Cristiano Kausayninchej tantakuypaj referencias
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
5 AL 11 DE MAYO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 12
Sinchʼita trabajaspaqa allin imasta japʼisun
Cheqan kajta ruwayqa aswan valorniyoj
Kunanpis wakin cristianosqa imastachus necesitasqankupaj mana ganakuyta atillankuchu. Chaywanpis kallpachakunku mayta llankʼanankupaj, kʼuchis kanankupaj ima, mana cheqan kajta ruwaspa llankʼanankumanta nisqaqa. Ajinamanta Jehovaj kʼacha kaykunasninta rikuchiy, cheqan kajta ruway imaqa aswan sumaj, kapuyniyoj kanamanta nisqaqa (Pro. 12:24; Efe. 4:28).
¿Imaynatá kusiywan trabajasunman?
Kay qhepa kaj tapuy nisqanman jina imaynatachus trabajonchej wajkunata yanapasqanta yachayqa, kusiywan trabajananchejpaj yanapawasun. Chayraykuchá Jesús kayta nerqa: “Aswan kusiy wajman qoriy qorichikunamanta nisqaqa”, nispa (Hechos 20:35). Trabajonchejpi ruwayninchejta juntʼaspaqa, pikunapajchus trabajanchej chaykunatapis kusichisun. Chantapis familianchejta chayri mana kapuyniyojkunata ima yanapayta atisun.
Familiasninchejta. Tatasqa familiankuta uywanankupaj mayta kallpachakunku. Paykunaqa wawasninkuman mikhunata, pʼachata, imatachus necesitasqankuta ima mana faltachinkuchu. Chayta ruwaspaqa Diospa kamachisqanta juntʼashanku (1 Timoteo 5:8). Mana chayllachu tatasqa sumajta trabajasqankuwan wawasninkuta yachachinku. Shane nin: “Tatayqa carpintero, sumajtataj trabajan. Payqa mana pimantapis yapasqata cobranchu. Paymanta yachakorqani makisniywan allin imasta runaspaj ruwayta”, nispa.
Mana kapuyniyojkunata. Apóstol Pabloqa cristianosta sumajta trabajanankuta nerqa. ¿Imapaj? “Mana kapuyniyojman imachus pisisqanta qoriyta atina[nku]paj”, nispa (Efesios 4:28). Familianchejta uywanapaj sumajta trabajasunchej chayqa, ichá tiyapuwasun mana kapuyniyojkunata yanaparinapajpis (Proverbios 3:27). Arí, sumajta trabajasqanchejrayku, pisichikojkunaman qoriyta atisun chaytaj kusichiwasun.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
Astawan qorispa aswan kusisqa kanchej
● Kayta ama qonqanachu. Parlasqanchejwanpis wajkunata kallpachariyta atisunman. ¿Yachanchejchu pillapis kallpacharinata chayri sonqocharinata necesitashasqanta? Jina kajtenqa chayta ruwanapaj kallpachakusunman. Ichapis payta waturej risunman, telefononejta wajyarisunman chayri uj mensajeta manachayrí tarjetitata apachisunman. Ichapis mana yachanchejchu imatachus ninanchejta, jinapis tukuy sonqo imitallatapis nisun chayqa, mayta yanapanqa. Uj mashkha simillata nisqanchej yanapanman Jehovata tukuy sonqo kasukunallanpajpuni chayri watejmanta kallpata japʼinanpaj (Pro. 12:25; Efe. 4:29).
12 AL 18 DE MAYO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 13
Sajra runasta allin rispa jinanman, ama chaywan engañachikuychu
it-2-S págs. 186, 187
Lámpara
Waj imaswan kikinchakullantaj. Lamparaj kʼanchaynenqa kikinchakullantaj imaynachus uj runaj kausaynin kasqanwan. Lamparamanta parlaspa, Proverbiospi cheqan runamantawan sajra runamantawan kay jinata nin: “Cheqan runaspa kʼanchayninku sumajta lliphipirin. Sajra runaspa lamparankutaj wañonqa”, nispa (Pr 13:9). Cheqan runaspa kausayninkoqa sapa kuti astawan lliphipirin. Jinapis sajra runaspa kausayninku manchayta kʼancharishaj lamparaman rijchʼakojtinpis, Jehovaqa chay lamparankuta wañuchiponqa, nisunman sajra runasta tukuy imapi allin rispa jinajtinpis Diosqa kausayninkuta laqhayachenqa, laqhapitaj urmanqankupuni. Chay jina llakiyman chayanku pikunachus tatankuta, mamankuta maldecinku chaykuna (Pr 20:20).
‘Sajra runaspa lamparanku wañonqa’ nispaqa, nishallantaj paykunapaj niña ima sumaj suyakuypis kasqanta. Proverbiosmanta waj versículo kayta nin: “Sajra runapajqa manaña ima allinpis kanqañachu. Sajra runaspa lamparankoqa wañonqa”, nispa (Pr 24:20).
Kacharichej Diosta sirvina
Satanasqa iskay juntʼa runasta, ashkha angelesta ima, Jehovaj kamachiyninta qhesachanankupaj chʼaukiyarqa. Noqanchejtaqa astawanraj chʼaukiyawasunman. Payqa, Diospa kamachiykunasnin mana juntʼay atina kasqanta, kusisqa kausanapajtaj jarkʼawasqanchejta yuyachiyta munawanchej (1 Juan 5:3). Kikinta yuyaj runaswan anchata kaspaqa, paykuna jina yuyayta qallarisunman. Uj hermana 24 watasniyoj, pichus khuchichakuypi urmarqa, nin: “Mana allin amigoswan purisqay, astawanpis munasqankuman jinapuni ruwasqay, sajra kajman tanqawarqa”, nispa. Noqanchejtapis ichá amigosninchej sajra kajman tanqawasunman.
