Llakisqa kaqta, ¿imaynatá yanapasunman?
ÑUQANCHIKQA sunqunmantapacha, amigosninchikpa chayri parientesninchikpa familiankumanta pillapis wañupuptin: “Imapipis yanapasunayta munanki chayqa, willariway”, nispa ninchik. Yanapanapaqtaq tukuy imata ruwasunman. Chaywanpis, ¿llakisqa kaq: “Yanaparinawaykita munani”, nispachu waqyawanchik?, ichá wakin kutilla waqyariwanchik. Llakisqa kaqta sunquchariyta, yanapariyta ima, munaspaqa, ñuqanchik kikinmanta imapipis yanapariyta maskʼananchik tiyan.
Biblia nin: “Maychus tiempompi uj palabrata nisqaqa qolqewan tʼikanchasqa qori manzana jina”, nispa (Proverbios 15:23; 25:11). Llakisqa kaqta sunquchanapaq imatachus ninanchikta, ruwananchikta, chantá imatachus mana ninanchikta, ruwananchikta ima, sumaqta yachana tiyan. Kunanqa, Bibliap nisqanmanjina, imatachus llakisqa kaqta yanapanapaq ruwanamanta, sutʼincharisunchik.
¿Imatá ruwawaq?
Uyariwaq: Santiago 1:19 pʼiti nin: “Uyariyta yachaychej”, nispa. Llakisqa kaqta sunquchawaq, uyariyta yachaspa. Ichá payqa, wañupuqmanta, imaynatachus, ima unquywanchus wañupusqanta chayri imaynachus pay sientekusqanta willariyta munasunkiman. Jina kaptintaq tapuriy: “¿Wañupuqmanta parlariyta munawaqchu?”, nispa. Willasuytachus manachus akllanantataq saqiy. Juk wayna, tatan wañupusqanmanta yuyarikuspa nin: “Imaynatachus tatay wañupusqanmanta tapuriwasqanku, kʼachamantataq uyariwasqankuqa, mayta sunquchawarqa”, nispa. Chayrayku llakisqa kaqta, mana tapurisusqanman imaynatachus kutichinaykipi chayri ima allinchaytachus llakiyninman qunaykipi tʼukurispalla, pacienciwan, kʼachamanatataq uyariy. Imatachus willarikuyta munasusqantataq saqiy.
Sunquchariwaq: Familiankumanta pillapis mana wañupunanpaq, atisqanmanjina tukuy imata ruwasqanta, niy (manachayri sunquchanaykipaqjina chiqamanta tukuy imata ruwasqanta nillawaqtaq). Llakisqa kaqtaqa, familianchikmanta pillapis wañupuptin, llakikunchikpuni, phiñakunchikpuni chayri ñuqanchik kikin juchachakunchikpuni nispa, sunquchay. Chantá wakkuna imaynatachus llakiyninkuta atipasqankumanta willarillaytaq. Proverbios 16:24 pʼiti nin: ‘Kʼacha parlayqa cuerpota jampin’, nispa (1 Tesalonicenses 5:11, 14).
Yanapariwaq: Ama, ñawpaq pʼunchaykunalla amigosnin chayri familiaresnin rikunallankutaqa, yanaparinaykita niychu, manaqa sapa atispa yanaparillaypuni. Ajinamanta, amigoyki “llakiypi” kachkaptin, juk chiqa ‘kawsaqijina’, amigoykip qayllanpi kasqaykita rikuchinki (Proverbios 17:17). Teresea, wawitan autowan saruchikuspa wañupusqanmanta, nin: “Familiaresniykuqa, wasiykupi sapa chʼisi mana sapallayku sientekunaykupaq tukuy niqman pusawaq kayku. Chaytaq mana anchata llakikunaykupaq yanapawarqayku”. Watas pasasqanmanjina llakisqa kaqqa, casarakusqanku pʼunchay chayamuptin, qusan chayri warmin, ima pʼunchaychus wañupurqa, chay pʼunchay chayamuptin astawan llakikunkuman. Chay pʼunchaykuna sunqucharinaykipaqtaq, chay pʼunchaykunata qillqasqaykiqa may allin.
