4 Yachaqana

¿Imaraykutaq tatasniy divorciakurqanku?

Divorciasqa mamapta warmi wawan, nin: “Yuyarini tatay wasimanta ripusqanta. Imachus pasachkasqantataq mana entiendeyta atirqaykuchu. Mamayqa jawapi llamkʼayta qallarinan karqa, ñuqaykutaq wasipi sapitallayku qhipakuq kayku. Wakin kutiqa ventana chaypi, tiyakuq kayku, tapunarikuspa, ‘¿mamanchikpis saqirpallawanchiktaqchu, imataqrí?’, nispa”.

TATAS divorciakusqankuqa, wawasta llakichin, chay llakiywantaq wawasqa kawsanku. Wawasqa, tatasninku divorciakusqankumanta paykunapis juchayuq kankumanjina sientekunku, pʼinqakunku, phiñakunku, saqisqa kanankumanta manchachikunku, mayta phutikunku ima, astawanpis vengakuyta munanku.

Manaraq unaychu tatasniyki divorciakunku chayqa, ichapis qamqa llakisqaraq kachkanki. Chaywanpis Ruwawaqninchikqa munarqa tataykiwan, mamaykiwan ima, uywasunankuta (Efesios 6:1-3). Kunantaq, munasqa tatayki chayri mamayki ripun chayqa, mana yachakuyta atichkankichu. Pablo 7 watitayuq kachaptin, tatasninqa divorciakusqanku, chayrayku manchay llakisqa nin: “Ñuqaqa, tatayta munakurqani, paywanpunitaq kayta munaq kani. Divorciakuspataq tatayqa, mamayman saqirpawarqayku”.

¿Imaraykutaq divorciakunku?

Tatasqa, ima chʼampayninkutapis sumaqta pakanku. Lynn wawitallaraq kachkaptin, tatasninqa divorciakusqanku, paytaq nin: “Mana yuyarinichu tatasniy maqanakusqankuta, ñuqaqa allinta kawsasqankuta yuyarqani”, nispa. Wakin waynas, tatasninkuta chʼaqwaqta rikuspapis, mana yuyarqankuchu divorciakunankuta.

Wakin kuti casarasqas divorciakunku, qusa chayri warmi khuchichakusqanrayku. Diostaq saqin khuchichakuqpa, warmin chayri qusan, paymanta divorciakunanta (Mateo 19:9). Wakin kuti, ‘rabiakuy, qhaparqachay, runap contranta saqra parlay’ ima, casarasqasta maqanakuyman apanman, chayraykutaq qhari chayri warmi divorciakuyta munanman, kawsaynin, wawasninpata ima, peligropi kasqanrayku (Efesios 4:31).

Wakin kuti casarasqas divorciakunku phiñanakuy kaptillan. Chay phiñanakuyta allinchanankumantaqa, qusa chayri warmi allinnillanta maskʼasqanrayku divorciakun, mana ‘kusisqachu kawsani’ chantapis ‘mana munakuniñachu’, nispa. Kaytaq Diospaqqa, mana allinchu, imaraykuchus payqa ‘tʼaqanakuyta chiqnin’ (Malaquías 2:16). Jesusqa nillarqataq, wakin casarasqas divorciakunankuta, qusan chayri warmin cristianoman tukuyta munasqanrayku (Mateo 10:34-36).

Tatasniyki imaraykuchus divorciakuchkasqankuta mana willasusqankuqa chayri pisillata sutʼinchasusqankuqa, mana ninayanchu, mana munakususqankuta.a Ichá sunqunku nanasqa kasqanrayku, mana chaymanta parlayta munankumanchu (Proverbios 24:10). Chantapis, ichá mana atillankuchu, pantasqankumanta sutʼinchayta, pʼinqakusqankurayku.

¿Imatá ruwawaqri?

Tatasniykiwan maykʼaqchus llakiyniykimanta allinllawan parlayta atisqaykita qhaway (Proverbios 25:11). Divorciakunankumanta parlasqanku, llakichisusqanta, mana entiendesqaykita ima, willay. Ichá sutʼinchasunkuman. Mana sutʼinchayta munasunku chayqa, ama willasunankutapuni maskʼaychu. ¿Manachu Jesuspis, mana entiendeyta atina yachayta discipulosninmanta pakarqa? (Juan 16:12.) Chayrayku tatasniykipis wakin kuti, mana tukuy imatachu sutʼinchasunqanku.

Imallamantapis tatasniyki divorciakusqankuqa, paykunapta chʼampayninku, manataq qamwanchu. Wallerstein Kelly waturiqkunaqa, 60 divorciakuqkunata waturisqankumanjina, divorciakusqankumanta qusanta, warminta, amigonta, parientesninta, patronninta ima, juchachasqankuta reparasqanku. Chantapis, “divorciakuq tatasmanta, ni mayqin wawasninkuta juchachasqankuta”, reparallasqankutaq. Arí, tatasniykiqa munakullasunkupuni.

