corona jina kanku awelitusninkupaj.
Wawastaj allinpaj qhawasqa kanku tatasninkurayku.*
7 Mana yuyayniyojqa manapuni cheqan kajtaqa parlanmanchu.+
Uj kamachejpajpis manapuni allinchu llulleriosta parlananqa.+
8 Regaloqa runapaj may valorniyoj rumisitu jina, runa masinwan munachikunanpaj.+
Mayman rejtinpis chay runataqa allin rin.+
9 Wajkunaj pantasqankuta perdonajqa munanakuy kananpaj yanapakun,+
wajkuna pantasqankumanta parlarisqa kajtaj sumaj amigosta phiñanachin.+
10 Yachayniyoj runataqa ujta kʼamejtinkupis mayta yanapan,+
wampu runatarí pachaj kutista seqʼojtinkupis qhasilla.+
11 Sajra runaqa autoridadpa contranta oqharikuyllata munan,
jinapis mana khuyarikoj runata kachamonqanku payta castigananpaj.+
12 Aswan allinraj kanman uñasninta qhechusqanku jukumariwan tinkukoyqa,
sonserasta ruwaj wampuwan tinkukunamanta nisqaqa.+
13 Pillapis allin kajta ruwapushajtinku sajra kajwan kutichin chayqa,
14 Phiñanakuta rikhuricheyqa, ashkha yakuta kachaykuy jina.
Chayrayku niraj chʼajwa qallarishajtin ripuy.+
15 Sajra runata mana juchayoj kasqanta nejqa, jinallataj cheqan runata juchachajpis+
Jehová Diospa ñaupaqenpi millay kanku.
16 Wampu runajta yachayniyoj kananpaj tukuy iman kanman chaypis,
qhasilla kanman yachakunanpaj mana sonqon kajtenqa.+
18 Mana yuyayniyoj runaqa qʼapirinakuspa tratota ruwarpallan.
Payqa garante sayananpaj uj testigoj ladonpi tratota ruwarpallan.+
19 Phiñanakuyllata munaj runaqa juchaman urmanqa.+
Jawa punkunta jatunta ruwaykojqa desgraciata wajyakushan.+
20 Sajra sonqoyoj runataqa mana allinchu renqa.+
Llullakuspa parlajpis mana allinman chayanqa.
21 Mana yuyayniyoj wawaqa tatanta llakiypi rikhurichin,
wampu wawaj tatanpis mana kusisqachu kausakun.+
22 Kusisqa sonqoqa sumaj jampi.+
Llakisqa sonqotaj kallpata tukuchin.*+
23 Sajra runaqa pakayllapi pagachikun
justiciata qʼewinanpaj.+
24 Yachayqa tantearikoj runaj ñaupaqellanpi kashan.
Mana yuyayniyoj runaj ñawisnintaj mundoj kʼuchusnintinta qhawaykachasqanpi kashan.+
25 Wampu wawaqa tatanta waqachin,
mamanpa sonqontapis nanachin.+
26 Cheqan runata castigayqa mana allinchu,*
autoridadniyoj runasta seqʼoypis mana cheqan kajman jinachu.
27 Yachayniyoj runaqa mana imatapis parlarpallanchu,+
allinta tantearikoj runapis mana phiñarpakullanchu.+
28 Uj runa chʼinlla kajtenqa mana yuyayniyoj kajtinpis yachayniyoj runata jina qhawanqanku,
siminta mana kicharej runatapis tantearikoj runata jina qhawanqanku.
18 Pichus sapallan kananpaj karunchakojqa munaynillanta ruwashan.
Chay runaqa yachayniyoj kayta pisipaj qhawashan.
2 Wampu runaqa ni imata yachakuyta munanchu.
Payqa imachus sonqonpi kashan chayllata parlan.+
3 Sajra runa rikhurejtenqa chay runata pisipaj qhawanqanku.
Pʼenqay ruwaykuna kajtintaj kʼumuykachachisqa kaypis kallantaj.+
4 Uj runaj parlasqanqa ukhu yakus jina,+
siminmanta llojsimoj yachayqa mayu yakus jina puririn.
5 Juiciopi sajra runaman kutisqa kayqa mana allinchu,+
cheqan runapaj justiciata mana ruwapuypis manallataj allinchu.+
6 Wampu runaj parlasqanqa runasta phiñanachin.+
Chay runaqa maqachikuyta munaspa parlan.+
8 Wajkunamanta llullakuspa parlaj runajta parlasqasnenqa may sumaj mikhuna jina,+
chaytataj runasqa ima munayta mikhurinku.+
10 Jehová Diospa sutenqa sumaj ruwasqa torre jina.+
Chayman cheqan runaqa ayqekun, chaypitaj pakakun.*+
11 Qhapaj runapajqa qhapaj kaynenqa sumaj perqasniyoj llajta jina.
Paymantaqa chay qhapaj kaynin jarkʼakunanpaj sumaj ruwasqa perqa jina.+
12 Uj runaqa umata oqharisqanrayku desgraciaman chayan.+
Kʼumuykukoj sonqo runataj jatunchasqa kanqa.+
13 Pipis manaraj allinta uyarishaspa usqhayllata kutichikojqa,
wampu jina parlan, chaytaj jatun pʼenqay.+
14 Sonqonpi wapu kajqa onqosqa kaspapis kallpayoj kanqa.+
Sonqo nanajtintaj ni pi aguantayta atillanchu.+
15 Tanteayta yachaj runaqa astawan yachakun.+
Yachayniyoj runaqa allinta uyarin yachakunanpaj.
16 Regalosta jaywariyta yachaj runataqa allin rin,+
ajinapitaj autoridadniyoj runaswanpis tinkukun.
17 Juiciopi ñaupajta parlajqa cheqanta parlaspa jinan,+
contrariontaj allin allinta tapurispa sutʼiman orqhon ajinachus manachus kasqanta.+
18 Suertesta* choqaspa chʼajwasqa chʼuwachakun,+
chaywanpuni kallpasapa runaspis tinkushajtinku acuerdoman chayanku.*
19 Sumaj jarkʼachasqa llajtata atipayraj aswan fácil, allin sientesqa amigonchejpa sonqonta tiyaykuchinamantaqa.+
Phiñanakoyqa sinchʼi barrasniyoj punku jina runasta tʼaqanachin.+
20 Runaj parlasqanqa mikhuna jina wijsanman juntʼaykonqa.+
Ima parlasqanpis allinpis manapis kachun, payllapajtaj kanqa.
21 Qalloj atiyninpi kashan wañuypis kausaypis.+
Pikunachus qallunkuta valechikunku allin kajtapis, mana allin kajtapis parlanankupaj chaykunaqa chayman jina pagota japʼenqanku.+
23 Wajcha runaqa rogakuspa imallatapis mañakun,
qhapaj runataj sajra simiwan kutichin.
24 Wakenqa amigos kashaspapis sajra imasta ruwanakunku.+
Jinapis wakin amigosqa hermanonchejmantapis aswan munakuyniyoj kanku.+
2 Runapajqa mana allinchu mana yachayniyoj kananqa.+
Mana yuyaychakuspalla imatapis ruwarpajqa juchallikun.
3 Runaj wampu kaynillantaj ñannintaqa wistʼuyachin,
sonqonpitaj Jehová Diospaj sinchʼita phiñarikun.
4 Qhapaj runaqa ashkha amigosniyoj.
Pobre runatarí amigonpis saqerparenqa.+
5 Llulla testigoqa castigasqapuni kanqa.+
Sapa parlarispa llullakojpis manapuni castigomanta ayqenqachu.+
6 Jaywarikuyta yachaj runawanqa tukuy runas munachikuyta munanku.
Uj runa regalosta jaywarikuyta yachan chayqa, tukuy runas amigosnin kanku.
Chay wajcha runaqa qhepankuta purin rogakuspa, nitaj mayqenninkupis paytaqa uyarinchu.
8 Allin yuyayta japʼikojqa pay kikinta munakun.+
Allinta tantearikuyta yachajtaqa allin renqa.+
9 Llulla testigoqa castigasqapuni kanqa.
Sapa parlarispa llullakojpis wañonqa.+
10 Wampu runa tukuy ima patapi tiyakunanqa mana allinchu.
Uj esclavopis kamachejkunata kamachinanqa nillataj allinchu.+
11 Yachayniyoj runaqa mana imitamantapis phiñarparikullanchu.+
Phiñakunanpaj jina imatapis ruwajtinku payqa pasachillan, chaytaj kʼacha runapaj qhawachin.+
12 Reypa phiñakuynenqa uj leonpa qhaparisqan jina.+
Runata allinpaj qhawasqantaj pastopaj chhulla jina.
13 Mana yuyayniyoj wawaqa tatanpaj ñakʼariyta apamun.+
Casada warmi simisapa* kajtintaj juskʼu techoman rijchʼakun, mayqenmantachus yakoqa mana sayayta sutʼumun* chayman.+
14 Tatasqa wasitapis qhapaj kaytapis wawasninkuman saqenku.
Allin yuyayniyoj warmitaj Jehová Diospa regalon.+
15 Qhellaqa puñullan.
Qhellaqa yarqhaywan wañonqa.+
16 Diospa kamachisqanta kasukojqa kausallanqapuni.+
Mana allinta qhawarikuspa imatapis ruwarpajtaj wañonqa.+
18 Wawaykitaqa kʼamiy* cheqanchakunanpaj tiempo kashajtillanraj,+
ama ari wañuyninmantaqa juchayoj rikhuriychu.+
19 Imamantapis phiñarparikullaj runaqa castigasqa kanqa.
Castigonmanta librayta munanki chayqa, kutin kutinta libranayki kanqa.+
21 Runaqa sonqonpi tukuy imata yuyaychakun ruwananpaj,
jinapis Jehová Diospa munaynenqa ruwakonqapuni.+
22 Wajkunata munakoj runaqa allinpaj qhawasqa kanqa.+
Aswan allin wajcha runa kayqa llulla runa kanamantaqa.