Ima ruwanapis kaptinqa yanapariy, amataq pay nisunanta suyaychu
Qam kikinmanta yanapariwaq: Wasinpi, ¿imataq ruwana kachkanri? ¿Wawitasnintachu qhawana kachkan? Chayri, ¿parientesninpaqchu juk alojamiento maskʼana kachkan? Llakisqa kaqqa, mana yachanchu imatachus ruwananta, chayraykutaq wakkunata imapichus yanaparinankuta mana niyta atinmanchu. Chayrayku qam kikinmanta, imaschus ruwana kasqanta reparaspa yanaparinayki tiyan, amataq pay yanaparinaykita nisunanta suyaychu (1 Corintios 10:24; kay 1 Juan 3:17, 18, kikinchay). Juk warmi, qusan wañupusqanmanta nin: “Achkha runas: ‘Ima ruwanapis kaptinqa willariway’, nispa niwarqanku. Chaywanpis juk amigayqa mana tapuwaspalla, cuartoman yaykuytawankama, cama sabanasta tʼaqsayta qallarirqa, mayqintachus qusay wañupuchkaspa chʼichicharqa chayta. Wak amigaytaq, juk baldepi yakuta japʼiytawankama, maypichus chakista pichakuq kayku, chayman qusay lansaykusqanta pichayta qallarirqa. Qusay wañupusqanmanta niraq juk killa kachkaptintaq, qutuchakuymanta juk anciano, herramientasnin japʼirisqa, llamkʼananpaqjina pʼachallisqa, wasiyman jamuspa niwarqa: ‘Imapis allinchana kanpunichá’, nispa. Wasi punkuta, wak imastawan allinchapuwasqanmantataq, mayta agradeceni” (Santiago 1:27, kikinchay).
Wasiykiman waqyariwaq: Biblia nin: ‘Ama qunqaychikchu wasiykichikman waqyarikuyta’, nispa (Hebreos 13:2). Llakisqa kaqta wasiykiman waqyariytaqa ama qunqaychu. Maykʼaqllapis wasiyman jamullanki ninaykimantaqa, chay hora, chay pʼunchay jamunki, nispa niy. Mana jamunanta nisuptintaq, ama saqirpariychu, jamunanpaq nillaypuni. Ichá mana wasiykiman jamuyta munanmanchu, llakiyninmanta willachkaspa, waqayta qallarinanta manchachikusqanrayku. Chantá, ichá mana allinchu sientekunman wakkunawan kachkaspa chayri wakkunawan mikhunata mikhurichkaspa. Lidiamanta yuyarikuy, payqa wasinman Lucasta, chantá wakkunata ima waqyarirqa. Chayrayku Lucas, nirqa: “Ajinamanta munajta mana munajta wasimpi qhepachiwarqayku”, nispa (Hechos 16:15).
Pacienciawan, kʼachamantataq uyariwaq: Llakisqa kaq imatapis nisqanmanta, ama mancharikuychu. Ichá phiñasqa chayri pay kikin juchachakuchkasqanta, yuyarikuy. Qamwan rabianta pagachikusuptinqa, mana phiñakuspalla pacienciawan kʼachamantataq, entiendenayki tiyan. Biblia nin: “Chayrayku kay imaswan pʼachawan jina pʼachallikuychej: Khuyakuywan, kʼacha kaywan, llampʼu sonqo kaywan, mana phiñakoj kaywan, pacienciawan ima”, nispa (Colosenses 3:12, 13).
Juk cartata qillqawaq: Wakinqa, llakisqa kaqman juk cartata apachiyta mana allinpaqchu qhawanku, llakisqa kaqta mana sunquchananta yuyasqankurayku. ¿Nisqankujinachu kanman? Cindyqa, maman cancerwan wañupusqanmanta nin: “Amigayqa, juk kʼacha cartitata apachimuwarqa, chaytaq mayta sunquchawarqa, imaraykuchus sapa kuti, kutin kutinta ñawiriq kani”. Sunquchanapaq cartaqa, sunqumantapacha ‘pisi’ palabrasllawan qillqasqa, kanan tiyan (Hebreos 13:22). Chay cartapitaq, payrayku llakikusqaykita, wañupuqmanta yuyarikusqaykita chayri imaynatachus qamtapis llakichisusqanta, niyta atiwaq.
