¿Pikunataj kanku qanchis kurajkuna, pusaj sumachaj runas?
“Kachasunchej paykunaj contrankupi qanchis kurajkunata [chayri michejkunata], pusaj sumachaj runastataj.” (MIQ. 5:5.)
1. ¿Imaraykutaj Israelmanta Siriamanta reykuna imatachus ruwayta munasqanku qhasillapaj kanman karqa?
JESÚS niraj jamushajtin 762 chayri 759 watas chay chaypi, Israelmanta reywan chantá Siriamanta reywan, Judaj contranpi oqharikorqanku. ¿Imaraykú? Jerusalenta japʼikapuyta munasqankurayku, rey Ajazpa cuentanmantataj wajta churayta munasqankurayku, ichapis mana Davidpa mirayninmantachu (Isa. 7:5, 6). Chaywanpis mana atinkumanchu karqa. Imajtinchus, Jehovaqa Davidpa mirayninmanta kajta wiñaypaj kamachinanpaj churananta nerqa, nisqantaj juntʼakunpuni (Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16).
2-4. 1) ¿Imaynatataj Isaías 7:14, 16 nisqan Jesús niraj jamushajtin juntʼakorqa? 2) ¿Imaynatataj Jesuspa tiemponpi juntʼakullarqataj?
2 Chay reyes Judaj contranpi maqanakuyta qallarishajtinkoqa atipanankupaj jina kasharqanku. Imajtinchus, uj pʼunchayllapi Ajazpa 120.000 wapu runasninta wañuracherqanku, chaykunamanta ujnintaj “reypa churin” Maasías karqa (2 Cró. 28:6, 7). Jehovatajrí chayta qhawamusharqa. Chayrayku Davidman nisqanta yuyarikuspa, Judapi tiyakojkunata sonqochananpaj profetan Isaiasta kacharqa.
3 Isaías nerqa: “Qhawariychej, qharej mana chayasqan sipas wijsallikonqa, nacechikuspataj, wawanta Emanuelta sutichanqa. [...] Wawa manaraj yuyayninman chayashajtin, [Israelmanta, Siriamanta] manchachikushanki, chay reyespa nacionninkoqa saqerparisqa kanqa”, nispa (Isa. 7:14, 16). Isaías Emanuelmanta parlasqanqa Mesías nacekusqanpi juntʼakusqanta nisunman (Mat. 1:23). Chaywanpis chay iskay reyesqa Jesús Jallpʼapi kashajtin mana Judaj contranpi oqharikorqankuchu. Chayrayku, Emanuelmanta imatachus nisqanqa Isaiaspa tiemponpichá ñaupaj kutirayku juntʼakorqa.
4 Profeta Isaías chayta nisqanmanta pisi tiemponmanqa warmin wijsallikorqa, uj qhari wawitataj nacechikorqa, pitachus Maher-salal-hasbaz nispa suticharqanku. Isaiasqa chay wawamantachá “Emanuel” nispa parlasharqa.a Jaqay tiempopeqa uj wawa nacekojtin, ichapis imata yuyarinankupaj uj sutita churaj kanku. Chaywanpis tatasnin, familiaresnin ima waj sutiwantaj rejsej kanku (2 Sam. 12:24, 25). Chaywanpis mana yachakunchu Emanuel sutiwan Jesusta sutichasqankutaqa (Isaías 7:14; 8:3, 4 leey).
5. ¿Imapitaj Ajaz pantarqa?
5 Israelwan Siriawan Judaj contranpi oqharikushajtinkoqa, Asiriapis oqharikuyta munasharqa. Isaías 8:3, 4 versiculospeqa atiyniyoj gobierno Asiria, niraj Judaj contranpi oqharikushajtin “Damascoj qhapaj kayninta, Samariaj tukuy imasnintawan” apakapunanta nerqa. Ajaztaj Isaiasnejta Dios willarqa chaypi atienekunanmantaqa asirioswan uj tratota ruwarqa. Chaynejta, Judapi tiyakojkunaqa aswan qhepaman ñakʼarerqanku (2 Rey. 16:7-10). Rikunchej jina, Ajazqa mana allin michejchu karqa. Noqanchejpis kayta tapurikunanchej kanman: “¿Jatun imasta ajllanay kajtin Diospichu atienekuni chayri runasllapichu?”, nispa (Pro. 3:5, 6).