w04-S 15/7 pág. 31 párr. 6
“Allin yuyayniyoj runaqa allin yachaywan imatapis ruwan”
Uj runa allin yuyaywan, cheqan kajman jinataj ruwan chayqa, Jehovaj bendicionninta japʼenqapuni. Salomón jinata nerqa: “Cheqan runaqa sajsakunankama mikhun. Sajra runaj wijsantaj chʼusajpacha”, nispa (Proverbios 13:25). Jehovaqa yachan imachus allinninchejpaj kasqanta, chayrayku sumajta yuyaychawanchej familianchejwan, wajkunawanpis allinta kausakunapaj, predicacionpi allin rinawanchejpaj, kʼamiykunatapis japʼikunapaj. Yachayniyoj kasun chayqa Diospa Palabranman jina ruwasun, ajinamantataj kusisqa kausakusun.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
it-1-S pág. 122 párr. 2
Munakuy
Munakuytaqa mana allintachu rikuchishasunman. Tukuy sonqo munakoj runaqa Bibliapi Diospa yuyaychaykunasninta maskʼan, chayman jinataj ruwan. Mana tukuy sonqo munakoj runataj mana chayta ruwanchu. Uj tataqa wawanta munakunman, jinapis chay munakuynintaqa mana allintachu rikuchishanman. Ichapis wawanpaj sonqonta mana nanachiyta munasqanrayku tukuy imata qonman, cheqanchanan kajtinpis mana cheqanchanmanchu (Pr 22:15). Chay tataqa chayta ruwaspa wawanta munakusqanta yuyajtinpis mana munakushanchu, astawanqa payllapi yuyashan. Biblia nin ‘pichus wawanta mana kʼamejqa wawanta chejnikusqanta’, imaraykuchus mana wawanta yanapashanchu salvakunanpaj (Pr 13:24; 23:13, 14).
19 AL 25 DE MAYO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 14
Ima llakiypis kajtin imatachus ruwanaykipi sumajta tʼukuriy
Kausayqa Diospa regalon, sumajta cuidana
Wakin kuteqa ni imata ruwayta atisunmanchu mana desastres naturales kananpaj, mana wañuchej onqoykuna kananpaj, nitaj chʼajwas kananpaj. Chaykunaqa kausayninchejta wañuy pataman churanman. Jinapis chay imas pasajtenqa, atisqanchejman jina chay imasmanta jarkʼakuyta atisunman. Ajinamanta ichapis salvakusunman. ¿Imatá chaypaj ruwasunman? Autoridades wasillapi qhepakunata niwajtinchej, chayri wasinchejmanta ayqekunata niwajtinchej, manachayrí waj kamachiykunata qowajtinchej kasukuna (Rom. 13:1, 5-7). Chantapis kaymanta jinalla imapis kananpajqa wakichikuytaña atisunman. ¿Imaynamanta? Autoridades wakichisqa kanapaj kamachiwasqanchejta kasukuspa. Por ejemplo, allin kanman kapunawanchej jallchʼasqa yaku, chʼaki mikhunas, botiquín de primeros auxilios ima, nisunman jampikunapaj wakin imas.
Tiyakunchej chaypi uj wañuchej onqoy rikhurejtinrí, ¿imatá ruwananchej tiyan? Autoridadespa kamachisqankuta kasukuna. Ichá niwasun makista mayllakunata, mana wajkunaman anchata kʼaskaykunata, barbijota churakunata chayri cuarentenapi kanata. Chaykunata ruwasun chayqa, Jehová kausayta uj regalota jina qowasqanchejmanta agradecekusqanchejta rikuchisun.
Kaymanta jinalla imapis kajtenqa, ichapis rejsisqasninchejnejta, amigosninchejnejta, noticiasnejta mana cheqan willaykunata uyarisunman chayri mana cabaltachu parlashasqankuta uyarisunman. Ama “ima nisqankutapis” creenallachu. Astawanpis gobiernomanta chayri doctoresmanta cheqa kaj willaykuna jamusqanta uyarina (Proverbios 14:15 leey). Chantapis Diospa Llajtanta Kamachejkuna, sucursalespis reunionesmanta, predicacionmantapis imatachus kamachisqankuta kasukuna. Imajtinchus paykunaqa tukuy atisqankuta kallpachakunku cheqa willaykunaman jinapuni, atienekunapaj jina willaykunaman jinapuni imatapis ruwanata ninankupaj (Heb. 13:17). Paykunata kasukuspaqa cuidakushanchej, wajkunatapis cuidashallanchejtaj. Chantapis chayta ruwajtinchejqa, ichapis Jehovaj testigosninmanta runas aswan allinta parlanqanku (1 Ped. 2:12).
Sadoc jina mana manchachikojkuna kana
Wakin kutis hermanosninchejta yanapashaspa ichapis wañuy patapi rikukusunman. Chay kutispi, ¿imaynatataj Sadoc jina mana manchachikojkuna kasunman? 1) Kamachiykunata kasukuna. Chay kutispeqa ujchasqasllapuni kananchejpaj kasukunanchejpuni tiyan. Chayrayku sucursal kamachisqanman jinapuni imatapis ruwana (Heb. 13:17). Kamachiykuna tiyan niraj uj desastre kashajtin imatachus ruwanamanta, chantá uj desastre kajtinña imatachus ruwanamantapis. Ancianostaj chayta sapa kuti qhawaykurinanku tiyan (1 Cor. 14:33, 40). 2) Ama manchachikunachu, allin yuyaywantaj imatapis ruwana (Pro. 22:3). Sumajta qhawarikuspa imatapis ruwana. Ama qhasita wañuy pataman churakunachu. 3) Jehovapi atienekuna. Payqa tukuyninchejmanta llakikun, nitaj munanchu imapis pasanawanchejta. Pay yanapawasunman hermanosta yanaparishaspa kausayninchejta mana wañuy pataman churanapaj.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
¿Imatá ruwasunman imatapis sumajta ajllanapaj?