Llakisqa kaqwan Diosmanta mañakuwaq: Paywan, paypaqtaq Diosmanta mañakuytaqa ama pisipaq qhawaychu. Biblia nin: “Cheqan runaj tukuy sonqo mañakuynenqa sinchʼi atiyniyojmin”, nispa (Santiago 5:16). Payrayku Diosmanta mañapusqaykita uyarispaqa, manaña pay kikin juchachakunanpaq yanapanman (Santiago 5:13-15, kikinchay).
¿Imatá mana ruwanaykichu tiyan?
Hospitalman risqaykiqa, llakisqa kaqkunata sunquchanman
Ama paymanta karunchakuychu, mana imatachus ninaykita chayri ruwanaykita yachasqaykiraykullaqa: Ichá, ‘payqa sapallan kayta munachkan’, nispa yuyasunman. Ichá mana yuyaychakuspalla imatapis ninanchikmanta chayri ruwananchikmanta manchachikusqanchikrayku karunchakunchik. Chaywanpis amigosnin, familiaresnin chayri cristianos karunchakunku chayqa, ichá payqa astawan llakikunman, sapayakunmantaq. Sunqumantapacha pisi palabrasllawan imatapis nisqanchik, ruwasqanchik ima, aswan allin (Efesios 4:32). Paypaq qayllallanpipuni kasqaykiqa yanapallanmantaq (Hechos 28:15, kikinchay). Tereseaqa, wawitan wañupusqan pʼunchaymanta yuyarikuspa nin: “Wawitayku wañupusqanmanta juk horanman, tukuy amigosniyku, qutuchakuymanta ancianos, warmisninku ima, hospitalpi ñuqaykuwan kachkarqanku. Wakin warmisqa chukchankuta kʼachanchakunankuta saqiytawan jamurqanku, wakintaq llamkʼayman rinankupajina pʼachallisqas jamurqanku. Paykunamanta wakintaq, imatachus ninawaykuta mana yachasqankuta niwarqayku, chaymanta nisqaqa, paykuna kikin ñuqaykuwan kasqanku, astawan sumaq karqa”.
Ama niychu waqayta saqinantaqa: Ichá mana yuyaychakuspalla ‘amaña waqaychu’, nisunman. Chaywanpis ichá waqananqa, aswan allin kanman. Katherine, qusan wañupusqanpi, tʼukurispa nin: “Llakisqa kaq, sunquchakunanpaq waqananqa aswan allinsina”, nispa. Ama imayna llakisqachu kachkasqaykita yachani, nispaqa niychu. Amataq wakkunata, mana llakichinaykiraykuqa, llakiyniykita pakaykuychu. Biblia nin: ‘Waqaqkunawan waqaychik’, nispa (Romanos 12:15).
Amataq manaraq wakichisqa kachkaptin, wañupuqpa imachus kapusqasninta chinkachinanta niychu: Ichá, llakisqa kaq llakiyninta atipananpaq, wañupuqpa tukuy ima kapusqanta manaña wañupuqta yuyarinanpaq chinkachinan kasqanta yuyasunman. Wakinqa: “Llakisqa kaq, ñawisninwan mana rikuspaqa, manaña llakikunqanchu”, nispa ninku. Llakisqa kaqqa, llakiyninta atipananpaq achkha tiempota necesitan. Jacobta, wawan Joseta saqra animalkuna wañuchisqanta creechisqankurayku, imaynatachus llakikusqanta, Biblia sutʼinchawasqanchikta, yuyarikuy. Wawanpa pʼachasninta yawarllata rikuytawankama, unayta llakikurqa. “Tukuy churisnin, ususisnin ima payta sonqochayta munarqanku, paytajrí mana imaynapi sonqochakuyta aterqachu.” (Génesis 37:31-35.)