WAJ SUMAJ MICHEJ RIKHURIN
6. ¿Imapitaj mana kikinchu karqa Ezequiaspa kamachiynin, Ajazpa kamachiyninwan?
6 Rey Ajazqa Jesús niraj jamushajtin 746 watapi wañuporqa, cuentanmantataj wawan Ezequías Judapi kamachiyta qallarerqa. Chay kuteqa runas wajchas kasharqanku, niñataj Jehovata yupaychasharqankuchu. ¿Imatá Ezequías ruwanman karqa? ¿Watejmantachu qhapajyachiyta munanman karqa? Mana. Astawanqa Jehovata munakusqanrayku uj sumaj michej karqa. Chayrayku ñaupajtaqa cheqa yupaychayta watejmanta sayaricherqa, runastataj yanaparqa Dioswan allinyakunankupaj. Imatachus Dios paymanta suyasqanta yachaspataj, chay rato kasukorqa. ¡Paymantaqa mayta yachakusunman! (2 Cró. 29:1-19.)
7. Rey Ezequías levitasta yanapananta nisqan, ¿imaraykutaj sumaj karqa?
7 Ezequiasqa cheqa yupaychayta watejmanta sayarichinankupaj levitas umachananku kasqanta yachaspa, paykunawan tantakorqa, yanapanantataj nerqa. Levitastaj chayta uyarispa kusiymantachá waqarikorqanku. Imajtinchus reyqa kayta nerqa: “Tata Diosqa ajllasorqachej paypa ñawpaqempi kanaykichejpaj, Diospa Templompi imachus ruwanata ruwanaykichejpaj”, nispa (2 Cró. 29:11). Arí, levitasqa runasta yanapananku karqa cheqa Diosta yupaychanankupaj.
8. ¿Imatawantaj Ezequías ruwarqa Judapi tiyakojkuna Jehovaman kutirinankupaj, imataj chayrayku karqa?
8 Ezequiasqa Judapi, Israelpi ima tiyakojkunata wajyarqa Pascua jatun fiestata ruwanankupaj, jinallataj mana Levadurayoj Tʼanta fiestatawan qanchis pʼunchayta ruwanankupaj. Chay kuti may kusiy kasqanrayku, qanchis pʼunchaytawan chay fiestataqa ruwarqanku. Biblia nin jina “sinchʼi kusiypuni karqa Jerusalenpeqa. Israelpa reynin Davidpa churin Salomonpa tiemposninmantapacha mana jaykʼajpis ajinaqa ruwakusqachu Jerusalén llajtapeqa” (2 Cró. 30:25, 26). Chaytaj Judapi tiyakojkunata maytapuni kallpacharqa. Chayrayku 2 Crónicas 31:1 versículo nin: “Chay tukuyta ruwaytawanqa, [...] lanti rumista phirerqanku, Asera lanti kʼullustapis. Lomas patapi lanti yupaychana wasista, altarestawan thuñirarqanku”, nispa. Ajinamanta Judapi tiyakojkunaqa Jehovaman kutiriyta qallarerqanku. Chayta ruwasqankutaj, qhepaman imapichus rikukushajtinku mayta yanapanman karqa.
EZEQUIASQA JEHOVAPI ATIENEKUN
9. 1) ¿Imaynatataj Israelmanta rey ruwayta munasqan kikinpi sayaporqa? 2) ¿Mashkha llajtastataj Senaquerib japʼikaporqa?
9 Isaías nerqa jina asiriosqa Israelta atiparqanku, mayqenchus Judaj patanejninpi tarikorqa. Chay jawa, Ajazpa cuentanmanta wajta churayta yuyakusqan kikinpi sayaporqa. Chaywanpis asiriosqa Judaj contranpiñataj oqharikorqanku. “Ezequiasqa Judapi chunka tawayoj watastaña kamachishajtin, Asiriamanta rey Senaqueribqa Judamanta tukuynin sumaj jarkʼachasqa llajtaspa contrankupi llojsimuspa, chay llajtasta japʼikaporqa”. Yachakusqanman jinataj, Senaqueribqa Judaj 46 llajtasninta japʼikaporqa. Jerusalenpi tiyakuwaj karqa chay, ¿imatataj ruwawaj karqa asirios chay llajtasta ujmanta uj japʼikapushasqankuta yachaspa? (2 Rey. 18:13.)