23 Jehová Diosta manchachikoyqa kausayman pusan.+
Diosta manchachikoj runaqa miskʼita puñukun, ni imata manchachikuspa.+
24 Qhella runaqa mikhuna fuenteman makinta satʼiykun,
nitaj makintaqa orqhomullanpischu siminman mikhunata chayachinanpaj.+
25 Burlakoj runata maqay,+ chayta rikuspa manaraj allinta yachaj runaqa reparakuyta yachanqa.+
Tanteayta yachaj runata kʼamiy, aswan yachayniyojtaj kanqa.+
26 Pichus tatanta sufrichin, mamantapis wijchʼun
chay runaqa familianta pʼenqaypi rikhurichin, pisipajtaj qhawachin.+
27 Wawáy, sichus yuyaychayta mana uyarikunkichu chayqa,
yachaypa ñanninmanta wistʼuykapunki.
28 Llulla testigoqa mana justiciata valechinchu.+
Sajra runaqa mana allin kajta ruwaspa kusirikun, mikhunatapis mikhurishanman jina.+
29 Burlakojkunataqa juicio suyashan.+
Wampustataj chicote suyashan.+
20 Vinoqa mana ruwanasta ruwachikun,+ alcoholpis locoyachikun.+
Chay imasta ujyaspa uj runa cheqan ñanmanta karunchakun chayqa, mana yuyayniyoj.+
2 Runasqa reyta manchikunku, imaynatachus uj león qhaparejtin manchikunku ajinata.+
Reyta phiñachej runaqa wañuy pataman churakushan.+
3 Chʼajwaman mana satʼikoj runaqa allinpaj qhawasqa.+
Wampu runastaj chʼajwasman satʼikullanku.+
4 Qhella runaqa mana allin tiempo ruwamojtin mana tarpunchu,
cosecha tiempopitaj mañakuspa purin, mikhunanpaj ni iman kasqanrayku.*+
5 Sonqonpi runaj yuyaychakusqanqa ukhu pozopi yaku jina.
Allinta tanteariyta yachaj runataj orqhoyta atenqa.
6 Ashkha runasqa munakuyta yachasqankuta nillanku.
Munakuytapuni yachaj runarí mana tarikullanchu.
8 Maypachachus reyqa kamachina tiyananman juzgananpaj tiyaykun,+
11 Uj wawapis ruwasqasninpi rejsichikun,
cheqantachus purishasqanta manachus, llimphu kausayniyojchus manachus kasqantapis.+
12 Uyarej ninritapis, qhawaj ñawitapis
Jehová Dios ruwarqa.+
13 Ama puñuspalla kaychu, pajtataj wajchayawaj.+
Rijchʼarisqa kay, chaywanqa sajsakunaykipaj ashkha mikhunayki tiyapusonqa.+
14 Rantikoj runaqa nin: “Kayqa mana allinchu, mana allinchu kashan”, nispa.
Chantaqa ripuytawan alabarikun baratollawan rantisqanmanta.+
15 Qoripis tiyan, mar qochamanta kʼachitu rumispis* may chhika tiyan,
yachayniyoj runaspa parlasqankutaj chaykunamanta nisqaqa aswan valorniyoj.+
16 Sichus uj runa mana rejsisqa runapaj garanten sayapun chayqa, ropanta qhechuy.+
Mana rejsisqa warmirayku* chayta ruwan chayqa, uj prendata qochikuy.+
17 Engañowan ganasqa tʼantaqa runapaj manchay miskʼi.
Chantá siminmanqa tʼuna rumis juntʼaykun.+
18 Allin yuyaychaywanpuni ima ruwaypis allin llojsin.+
Allinta yuyaychachikusparaj guerramanqa yaykuy.+
19 Wajkunamanta llullakuspa parlaj runaqa, mana willakunan imasta parlaspa puriykachan.+
Ama kausakuychu cuento qʼepi runawanqa.
20 Sichus uj runa tatanta, mamanta maldecin chayqa,
laqhayaykojtin lamparan wañonqa.+
21 Sichus uj runa mana allin imasta ruwaspa herenciata japʼin chayqa,
qhepaman chay herenciaqa mana bendicionchu kanqa.+
22 Ama niychu “kunanmá pagawanqa” nispaqa.+
Jehová Diospi atienekuy,*+ paytaj yanapasonqa.+
23 Pesanapaj mana cabal rumista* Jehová Diosqa mana rikuyta atinchu.*
Mana cabal balanzapis nillataj allinchu.
24 Jehová Diosqa runata yanapan allinta thaskinanpaj.+
¿Pi runataj ajllakuyta atinman mayqen ñantachus purinantari?
25 Sichus uj runa mana allinta piensarikuspalla qhaparinman “kaytaqa Diospaj tʼaqapushani” nispa,+
sitajchus chaymantaraj chay nisqanpi piensarinman chayqa, chay nisqanqa payllapajtaj uj trampa kanqa.+
27 Runaj parlasqanqa* Jehová Diospa lamparan jina,
sutʼiman orqhomun runaj sonqonpi imachus pakasqa kasqanta.
28 Munakuywan cheqan kaywanqa reyta jarkʼakunku.+
Kamachina tiyananqa sumajta sayan munakuywan kamachisqanrayku.+
29 Jovenesqa allinpaj qhawasqa kanku kallpayoj kasqankurayku,+
kuraj runastaj allinpaj qhawasqa kanku yuraj chujchayoj kasqankurayku.+
30 Runataqa qʼoyota maqaspapuni, nanachispapuni sajra kayninta qonqachinchej,+
seqʼospapuni sonqontaqa llimphuchanchej.
2 Runaj qhawayninpeqa tukuy ruwasqasnin cheqan kanku.+
Jehová Diostajrí runaspa sonqosninkuta allinta qhawaykun.+
3 Allin kajta ruwaypis cheqan kajman jina kausakuypis,
Jehová Diosta astawan kusichin, ima jaywanata qonamanta nisqaqa.+
4 Sajra runaj jatunchakoj ñawisnenqa jinallataj machu machu sonqonpis,
uj lámpara jina ñanninta kʼanchan, chay imastaj jucha kanku.+
5 Kʼuchi runaj wakichikusqanqa allinpuni llojsin.+
Mana allinta yuyaychakuspa imatapis ruwarpajkunataj wajchayanku.+
6 Uj runa llullakuspa qhapajyan chayqa,
chay qhapaj kapuynenqa chinkaripoj phuyu* jinalla, wañuchej trampa.*+
7 Sajra runastaqa sajra ruwasqallankutaj chinkachenqa.+
Paykunaqa mana munankuchu cheqan kajman jina kausakuyta.
8 Juchayoj runaj ñannenqa wistʼu,
llimphu kawsayniyoj runaj ruwasqasnintaj cheqan kanku.+
9 Uj runapajqa aswan allin terrazaj* ujnin kʼuchullanpipis tiyakunan,
10 Sajra runaqa sajra imasllata ruwayta munashan.+
Payqa ni runa masintapis khuyarinchu.+
11 Burlakoj runata castigasqankuta rikuspaqa mana yachayniyoj runapis aswan yachayniyojman tukun.
Yachayniyoj runa astawan yachakun chayqa, aswan yachayniyojman tukun.*+
12 Cheqanta ruwaj Diosqa allinta qhawamushan sajra runaj wasinpi kajkuna imatachus ruwashasqankuta.
Payqa sajra runaspaj ñakʼariyta apachimun.+
13 Sichus uj runa mana uyarej tukun wajcha runaj qhaparikusqanta chayqa,
pay qhaparikojtenqa nillataj pipis uyarenqachu.+
14 Pakaypi jaywasqa regaloqa rabiata thasnuchin,+
pakaypi llukʼiykuypis* sinchʼi phiñakuyta tiyaykuchin.
15 Cheqan runaqa cheqan kajta ruwaspa kusikun.+
Sajra kajta ruwajkunapajtaj cheqan kajta ruwayqa manapuni allinchu.
16 Yachay ñanmanta wistʼuykapoj runaqa,
wañusqaswan khuska samarikaponqa.+
17 Sonqonta kusirichiyllamanta wañurejqa* wajchayanqa.+
Vinomanta, aceitemantawan wañurej runapis ni jaykʼaj qhapajyanqachu.
18 Sajra runaqa cheqan runaj cuentanmanta paganqa,
wasanchaj runapis cheqan kausayniyoj runaj cuentanmanta tukuchisqa kanqa.+
19 Uj runapajqa aswan allin chʼinnejpi tiyakunan,
imitallamantapis phiñarpakoj simisapa* warmiwan tiyakunanmantaqa.+
20 Yachayniyoj runajtaqa wasinpi tiyapun valorniyoj imasnin, aceitenpis.+
Wampu runatajrí ima kapusqantapis qʼalata tukuchin.*+
21 Cheqan runa kananpaj, munakuyniyoj kananpaj kallpachakojqa,
cheqan runa kanqa, kausayta tarenqa, respetasqataj kanqa.+
22 Yachayniyoj runaqa atiyniyoj runaspa llajtankuta japʼikapullanman,
kallpankutapis pisiyachinman, mayqenmanchus atienesqa kashanku chayta.+
23 Pichus siminta, qalluntapis mandarikojqa,
mana problemaspi rikhurillanchu.+
24 May maylla imatapis ruwarpaj runataqa,
machu machu ninku, alaraco ninku.+
25 Qhella runataqa munapayasqallantaj wañuyman chayachenqa.
Payqa mana trabajayta munanchu,+
26 munapayasqanpi chʼisiyan.