Amataq: ‘Wak wawitayki kapullasunqa’, niychu: Juk mama, wawitan wañupusqanmanta yuyarikuspa nin: “Wak wawitay kapunawanta niwasqankuqa mayta phiñachiwaq”. Ichá chaytaqa allinninrayku ninkuman, chaywanpis chay nisqankuqa, tataspa sunqunta juk ‘espadajina tʼuqsinman’, imaraykuchus wañupuq wawitankup cuentamanta wak wawitan kapuptinqa, mana kikinchakunmanchu wañupuq wawitanwan (Proverbios 12:18). Imaraykuchus sapa juk wawitaqa jukjinataq.
Amataq sapa kutiqa, wañupuqmanta mana parlanayki kasqantaqa yuyaychu: Juk mama, wañupuq wawanmanta yuyarikuspa nin: “Achkha runasqa mana wawaypa sutillantapis uqhariqchu kanku, nitaq Jimmy wawaymanta parlaqchu kanku. Chaytaq llakichiwaq”. Wañupuqmanta parlaptinqa, mana sapa kutichu wak imasmanta parlayta qallarinayki tiyan. Llakisqa kaqta, wañupuqmanta parlariytachus, manachus munasqanta tapuriy (Job 1:18, 19 y 10:1, kikinchay). Wakinqa, amigosninku, wañupuqpa kʼacha kaykunasninmanta parlaqta uyarispa, mayta agradecenku (Hechos 9:36-39, kikinchay).
Amataq: ‘Jinapuni kanan karqa’, niychu: Ñakʼarinanmanta wañupusqan, allin kasqanta niyqa, ni imapi ‘pisi sunqu kaqkunata’ yanapanchu (1 Tesalonicenses 5:14). Juk sipas, maman wañupusqanmanta yuyarikuspa nin: “Wakinqa: ‘Kunanqa manaña ñakʼarichkanchu’, chayri: ‘Sunqu tiyasqa kakuchkan’, nispa niwarqanku. Ñuqataq mana chaytachu uyariyta munarqani”. Jinata nisqanku, llakisqa kaqta, mana anchata llakikunan kasqanta chayri mana anchata llakikunanpaqjinachu kasqanta yuyachinman. Chaywanpis, wañupuqta anchata faltachasqanrayku ichá may llakisqa kachkan.
Amataq: ‘Imayna llakisqachus kachkasqaykita yachani’, niychu: Imaraykuchus, mana allinta yachankichu imaynachus kachkasqanta. Qampa wawitayki mana wañuptin, tatas, wañupuq wawitankumanta imayna llakisqachus kachkasqankuta, ¿imaynatá entiendenki? Wawitayki wañuputinpis, mana tukuy tataschu qamjina llakikusqankuta reparanayki tiyan (Lamentaciones 1:12, kikinchay). Imaynatachus llakiyniykita atipasqaykimanta willarisqaykiqa, ichá llakiyninta atipananpaq yanapanman. Juk mama, wawitan wañupusqanmata llakisqa kachkaspa, wak mamawan parlarisqan, llakiyninta atipananpaq yanapasqanta, nisqa. Kay mama nin: “Kay warmiqa, mana ‘imaynachus kachkasqaykita yachani’ nispachu, wawitan wañupusqanmanta willariwarqa. Manaqa imaynatachus pay llakiyninta atipasqanta niwarqa, chay niwasqantaq ñuqa kikin tʼukurinaypaq yanapawarqa”.
Llakisqa kaqta yanapanapaqqa, allin yuyaywan khuyakuyninchikta, munakuyninchikta ima, rikuchinanchik tiyan. Amataq yanapaykita necesitani nisunanta suyaychu, nitaq ‘imapitaq yanapaykiman nispallachu’ niychu, manaqa qam kikinmanta “ima ruwanapipis” yanapariy.
Biblia, wañupuqkuna kawsarimunankumanta yachachisqan, ¿imaynataq kanqa? Qampaq, wañupuqpaq ima, ¿imatá chay ninayan? Wañupuqkuna kawsarimunankutapuni, ¿imaynatá yachasunman? Kay tapuykunaman kutichinanchikraq kachkan.