10. ¿Imaraykutaj Miqueas 5:5, 6 nisqan Ezequiasta kallpachanman karqa?
10 Ezequiasqa asirios qayllapiña kashasqankuta yacharqa. Chaywanpis, tatan Ajaz jina waj nacionpa yanapayninta maskʼananmantaqa Jehovapi atienekorqa (2 Cró. 28:20, 21). Ezequiasqa ichapis profeta Miqueaspa nisqanta yacharqa, pichus asiriosmanta kayta nerqa: “Maypachachus asirios jallpʼanchejman juntʼaykamonqanku, [...] chaypacha, kachasunchej paykunaj contrankupi qanchis kurajkunata [chayri michejkunata], pusaj sumachaj runastataj. Paykunaqa Nimrodpa jallpʼan Asiriata espadawan michenqanku”, nispa (Miq. 5:5, 6). Chayqa Ezequiasta maytachá kallpacharqa. Imaraykuchus Jehovaqa asiriosmanta jarkʼananpaj pisi runasllata kachanman karqa, asiriostaj atipasqa kankuman karqa.
11. Miqueas qanchis kurajkunamanta, pusaj sumachaj runasmanta ima parlasqan, ¿maykʼajtaj astawanpis juntʼakunman karqa?
11 Profeta Miqueas qanchis kurajkunamanta, pusaj sumachaj runasmanta ima parlasqanqa Jesús nacekusqanmanta qhepamanraj astawanpis juntʼakunman karqa. Jesusmin “Israelta kamachejqa. Payqa karqa unaypuni wiñaymantapacha” (Miqueas 5:1, 2 leey). Miqueaspa nisqanqa kay tiempo asiriowan ninakoj, Diospa kamachisninta chinkachiyta munajtin juntʼakunman karqa. ¿Imatataj Jehová Churinnejta ruwanqa chay enemigota atipananpaj? Niraj chay tapuyman kutichishaspaqa imatachus Ezequías asiriosmanta jarkʼakunanpaj ruwasqanta qhawarina, jinallataj imatachus chaymanta yachakusqanchejtapis.
EZEQUÍAS CHʼAMPAYKUNAPAJ WAKICHIKUN
12. ¿Imatataj Ezequiaswan kuraj kaj kamachisninwan Diospa llajtanta jarkʼanankupaj ruwarqanku?
12 Jehovaqa uj chʼampayta mana atipayta atejtinchej yanapawasunpuni. Chaywanpis tukuy atisqanchejtaraj ruwananchejta suyan. Ezequiaspis chayta ruwarqa, payqa “parlanarikorqa kuraj kaj kamachisninwan, soldadosninta kamachejkunawampis”. Tukuyninkumantataj nerqanku “llajta jawapi yaku juturista pʼamparanankuta. [...] Ezequiasqa kallpakuspa, chay llajtaj perqa qʼasasninta perqaykucherqa, mana uj qʼasayoj kanankama. Chay perqa patapi torresta jataricherqa, jawa ladopitaj waj perqatawan ruwacherqa. [...] Ashkha tʼojsina lanzasta, jarkʼakuna escudostawan ruwachillarqataj” (2 Cró. 32:2-5). Rikunchej jina, Jehovaqa Ezequiasnejta, kurajkunanejta, cheqa sonqo profetasnejta ima llajtanta micherqa, jarkʼarqataj.
13. ¿Imatataj Ezequías astawanpis ruwarqa llajtata jarkʼananpaj? Sutʼinchariy.