Cheqan runataj mana michʼakuspa qorikun.+
27 Diosqa millachikun sajra runa imata jaywajtinpis,+
astawanraj millachikun sajra sonqowan jaywajtenqa.*
28 Llulla testigoqa wañonqa,+
uyarisqanta parlaj testigotarí allin renqa.
29 Sajra runaqa runasta creechiyta munan, sajra ruwasqasninpi allin rishasqanta,+
jinapis cheqan runallata ima ruwasqanpipis allin rin.+
30 Jehová Diospa contranpeqa ni ima yachaypis, ni tanteariyta yachaypis, nitaj ima yuyaychaypis sayarinmanchu.+
22 Allinpaj qhawasqa kayqa aswan sumaj manchay qhapaj kanamantaqa.+
Respetasqa kaypis aswan sumajraj qolqe metalmantapis qorimantapis.
2 Wajchapis qhapajpis kikillantaj kanku:
Jehová Dios iskayninkuta ruwarqa.+
3 Allin yuyayniyoj runaqa sajra kajta rikuspa pakakun.
Manaraj allinta yachaj runarí cheqanta chayman thaskiykun, chantaqa ñakʼarin.
4 Sichus uj runa kʼumuykukoj sonqo, Jehová Diostataj manchachikun chayqa,
bendecisqa* kanqa, allinpaj qhawasqa kanqa, kausaytapis japʼenqa.+
5 Mana allin kausayniyoj runaj ñanninpeqa khishkas tiyan, trampaspis tiyan.
Kausayninta jatunpaj qhawaj runataj chay imasmanta karunchakun.+
6 Wawataqa* allinta yachachiy may ñantachus rinanta,+
machuyajtinñapis mana chay ñanmanta karunchakonqachu.+
7 Qhapaj runaqa wajcha runata kamachin.
Manukoj runapis manojninpa esclavon.+
9 Qorikuyta yachaj runaqa bendecisqa kanqa,
mikhunanmanta wajcha runaman qoriyta yachasqanrayku.+
10 Burlakoj runataqa kachapuy,
chaywanqa manaña phiñanakus kanqachu,
chʼajwaspis,* millay imasta ninakuypis tukukapullanqataj.
12 Jehová Diosqa yachayta waqaychan.
Wasanchajkunaj yachachinakusqankutataj mana allinpajchu qhawan.+
13 Qhella runaqa nin: “León jawapi purishan.
Plaza chaupipi wañuchiwanqa”, nispa.+
14 Mana allin kausayniyoj warmej simenqa ukhu tʼoqo jina,+
Jehová Diospa juchachasqan runataj chayman chinkaykonqa.
15 Wampu kayqa wawaj* sonqonman watasqa kashan.+
Allinta kʼamiytaj* chay wampu kayninta kacharichenqa.+
16 Pichus astawan qhapajyananpaj wajcha runata engañajqa,+
pichus qhapajman regalosta jaywajpis,
wajchayanqa.
17 Yachayniyoj runaj parlasqasninta allinta uyariy,+
chaywanqa noqaj yachayniyta tukuy sonqo japʼikunki.+
18 Allinmin chay imasta sonqoyki ukhupi japʼikunaykeqa.+
Ajinamanta chay tukuy imasta parlanallaykipajpuni.+
19 Kunan yachayta qoshayki,
Jehová Diospi atienekunaykipaj.
20 Ñaupajmantaña qhelqamuspa
yachacherqayki yuyaycharqaykitaj.
21 Ajinamanta cheqan palabrasta, creenapaj jina palabrasta yachachisunaypaj.
Ajinamanta kutispa cheqan kajta willamunaykipaj pichus kachamusorqa chayman.
22 Ama wajcha runataqa suwaychu wajcha kasqanta rikuspallaqa.+
Amallataj llajta punkupi pobre runata saruraychu.+
23 Jehová Diosqa chay pobre runasman kutikuspa juiciopi parlanqa.+
Chay pobresta suwajkunatataj wañuchenqa.
24 Usqhayllata phiñarpakoj runawanqa ama puriychu.
Amataj amigosta ruwakuychu imamantapis phiñarpakullaj runawanqa,
25 ama paykuna jina kanaykipaj,
nitaj mana reparakuspalla trampapi urmanaykipaj.+
26 Runasqa makisninkuta qʼapinarikuspa tratosta ruwaykullanku, qantajrí ama ujninku kaychu.
Paykunaqa qolqeta manukojkunapaj garante sayallanku.+
27 Sichus paganaykipaj ni imayki kanchu chayqa,
camaykitapis qhechusonqanku.
28 Ama unay churasqa mojonesta kuyuchiychu,
chaytaqa ñaupa tatasniyki churarqanku.+
29 Sichus uj runa imitatapis sumajta ruwayta yachan chayqa,
payqa reyesta sirvenqa,+
manataj pitapis sirvillanqachu.
23 Uj reywan khuska mikhunaykipaj tiyaykukunki chayqa,
allinta qhawariy imaschus ñaupaqeykipi kasqanta.
2 Allin yarqhasqa kashaspapis,
ama ashkhata mikhuykullaychu.*
3 Ama chay sumachaj mikhunasninta deseariychu,
chay mikhunaqa qanllapajtaj trampa kanqa.
4 Ama qhapaj kayta maskʼaspalla puriychu.+
Amaña chayta ruwaychu, astawanqa allinta reparakuyta yachay.
5 Chay qhapaj kayqa ujtawan qhawarinaykipaj niña kanqachu,+
lijrachakuytawan* águila jina patata phawarispa chinkariponqa.+
6 Michʼa runa mikhunata qorisojtenqa ama mikhuychu,
ama chay sumachaj mikhunasninta deseaychu.
7 Chay runaqa sumajta qhawashan ashkhatachus pisitachus mikhushasqaykita.
“Mikhurikuy tomarikuy” nisunki chaypis, mana tukuy sonqochu nishasunki.
8 Chaymantaqa mikhusqaykita kutirpachimunki.
Manchayta alabarisqaykipis qhasilla kanqa.
9 Mana yuyayniyoj runataqa ama parlapayaychu,+
chay runaqa pisipaj qhawanqa yachaywan parlasqaykita.+
10 Ama unay churasqa mojonesta kuyuchiychu,+
ama pasaykuychu mana tatayoj wawaspa jallpʼasninkuman.
11 Diosqa paykunaman kutisqa kashan, manchay kallpayojtaj,
payqa contraykita oqharikuspa justiciata paykunapaj ruwaponqa.+
12 Sonqoykita yachachiy yuyaychasqata japʼikunanpaj.
Ninriykitapis yachachiy, yachayniyoj runaj parlasqanta uyarinanpaj.
13 Wawata* kʼaminayki kajtenqa kʼamiy.*+
Seqʼojtiykeqa mana wañurpanqachu.
14 Seqʼonayki tiyan,
chaywanqa Sepulturamanta* salvanki.
17 Ama sonqoykeqa juchasapasta envidiakuchunchu,+
astawanqa tuta pʼunchay Jehová Diosta manchachikuchun.+
18 Ajinamanta qhepaman allin risonqa,+
imatachus suyakusqaykipis mana qhasichu kanqa.
19 Uyariway wawáy, yachayniyojtaj kay.
Sonqoykita wakichiy cheqan ñanta purinaykipaj.
20 Anchata vinota tomajkunamanta ama ujninku kaychu.+
Manchayta aychata mikhojkunamantapis ama ujninku kaychu.+
21 Machaj runapis anchata mikhoj runapis wajchayanqa,+
paykunataqa miskʼita puñusqallankutaj thanta traposwan vistenqa.
22 Tataykita uyariy, paynejtamin kausashanki.
Ama mamaykitaqa pisipaj qhawaychu viejitaña kajtinpis.+
23 Cheqa kajta rantikuy, amataj vendepuychu.+
Rantikullaytaj yachayta, yuyaychayta, allinta tanteaytapis.+
24 Cheqan runaj tatanqa kusikonqa.
Yachayniyoj wawaj tatanpis wawanmanta kusikonqa.
25 Papasuykipis mamaykipis kusikonqanku.
Nacechikusoj mamaykeqa kusisqa kanqa.
26 Wawáy, tukuy sonqo uyariway.
Ñanniyta purispa kusikuy.+
27 Khuchi warmeqa* ukhu tʼoqo jina.
Ujwantaj ujwantaj purej warmipis kʼullku pozo jina.+
28 Chay warmeqa suwa jina qharista wateqan.+
Chay warmeqa wasanchaj runasta astawan ashkhayachin.
29 ¿Pitaj ay ay nishan? ¿Pitaj llakikushan?
¿Pitaj maqanakuspi purin? ¿Pitaj quejakuspa purin?
¿Pitaj qhasillamanta nanasqa rikhurin? ¿Pitaj puñuy ñawilla kashan?
31 Ama qhawariychu vino pukayarejtenqa.
Qhawarisqaqa copapi manchayta lliphipirin, tomarisqapis miskʼilla pasaykurin.
32 Chantataj katari jina khanirparisonqa,
katari jina venenonta churaykusonqa.
33 Ñawiykeqa fierosta rikonqa,
simiykipis mana parlana millay imasta parlanqa.+
34 Mar qocha yakus patapipis winkusqa tuytushawaj jina yuyakunki,
barcoj aswan jatun kʼaspinpa puntanpipis sirishawaj jina.