Llakiyniykitaqa tiempo pasasqanmanjina qunqapunki

‘Juk tiempo jampinapaq’, tiyan (Eclesiastés 3:3). Imaynatachus, juk tullu pʼakikusqanchik, semanaspi chayri killaspi sanoyapun, ajinallatataq tiempo pasasqanmanjina llakiyniykimantapis qunqapunki.

Wallerstein, Kelly ima, waturisqankumanjina ninku: “Tatas divorciakusqakumanta pisi watasmanqa, tataspa, wawaspa ima, manchachikuyninku, phutiyninku, iskaychasqajina sientekusqankupis, chinkapusqanta”. Wakin yachayniyuq runasqa, yuyasqankumanjina ninku, tukuy chay llakiykuna 3 watallapi chinkapusqanta. Ichá qampaq kay 3 wataqa achkha tiempo, chaywanpis watiqmanta allinta kawsakunaykipaqqa, tukuy imaraq pasanan tiyan.

Ñawpaqtaqa, watiqmanta familiaykipi kusisqa kawsakuyta maskʼanaykichik kanqa. Chantapis tatasniyki llakiyninkuta qunqanankupaqqa, tiemporaq pasanan tiyan. Llakiyninkumanta qunqapuspataq yanapayta atisunqanku. Pisimanta pisitaq watiqmanta kusisqa kawsakunki.

Rey Salomón nin: “Ama imamantapis tapukuychu: Imajtintaj ñawpa tiemposqa kay tiemposmanta nisqaqa aswan allin karqa?, nispa. Chay jina tapukoyqa mana yachayniyojpatachu”, nispa (Eclesiastés 7:10). Ñawpa tiempota aswan sumaqtajina qhawasqaykiqa, mana saqisunqachu kusisqa kawsakuqta. ¿Imaynatá tatasniyki niraq divorciakuchkaspa kawsaq kanku? Antonia nin: “Maqanakullaqpuni kanku, chantapis qhapariykunakuq kanku”. Ichá kunanqa mana kaykunata uyarinkiñachu.

‘¿Watiqmanta jukchaykuymanchu?’

Wakin waynas, sipaskuna ima, tatasninkuta watiqmanta jukchaykuyta yuyanku. Ichá chayllapipuni tʼukurinku, tatan chayri maman wakwan casado kaptinñapis.

Tatasniyki divorciakusqankuta mana creesqaykiqa, ni imapi yanapasunqachu. Ichapis waqasqayki, tatasniykita watiqmanta allinyakapunankuta nisqayki, imatapis ruwasqayki ima, qhasillapaq kanman, imaraykuchus, tatasniykita jukchaykullaypipuni tʼukurisqaykiqa, qamllata llakichisunqa (Proverbios 13:12). Salomón nirqa, ‘maskʼayta saqinapaq juk tiempo’ kasqanta (Eclesiastés 3:6). Tatasniyki, divorciakusqanku mana juk tiempollapaqchu kasqanta yuyasyaykiqa, llakiyniykita atipanaykipaq, ñawpaqman lluqsinaykipaq ima, yanapasunqa.

Tatasniykita entiendenaykipaq kallpachakuy

Llakichisusqankurayku, ichá tatasniykipaq phiñasqa kachkanki. Juk wayna llakiyninmanta nirqa: “Tatasniyqa, allinnillankuta maskʼarqanku. Chay ruwasqankuwan, llakichinawankumantataq ni yuyallarqankupischu. Paykunallapi astawanqa yuyarqanku”. Chay nisqaykiqa, ichá chiqa. Chaywanpis juk runa, phiñakuspa, llakikuspa ima, ¿ñawpaqman rillanmanpunichu, mana ñakʼarispa?

Biblia nin: “Qankunamanta wijchʼuychej tukuy jaya sonqo kayta, phiñakuyta, rabiakuyta [...] Manachayqa ujkuna ujkunawan kʼachas kaychej, khuyakuyniyojtaj. Sapa uj perdonanakuychej”, nispa (Efesios 4:31, 32). ¿Imaynatá tatasniykita perdonawaq sunquykita nanachisusqankumanta? Juchasapa kasqankupi yuyaspa, imaraykuchus tatasniykipis juchasapa kasqankurayku, “Diospa jatun kaynimpa kʼanchayninta mana taripayta atinkuchu” (Romanos 3:23). Chayta reparasqaykiqa, maychus kasqankumanjina munakunaykipaq yanapasunqa.