13 Ezequiasqa mana yaku juturisllatachu pʼampaykucherqa, nitaj llajtaj perqasnillantachu jataricherqa. Payqa sumaj michej kasqanrayku llajtata tantaykorqa, paykunata kallpachananpajtaj nerqa: “Ama mancharikuychejchu, nitaj iskayrayaychejchu Asiriamanta reypa ñawpaqempi, [...]. Noqanchejwan kajqa aswan atiyniyoj paywan kajkunamanta nisqaqa. Payqa runaspa kallpallankuwan kashan, noqanchejwantajrí Señorninchej Tata Dios kashan wañuchinaku maqanakuypi yanapanawanchejpaj”, nispa. Jerusalenpi tiyakojkunaqa Jehová paykunarayku maqanakunanta uyarispa, ¡maytachá kallpachakorqanku! Biblia nin jinataj, “rey Ezequiaspa parlasqasninta uyarispa, tukuy runasqa may kallpachasqa karqanku”. Rikunchej jina, Ezequías, kuraj kamachisnin, soldadosninta kamachejkuna, profeta Miqueas, jinallataj Isaiaspis, Jehová Miqueasnejta willacherqa jina sumaj michejkuna karqanku (2 Cró. 32:7, 8; Miqueas 5:5, 6 leey).
Ezequiaspa parlasqasninta uyarispa, tukuy runas kallpachasqa karqanku (12, 13 parrafosta qhawariy)
14. ¿Imatataj Rabsacés nerqa, Jerusalenpi tiyakojkunarí imatá ruwarqanku?
14 Asiriaj reynenqa Laquispi jarakorqa, Jerusalenpa uranejninpi. Chay lugarmantapachataj Jerusalenpi tiyakojkunaman kacharqa kinsa kuraj kamachejkunata. ¿Imapaj? Paypa makinman churakunankuta nimunankupaj. Paykunamanta ujnenqa Rabsacés nisqa karqa. Paytaj, Jerusalenpi tiyakojkunata nerqa Ezequiasta wasanchaspa asiriospa makinkuman churakunankuta, chayta ruwajtinkutaj uj sumaj jallpʼaman pusasqa kaspa, sumajta tiyakunankuta (2 Reyes 18:31, 32 leey). Chantapis nillarqataj ni mayqen naciontapis diosesninku librayta atisqanta, nitaj Jehovapis Jerusalenta librayta atinanta. Jerusalenpi tiyakojkunatajrí mana imatapis kuticherqankuchu. Kay tiempopipis Jehovaj kamachisnenqa imapi rikukojtinkupis kikillantataj ruwanku (2 Reyes 18:35, 36 leey).
15. 1) ¿Imatataj Jerusalenpi tiyakojkuna ruwananku karqa? 2) ¿Imaynatataj Jehová paykunata salvarqa?
15 Ezequiasqa maytachá phiñakorqa. Chaywanpis, waj nacionpa yanapayninta maskʼananmantaqa profeta Isaiasta wajyacherqa, pichus nerqa: “Mana kay Jerusalén llajtaman [Senaquerib] yaykumonqachu, manataj uj flechallantapis kachaykonqachu”, nispa (2 Rey. 19:32). Jerusalenpi tiyakojkunaqa pachallanpi qhepakunanku karqa. Imajtinchus Jehová paykunarayku maqanakunman karqa. Chaytaj ajinapuni karqa. Biblia nin: “Chay chʼisipacha Tata Diospa angelnenqa llojsispa, asiriospa soldadosninkuta pachaj pusaj chunka phishqayoj waranqata jarankupi wañuracherqa”, nispa (2 Rey. 19:35). Jerusalenpi tiyakojkunaqa mana Ezequías yaku juturista pʼampaykuchisqanraykuchu, nitaj perqasta jatarichisqanraykuchu salvasqa karqanku; manaqa Jehová yanapasqanrayku.
¿IMATÁ YACHAKUNCHEJ?
16. ¿Pikunawantaj ninakun: 1) Jerusalenpi tiyakojkuna, 2) asirio, 3) qanchis kurajkuna, pusaj sumachaj runas ima?