35 Chaypachataj ninki: “Sajmawasqanku, nitaj sientesqanichu.
Maqaykuwasqanku, nitaj reparakusqanichu.
¿Maykʼajtaj kutirikusaj+
ujsitutawan tomarikunaypaj?”, nispa.
24 Ama envidiakuychu sajra runasta,
amataj wañuriychu paykunawan puriymanta.+
2 Paykunaj sonqonkoqa sajra imasta ruwayllata yuyaychakun,
siminkupis sajra imasta ruwanallamanta parlan.
4 Runaqa allin yachayniyoj kasqanrayku cuartosninta juntʼachin
sumaj kʼachitu imaswan, sumaj valorniyoj imaswan.+
5 Yachayniyoj runaqa manchay atiyniyoj,+
astawan yachakuspataj runaqa aswan atiyniyoj kanqa.
6 Allinta yuyaychachikusparaj guerramanqa yaykuy.+
Ashkha yuyaychajkuna kajtenqa ima ruwayllapis allin llojsin.*+
7 Wampu runaqa mana cheqa yachayta taripayta atinchu,+
llajtaj punkunpeqa ni ima parlanan kanchu.
8 Sajra imasta wakichej runataqa,
sajra imasta wakichinanpaj qʼala amañasqa ninku.+
9 Mana yuyayniyoj runa sajra imasta wakichikusqanqa millay jucha,
runaspis burlakoj runata chejnikunku.+
10 Llakiy pʼunchaypi llakisqalla kanki chayqa,
kallpayki pisiyanqa.
11 Wañuyman apachikushanku chaykunata kacharichiy,
12 Sichus qan niwaj: “Mana chaytaqa yacharqaykuchu”, nispa chayqa,
sonqosta qhawaykoj Diosqa, ¿nichu chayta allinta reparanqa?+
Qanta rikumusoj Diosqa chayta allinta yachan,
sapa runamantaj pagaponqa ruwasqanman jina.+
13 Wawáy, abeja miskʼita mikhuy, chayqa kusa.
Abeja panalmanta sururimoj miskʼeqa sumaj miskʼi.
14 Kaypis ajinallataj wawáy, yachayniyoj kayqa qanpaj kusallataj, chaytaqa amapuni qonqaychu.+
Yachayta tarinki chayqa, allin risonqa,
imatachus suyakusqaykitaj mana qhasichu kanqa.+
15 Ama sajra sonqowan cheqan runaj wasin qayllapi wateqaspa puriychu.
Ama samarikunan lugartaqa manakajman tukuchiychu.
16 Cheqan runaqa qanchis kutista urmanman chaypis sayarenqa,+
sajra runataj llakiykunapi rikukuspa urmanqa.+
17 Enemigoykita mana allin rejtenqa, ama kusikuychu,
urmajtenqa, ama sonqoyki kusikunanta saqeychu.+
18 Jehová Diosqa rikumusonqa nitaj chay kusikusqaykita allinpajchu qhawanqa,
enemigoykipajpis manaña phiñasqachu kanqa.+
19 Ama sajra runasrayku phiñakuychu.
Ama sajra runasta envidiakuychu.
20 Sajra runapajqa manaña ima allinpis kanqañachu.+
Sajra runaspa lamparankoqa wañonqa.+
21 Wawáy, Jehová Diosta manchachikuy, reytapis manchachikuy.+
Ama paykunaj contranta oqharikojkunawan khuska puriychu.+
22 Chay runasmanqa ujllata desgracia chayanqa.+
Ni pi yachanchu ima ñakʼariytachus iskayninku* chay oqharikojkunaman chayachimunankuta.+
23 Kay palabrastaqa yachayniyoj runaspis parlallankutaj:
Juzgashaspaqa mana allinchu ujllaman sayakoyqa.+
24 Pichus sajra runata nishan: “Qanqa cheqan runa kanki”, nispa chayqa,+
chay runataqa runas maldicenqanku, waj lado nacionespis juchachanqanku.
25 Chay runata kʼamejkunatataj allin renqa.+
Paykunapajqa sumaj bendiciones kanqa.+
26 Runasqa siminpi muchʼanqanku cheqan kajta kutichej runata.*+
27 Ñaupajtaqa jawapi llankʼanaykita allinta wakichiy, chajraykipi llankʼanaykipajpis tukuy imata alistay.
Chantá wasiykita ruway.
28 Ama qhasillamanta runa masiykej contranta testigo sayaychu.+
Ama simiykeqa llullakuspa parlachunchu wajkunata engañananpaj.+
29 Ama niychu: “Imaynatachus ruwawarqa kikisitunta ruwaykusaj.
Chay ruwawasqanmanta pagawanqa”, nispa.+
30 Qhella runaj jallpʼan chayta pasarqani.+
Mana yuyayniyoj runaj uva huertan chayta pasarqani.
31 Rikorqanitaj qhora qʼalata wiñaykusqanta.
32 Chayta qhawarispa piensarikorqani.
Chayta rikuspa kayta yachakorqani:*
33 Runaqa uj chhikitantawan puñurikojtin, uj chhikitantawan winkurikojtin,*
makin marqʼarisqa tumpitatawan samarikojtin,
34 wajchayayqa ujllata suwa jina taripanqa,
mana imayoj kaytaj sumaj armasqa runa jina taripanqa.+
25 Kaykunapis Salomonpa proverbiosnillantaj* kanku,+ mayqenkunatachus Judamanta rey Ezequiaspa+ kamachisnin tantaykuspa copiarqanku chaykuna.
2 Diosqa jatunchasqa wakin imasta mana rejsichisqanrayku.+
Reyespis jatunchasqallataj kanku imallatapis yachanankupaj sumajta waturisqankurayku.
3 Imaynachus cieloqa allin alto, jallpʼapis allin ukhu,
ajinallataj reyespa sonqonpi imachus kasqanqa mana yachay atina.
4 Qolqe metalmanta qʼopanta wijchʼuy,
qolqe metaltaj purito kanqa.+
5 Reypa ñaupaqenmanta sajra runata orqhoy,
ajinamanta kamachina tiyananqa justiciawan sayachisqa kanqa.+
7 Aswan allin reypuni wajyaspa nisunan: “Kayman wicharimuy”, nispa,
kamachejpa ñaupaqenpi kʼumuykachachisunanmanta nisqaqa.+
8 Ama usqhayllata demandaman yaykuychu.
Pillapis pantashasqaykita sutʼiman orqhojtin, ¿imanawajtaj?+
9 Runa masiykiwan quejanakupi kaspaqa arreglaychej,+
amataj parlaychu imatachá qanllaman willasorqanku chaytaqa.*+
10 Pajtataj pipis uyarerqosunkiman, pʼenqaypitaj rikhurichisunkiman.
Chay mana parlanasta parlasqaykitaqa manaña simiykiman kutiykuchiyta atinkiñachu.
12 Sumaj yachayniyoj runaj kʼamisqanqa, uyarikoj ninripaj
qori sarcillos jina,* sumaj qorimanta uj kʼachanchana jina.+
13 Cosecha patapi qhasa yakitoqa may sumaj,*
ajinallataj uj allin kachaqa payta kachajkunapaj,
chay kachaqa patronninta kusirichin.+
14 Imaynatachus qhasi phuyuspis qhasi wayrapis mana parata apamunchu,
ajinallataj uj runaqa sichus regalota jaywasaj nispa alabakun, nitaj jaykʼajpis jaywanchu chayqa.+
15 Autoridadtaqa pacienciawan ya nichinchej.
Kʼacha parlaykunaqa* tullutapis pʼakiyta atin.+
16 Miskʼita tarispaqa maychus kajllata mikhuy.
Ashkhata mikhojtiykeqa kutirpachimuwaj.+
17 Ama sapa kuti riychu runa masiykej wasinmanqa,
rillankipuni chayqa saykʼuchinki, chejnisonqataj.
18 Runa masinpa contranpi llullakuspa parlaj runaqa
maqanakupaj garrote jina, uj espada jina, filo puntayoj flecha jina.+
19 Llakiypi kashaspa mana atienekuna runapi confiakoyqa,
pʼakisqa kiruwan khamuy jina, nanasqa chakiwan puriy jina.
20 Sonqo pʼakisqa runapaj takipoj runaqa
chirimushajtin ropanta lluchʼukoj runa jina,
21 Enemigoyki* yarqhachikun chayqa, tʼantata qoriy mikhunanpaj.
Enemigoyki chʼakichikun chaytaj, yakuta jaywariy tomarinanpaj.+
22 Chayqa paypaj uman pataman brasastapis churashawaj jina kanqa.*+
Jehová Diostaj tʼinkasonqa.
23 Norte ladomanta* wayraqa parata apamun.
Cuento qʼepitaj runasta rabiachin.+
24 Uj runapajqa aswan allin terrazaj* ujnin kʼuchullanpipis tiyakunan,
25 Karumanta chayamoj sumaj willayqa
qhasa yakitu jina chʼakiyniyoj runapaj.+
26 Uj cheqan runa sajra runawan inkitachikojtin,
qonchu yakuyoj pujyuman rijchʼakun, chʼichi yakuyoj pozoman rijchʼakun.