Niraj imatapis ajllashaspaqa sumajtaraj piensarina. Chayrayku Biblia nin: “Allin yachayniyoj runataj allintaraj tanteakun imatachus ruwananta”, nispa (Proverbios 14:15). Niraj imatapis ajllashaspaqa kay tapuykunapi piensarina: “¿Kayta ajllanaypaj Bibliamanta ima yuyaychaykunataj yanapawanman? ¿Imata ruwajtiytaj sonqoy mana juchachawanqachu? ¿Imatachus ruwayta munasqay wajkunata yanapanqachu, Jehovatapis kusichenqachu?” (Deuteronomio 32:29).
Diosqa niyta atiwanchej imachus allin, imatajchus mana allinchu kasqanta. Jehovaj kamachiykunasninta, yuyaychaykunasnintapis sumajta rejsispaqa, payta kasukuyta munasunchej. Chantapis sonqonchej chayta ruwanapaj aysawasun. Sonqonchejqa reparachiwasun imachus allin, imatajchus mana allinchu kasqanta (Romanos 2:14, 15). Jehovaj kamachiykunasninta sumajta rejsispaqa, imatapis sumajta ajllasun.
26 DE MAYO AL 1 DE JUNIO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 15
Wajkunata yanapana kusisqa kanankupaj
Juntʼa sonqollapuni kanachej
Jobqa, wajkunatapis wajyarikoj (Job 31:31, 32). Noqanchejqa, mana Job jinachu qhapaj kaspapis, “tukuy sonqo wajyarikuyta yacha[sunman]” (Rom. 12:13). Pillatapis wasinchejman wajyarispaqa, mana may sumajtapunichu waykʼunanchej tiyan. Kayta yuyarikuna: “Aswan allin munakuypi qʼomerkunata mikhunaqa, wirayachisqa aychata chejninakupi mikhunamantaqa” (Pro. 15:17). Imitallatapis waykʼuspaqa, hermanosninchejwan kusisqa mikhurikusunman, parlarikusunman ima.
w18.04 págs. 23, 24 párrs. 16-18
Purajmanta kallpachanakunapuni
Hermanosninchejta kallpachariyta atisunman wajkunawan parlariyta manchachikuspapis. Uj hermano imaynachus kashasqanta yachanapajqa, asirispa saludasunman. Pay mana kikinta saludariwajtinchejqa, llakisqa kasqanta reparasun, kallpacharinatataj necesitasqanta yachasun. Chay hermanota kallpacharinapajtaj paywan parlarisunman, llakiyninta willariwajtinchejtaj allinta uyarisunman (Sant. 1:19).
Hermanonchej Henrimanta parlarina. Payqa jovenllaraj. Paypa ashkha familiaresnenqa, Diospa llajtanmanta karunchakusqanku. Tatanpis anciano kashaspa Diospa llajtanmanta karunchakusqa. Chayrayku Henriqa may llakisqa kasharqa. Uj kutitaj congregacionesta waturej hermanoqa, Henri llakisqa kashasqanta reparasqa. Chayraykutaj payqa Henrita cafeta tomarej pusasqa. Henri llakiyninta willarishajtintaj, congregacionesta waturej hermanoqa sumajta uyarisqa. Parlarisqankutawantaj Henriqa, reparasqa familiaresnin Diospa llajtanman kutinpunankupajqa, pay ni imarayku Diosmanta karunchakunanchu kasqanta. Chantapis leesqa Salmo 46, Sofonías 3:17, Marcos 10:29, 30 versiculosta. Chay versiculostaj mayta sonqochasqa.
Yachakorqanchej jina, hermanosqa Martata, Henritapis tukuy imaymanamanta kallpacharqanku. Noqanchejpis chay hermanos jinallataj hermanosninchejta kallpachasunman. Uj pacha rey Salomonqa jinata nerqa: ‘Pipis tiemponpi parlarejtenqa, ancha sumajpuni’, nispa. Chantá nillarqataj: “Kusiy ñawiwan qhawayqa sonqota kusichin; sumaj willaykunaqa sumajta kallpachan”, nispa (Pro. 15:23, 30). Llakisqa hermanosninchejta kallpachanapajqa, Torremanta Qhawaj revistata leeripusunman chayri Internetpi jw.org nisqamanta uj yachaqanata leeripusunman. Apóstol Pabloj yuyaychasqanman jina ruwallasunmantaj. Pay nerqa: “Purajmanta yachachinakuychej, kallpachanakuychejtaj: salmoswan, Diosta alabanapaj takiykunawan, yupaychanapaj kʼacha takiykunawan ima. Tukuy sonqotaj Jehová Diosman takiychej”, nispa (Col. 3:16; Hech. 16:25). Reparanchej jina, Jehová Diosman takiypis mayta kallpachallawasunmantaj.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
¿Cristianos doctorpa qosqan jampista tomankuchu?
2. ¿Waj doctorestawanchu waturinay kanman? Sinchʼi onqosqa kashaspa waj doctorestawan tapureyqa may allin (Proverbios 15:22).
2 AL 8 DE JUNIO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 16
Kay kinsa tapuykuna yanapasunkiman sumajta imatapis ajllanaykipaj
w14 15/1 págs. 19, 20 párrs. 11, 12
Jóvenes allinta ajllayta yachaychej
Jehovata sirvispaqa astawan kusiyta tarinchej (Pro. 16:20). Jeremiaspa qhelqerin Barucqa ichapis chayta qonqaporqa. Payqa Diosta sirvispa niña kusiyta tarerqachu. Chayrayku Jehová payman nerqa: “Qanqa mentasqa kaytachu maskʼashanki? Chaytaqa ama maskʼaychu, imaraykuchus noqa tukuy runaspa patankuman ñakʼariykunata apachimusaj. Chaywampis mayman rejtiykipis, waqaychasqayki ama wañuchisqa kanaykipaj”, nispa (Jer. 45:1-3, 5). ¿Imataj Baructa astawan kusichinman karqa? ¿Jatuchaj imasta maskʼaychu? Chayri, ¿Diosta cheqa sonqowan sirvisqanrayku Jerusalenpa thuñikuyninmanta salvakuychu? (Sant. 1:12.)
