CREEYNIYOJKUNAMANTA YACHAKUNAPAJ | ELÍAS
Sajra runaspa ruwasqankuta muchorqa
ELIASTA rikushawajpis jina tʼukuriy. Payqa Horeb orqomanta Jordán vallenta jamushan. Semanasta puriytawan Israel llajtanman chayamun. Ashkha imas manaña kikinchu. Chʼaki watas pasapun, ñaupaj para qallarinña. Chajra runaspis jallpʼankuta barbechashanku. Profeta Eliasqa, jallpʼa kutirishasqanmanta kusikunchá. Chaywanpis llajta masisninmanta llakisqa kashan. Imaraykuchus Diosmanta karunchakuspa, Baal llulla diosta yupaychashanku. Eliasqa ashkha ruwanayoj.a
Jinapi Eliasqa, Abel-mehola llajta qayllapi uj jatun chajrata rikun. Chaypi 12 yuntas joqʼochasqa jallpʼata ladon ladonta llankʼashanku. Qhepa kantupi yuntawantaj Eliseo kashan. Jehovaqa, payta Eliaspa cuentanmanta profeta kananpaj ajllakorqa. Chayrayku Eliasqa payta maskʼashan. Jehová Diospa kamachisnin pisillaña kasqankuta yachaspa, Eliasqa wakin kutis sapallan kasqanta yuyaj. Chayrayku Eliseota maytachá rejsiyta munashan (1 Reyes 18:22; 19:14-19).
Wakin ruwanasninta wajman qonanmanta chayri cuentanmanta waj profetata sutichananmanta, ¿Elías llakikorqachu? Mana yachanchejchu. Chaywanpis nillataj mana llakikusqanta nisunmanchu. Imaraykuchus paypis, “noqanchej jina runalla” karqa (Santiago 5:17). Imayna kajtinpis, Biblia nisqanman jina, “Eliasqa poncho jina mantonta Eliseoj patanman choqaykorqa” (1 Reyes 19:19). Chay mantoqa (ichapis oveja chayri cabra qaramanta), Jehová Eliasta profeta kananpaj ajllasqanwan ninakorqa. Chayrayku chay mantonta Eliseoman churaykusqanqa, profeta llankʼayninta payman qopusqanta ninayarqa. Eliasqa Jehovaj kamachisqanta tukuy sonqo juntʼarqa. Imaraykuchus paypi atienekoj, kasukojtaj.
Eliasqa llampʼu sonqo karqa, Eliseotataj cuentanmanta profeta kananpaj churarqa
Eliseotajrí profetata yanapananmanta kusisqa kasharqa. Jinapis mana chay ratochu profeta jina llankʼayta qallarerqa. Payqa sojta watataraj Eliasta llampʼu sonqowan yanapakorqa. Chayrayku “Eliaspa kamachin” jina rejsisqa karqa (2 Reyes 3:11). Eliasqa chay jina kʼuchi kamachiyoj kaspa, ¡maytachá kusikorqa! Chantapis sumaj amigoschá karqanku. Purajmanta kallpachanakuspaqa, Israelpi sajra ruwaykunata rikuspapis muchuyta aterqanku. Astawanraj sajra rey Achabpa ruwasqasninta, pichus astawan sajrayasharqa.
¿Maykʼajllapis sajra runas ñakʼarichisorqankuchu? Kay sajra pachapi, chayqa sapa pʼunchay rikukun. Diosta munakoj amigota tareyqa, aguantanaykipaj yanapasunkiman. Eliasmanta yachakuypis kallpachallasunkimantaj.
“REY ACHABWAN TINKUMUY”
Eliaswan Eliseowanqa, llajtata Diosman kutirichinankupaj kallpachakorqanku. Chaypajtaj waj profetasta ichá uj escuelapi jina yachacherqanku. Aswan qhepaman, Diosqa Eliasta kamacherqa: “Jatarikuspa, Samariapi Israelmanta rey Achabwan tinkumuy”, nispa (1 Reyes 21:18). ¿Imarayku Eliasta Achabman kacharqa?