Imaynachus sientekusqaykita willay

Juk waynata waturisqaykumanjina, niwayku: “Tatasniy divorciakusqanku, imaynatachus llakichiwasqanmanta ni piwanpis parlanichu”, nispa. Qallariypiqa, tatasnin divorciakusqankumanta allinta willachkallawarqayku, chaymantataq pisimanta pisi, imachus sunqunpi kasqanta, waqarikuspa willawarqayku. Willawaykutaq may unayña sunqunpi jallchʼasqa llakiyninmanta. Mana yuyasqachu chayjina llakiywan parlananta, chayrayku nirqa: “Kaymanta parlayqa mayta yanapawan”, nispa.

Llakiyniykita sunqullaykipi jallchʼanaykimantaqa, pipichus atienekusqaykiman willariy. Tatasniykimanpis imaynatachus sientekusqaykita, llakikusqaykita, imatachus manchachikusqaykita ima, willariy (Proverbios 23:26, kikinchay). Sumaq wakichisqa cristianospis, yanapayta atisunkuman. Keithpa, tatasninqa divorciakusqankurayku, payta mana yanapayta atirqankuchu. Chaywanpis payqa yanapata tarirqa. Paytaq nin: “Qutuchakuymanta cristianosqa familiay karqanku”, nispa.

Chantapis, Jehovamanta yanapata mañakuwaq, imaraykuchus payqa ‘uyarin mañakusqanchikta’ (Salmo 65:2). Pablo yuyarikun, imachus payta yanapasqanta, tatasnin divorciakusqankumanta llakiypi kachkaptin; pay nin: “Mana saykʼuspa Diosmanta mañakurqani, Diostaq ñuqapaqqa ñawisniywanpis rikuchkaymanjina karqa”, nispa.

Ñawpaqman rillaypuni

Tatasniyki divorciakusqankurayku ichapis kawsayniykiqa manaña ñawpaqjinachu kanqa. Chaytaq mana ninayanchu llakisqallapuni kawsakunaykita. Biblia yuyaychawanchik: “Ima ruwanallapipis ama qhellas kaychejchu”, nispa (Romanos 12:11). Arí, llakisqa, phiñasqa, sunqu nanasqa qhipakunaykimantaqa, ñawpaqman rillaypuni. Tareasniykita ruwanaykipi yuyay. Ima ruwaykunachus kusichisusqanta maskʼallaypuni. Chantapis ‘Señorpa ruwayninpi may achkhata llamkʼallaypuni’ (1 Corintios 15:58, Dios Parlapawanchej).

Tiempo pasasqanmanjina, llakiyniykita atipanaykipaq kallpachakunayki kanqa. Jinata ruwaspa, mana tukuy kawsayniykipichu llakikunki, tatasniyki divorciakusqankupi tʼukuspa.

[Sutʼinchaynin]

Tʼukurinapaq tapuykuna

◻ Imaraykuchus, wakin tatas divorciakusqankuta, ¿niwaqchu?

◻ Tatasniyki divorciakusqankumanta, ¿imaraykutaq mana sutʼinchayta munasunkumanchu? ¿Imatá ruwawaq mana sutʼinchayta munasuptinku?

◻ ¿Imaraykutaq, ñawpa tiempota astawan sumaqtajina qhawasqayki mana allinchu, chantapis tatasniykita watiqmanta jukchaykuypi tʼukurisqaykipis?

◻ ¿Imatá ruwawaq tatasniyki divorciakusqankumanta llakiyniykita atipanaykipaq?

◻ Tatasniykipaq phiñasqa kaspa, ¿imatá ruwawaq?

[36, 37 paginaspi recuadro]

‘¿Manañachu kusisqa kawsakusaq, tatasniy divorciakusqankurayku?’

Wakin waynasqa, tatasninku divorciakusqankurayku, manaña allintachu kawsakunku. Wakintaq, mana yachaywasimanpis riyta munankuñachu. Wakinkunataq tatasninku divorciakusqankurayku, paykunawan pagachikuyta munaspa, mana allinta kawsayta qallarinku. Denny nin: “Tatasniy divorciakusqankuqa, mayta llakichiwarqa. Yachaywasipipis chʼampaykunasniyuq kayta qallarirqani, juk watatataq qhipakuni. Compañerosniypaqtaq asikunankupaq karqani, chantá maqanakuykunapipis chhapukullarqanitaq”.

Yuyasqaykimanjina ichá chayta ruwanki, tatasniyki qammanta yuyarikusunankupaq. Chayta ruwaspa, ¿imatá tarinki? ¿Manachu qamlla astawan llakikunki chantá tatasniykitapis llakichillankitaq? Chiqamanta pichus mana allinta kawsayta qallariqqa, astawan ñakʼarin (Gálatas 6:7). Tatasniyki qammanta mana yuyarikusqanku, mana munasqankuraykuchu kasqanta entiendenaykipaq, paykunapis ñakʼarichkasqankuta entiendenaykipaq ima, kallpachakuy. Dennyp maman nin: “Mana ni jaykʼaq yuyarqanichu wawasniymanta mana yuyarikunayta. Divorciakuytawankamaqa, iskaychasqajina kachkarqani, ni imata ruwayta atirqanichu, nitaq wawasniytapis yanapayta atirqanichu”.