Ramiro sutiyoj hermanomanta parlarina. Payqa wajkunata sirvispa kusisqa kausakun, pay nin: “Bolivia suyoj ujnin llajtitanmanta kani, wajcha familiamantataj jamuni. Chayrayku, kuraj hermanoy universidadpi yachakunaypaj pagapunawanta niwajtin, noqapajqa may sumaj karqa. Chaywanpis chay kutillaraj bautizakorqani, uj precursortaj maypichus willasharqa chay juchʼuy llajtaman ripunaypaj minkʼariwarqa. Chayman ripuytataj ajllarqani, kausakunaypajtaj chujcha kʼutuyta yachakuspa, uj peluqueriata kicharerqani. Chay llajtapeqa ashkha runas Bibliamanta yachakuyta munaj kanku. Aswan qhepamantaj, waj qallupi chay kutillaraj sayarej qotuchakuyman riporqani. Kunanqa chunka watataña Jehovapaj tiempo juntʼasqata llankʼashani. Runasta qallunkupi Bibliamanta yachacheyqa, ¡ni ima ruway jina mayta kusichiwan!”, nispa.
¿Mosojyachisqañachu kanchej?
RUNASQA maypichus uywasqa kasqanchejman jina, pikunawanchus kausakusqanchejman jinataj imatapis ruwanchej. Jinallataj mana tukuy runaschu kikinta pʼachallikunchej, mana kikin mikhunaswanchu miskʼirichikunchej, nitaj kikintachu kausakunchej. ¿Imaraykú? Maypichus wiñakusqanchejman jina chayri imaynachus kausayninchej kasqanman jina imatapis ruwasqanchejrayku.
Chaywanpis wakin imastaqa sumajta tʼukurisparaj ajllananchej tiyan, imajtinchus chaykunaqa mana imaynatachus pʼachallikuyta chayri imatachus mikhuyta ajllay jinallachu. Sutʼincharinapaj, juchʼuymantapacha wakin imas allin kasqanta yachakorqanchej, wakin imastataj mana allinchu kasqanrayku qhesachana kasqanta. Chaywanpis ashkha imastaqa sapa uj ajllananchej tiyan, nitaj kikintapunichu ajllanchej. Wakin imastataj imaynachus sonqonchej kasqanman jina ajllanchej. Biblia nin jina runasqa “mana leyniyoj kaspa, paykuna kikinkumanta leypa kamachisqasninta ruwanku” (Rom. 2:14). Chaywanpis wakin imasmantaqa mana Biblia sutʼita parlanchu. Jina kajtin, ¿runas yuyasqankuman jinallachu chayri imatachus yachakusqanchejman jinallachu ruwasun?
Cristianosqa mana runas yuyasqankuman jinallachu imatapis ruwanchej. ¿Imaraykú? Biblia nin: “Runapajqa uj ñan tiyan, mayqentachus yuyan allin kasqanta, chay; chay ñampa tukukuynimpirí wañuylla tiyan”, nispa (Pro. 16:25). Arí, juchasapa runas kasqanchejrayku, mana yachanchejchu imachus allinninchejpaj kasqantaqa, astawanpis pantanchejpuni (Pro. 28:26; Jer. 10:23). Chantapis Biblia sutʼinchan jina, kay pacha runaspa yuyasqanku, ruwasqanku ima Satanaspa atiyninpi kashan, imaraykuchus pay “kay pachaj diosnenqa” (2 Cor. 4:3, 4; 1 Juan 5:19). Chayrayku Jehová bendecinawanchejta, allinpaj qhawanawanchejta ima munanchej chayqa Romanos 12:2 (leey) nisqanta kasukunanchej tiyan.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
Ama “kay mundoj” yachayninwan engañachikunachu
Biblia nin: “Tata Diosqa runaykachajkunata millachikun”, nispa (Pro. 16:5). ¿Imaraykutaj Jehová Dios jatunchakojkunata chejnikun? Imaraykuchus jatunchakoj runasqa, runaykachayta yachachejkunapis, jatunchakoj Satanás jina kanku. Satanasqa munarqa, Jesuspis payman qonqoriykukuspa yupaychananta. Payqa chayta munaspa anchañataj karqa, imajtinchus Diosqa tukuy imata Jesusnejta ruwarqa (Mat. 4:8, 9; Col. 1:15, 16). Runasqa qhasi manakajllata jatunchakunku. Chantachá Diospajqa kay mundoj yachaynin qhasi manakajlla.
9 AL 15 DE JUNIO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 17
¿Imatá ruwasunman qhariwarmi ukhupi allinta kausakunapaj?
g-S 9/14 pág. 11 párr. 2
Ama phiñasqallapuni kaychu
Allinta qhawarikuy. Biblia nin wakin runasqa usqhayllata phiñarpakusqankuta (Proverbios 29:22). Ichá qanpis ajinallataj kanki. Reparakunaykipajqa kay imasta tapurikuy: “¿Rabiasqallapunichu kani? ¿Imallamantapis chay ratochu phiñarpakuni? ¿Pisi imasta jatuchaj problemasmanchu tukuchini?”. Biblia niwanchej wajkunaj pantasqankumanta parlarisqalla kajkunaqa sumaj amigosta tʼaqanachisqanta (Proverbios 17:9; Eclesiastés 7:9). Qhariwarmi kausaypipis chay imas pasallanmantaj. Imallamantapis qosaykipaj usqhayllata phiñarpakusqaykita reparakunki chayqa, qosaykiwan astawan pacienciakuy (Biblia niwanchej: 1 Pedro 4:8).
w08 1/7 pág. 25 párr. 6; pág. 26 párr. 1
Imaynatá qhariwarmi kausaypi phiñanakuyta allinchasunman
1. Maykʼajchus parlanaykichejpaj tiempochakuychej. “Kay pachapeqa tukuy imapis tiempoyojlla [...]. Uj tiempoqa tiyan chʼinyanapaj, uj tiempotaj parlanapaj” (Eclesiastés 3:1, 7). Qallariypi rikunchej jina, qhariwarmi kausaypi phiñanakoyqa purajta llakichin. Chay kajtintaj ama phiñakuyniykiwan atipachikuychu. Phiñakuyniykita mana ñitʼiykukuyta atispaqa, qosaykita chayri warmiykita niwaj waj rato parlanaykichejta, jinata ruwaspataj kay Bibliaj yuyaychasqanta uyarishanki: “Pichus phiñanakuyta qallarejqa qochapis phataykushanman jina; chayrayku chay phiñakuytaqa saqey manaraj jatunyaykushajtin” (Proverbios 17:14).