Rey Achabqa Diospa contranpi oqharikorqa, paymanta ñaupajta kamacherqanku, chaykunamanta astawanraj. Chantapis Jezabelwan casarakorqa, Baalta yupaychaytataj Israelman juntʼaykucherqa. Pay kikinpis Baalta yupaychallarqataj (1 Reyes 16:31-33). Chay llulla diosta yupaychanapaj, millay khuchiriosta ruwaj kanku, wawastapis ninapi qʼolachej kanku. Chantapis Achabqa, Jehovata mana kasukuspa Siriamanta sajra rey Ben-adadta ayqecherqa. Ichapis qhapajyayta munasqanrayku, mana wañucherqachu (1 Reyes, capítulo 20). Chaywanpis Achabwan warminwanqa, astawan imastaraj munapayasharqanku, astawantaj sajrayasharqanku.
Achabqa Samariapi uj jatun kamachina wasiyoj karqa. Chaymanta 37 kilometrosninman, Jezreelpi waj wasin kapullarqataj. Chay wasin qayllapi, Nabot sutiyoj runa uvas huertayoj karqa. Achabtaj maytapuni chay jallpʼata munarqa. Chayrayku Nabotwan parlaj rerqa, chay huerta cuentanmanta aswan sumaj huertata, chayri qolqeta qopunanpaj. Nabottajrí kuticherqa: “Tata Dios librawachun, tatasniypa qowasqan herencia huertata qanman qopusunaymantaqa”, nispa (1 Reyes 21:3). Wakin runasqa, Nabot wampumanta mana munasqanta ninku. Chaywanpis payqa, Jehovaj Leynillanta kasukusharqa. Imaraykuchus Leyman jinaqa, herencia jallpʼasta mana vendenachu kaj (Levítico 25:23-28). Nabottaj Diospa leyesninta jatunpaj qhawaj. Chantapis Achabta mana ninanpajqa, qharichakunan karqa, creeyniyojtaj kanan karqa. Imaraykuchus kausayninta wañuy pataman churashasqanta yacharqa.
Rey Achabtajrí, Jehovaj Leyninta ni uj chhikallantapis valechejchu. Chayrayku Nabot, jallpʼanta mana qoyta munajtin, “Achabqa wasinman llakisqa, phiñasqataj” riporqa. “Puñunanman siriykukuytawantaj, uyanta perqa ladoman churaspa, mana mikhorqachu” (1 Reyes 21:4). Reyqa qʼelliskiri wawa jina jistusharqa. Jezabeltaj qosanta jinata rikuspa, imaynatachus Nabotpa jallpʼanta qhechunanta, familiantapis chinkachinanta yuyaychakuyta qallarerqa.
Imatachus Jezabel ruwayta yuyasqanqa, mancharikunapaj jina. Diospa Leyninman jina, pillatapis juchachanapaj iskay testigos necesitakoj. Jezabeltaj chayta yacharqa (Deuteronomio 19:15). Chayrayku Achabpa sutinpi, cartasta Nabotpa llajtanpi kurajkunaman qhelqarqa. Chay cartaspi, iskay runasta maskʼanankuta kamacherqa. Paykuna Nabotta “Diospa contranpi riman” nispa tumpanankupaj, ajinata juchallejtataj wañuchej kanku. Jezabel kamachisqanman jinataj ruwakorqa. “Iskay sajra runas” Nabotpa contranpi llullakuspa jurarqanku. Chaynejtataj rumiswan chʼanqaykuspa payta, wawasnintawan wañucherqankub (1 Reyes 21:5-14; Levítico 24:16; 2 Reyes 9:26). Rikunchej jina, Achabqa warminta munayninta ruwajta saqerqa. Jezabeltaj chay mana ima juchayoj familiata wañucherqa.
Jehová Achabwan Jezabelwan imatachus ruwasqankuta willajtin, imaynachus Elías kashasqanpi tʼukuriy. Sajra runas kʼacha runasta ñakʼarichisqankuta rikoyqa, mayta llakichikun (Salmo 73:3-5, 12, 13). Kunanpis may chhika runasta qhasimanta ñakʼarichinku. Wakin kutistaj, Diospa kamachisnin kasqankuta nejkuna, chay runasta waqachinku. Eliasmanta yachakoyqa, mayta sonqochawasunman. Bibliaqa Jehovaj ñaupaqenpi ni imapis pakasqachu kasqanta nin. Diosqa tukuy imata qhawashan (Hebreos 4:13). ¿Imatá ruwan sajra ruwaykunata rikuspa?
“QAN, ENEMIGOYCHU TARIWANKI?”