27 Mana allinchu miskʼita ashkhata mikhuykoyqa.+
Manallataj allinchu runapajqa jatunchachikuyta munaspa imatapis ruwananqa.+
28 Phiñakuyninta mana ñitʼiykukuyta atej runaqa,
mana perqayoj atipasqa llajtaman rijchʼakun.+
26 Qʼoñi tiempopi ritʼinanqa mana allinchu, cosecha tiempopi parananpis nillataj allinchu,
mana yuyayniyoj runata jatunchaypis manallataj allinchu.+
2 Imaynatachus pʼisqoqa mana qhasimantachu ayqekun, golondrinapis mana qhasimantachu phawapun,
ajinallataj maldicionpis mana qhasillamantachu chayamun.
4 Mana yuyayniyoj runamanqa ama kutichiychu wampu kasqanman jinaqa,
pajtataj qanpis pay jinallataj wampuman kutishawaj.
5 Mana yuyayniyoj runamanqa, wampu kasqanman jina kutichiy.
Chaywanqa mana yuyanqachu yachayniyoj kasqanta.+
6 Mana yuyayniyoj runaman imatapis confiaykojqa,
chakisninta qholurakoj runaman rijchʼakun, pay kikinta nanachikoj runaman rijchʼakun.
8 Mana yachayniyoj runata jatunchayqa,
warakʼamanpis rumita wataykusunman jina.+
9 Sumaj palabrasqa* mana yachayniyoj runaspa siminkupeqa mana walejchu,
machasqa runapis makinpi khishkasta japʼishanman jina.
10 Imaynatachus uj runaqa arcowan* flechaspa pitapis japʼirpachillan,
ajinallataj pichus mana yuyayniyoj runata contratakojqa manachayri chayninta purikushaj runata contratakojqa.
11 Imaynatachus alqoqa lansasqanta watejmanta mikhuykakapun,
ajinata mana allin yuyayniyoj runapis wampu ruwayta watejmanta ruwallantaj.+
12 ¿Rikorqankichu pillatapis manchay yachayniyoj kasqanta creekojta?+
Chay runamanta nisqaqa wampu runaraj cambiayta atinman.
13 Qhella runaqa nin: “Maltón león ñanpi purishan.
León plazapi kashan”, nispa.+
14 Punkoqa kichakuspapis wisqʼakuspapis pachallanpi kashan.
Qhella runapis camallanpi suntʼiykachaspa* kashan.+
15 Qhella runaqa mikhuna fuenteman makinta satʼiykun,
allin saykʼusqa kaspataj makenqa niña siminman mikhunata chayachinchu.+
16 Qanchis runas allin yuyaywan parlajtinkupis,
qhella runaqa yuyakun paykunamanta aswan yachayniyoj kasqanta.
17 Sichus uj runa pasashaspa wajkuna chʼajwashajtinku phiñakun chayqa,*
rijchʼakun alqota ninrisninmanta japʼiykoj runaman.+
18 Imaynatachus loco runa laurarishaj flechasta, wañuchej flechasta flecharpallan,
19 ajinallataj runa masinta imatapis ruwarpaytawan* “pujllashallarqani” nej runapis.+
20 Mana llantʼa kajtenqa ninaqa wañun,
wajkunamanta llullakuspa parlaj runas mana kajtinkutaj, chʼajwaspis tukukapun.+
21 Carbón japʼikojtin brasasqa kʼajarin, llantʼapis ninata laurarichin,
ajinata simisapa runapis chʼajwasta rikhurichin.+
22 Wajkunamanta llullakuspa parlaj runajta parlasqasnenqa may sumaj mikhuna jina,
chaytataj runasqa ima munayta mikhurinku.+
23 Sajra sonqoyoj runa miskʼita parlasqanqa
qolqe metalwan bañasqa kʼanalla jina.+
24 Runa masinta chejnikojqa miskʼita parlaspa mana reparachikunchu,
jinapis sonqonpeqa llullakuylla tiyan.
25 Kʼachallamanta parlarejtinpis ama paypi atienekuychu.
Sonqonpeqa qanchis millay imas tiyan.*
26 Wajkunata chejnikusqanta pakananpaj llullakojtinpis,
sajra ruwasqasnenqa congregación ukhupi sutʼiman orqhosqa kanqa.
27 Pichus tʼoqota allajqa chay tʼoqollamantaj chinkaykonqa.
Pichus jatun rumita bolalachejqa,* chay rumillawantaj pʼaltarpachikonqa.+
28 Llulla runaqa chejnikun pitachus llullakuspa kʼumuykachacherqa chayta.
Llunkʼu simi runataj runasta mana allinman chayachin.+
27 Ama alabakuychu qʼaya imatachus ruwanaykimanta.
Qanqa mana yachankichu imachus qʼaya día kananta.+
2 Waj runa alabasuchun, ama qan alabakuychu.
Wajkuna alabasuchunku, ama simiyki alabasuchunchu.+
3 Rumeqa llasa, tʼiyupis llasallataj,
mana yuyayniyoj runaj rabiachikusqantaj chay imasmanta nisqaqa aswan mana aguantay atina.+
4 Rabiakoyqa mana khuyakuyniyoj, phiñakuypis pʼampaj yakus jina.
Celostataj* ni pi ñitʼiykukuyta atinchu.+
5 Aswan allin sutʼinta kʼameyqa, munakuyniyoj kashaspa ni imata ninamantaqa.+
7 Sajsasqa kajqa mana munanchu panalmanta abeja miskʼita.
Yarqhasqapajtaj millay jaya mikhunapis miskʼi.
8 Imaynatachus uj pʼisqo thapanmanta karunchakun,
ajinallataj wasinpi mana sayaj runapis.
9 Aceitewan inciensowanqa sonqota kusirichin,
ajinallataj uj amigopis maychus kajta yuyaychasojtenqa.+
10 Ama amigoykita saqerpaychu, ni tataykej amigontapis.
Llakiypi kashaspaqa ama hermanoykej wasinman riychu.
Karupi tiyakoj hermanoykimanta nisqaqa, aswan allinraj qayllaykipi tiyakoj runa masiyki.+
11 Yachayniyoj kay wawáy, sonqoytataj kusichiy,+
ajinamanta kutichiyta atisaj pichus noqamanta manakajta parlashan chayman.*+
12 Allin yuyayniyoj runaqa sajra kajta rikuspa pakakun.+
Manaraj allinta yachaj runarí cheqanta chayman thaskiykun, chantaqa ñakʼarin.
13 Sichus uj runa mana rejsisqa runapaj garanten sayapun chayqa, ropanta qhechuy.
Mana rejsisqa warmirayku* chayta ruwan chayqa, uj prendata qochikuy.+
14 Sichus pipis tutamanta runa masinta jatunmanta napaykun* chayqa,
runa masenqa chayta qhawanqa uj maldicionta jina.
15 Casada warmi simisapa* kajtenqa rijchʼakun juskʼu techoman, parajtin mana sayayta sutʼumoj* techoman.+
16 Pichus chay warmita aguantajqa wayratapis jarkʼayta atinman,
aceitetapis paña makinpi japʼiyta atinman.
17 Imaynatachus fierroqa fierrollawantaj afilakun,*
ajinallatataj runapis amigonta aswan allin runaman tukuchin.+
18 Higo sachʼata cuidajqa poqoyninta mikhonqa.+
Patronninta allinta atiendejtaj allinpaj qhawasqa kanqa.+
19 Imaynatachus runaqa yakupi uyanta rikukuyta atin,
ajinallatataj wajta qhawarispa reparakuyta atinman imayna runachus kasqanta.
20 Sepulturapis* wañusqas ismushanku chay lugarpis* mana ni jaykʼaj sajsayta atinkuchu,+
ajinallataj runaj ñawisninpis mana contentakunchu.
21 Imaynatachus qolqe metalta pʼuku platopi unuyachispa chʼuwachakun, qoritapis hornopi chʼuwachakun,+
ajinallatataj uj runata alabajtinku sutʼi yachakun imayna runachus kasqan.
22 Trigotaqa takaspa takaspa ñutʼunchej,
ajinata wampu runata morqʼo rumiwan takajtinchejpis
wampu kaynintaqa mana qonqanqachu.
23 Tropa ovejasniykita allinta rejsinayki tiyan.
Ovejasniykita allinta cuiday.*+
24 Qhapaj imasqa manamin wiñaypajchu,+
reypa coronanpis mana tukuy tiempopajchu.
25 Pastoqa chʼakipun chantá mosoj pastoñataj llojsimun.
Uywaspajpis orqo patasmanta pastota tantamunku.
26 Maltón carnerosniyki* pʼachallichisunku,
chivosniykitaj jallpʼaykej precion kanku.
27 Ashkha cabra lecheyki kanqa,
qanpaj, familiaykipaj, warmi kamachisniykipajpis.*
28 Sajra runasqa ni pi qhatiykachashajtinpis ayqeykachakunku.
Cheqan runastaj león jina* ni imata manchachikunkuchu.+
2 Uj nacionpi runas chʼajwaspa oqharikojtinkoqa ujtaj ujtaj gobiernoman yaykun.+
Sichus uj runa yanapachikun yachayniyoj runawan, allinta tanteariyta yachaj runawan chayqa, unayta kamachin.+
3 Uj wajcha runa pisichikoj runata engañan chayqa,+
rijchʼakun chajrata apakapoj para yakusman.