Chaywanpis uj tiempo tiyan “parlanapaj”. Phiñanakoyqa qhora jina wiñanman mana allinchakojtenqa. Chayrayku qosaykiwan chayri warmiykiwan phiñanakunki chayqa, ama saqeychu jinallataqa, tiempowan allinchakullanqa nispaqa. Mana qhaparinakuyta munasqaykirayku waj rato parlanaykichejta ninki chayqa, qosaykita chayri warmiykita jatunpaj qhawasqaykita rikuchiy mana anchata tiempo pasananta saqespa. Jinata ruwasqaykichejtaj yanapasonqachej kay Bibliaj nisqanman jina juntʼanaykichejpaj, Biblia nin: “Nitaj inti yaykunankama phiñasqallapuni kaychejchu”, nispa (Efesios 4:26). Arí imatachus nisqaykitaqa juntʼanayki tiyan.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
it-2-S pág. 545 párr. 4
Ñawi
Ñawinchejpi yachakun imachus sonqonchejpi kasqan. Chaypi yachakunman wajkunata khuyakusqanchejtachus manachus (Dt 19:13). Chantapis imaynatachus chʼirmirisqanchejpi yachakunman uj runata phiñapayasqanchej chayri imatachus ruwaykuyta munasqanchej (Sl 35:19; Pr 6:13; 16:30). Pichus mana wajkunata yanapayta munajqa ñawinta wisqʼaykun imatachus necesitasqankuta mana rikunanpaj (Mt 13:15; Pr 28:27). “Mana yuyayniyoj runaj ñawisnintaj mundoj kʼuchusnintinta qhawaykachasqanpi kashan”, nisunman yuyay chinkasqa jina kashan, imatachus ruwananta mana yachaspa (Pr 17:24). Chantapis uj runaj ñawinpi yachakullantaj sanitochus onqosqachus kasqan, kallpayojchus manachus kasqan, kusisqachus llakisqachus kasqanpis (1Sa 14:27-29; Dt 34:7; Job 17:7; Sl 6:7; 88:9). Jehosafatqa orakushaspa ajinata Jehovaman nerqa: “Qan qhawarisqa kashayku yanapanawaykuta suyakuspa”, nispa (2Cr 20:12).
16 AL 22 DE JUNIO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 18
Onqosqasta parlasqaykiwan sonqochariy
“Cheqa yachayqa callespi jatunmanta qhaparishan”
Niraj parlashaspa tʼukurina. Mana allinta qhawarikuspaqa parlasqanchejwan wajkunaj sonqonkuta mayta nanachisunman. Biblia nin: “Mana allinta yuyaychakuspa parlarpareyqa espadaj tʼojsisqan jina. Yachayniyoj runaj parlasqantaj sanoyachin”, nispa (Pro. 12:18). Ama wajkunaj pantasqankumanta parlaspa purinachu, ajinamanta tukuywan allinta apanakusun (Pro. 20:19). Parlasqanchejwan wajkunata kallpachanapaj, nitaj sonqonkuta nanachinapajqa, Bibliaj nisqasninta sonqonchejman juntʼachina (Luc. 6:45). Bibliaj yuyaychaykunasninpi tʼukurejtinchej, yachaywan parlasqanchejqa yaku jina wajkunata frescarenqa (Pro. 18:4).
mrt yachaqana 19, recuadro
¿Imatá ruwasunman kaymanta jinalla onqoykojtinchej?
Sumajta uyariy. Amigoykita yanapariyta atiwaj sumajta uyarispa, manataj tukuy imata nisusqanmanpunichu kutichinayki tiyan. Wakin kuteqa llakiyninkumanta parlarikuyllata munanku. Imatapis parlarpajtin ama mancharikuychu, nitaj juzgarpaychu. Ama onqosqa amigoykita niychu imaynapunichus sientekusqanta yachasqaykita, astawanraj onqoynin mana reparaylla kajtin (Proverbios 11:2).
Ama imatapis llakichinaykipaj jina niychu. Ichapis wakin kutisqa mana yachankichu imatachus onqosqa amigoykiman ninaykita. Jinapis chʼinlla kanaykimantaqa imaspichus rikukushasqanmanta sientesqaykita niwaj. Imatachus ninaykita manapuni yachankichu chayqa, ichá imallatapis sonqomantapacha niwaj, ichá ajinata niwaj: “Mana yachanichu imatachus nisunayta, jinapis qanmanta llakikuni”, nispa. Amataj kay jinasta niychu: “Antes mana aswan llakiyman chayankichu” chayri “antes mana jampiy atina onqoywanchu kashanki”, nispa.
Amigoykej onqoyninmanta astawan investigawaj, ajinapi amigoykeqa payta entiendenaykipaj kallpachakusqaykimanta mayta kusikonqa. Chantapis chayta ruwajtiykeqa mana imatapis parlarpallankichu (Proverbios 18:13). Jinapis yuyaycharinaykita mana mañakusunkichu chayqa, ama imatapis niychu.
Imitallatapis amigoykipaj ruwaripuy. Onqosqa amigoykipaj ama imatapis yuyasqaykiman jinalla ruwaychu, manachayqa tapuriy imapichus yanapata necesitasqanta. Jinapis ichá amigoykeqa mana nisonqachu imapichus yanapata necesitasqanta, mana waj atiendenaraj kayta munasqanrayku. Chay pasajtin ichapis amigoykita niwaj: “Imitallatapis rantirinpuykiman, wasiykita llimphuchapuykiman chayri imitallatapis ruwaripuykiman”, nispa (Gálatas 6:2).