Jehovaqa, Eliasta kamacherqa: “Achabwan tinkumuy; payqa Nabotpa uvas huertampi kashan”, nispa (1 Reyes 21:18). Jezabel qosan Achabman uva huerta paypataña kasqanta willajtinkama, Achabqa chayta qhawarej kachaykukorqa. Nitaj Jehová qhawashasqanpi tʼukurillarqapischu. Uva huertapi kashaspaña, ichá chayman qʼomerkunata churaykushasqantaña yuyarqa. Jinallapi Elías rikhurerqa. Achabqa chay rato rabiawan uj jinayarqa. Manchay phiñasqataj, Eliasta nerqa: “Qan, enemigoychu tariwanki?”, nispa (1 Reyes 21:20, Qheshwa Biblia).
“Qan, enemigoychu tariwanki?”
Achabpa nisqanqa, iskay imaspi wampu kasqanta rikuchin. Ñaupajtaqa, Eliasman “tariwanki” nispaqa, Jehovapi mana tʼukurisqanta rikuchin. Imajtinchus Jehovaqa Achabta rikusharqa. Payqa Diospa ñaupaqenpi yachashaspa sajra kajta ruwarqa, warmin Jezabel mana allinta ruwasqanmantapis kusikorqa. Jehovaqa Achabpa sonqonta qhawarerqa. Kapuyniyoj kayta munasqanrayku, Achabqa khuyakuyninta chinkacherqa, sajra kajta ruwaytataj allinpaj qhawarqa. Chantá Eliasta “enemigoy” nispaqa, Jehovaj amigonta chejnikusqanta rikucherqa, pichus cheqan ñanman kutichiyta atinman karqa.
Amapuni Achab jina kanachu. Jehovaqa tukuy imata qhawashan. Chantapis Tatanchej, munakuwanchejtaj. Chayrayku paymanta karunchakojtinchej, payman kutirinanchejta munan. Chaypajtaj amigosninnejta yanapawanchej, nisunman Elías jina cheqa sonqo runasnejta, pikunachus Diospa Palabranta willawanchej. Paykunata enemigosninchejta jina qhawaspaqa, mayta pantasunman (Salmo 141:5).
Eliasmanta parlarinallapuni. Payqa Achabman kuticherqa: “Arí noqa tariyki”, nispa. Eliasqa rey Achab suwa, runa wañuchi, kʼullu runataj kasqanta yacharqa. Chay jina sajra runawan parlamuspaqa, mana manchachikoj runa kasqanta rikucherqa. Chantá Achabman Diospa juicionta willarqa. Jehovaqa Achabpa familian Israel llajtata juchallichisqanta yacharqa. Chayraykutaj tukuyninkuta tukuchinanta nerqa. Jezabelpis mana Jehovaj makinmanta ayqerqachu (1 Reyes 21:20-26).
¿Elías yuyarqachu sajra runasta ni pi imanananta? Mana. Kay tiempopi, sajra runasta ni pi imanananta ashkhas yuyanku. Chaywanpis kunan yachakusqanchejqa, Jehová tukuy imata rikusqanta, tiemponpitaj justiciata ruwasqanta rikuchiwanchej. Palabranpeqa sajra runasta wiñaypaj chinkachinanta willawanchej (Salmo 37:10, 11). Jinapis ichá wakin tapukunku: “¿Dios castiganallanpajchu juzgan? Chayri, ¿khuyakunmanchu?”, nispa.
“RIKUNKICHU ACHABQA ÑAWPAQEYPI KʼUMUYKUKUSQANTA?”
¿Imayna sonqowantaj Achab Eliaspa willasqanta japʼikorqa? Biblia nin: “Achabqa pʼachasninta llikʼikorqa, qhashqa pʼachasta churakuspataj, mana mikhorqachu. Ajina qhashqa pʼachayoj puñorqa, phutisqataj purerqa”, nispa (1 Reyes 21:27). Achabpa ruwasqan, ichapis Eliasta tʼukucherqa. Chaywanpis, ¿tukuy sonqochu pesachikorqa?