Bibliapi, kay Hebreos 12:13 pʼiti niwanchik: “Chaki ñankunata cheqanchaychej, cojopis mana astawan chʼutachikunampaj”, nispa. Tatasniyki mana jasutʼisuptinkupis, ¿allinchu kanman mana allinta kawsanaykiqa? (Santiago 4:17). Qam sapaykimanta allinta kawsayta yachakuy, imachus ruwanasniykitataq juntʼay (1 Corintios 9:27).

Chantapis ama sapallaykimantaqa, imatapis usqhayllata akllaychu; wasimanta ripuytajinaqa. ‘Yuyaqniyuq runaqa allintaraq qhawakun maynintachus rinanta’ (Proverbios 14:15). Tatasniyki llakiyninkupiraq musphaykachachkasqankuta reparaspa, nitaq yanapasunankupaqjinachu kachkanku chayqa, allin kanman qammanta astawan kuraq amigoykiwan parlarinayki, imatachus ruwayta munasqaykimanta.

Chaywanpis, ichá llakikuyta qallarillankitaq, imaynachus qhipaman kawsayniyki kananmanta. Tatasniykita, qhariwarmijina mana allinta kawsasqankuta rikusqaykiqa, mana ninayanchu, qampis paykunajina, maykʼaqllapis casaraspa mana allinta kawsanaykitaqa. Qamqa jukjina runataq kanki, tatasniyki qhariwarmijina mana allinta kawsasqankuqa, mana ninayanchu qampis paykunajina kawsanaykita, imaraykuchus, qusaykiwan chayri warmiykiwan Bibliap nisqanmanjina ruwankichik chayqa, qhariwarmijina kusisqa kawsakunkichik.

Chantapis, ichá kunanqa llakikunaykiña kanqa mikhunamanta, pʼachamanta, qullqimanta ima, tatasniykillawanraq kachkaspaqa, ichá chaykunamanta mana llakikurqankichu. Chaywanpis, tatasqa divorciakuytawankamapis, wawasninkuman imatachus necesitasqankutaqa qunkupuni, mama llamkʼayta maskʼanan kaptinpis. Chaymanta parlaspa juk libro Surviving the Breakup (Divorciakuspapis, ¿imaynatá ñawpaqman lluqsinkuman?) sutichasqa, nin: “Qusa warminmanta divorciakuspaqa, wakwan casarakuspataq, wawasninpaq qhipa warminpaq ima llamkʼanan tiyan, chaytaq ninayan, kapusqallankuwan kawsakuyta yachakapunankuta”.

Chayrayku, ichá manaña ñawpaqjinañachu tukuy ima munasqayki kapusunqa, chaywanpis chay kawsayman yachakapunayki kanman. Biblia nin: “Kay pachamanqa mana imayoj jamorqanchej, jinallataj ni imata kaymanta apasunchu. Chayrayku mikhunayoj, pʼachayoj kaspaqa, chaywan sonqo juntʼasqa kakunanchej”, nispa (1 Timoteo 6:7, 8). Ichá yanapayta atiwaq, imaynatachus familiapi qullqi apaykachakunanpaq. Astawanpis, yuyariy Jehovaqa “wajcha wawaspa Tatanku” kasqanta (Salmo 68:5). Jehovaqa mana ni imamanta usunaykita munanchu.

Profeta Jeremías nin: “Uj runapajqa allimpuni wayna kasqanmantapacha kasukoj kananqa [“ima ñakʼariytapis atipayta yachananqa”, NM]” (Lamentaciones 3:27, Qheshwa Biblia). Tatas divorciakunku chayqa, wawaspaqqa mana ni ima ‘allin’ kanchu. Chaywanpis, jinapi kawsaspa, yachakunku imatapis ruwayta, allinta tʼukuriyta ima.

Juk waturiq, Judith Wallerstein nin: “Divorciasqa tatasniyuq, waynuchus, sipaskuna ima, wiñay tukusqa runasjina yuyayta qallarirqanku, tatasninkuta, divorciakusqankuta rikuspa, kawsayninkupi mana tatasninkujina pantanankupaq”.

Tatasniyki divorciakusqankutaqa, mana qunqayta atillankichu, chaywanpis qamllamantaña kachkan, pisimanta pisi chay llakiyniykita qunqanayki.

[35 paginapi dibujo/foto]

Wawaspaqqa, tatasninku divorciakusqanku may jatun llakiy

[38 paginapi dibujo/foto]

Ñawpa tiempota sumaqtajina qhawasqaykiqa, llakichillasunqa