Ama saykʼuychu. Ichá wakin kutis onqosqa amigoykeqa imatachus ruwanaykichejpaj quedarqankichej chayta manaña ruwayta munanqachu, nitaj parlaytapis munanqachu. Ajina kajtenqa, paywan pacienciakuy, entiendeytaj, qhawarillaypunitaj imastachus necesitasqanta (Proverbios 18:24).
Llakiywan onqosqa kajkunata yanapana
‘Llakisqa kajkunata sonqochana’ (1 TESALONICENSES 5:14).
Ichapis amigonchejqa llakisqa kashan chayri ancha pisipaj qhawakun. Jina kajtenqa payta nina mayta munakusqanchejta, yanapariytataj munasqanchejta. Chayta ruwaspaqa imatachus ninanchejta mana yachaspapis, payta sonqochariyta, kallpachariyta ima atisun.
“Sumaj amigoqa tukuy tiempo munakuyniyoj” (PROVERBIOS 17:17).
Amigonchejman nina yanapariyta munasqanchejta. Kayta chayri jaqayta necesitasqanta yuyanamantaqa, paytapuni tapurina imaynatachus yanaparinata. Ichapis amigonchejqa mana willayta atiwasunchu imatapunichus necesitasqanta. Jina kajtenqa payman nisunman khuska puriykacharimunanchejta, imatapis rantipoj rinanchejta, wasinta llimphucharipunanchejta chayri waj imasta ruwaripunanchejta (Gálatas 6:2).
‘Pacienciayoj kana’ (1 TESALONICENSES 5:14).
Amigonchejqa ichapis wakin kutis mana noqanchejwan parlayta munanqachu. Jinapis payman nina: “Imamantapis parlayta munanki chayqa, willarillawanki”, nispa. Amigonchejqa llakiywan onqosqa kasqanrayku, imata ruwaspapis chayri imata nispapis sonqonchejta nanarpachiwasunman. Manachayrí qʼellirpakunman, phiñarpakunmantaj. Amigonchejta yanaparinapajqa mayta pacienciakuna, entiendenataj (Proverbios 18:24).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
it-2-S pág. 1063
Suerte
Unay tiempoqa suerteta orqhoj kanku imatachus ruwanankuta yachanankupaj. Chaypajtaj rumisitusta chayri juchʼuy maderitasta tʼimpinkuman chayri uj imitallamanpis churaykuspa, sumajta thalaykoj kanku. Suertetaj llojsej chaymanta ujnin tʼakakojtin chayri ujta orqhojtinku. Chayta ruwanankupajqa imaynatachus uj juramentopi Diosmantaraj mañakoj kanku, ajinallatataj mañakoj kanku. Jatunmanta parlaspataj orakoj kanku, chayri wajkuna mana uyarinallankuta, ajinamanta Jehovawan yanapachikoj kanku. ‘Suerte’ palabraqa hebreopi goh·rál. Chay palabraqa oqharikullantaj ‘herenciayki’ chayri ‘qanpata’ ninapaj (Jos 15:1; Sl 16:5; 125:3; Isa 57:6; Jer 13:25).
¿Imapajtaj suerteta orqhoj kanku? Proverbios 16:33 nin: “Runas suerteta orqhonku chaypis Jehová Dios chay suertenejta nin imatachus ruwanankuta”, nispa. Israelpeqa suerteta orqhoj kanku problemasta allinchanankupaj. Biblia nin: “Suertesta choqaspa chʼajwasqa chʼuwachakun, chaywanpuni kallpasapa runaspis tinkushajtinku acuerdoman chayanku”, nispa (Pr 18:18). Suertetaqa mana choqajchu kanku kusirikunankupaj, nitaj deporterayku chayri qolqerayku pujllanankupaj. Chantapis mana apuestajchu kanku pipis ganananpaj chayri pierdenanpaj. Suerteta nillataj choqajchu kanku ashkha qolqeta templopaj tantanankupaj chayri wajkunata yanapanankupaj, nitaj sacerdotesta qhapajyachinankupajpis. Jinapis Romamanta soldadosqa suerteta choqaj kanku imallatapis gananankupaj. Salmo 22:18 versiculopi nikorqa jina, paykunaqa suerteta choqarqanku Jesuspa ropasninta partinakunankupaj (Mt 27:35).
23 AL 29 DE JUNIO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 19
Hermanosninchejpaj sumaj amigo kana
¿Imaynatá sinchʼita munanakullasunmanpuni?
Wajkunaj allin ruwasqasninkuta qhawana, manataj pantasqasnillankutachu. Kaypi piensarina: Wakin hermanosninchejwan kusirikushasunman, chaymantataj uj fotota orqhokusunman. Uj kʼachitu fotota waqaychakunapajqa, kinsa fotostapuni orqhokusunman. Pero reparasunman ujnin fotopeqa ujnin hermanonchej mana allinchu llojsisqanta. ¿Imanasuntaj chay fotota? Borrarpapusun, iskayllatataj quedachikusun, chay iskayninpi tukuy asirishasqanchejrayku.
Fotosqa ninakunman kʼachitu imasta yuyarikusqanchejwan. Yachanchej jina, hermanosninchejwan may sumajta karikusqanchejtapuni astawan yuyarikunchej. Chaywanpis chay kutispi ichá uj hermanonchej imatapis mana allintachu nerqa, chayri ruwarqa. ¿Chayta yuyarikullasunpunichu? ¿Nichu aswan allin kanman uj fotota jina borrapunanchej? (Pro. 19:11; Efe. 4:32). Chay hermanonchejwan ashkha kutispi sumajta karikusqanchejrayku, chay pantasqetantaqa qonqayman churapuna. Aswan allin kanman allin imasllata yuyarikunanchej, imaynatachus kʼachitu fotosllata waqaychakunchej ajinata.
w23.07 págs. 9, 10 párrs. 10, 11
Astawan munakuna
Noqanchejpis hermanosninchejta imaynallamantapis yanapariyta maskʼanchej (Heb. 13:16). Ñaupaj yachaqanapi Annamanta parlarerqanchej. Sinchʼi muyoj wayra kasqantawan, paywan qosanwanqa uj familiata visitarimoj rerqanku. Chayaspataj rikorqanku chay hermanospa wasinkoqa mana techoyoj rikhurisqanta, chayrayku chay familiajtaqa mana llimphu ropitanku kasqachu churakunankupaj. Anna nin imatachus ruwasqankuta: “Ropankuta wasiman apaspa tʼajsanporqayku. Chaymantataj planchasqetata, doblasqetata apaporqayku. Chaysitullawan yanaparejtiykupis, kunanqa paykunawan sumaj amigos kayku”, nispa. Annawan qosanwanqa munakusqankurayku chay hermanosta yanaparerqanku (1 Juan 3:17, 18).