4 Leyta manaña valechejkunaqa sajra runasta alabanku.
Leyta kasukojkunarí chay runaspaj rabiakunku.+
5 Sajra runasqa mana entiendeyta atinkuchu imachus justicia kasqanta.
Jehová Diosta maskʼajkunataj tukuy imata entiendeyta atillanku.+
6 Aswan allin wajcha kaspapis mana juchachana kayqa,
qhapaj kaspa mana allin imasllata ruwanamantaqa.+
7 Sumaj yachayniyoj wawaqa leyta kasukun.
Mana midirikuspa mikhoj runaswan purejtaj tatanpaj jatun pʼenqay.+
8 Sichus uj runa interesta mañaspa,+ runasta engañaspataj astawan qhapajyan chayqa,
chay tantasqanqa wajchasta khuyakojpaj kanqa.+
9 Sichus uj runa leyta mana kasukuyta munanchu chayqa,
Diosqa chay runaj mañakusqanta millaypaj qhawanqa.+
10 Cheqan runasta mana allin ñanman pusaj runaqa allasqan tʼoqollamantaj urmaykonqa.+
Mana juchayoj runataj allin imasta japʼenqa.+
11 Qhapaj runaqa paymantaqa may yachayniyoj kashan.+
Wajcha runataj tanteariyta yachasqanwan allinta yachan imayna runachus chay qhapaj runa kasqanta.+
12 Cheqan runas atipajtinkoqa jatun kusiy tiyan,
sajra runas gobiernoman yaykojtinkutaj runasqa pakakunku.+
13 Juchasninta pakaykojtaqa manapuni allinchu renqa.+
Pitajchus juchasninta rimarin, manañataj chay juchasta ruwanchu chayqa, khuyakuyta tarenqa.+
14 Allin allinta qhawarikoj runaqa kusisqa kausakun.
Kʼullukoj runataj* ñakʼarenqa.+
15 Uj sajra runa wajcha llajtata kamachejtenqa
rijchʼakun qhaparirishaj leonman, animalta japʼinanpaj saltaykoj jukumariman.+
16 Mana allinta tanteariyta yachaj kamachejqa kallpanman atienekuspa runasta ñakʼarichin.+
Engañayta mana allinpajchu qhawaj runataj aswan unayta kausanqa.+
17 Uj runachus runa masinpa wañuyninmanta juchayoj chayqa, chay runaqa ayqekuspa purenqa wañunankama.+
Ama chay runataqa ni pi yanapachunchu.
18 Llimphu kausayniyoj runaqa salvasqa kanqa.+
Wistʼu kausayniyoj runataj ujllata urmanqa.+
19 Jallpʼanpi tarpoj runaqa mana tʼantamanta usonqachu, ashkha tiyaponqa.
Mana valej imaspa qhepanta purejtaj wajchayanqa.*+
20 Cheqan runaqa ashkha bendicionesta japʼenqa.+
Pichus usqhayllata qhapajyayta munajtaj juchata ruwanqapuni.+
21 Mana allinchu wakillanman kutikoyqa.+
Ajinapis runaqa uj chhikan tʼantarayku mana allin kajta ruwarpallanman.
22 Envidioso runaqa wañurishanña qhapajyaymanta,
payqa mana yachanchu ujllata wajchayay taripananta.
25 Tukuy imata munapayaj runaqa phiñanakusta rikhurichin.
Jehová Diospi atienekojtarí allin renqa.*+
26 Sonqonpi atienekoj runaqa wampu.+
Sumaj yachaywan purej runataj librasqa kanqa.+
27 Pobresman jaywariyta yachajtaqa ni imapis pisenqachu.+
Pobresta mana khuyarej runamantaj ashkha maldiciones chayanqa.
28 Sajra runas gobiernoman yaykojtinku runaqa pakakun.
Chay sajra runas tukukapojtinkutaj, cheqan runas yapakunku.+
29 Uj runata manchayta kʼamishajtinkupis kʼullukojtenqa,*+
ujllata mana allinman chayanqa, nitaj kutirikuytapis atenqañachu.+
2 Cheqan runas ashkha kajtinku runasqa kusikunku.
Sajra runa kamachejtintaj runasqa llakiyllata kausakunku.+
3 Pichus yachayniyoj kayta munakojqa tatanta kusichin.+
Khuchi warmiswan* purej runataj qolqenta wayrachin.+
4 Reyqa justiciawan uj nacionta allinta sayachin.+
Llukʼichikuyllata* munaj runataj nacionta mana allinman chayachin.
6 Sajra runataqa juchasnillantaj chʼipaykonqa,+
cheqan runataj kusisqa qhaparirenqa, sonqo juntʼasqataj kanqa.+
8 Runaykachaj runasqa llajtapi chʼajwata jatarichinku.+
Yachayniyoj runastajrí phiñanakusta thasnunku.+
9 Uj yachayniyoj runa wampu runawan demandanakunku chayqa,
chʼajwalla kanqa, asikuylla kanqa, nitaj ima allinpis kanqachu.+
10 Runa wañuchisqa chejnikunku mana juchayoj runata,+
chay runasqa cheqan runata maskʼanku wañuchinankupaj.
11 Mana yuyayniyoj runaqa rabianwan atipachikuspa imatapis ruwarpallan,+
yachayniyoj runataj mana phiñakullanchu, kakullan.+
12 Uj kamachej runa llulleriosta creejtin,
tukuy kamachisnenqa mana allin imasta ruwanqanku.+
13 Wajcha runapis, ñakʼarichej runapis uj imapi kikillan kanku:
Iskayninkuman Jehová Diosqa kausayta qon.
15 Varapis, kʼamiypis allin yachayta qon.+
Uj wawata ni imata nejtinkutaj mamanta pʼenqaypi rikhurichin.
16 Sajra runas mirajtinku, mana allin ruwaykunapis yapakullantaj,
cheqan runastajrí rikonqanku chay sajra runas urmasqankuta.+
18 Diospa yanapaynin mana kajtenqa runasqa imastapis ruwaykullanku.+
Leyta kasukojkunataj kusisqa kanku.+
19 Uj kamachi runaqa qhasillata kʼamichikun,
entiendeshaspapis mana kasukunchu.+
20 ¿Rejsinkichu imatapis parlarpallaj runata?+
Wampu runaraj cambiayta atinman chay runamanta nisqaqa.+
22 Usqhayllata phiñarpakoj runaqa chʼajwasta rikhurichin.+
Imallamantapis phiñakuyman yachasqa runaqa ashkha kutista pantan.+
23 Runataqa runaykachasqallantaj kʼumuykachachenqa.+
Kʼumuykukoj sonqoyoj runataj allinpaj qhawasqa kanqa.+
24 Suwa runawan purejqa pay kikinta chejnikun.
Testigosta declaranankupaj wajyashajtinkupis payqa mana declaraj rinchu.+
25 Runasta manchachikoyqa uj trampa.+
Jehová Diospi atienekojtaj jarkʼasqa kanqa.+
26 Ashkha runas uj kamachejwan parlayta munanku justiciata ruwananpaj,
jinapis Jehová Dioslla runapajqa justiciata ruwan.+
27 Cheqan runaqa chejnikun mana allin imasta ruwaj runata.+
Sajra runataj chejnikun cheqan kausayniyoj runata.+
30 Kay sumaj parlaykunaqa Jaquejpa wawan Agurpata. Kaytaqa yuyaycharqa Itielman, Ucalmanpis.
2 Noqaqa tukuy runasmanta nisqaqa mana yachayniyoj kani.+
Noqaqa mana tukuy runas jinachu sumaj yuyayniyoj kani.
3 Sumaj yachaytaqa mana japʼikorqanichu,
Aswan Santo Diospa yachayninpis mana tiyapuwanchu.
4 ¿Pitaj cieloman wichariytawan uraykamorqa?+
¿Pitaj iskay makisnillanman wayrata tantarqa?
¿Pitaj yakuta ropasnillanpi qʼepicharqa?+
¿Pitaj jallpʼaj tukuy mojonesninta churarqa?+
¿Imataj sutin paypata? ¿Imataj sutin wawanpata? ¿Yachankichu?
5 Diospa tukuy parlasqasnenqa may llimphu kanku.+
Diosqa paypi pakakojkunapaj uj jarkʼaj escudo jina.+
6 Parlasqasninmanqa ama imatapis yapaykuychu,+
pajtataj paywan kʼamichikuwaj,
llulla kasqaykitaj yachakonqa.
7 Diosníy, kay iskay imasllata mañakusqayki.
Kausashaspaqa kay iskay imasllata astawan munani.
8 Noqamanta karunchay mana cheqan kajta, llulleriostawan.+
Ama wajchayachiwaychu, nitaj qhapajyachiwaychu.
Maychus kajllata mikhunata qoway.+
9 Manachayqa manchayta sajsaykuytawan qanta wasanchaspa niyman: “¿Pitaj Jehová Diosri?”, nispa.+
Wajchayaspatajrí suwamanñataj tukuyman. Chaywanqa Diosniypa sutinta pʼenqaypi rikhurichiyman.
10 Ama uj kamachita patronninpa ñaupaqenpi llullakuspa tumpaykuychu,
pajtataj payqa maldecisunkiman, juchaykitaj yachakunman.+
11 Wakin runasqa tatankuta maldecinku,
mamankutapis mana bendecinkuchu.+
13 Wakin runasqa manchayta runaykachanku.
Runastaqa manapuni runata jinachu qhawanku.+
14 Wakin runaspata kirusninkoqa espadas jina kanku,
aqosninkoqa ñakʼanapaj* cuchillos jina kanku.
Jallpʼa patamanta wajchasta mikhuykakapunku,
pobresta mikhuykakapunku.+
15 Yawarta chʼonqaj khuroqa iskay uñasniyoj, chay uñasnintaj qhaparishanku: “Qoway, qoway”, nispa.
Kinsa imasqa manapuni sajsakunkuchu,
tawa imasqa ni jaykʼaj ninkuchu: “Chaylla kachun”, nispaqa.
Ninaqa ni jaykʼaj ninchu: “Chaylla kachun”, nispaqa.