16 Profeta Miqueas qanchis kurajkunamanta, pusaj sumachaj runasmanta ima parlasqanqa kay tiempo astawanpis juntʼakun. Ezequiaspa tiemponpeqa asirios, Jerusalenpa contranpi oqharikorqanku. Tumpamantawanqa Jehovaj llajtan Jerusalenpi tiyakojkuna jinallataj mana piniyoj jina rikukonqa. Imajtinchus asiriowan ninakoj chinkachiyta munaspa contranpi sayaykonqa. Bibliaqa chaymanta parlaspa “Magog jallpʼaman[ta Gog]” sayaykunanta, “wichay ladomanta kaj” rey sayaykunanta, “kay pachapi” reykunapis sayaykunankuta nin (Eze. 38:1, 2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apo. 17:14; 19:19). ¿Chay ninayanchu kinsa kutispi Diospa llajtanpa contranpi sayaykukunanta? Mana yachakunchu. Bibliaqa Diospa llajtanpa contranpi sayaykukunanmanta parlaspa, ashkha sutista oqharinman. Chantá Miqueas nisqanman jina, ¿imatataj Jehová ruwanqa chay asiriomanta jarkʼanawanchejpaj? “Qanchis kurajkunata, pusaj sumachaj runastataj” kachananta nin (Miq. 5:5). Paykunaqa qotuchakuypi ancianoswan ninakunku (1 Ped. 5:2). Jehovaqa kay tiempo llajtanta michinanpaj, kallpachananpaj ima may chhika ancianosta churan, jinamanta qhepaman asiriowan ninakoj llajtanpa contranpi sayaykojtin, sinchʼita sayananpaj.b Miqueas nerqa: “Paykunaqa Nimrodpa jallpʼan Asiriata espadawan michenqanku”, nispa (Miq. 5:6). Arí, maqanakunanku armasmanta ujnenqa “espíritoj” espadan, nisunman Diospa Palabran (2 Cor. 10:4; Efe. 6:17).
17. ¿Imastá ancianos yachakunkuman ukhuncharisqanchejmanta?
17 Ancianos, qankunaqa kay yachaqanapi ukhunchasqanchejmanta, mayta yachakuwajchej. 1) Asiriowan ninakojqa tumpamantawan Diospa llajtanpa contranpi sayaykonqa, chaypajtaj creeyniykichejta sinchʼiyachispa wakichikuychej, hermanostapis kikinta ruwanankupaj yanapaychej. 2) Chay asirio sayaykushajtin, Jehová libranawanchejmanta ni imarayku iskayrayanaykichejchu tiyan. 3) Chay kutipi Jehovaj llajtan imastachus kamachisqan ichá mana allinman rijchʼakonqa, chaywanpis salvasqa kanapaj yanapawasun. Chayrayku, chay kamachiykunata kasukunapajqa wakichisqa kananchej tiyan, sumaj kasqanman rijchʼakojtinpis manapis. 4) Jatun yachaypi, kapuyniyoj kaypi ima atienekojkuna yuyayninkuta tijrachinankupaj, kunan tiempo kashan. Ancianos, qankunaqa creeyninkupi llauchʼiyashanku chay hermanosta yanapanaykichejpaj wakichisqa kanaykichej tiyan.
18. ¿Imaynatataj tumpamantawan yanapawasun kay yachaqanapi ukhuncharisqanchej?
18 Tumpamantawanqa Diospa kamachisnin mana yanapayniyoj jina tarikusun, imaynatachus Ezequiaspa tiemponpi Jerusalenpi tiyakojkuna tarikorqanku ajinata. Chay tiempopeqa rey Ezequiaspa nisqanta yuyarikuspa kallpachakunanchej kanqa. Pay nerqa: “Payqa runaspa kallpallankuwan kashan, noqanchejwantajrí Señorninchej Tata Dios kashan wañuchinaku maqanakuypi yanapanawanchejpaj”, nispa (2 Cró. 32:8).
a Isaías 7:14 versiculopi hebreo parlaypeqa “qharej mana chayasqan sipas” nispa, qosayoj warmimanta parlanapaj oqharikullantaj. Chayrayku chay rimaytaqa Isaiaspa warminmanta parlanapaj oqharikunman, jinallataj qharej mana chayasqan judía Mariamanta parlanapajpis.
b Bibliapeqa qanchis yupay, juntʼa niyta munan. Pusaj yupaytaj, qanchismanta ujpiwan kasqanrayku may ashkha kasqanta wakin kuti niyta munan.