Wajkunata munakuspa, paykunawantaj kʼachas kaspa Jehová jina yuyashanchej, ruwashanchej ima. Chayta ruwanapaj kallpachakusqanchejtaj mana qhasipajchu. Ichapis ni jaykʼaj yachasunchu yanaparisqanchejmanta wajkuna mashkhatachus agradecekusqankuta. Asiapi tiyakoj hermanamanta watejmanta parlarina. Payqa pikunachus payta yanaparerqanku chaykunamanta yuyarikuspa nin: “Maytapuni agradecekuni predicaj pusawaj kanku chay tukuy hermanasta. Paykunaqa may kʼachaspuni noqawan karqanku. Recogej jamuwaj kanku, imitatapis invitariwajpuni kanku, wakin kutitaj almorzachimuwaj ima kanku. Chaymantataj wasiyman pusapuwaj kanku. Kunan reparani chayta ruwayqa paykunapaj mana facilllachu kasqanta, jinapis munakuywan chayta ruwaj kanku”, nispa. Ichapis mana tukuychu agradecekuwasun yanaparisqanchejmanta. Asiamanta hermanitaqa yanaparerqanku chay hermanasmanta nillantaj: “Mayta munayman yanapawarqanku chay hermanasta tukuyninkuta yanaparillaytataj. Jinapis mana yachanichu wakinninku maypichus kunan tiyakusqankuta, Jehovatajrí chayta yachan. Chayrayku paymanta mañakuni yanapariwasqankumanta paykunaman kutichipunanta”, nispa. Arí, Jehovaqa wajkunapaj juchʼuy imitasta ruwapusqanchejtapis qhawamushan. Chay ruwasqanchejqa paypaj may valorniyojpuni, manuta jinataj kutichipuyta munawanchej (Proverbios 19:17 leey).
Purajmanta munanakunallapuni
Ashkha watastaña uj empresapi trabajaj runapi piensarina. Payqa chay empresapi ashkha watastaña trabajaspapis ichá ni mayqen dueñota rejsinchu. Chantapis chay empresapi trabajanapaj wakin kamachiykunaqa ichá wakin kutis mana allinchu rijchʼanman. Jinapis payqa chaypi ashkha watastaña trabajan sumajta pagasqankuraykulla, manataj chaypipuni trabajayta munasqanraykuchu. Mana waj ladopi aswan sumaj trabajota tarispaqa, jubilakunankama chaypi trabajallanqapuni.
Reparanchej jina chay empresapi trabajaj runaqa, mana chaypi trabajayta munasqanraykupunichu trabajan, manaqa sumajta ganakusqanraykulla. Jinapis ñaupa tiempomanta Diospa kamachisnenqa, mana tanqasqa jinallachu munanakorqanku, manaqa sonqomantapachapuni. Rey Davidmanta parlarina. Paytaqa Jonatanpa tatan wañuchiyta munarqa. Jinapis Davidqa munasqa amigon Jonatanta sonqomantapacha munakullarqapuni. Jonatán wañupusqanmanta aswan qhepamanpis, Davidqa Jonatanpa wawan Mefibosettapis munakullarqataj (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
Allintaraj yachay
Biblia niwanchej
“Mana allinchu mana yachayniyoj kanaqa” (PROVERBIOS 19:2).
¿Ima niyta munan? Mana allinta yachaspaqa pantaykusunpuni. Wajkuna cuentawasqallanchejta kasuspa, nitaj imaynapunichus kasqanta yachaspaqa, wajkunata sajra ñawiwan qhawasun.
Allinta yachay yanapawanchej
Pillatapis allinta rejsispaqa, paymanta llullasta parlasqankuta mana creellasunchu. Imastachus uj grupo runasmanta niwasqanchej llulla kasqanta yachaspaqa, nillataj creesunchu imatachus waj grupo runasmanta niwasqanchejtapis.
30 DE JUNIO AL 6 DE JULIO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA PROVERBIOS 20
¿Imatataj ruwawaj noviashaspa sumajta decidinaykipaj?
w24.05 págs. 26, 27 párrs. 3, 4
¿Imatá ruwasunman noviazgopi allin rinawanchejpaj?
Noviayqa may kʼachitupuni, chaywanpis mana pujllakuy jinallachu. Casarakuypi yuyaspapuni noviaytaqa qallarinchej. Casarakusqanku diataj noviosqa Jehovaj ñaupaqenpi ninku kausashaspaqa munanakunankuta, respetanakunankutataj. Niraj chayta nishaspa chayri niraj waj imata ruwanata nishaspa, allintaraj piensarinanchej tiyan (Proverbios 20:25 leey). Noviazgoqa iskayninkuta yanapan sumajta rejsinakunankupaj, allintataj ajllanankupaj. Wakin kuteqa casarakuyta ajllankuman, wakin kutitaj noviazgota tukuchapuyta. Manaña novianankuta nejtinkutaj, chayqa mana niyta munanchu noviazgonkupi mana allinchu risqanta, manachayqa allinta ajllanankupaj yanaparqa. Chaypajpuni noviazgoqa.