17 Uj runa tatanta leqhopayajtin,* mamantapis mana kasojtin,+
ñawisnintaqa ukhu wayqʼosmanta qharqañas chhutuspa orqhorpanqanku,
águila irpastaj mikhuykakaponqanku.+
18 Kinsa imastaqa mana entiendeyta atinichu,*
tawa imasta nipuni entiendenichu:
19 Cielopi phawaj aguilaj ñanninta,
chhankapi qhatatakoj katarej ñanninta,
mar yakupi purej barcoj ñanninta,
uj runa uj sipaswan kasqantapis.
20 Kay jinamin wajwan puriykoj warmej kausaynin:
Chay warmeqa mikhun, simintataj picharikun,
chantataj nin: “Mana ima juchatapis ruwanichu”, nispa.+
21 Kinsa imasrayku jallpʼaqa kharkatitin,
tawa imasta mana aguantayta atinchu:
22 Uj esclavo rey jina kamachisqanta,+
wampu runa mikhunawan sajsaykusqanta,
23 chejnisqa warmi casarasqanta,
chantá uj warmi kamachi* patronanpa cuentanmanta patronaman tukusqantapis.+
29 Kinsa imasqa manchay tʼukunata purinku,
tawa imasqa manchay tʼukunata thaskinku:
30 Leonqa tukuy animalesmanta aswan kallpayoj,
paytaqa ni ima ayqechinchu.+
31 Tʼukunallatataj purinku kʼita animalesta japʼej alqo, chantá chivo,
jinallataj ejercitoyoj reypis.
32 Wampu jina jatunchakorqanki chayqa,+
jatunchakunaykipaj yuyaychakushanki chayqa,
chʼin kanaykipaj makiykiwan simiykita tapaykukuy.+
33 Lecheta qaywispa qaywispa mantequillata ruwanku,
senqata anchata tʼojpejtinchej yawarqa llojsimun,
ajinallatataj rabia yapakojtin chʼajwaspis rikhurillantaj.+
31 Kayqa rey Lemuelpa palabrasnin. Maman kay sumaj imasta parlarqa payta yachachinanpaj.+
2 ¿Ima niykimantaj wawáy?
¿Ima niykimantaj noqamanta nacekoj wawáy?
¿Ima niykimantaj wawáy? Qanrayku ashkha imasta Diospaj ruwanayta nerqani.+
3 Ama kallpaykita tukuchiychu warmiswan purispa.+
Amataj puriychu reyesta chinkayman apaj ñantaqa.+
4 Lemuel, manamin allinchu reykuna vinota ujyanankoqa,
manamin allinchu reykuna chayta ruwanankoqa.
Nillataj allinchu kamachejkuna ninanku: “¿Maytaj traguitoy?”, nispa.+
5 Machaykuspaqa qonqapunkuman imastachus ley kamachisqanta.
Wajcha runaspa derechosninkutapis sarunkuman.
7 Paykuna tomachunku wajcha kayninkuta qonqanankupaj.
Llakiyninkuta manaña ujtawan yuyarikunankupaj.
8 Mana parlayta atejkunaj sutinpi parlay.
Wañuy patapi kajkunaj derechosninkurayku puriy.+
9 Parlasqaykipis juzgasqaykipis justiciaman jina kachun.
Wajcha runaspa, pobre runaspa derechosninkurayku puriy.+
א [álef]
10 ¿Pitaj sumaj warmita tarinmanri?+
Mar qochamanta kʼachitu rumismantapis* sumaj warmeqa aswan valorniyojraj.
ב [bet]
11 Qosanqa tukuy sonqo paypi atienekun.
Qosanmanqa ni imapis faltanchu.
ג [guímel]
12 Tukuy kausayninpi payqa
qosanpaj allin kajtapuni ruwapun, manataj mana allin kajtaqa.
ד [dálet]
13 Millmatawan linotawan conseguimun.
Makisninwan trabajaspaqa kusikun.+
ה [he]
ו [waw]
15 Laqha laqhataqa jatarinña.
Wasinpi kajkunata mikhuchin.
Warmi kamachisninmanpis* mikhunata qollantaj.*+
ז [zayin]
16 Allin allinta qhawarisparaj jallpʼata rantin.
Uvastapis ganakusqanwan plantan.
ח [jet]
17 Payqa sinchʼita trabajananpaj wakichikun.+
Sumajta makisninwan trabajan.
ט [tet]
18 Payqa sumajta yuyaychakun negocionpi allin rinanpaj.
Tutanpis lamparanqa mana wañunchu.
י [yod]
19 Makenqa phushka japʼirisqa kashan.
Makisninwan kʼantirishan.+
כ [kaf]
20 Wajchasta yanaparin.
Pobresmanpis tukuy sonqo jaywarin.+
ל [lámed]
21 Ritʼimojtinpis mana wasinpi kajkunamanta phutikunchu.
Wasinpi kajkunaqa sumaj phatu* ropasniyoj kashanku.
מ [mem]
22 Cama qhatanasnintaqa pay kikin ruwakun.
Paypa ropanqa linomanta, kulli* qʼaytumanta.
נ [nun]
23 Qosanqa llajta punkuspi sumaj rejsisqa.+
Qosanqa nacionmanta kurajkunawan khuska llajta punkupi tiyarikun.
ס [sámekh]
24 Chay sumaj warmeqa lino ropasta* ruwaspa venden.
Ranqherosmanpis chumpista ruwaspa venden.
ע [ayin]
25 Payqa sumaj kallpayoj, allinpaj qhawasqa warmitaj.
Qhepaman imachus kananmantapis mana llakikunchu.
פ [pe]
Yachachispaqa kʼachamanta parlan.
צ [sadé]
27 Wasinpi tukuy ruwanasta allinta qhawan.
Payqa mana qhellachu.+
ק [qof]
28 Wawasnenqa sayarispa payta alabanku.
Qosanpis sayarispa alaballantaj.
ר [resh]
29 Sumaj warmisqa ashkha tiyan,
qantajrí tukuyninkumanta aswan sumaj kanki.
ש [shin]
30 Warmej allin rijchʼaynenqa qhasilla kanman, kʼachita kasqanpis uj ratollapaj kanman.+
Jehová Diosta manchachikoj warmitajrí alabasqa kanqa.+
ת [taw]
31 Ruwasqanman jina paypaj ruwapuychej.+
Ruwasqasnenqa llajta punkuspi payta jatunchachunku.+
Glosariopi proverbio nisqata leeriy.
Chayri “mana ujllaman sayakuyta yachanapaj”.
Chayri “sumaj walqha jina”.
Chayri “Seol jina”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Hebreo parlaypeqa nin, “chʼipata”.
Chayri “Kʼamisqayta uyarispa kutinpuychej”.
Chayri “tapadota jina”.
Chayri “mana juchayojkunapaj”.
Chayri “qan qhawarisqalla kanqa”.
Chayri “leyniyta”.
Chayri “sonqo tiyasqataj kausakunki”.
Hebreo parlaypeqa niyta munan mana tukukoj munakuy, mana tukukoj kʼacha kay. Glosariopi mana tukukoj munakuy nisqata leeriy.
Hebreo parlaypeqa nin, “pupuykita”.
Hebreo parlaypeqa nin, “tullusniykitapis”.
Chayri “tukuy ima ganakusqaykimanta”.
Chayri “ñaupaj poqoyninwan”.
Chayri “jasutʼisusqanta”.
Chay kʼachitu rumistaqa corales ninku. Glosariopi coral nisqata leeriy.
Chayri “sonqo tiyaykuyta apamun”.
Chayri “sumaj walqha jina”.
Jaytʼakuy: waj lugarespi ninku tropezakuy.
Chayri “yachachisqanta”, “kʼamisqanta”.
Chayri “leyniyta”.
Ichá nillanmantaj “allinta qhawarikuy”.
Glosariopi ajenjo nisqata leeriy.
Chayri “Seolman”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Chayri “tukuy congregacionpa rikunanta”. Glosariopi congregación nisqata leeriy.
Hebreo parlaypeqa nin, “Ñuñusnenqa”.
Khuchi warmi nispaqa parlashan qhariswan puñuykoj warmimanta, astawanqa qolqerayku.
Chayri “sikʼimirata”.
Winkuy: waj lugarespi ninku siriy.
Chayri “leynintapis”.
Chayri “yachachisonqanku”.
Coqueteaspa: waj lugarespi ninku lisiakuspa.
Khuchi warmi nispaqa parlashan qhariswan puñuykoj warmimanta, astawanqa qolqerayku.
Chayri “Leyniyta”.
Khuchi warmi nispaqa parlashan qhariswan puñuykoj warmimanta, astawanqa qolqerayku.
Glosariopi mirra nisqata leeriy.
Aloeqa sumaj qʼapayniyoj sachʼa. Unayqa chay sachʼamanta perfumeta ruwaj kanku.
Killa juntʼa: waj lugarespi ninku lleno, pura.
Ñakʼay: waj lugarespi ninku degollay, wañuchiy.
Glosariopi cepo nisqata leeriy.
Chayri “Seolman”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Chay kʼachitu rumistaqa corales ninku. Glosariopi coral nisqata leeriy.
Chayri “jallchʼana wasisninkutapis”.
Khulas: waj lugarespi ninku kʼurpas.
Lindero: waj lugarespi ninku linde.
Chayri “paypaj munasqa karqani”.
Chayri “columnasniyojta”.
Chayri “sumajtaña chajrorqon”.
Chayri “chajrusqay”.
Chayri “Seol”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Glosariopi proverbio nisqata leeriy.
Chayri “Mana juchayoj runaqa”.