Tumpallatapis pesachikusqanta rikucherqa. Imaraykuchus jatunchakoj, wapuykachaj runataj kashaspa, Diosman kʼumuykukorqa. Jinapis, ¿tukuy sonqochu pesachikorqa? Chayta yachanapaj, aswan qhepata kamachej rey Manasespi tʼukurina. Chay reyqa, Achabta sajra ruwaypi mayta atiparqa. Jinapis Dios payta juzgajtin, Manasesqa payman qhaparikorqa, ñaupaqenpitaj mayta kʼumuykukorqa. Mana chayllachu, sajra ruwasqasninta saqerqa, allin kajtataj ruwayta qallarerqa. ¿Imaynamanta? Tukuy ruwasqan lantista chinkacherqa, Jehovata sirvinanpaj kallpachakorqa. Llajtantintataj kikinta ruwanankupaj kallpacharqa (2 Crónicas 33:1-17). Achab, ¿kikintachu pesachikusqanta rikucherqa? Mana.
Jinapis Jehovaqa Achabpa ruwasqanta rikorqa. Chayrayku Eliasman nerqa: “Rikunkichu Achabqa ñawpaqeypi kʼumuykukusqanta? Ñawpaqeypi kʼumuykachasqanrayku, mana chay sajrataqa pay kawsanankama apachimusajchu, manachayqa churimpa pʼunchaynimpi chay sajrataqa tukuy mirayninman apachimusaj”, nispa (1 Reyes 21:28, 29). Chayta nispa, ¿perdonasharqachu? Mana. Achab cheqamantapuni pesachikunman karqa chayqa, Jehová khuyakunman karqa (Ezequiel 33:14-16). Jinapis Achab tumpallatapis pesachikusqanta rikuchisqanrayku, chayman jinallataj khuyakorqa. Chayraykutaj reyqa, familianta wañuchishajtinku mana rikorqachu.
Jinapis Jehovaqa, Achab imapichus tukunanta nisqantaqa juntʼarqapuni. Pisi pʼunchaykunasninman, angelesninta taporqa: “Pitaj Achabta chʼawkiyaspa, pusanman [...] maqanakoj rispa urmanampaj?”, nispa. Pisi tiemponmantaj, Achabta maqanakupi parti wañusqata saqerparerqanku. Jinamanta carretan patapi yawarnin sutʼusqanpi wañorqa. Chantá reypa carretanta mayllashajtinku, alqos chimpaykuspa yawarninta llajwarqanku. Jehová Eliasnejta Achabman nisqanqa, tukuypa rikunanta juntʼakorqa. Pay willarqa: “Maynejpichus Nabotpa yawarninta alqos llajwarqanku, chayllapitaj yawarniykitapis alqos llajwanqanku”, nispa (1 Reyes 21:19; 22:19-22, 34-38).
Imapichus Achab tukusqanqa, Jehová Nabotpa creeyninta, qharichakusqanta ima mana qonqasqanta rikuchiwanchej. Eliaswan Eliseowanpis chayta rikorqankuchá. Arí, justiciata ruwaj Diosqa, maychus tiemponpi sajra runasmanta cuentata mañan. Chaywanpis pesachikojtinkoqa, apachinan karqa chay jasutʼita khuyakuyninrayku pisiyachiyta atin. Chayta yachayqa sonqochawanchej (Números 14:18). ¡Eliasqa maytachá Jehovamanta yachakorqa! Payqa uj sajra reypa kamachiyninta watasta muchorqa. ¿Maykʼajllapis uj sajra runa ñakʼarichisorqachu? ¿Dios yanapasunanta munawajchu? Jina kajtin, Eliasmanta yachakuy. Payqa cheqa sonqo amigon Eliseoj yanapayninwan, Diosmanta willallarqapuni. Chantapis sajra runaspa ruwasqankuta muchorqa.
a Israelitasqa Baal parachimusqanta, jallpʼata poqochisqanta ima yuyaj kanku. Jehovataj chay diosninku qhasilla kasqanta rikuchinanpaj, kinsa wata khuskanniyojta mana paracherqachu (1 Reyes, capítulo 18). Kay 1 julio 2008 Torremanta Qhawaq revistapi “Iñiyniyuq kaqkunamanta yachakuna” nisqata leey.
b Jezabelqa ichá Nabotpa wawasninta, herencia jallpʼankuta mana japʼikapunankupaj wañucherqa. ¿Imaraykutaj Dios saqen atiyniyojkuna, runa masinkuta sarunankuta? Yachanaykipaj, kay revistapi “Leejkuna yachayta munanku” nisqata leey.