¿Imaraykutaj sumajta entiendenanchej tiyan imapajchus noviazgo kasqanta? Uj soltero chayta sumajta entiendenqa chayqa, ni jaykʼaj llojsenqachu piwanchus mana casarakuyta munanchu chaywanqa. Chaywanpis mana solterosllachu sumajta entiendenanku tiyan imapajchus noviazgo kasqanta, manachayqa tukuyninchej chayta entiendenanchej tiyan. Wakenqa yuyanku noviajkunaqa casarakunankupuni kasqanta. ¿Imaraykutaj ajinata yuyasqanku solterospaj mana allinchu kanman? Estados Unidosmanta Melissa sutiyoj soltera hermana nin: “Wakin hermanosqa noviashanku chaykunata anchatañataj matʼinku. Chayrayku wakin parejasqa mana allinchu kashaspapis khuskallapuni kanku. Wakintajrí mana noviayta munankuchu ni piwan matʼichikunankupaj”, nispa.
¿Imaynatá yachasunman piwanchus casarakunata?
Ichá tapukushanki: “Chanta, ¿imaynatataj qhawayman mana reparayllatari?”, nispa. Ichá salonpi kashaspa chayri uj fiestitapi kashaspa reparawaj imaynachus kasqanta, imatachus ruwasqanta, Jehovatapis mashkhatachus munakusqanta. Sumajta reparay pikunachus amigosnin kasqankuta, imasmantachus parlasqantapis (Luc. 6:45). ¿Imastachus qan Jehovapaj ruwayta munanki chay imasllatatajchu paypis ruwayta munan? Ichapis parlariwaj congregacionninmanta ancianoswan, chayri payta sumajta rejsej wiñay tukusqa hermanoswan (Pro. 20:18). Paykunatataj tapuriwaj imaynachus pay kasqanta, imayna qhawasqachus kasqantapis (Rut 2:11). Pitapis mana reparayllata qhawashaspaqa, ama imatapis ruwaychu payta pʼenqachinaykipaj jinaqa. Ama payta wayronqeaychu.
¿Imatá ruwasunman noviazgopi allin rinawanchejpaj?
¿Imataj yanapasunkiman parejaykita sumajta rejsinaykipaj? Sutʼisituta parlanayki tiyan, ni imata pakaspa. Chantapis payta tapurinayki tiyan, sumajtataj uyarinayki tiyan (Pro. 20:5; Sant. 1:19). Parlarikuyta atinaykichejpaj jina imatapis ruwawajchej. Ichapis khuska mikhurikoj riwajchej, runas tiyan chaykunaspi pasearej riwajchej, khuskataj predicawajchej. Chantapis aswan sumajta rejsinakuwajchej amigosniykichejwan, familiaykichejwan ima kaspa. Chantapis wakin imasta khuska ruwawajchej chaypi rejsinakunaykichejpaj, imaynachus ashkha ukhupi kasqanta reparanaykipajtaj wajkunawan arreglitosta ruwawaj. Países Bajosmanta Albert chayta ruwarqa Aliciawan rejsinakushaspa. Pay nin: “Wakin imasta ruwaj kayku purajmanta sumajta rejsinakunaykupaj. Wakin kuteqa khuska waykʼoj kayku, chayri wasipi ruwanasta ruwaj kayku. Ajinamanta repararqayku ima kʼacha kaykunasniyojchus kasqaykuta, imaspichus pantasqaykutapis”, nispa.
Parejaykita aswan sumajta rejsiyta atillankitaj paywan khuska Bibliata estudiaspa. Casarakunkichej chayqa tiempochakunaykichej kanqa familiapi Diosta yupaychanaykichejpaj, ajinamanta matrimonioykichejpi Dios yanapasunaykichejpaj (Ecl. 4:12). Chayrayku kunanña tiempota orqhokunaykichej tiyan khuska Bibliata estudianaykichejpaj. Noviajkunaqa manaraj uj familiachu kanku, noviotaj manaraj novianpa umanchu. Chaywanpis kunanmantaña khuska estudiayman yachaykukonqanku chayqa, reparayta atenqanku mashkhatachus sapa ujninku Jehovata munakusqankuta. Estados Unidosmanta uj qhariwarmi, Maxwan Laysawan ninku imaynasmantachus khuska estudiay paykunata yanapallasqantataj. Max nin: “Noviayta qallarisqaykumantapacha publicacionesninchejpi estudiarqayku noviazgomanta, casado kausaymanta, familiamantapis. Chayta ruwasqaykurayku ashkha importante imasmanta parlariyta aterqayku, jinallamantaqa mana atiykumanchu karqa chay imasmanta parlariyta”, nispa.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
¿Bautizakunaykipaj wakichisqachu kashanki?
Bibliaqa, mana niwanchejchu mashkha watayojchus bautizakunata, nillataj niwanchejchu bautizakunapaj wiñarqonaraj kasqanta. Proverbios 20:11 versículo nin: “Uj wawapis ruwasqasnimpi allinta rejsichikun, sichus llimphuta, cheqantataj kawsan chayqa”, nispa. Chayrayku uj jovencitopis imachus allin, imatajchus mana allinchu kasqanta reparayta atinman, imaynatachus Diosman kausayninchejta qonatapis entiendeyta atinman. Chayrayku uj joven, sumajta tʼukuriyta yachanña, Diosmanpis kausayninta qonña chayqa, may sumaj kanman bautizakunan (Pro. 20:7).
¿Imaynatá reparanchej uj runa sumajta tʼukuriyta yachasqanta? Sumajta tʼukurej runaqa “imachus allin, imatajchus mana allin” kasqanta sutʼita reparan, nitaj ashkha watasniyojpunichu kanan tiyan (Heb. 5:14). Sumajta tʼukurej runaqa imachus allin kajta sutʼita reparaytawan, chayta tukuy sonqo ruwan. Chantapis sajra imasta mana ruwananpaj kallpachakun, nitaj necesitanchu pillapis allin kajta ruway ninanta. Qan bautizakunki chayqa, allin kajta ruwanaykipaj kallpachakunayki tiyan, mana tatasniykiwan chayri waj runaswan kashaspapis (Filipenses 2:12 kikinchay).