Hebreo parlaypeqa nin, “runata qhapajyachin”.
Hebreo parlaypeqa nin, “ñannenqa”.
Chayri “cabalta pesanapaj rumitaj payta kusichin”.
Chayri “Valorniyoj imasqa”.
Chayri “mañakusqankurayku”.
Chayri “makista qʼapiriyta chejnikojqa”.
Chayri “wajkunata wañuchinanpaj pakaykukoj runa jina”.
Chayri “Wistʼu sonqoyoj”.
Hebreo parlaypeqa nin, “mana tʼantayoj”.
Chayri “yachachisqanta”, “kʼamisqanta”.
Hebreo parlaypeqa nin, “wirayachisqa kanqa”.
Chayri “runaj leynenqa”.
Chayri “payta chinkarparichinman”.
Chayri “mana castigajqa”.
Ichá nillanmantaj “mana qhawallanchu”.
Chayri “corralqa”.
Hebreo parlaypeqa nin, “Toros”.
Ichá nillanmantaj “wajkunata chʼaukiyan”.
Chayri “allinyakunamanta asikunku”.
Chayri “carpa wasinkutaj”.
Chayri “Manaraj allinta yachaj runaqa”.
Chayri “Manaraj allinta yachaj runasqa”.
Chayri “Ima rijchʼaj”.
Chayri “Celostajrí”.
Chayri “mana juchayoj kasqan”.
Hebreo parlaypeqa nin, “Allin yachayniyoj runaj sonqonqa”.
Hebreo parlaypeqa nin, “kausay sachʼa”.
Chayri “Seol”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Chayri “Abadonpis”. Glosariopi Abadón nisqata leeriy.
Chayri “sonqon allin kajtintaj”.
Chayri “Runaqa kusisqa, sapa diapis fiestapi kanman jina”.
Chayri “Seolmanta”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Lindero: waj lugarespi ninku linde.
Chayri “pʼenqaypi rikhurichin”.
Llukʼiy: waj lugarespi ninku coima.
Chayri “imaynatachus kutichinanta allinta tʼukurin”, “niraj imata nishaspa allintaraj piensarin”.
Hebreo parlaypeqa nin, “Lliphipirej ñawisqa”.
Hebreo parlaypeqa nin, “tullusta wirayachin”.
Hebreo parlaypeqa nin, “sonqonkupi runaykachajkunata”.
Hebreo parlaypeqa nin, “tulluspajpis jampi”.
Chayri “Mana usqhayllata phiñarparikoj”.
Glosariopi suerte nisqata leeriy.
Hebreo parlaypeqa nin, “tʼimpimanta suerteta orqhonku chaypis”.
Chojru: waj lugarespi ninku chʼorqo.
Allinta qhawaykurin niyta munan Jehová Dios sonqosta qhawaykusqanta may jina chʼuwachus kasqankuta yachananpaj.
Chayri “tatamamankurayku”.
Chayri “desgraciaqa mana wasinmanta chinkanqachu”.
Chayri “tullusta chʼakichin”.
Chayri “multayqa mana allinchu”.
Chayri “almanpa trampanqa”. Glosariopi alma nisqata leeriy.
Hebreo parlaypeqa nin, “hermanon”.
Hebreo parlaypeqa nin, “pataman churasqa”. Chaytaj niyta munan, mana taripay atina patapi kasqanta, salvasqa kasqanta.
Glosariopi suerte nisqata leeriy.
Chayri “chaypuni kallpasapa runastapis partin”.
Chayri “ni imawan contentana”.
Sutʼuy: waj lugarespi ninku chʼaqay.
Chayri “chay runata tʼinkanqa”.
Chayri “castigay”.
Ichá nillanmantaj “cosecha tiempopitaj maskʼaspa purenqa, nitaj ni imata tarenqachu”.
Hebreo parlaypeqa nin, “qhari wawasnenqa”.
Chayri “ñawisninwan suysorqon”.
Chayri “Pesanapaj iskay clase rumista, iskay clase midinastawan”.
Chayri “mana rikuyta munanchu”.
Chay kʼachitu rumistaqa corales ninku. Glosariopi coral nisqata leeriy.
Chayri “Mana rejsisqa runarayku”.
Chayri “Jehová Diospi suyakuy”.
Chayri “Pesanapaj iskay clase rumista”.
Chayri “mana rikuyta munanchu”.
Hebreo parlaypeqa nin, “Runaj samaynenqa”.
Chayri “urphu”, “pampa phuyu”.
Ichá nillanmantaj “wañuyta maskʼakojkunapaj”.
Chayri “wasi pataj”.
Chayri “ni imawan contentana”.
Chayri “yachanña imatachus ruwananta”.
Llukʼiy: waj lugarespi ninku coimeay.
Chayri “Vida pasaspa purikojqa”.
Chayri “ni imawan contentana”.
Hebreo parlaypeqa nin, “oqoykun”.
Chayri “pʼenqay ruwaykunata ruwashaspa jaywajtenqa”.
Hebreo parlaypeqa nin, “qhapaj”.
Chayri “Joventaqa”.
Chayri “demandaspis”.
Chayri “jovenpa”.
Chayri “Castigaytaj”.
Hebreo parlaypeqa nin, “mallqʼaykiman cuchillota churakuy”.
Lijra: waj lugarespi ninku ala.
Chayri “Joventa”.
Chayri “castiganayki kajtenqa castigay”.
Chayri “Seolmanta”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Hebreo parlaypeqa nin, “riñonesniypi”.
Khuchi warmi nispaqa parlashan qhariswan puñuykoj warmimanta, astawanqa qolqerayku.
Chayri “vinota llamirinankupaj tantakojkuna”.
Chayri “Familiataqa sumaj yachaywan sinchʼita sayachikun”.
Chayri “salvación tiyan”.
Ñakʼay: waj lugarespi ninku degollay, wañuchiy.
Chankaykachay: waj lugarespi ninku tharpiykachay, aylinkachay, thamaykachay.
Iskayninku nispaqa Jehová Diosmantawan reymantawan parlashan.
Ichá nillanmantaj “Cheqanta kuticheyqa uj muchʼay jina”.
Ithapallu: waj lugarespi ninku itapalla.
Loqhesqa: waj lugarespi ninku thallisqa.
Hebreo parlaypeqa nin, “kʼamisqata japʼikorqani”.
Winkuy: waj lugarespi ninku siriy.
Glosariopi proverbio nisqata leeriy.
Chayri “wajkunaj kausayninkumanta mana willana kajtaqa”.
Chayri “oro aretes jina”.
Chayri “ritʼej frescarisqan jina”.
Hebreo parlaypeqa nin, “Llampʼu qalloqa”.
Sosa: waj lugarespi ninku bico, bicarbonato.
Hebreo parlaypeqa nin, “Chejnikusoj runa”.
Chayqa niyta munan, runaj rumi sonqonta llampʼuyachiy.
Chayri “Pata ladomanta”.
Chayri “wasi pataj”.
Chayri “ni imawan contentana”.
Chayri “Proverbioqa”. Glosariopi proverbio nisqata leeriy.
Chayri “Proverbioqa”. Glosariopi proverbio nisqata leeriy.
Arco: waj lugarespi ninku camba flecha.
Suntʼiy: waj lugarespi ninku qhospay.
Ichá nillanmantaj “satʼikun chayqa”.
Chayri “engañaytawan”.
Chayri “Sonqonqa allin millaypuni”.
Rumita bolalachiy: waj lugarespi ninku rumita tulichiy.
Chayri “Envidiatataj”.
Hebreo parlaypeqa nin, “manchayta muchʼakun”. Ichá nillanmantaj “mana tukuy sonqochu muchʼakun”.
Chayri “pichus contrayta parlashan chayman”.
Chayri “Mana rejsisqa runarayku”.
Hebreo parlaypeqa nin, “bendecin”.
Chayri “ni imawan contentana”.
Sutʼuy: waj lugarespi ninku chʼaqay.
Chayri “ausakun”.
Chayri “Seolpis”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Chayri “Abadonpis”. Glosariopi Abadón nisqata leeriy.
Chayri “allinta qhaway”.
Carnero: waj lugarespi ninku mocho, oveja toro.
Chayri “sirvientasniykipajpis”.
Chayri “maltón león jina”.
Chayri “Terco runataj”.
Chayri “wajcha kayninwan sajsanqa”.
Hebreo parlaypeqa nin, “wirayachisqa kanqa”.
Chayri “terco kajtenqa”.
Khuchi warmi nispaqa parlashan qhariswan puñuykoj warmimanta, astawanqa qolqerayku.
Llukʼiy: waj lugarespi ninku coima.
Chayri “chakisninpaj chʼipata churaykushan”.
Chayri “pobrespa derechosninrayku purin”.
Chayri “castigay”.
Luluy: waj lugarespi ninku wawachay.
Hebreo parlaypeqa nin, “akankumantataj”.
Ñakʼay: waj lugarespi ninku degollay, wañuchiy.
Chayri “Seol”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Leqhopayay: waj lugarespi ninku lerqʼopayay.
Chayri “Kinsa imas manchayta tʼukuchiwan”.
Chayri “sirvienta”.
Chayri “Sikʼimirasqa”.
Damanqa kʼita qowiman rijchʼakun, qaqaspi tiyakun.
Chayri “Gecoqa”.
Chay kʼachitu rumistaqa corales ninku. Glosariopi coral nisqata leeriy.
Chayri “Sirvientasninmanpis”.
Ichá nillanmantaj “ruwanasninkuta kamachin”.
Phatu: waj lugarespi ninku rakhu.
Chayri “morado”.
Chayri “ukhunchanasta”.