2 Yachaqana
¿Imaraykutaq tatasniy mana entiendewankuchu?
TUKUYPIS entiendenawanchikta munanchik. Tatasniykiman, gustasusqan mana gustaptinqa, mayta llakichisunkiman.
Robert 16 watayuq, tatan mana entiendesqanta yuyan, payman radiopi juk laya takiykunata uyariy gustasqanrayku. Pay nin: “Tatayqa, qhapariykullawan, ‘¡chʼinyachiy chay radiota!’, nispa. Niwaptinkamataq radiota chʼinyachini, paytapis chʼinyachillanitaq”. Tatasninku mana entiendesqankurayku, achkha waynas, sipaskuna ima, pisimanta pisi tatasninkupi manaña atienekunkuchu. Chunka waynasta, sipaskunata ima waturisqankumanjina, 3 ninku: “Sapa pʼunchay wasipi kanaymantaqa, jawallapi sayani”, nispa.
Rikukunjina, achkha familiaspi, wawas tatasninkuwan mana allintachu apanakunku. ¿Imarayku?
Waynas, tatasninkuwan
Proverbios 20:29 pʼiti nin: “Waynakunaqa [sipaskunaqa] kallpankurayku jatumpaj qhawasqa kanku”, nispa. Wakin kuti chay ‘kallpaykirayku’ tatasniykiwan, mana allintachu apanakuwaq. Proverbios nillanpuni: “Machu runasrí yuraj chujchasninkurayku jatumpaq qhawasqa kanku”, nispa. Ichapis tatasniykiqa, manaraq ‘yuraq chuqchayuqchu’ kanku, chaywanpis machitusña kanku chayqa, mana qamjinachu yuyanku. Paykunaqa, kawsayninchikpi ruwasqanchik, mana tukuyninchu kusichiwasqanchikta yachanku. Ichapis paykunaqa, waynallaraq chayri sipasllaraq kachkaspa, llakiypi rikhurisparaq imachus allin kasqanta yacharqanku. Kawsayninkupi yachakusqankuraykutaq, ichá wakin ruwaykunata mana qamjinachu allinpaq qhawanku.
Jaime nin: “Tatasniy (qullqimanta ususqas uywasqa kasqankurayku) qullqita waqaychanata yuyanku, maychus kaqta rantinallapaq. Ñuqataq wayna kaspa, tukuy llaqtasman riyta munani”. Arí, waynas ‘kallpankurayku’ tukuy imata ruwayta munanku, tatastaq ‘yuraq chuqchasninkurayku’ mana waynasjinachu yuyanku. Chayrayku achkha familiaspi, tatas, wawas ima, mana kikintachu yuyanku, pʼachallikuymanta, kʼachanchakuymanta, wak waynaswan chayri sipaskunawan parlanamanta, machachiq ukyanasta, drogasta ima, ukyanamanta, ima horachus wasiman chayamunamanta, pikunawanchus purinamanta, wasipi ruwanasmanta ima. Tatasqa, wawasninkuwan entiendenakuyta atinkuman. Tatasniyki entiendenasunkumantaqa, ñawpaqta qam kallpachakuy, paykunata entiendenaykipaq.
Tatasninchikpis, ñuqanchikjina runas kanku
John nin: “Waynallaraq kachkaspa mamay ‘ni imapi pantasqanta’, manataq ñuqajina sientekusqanta yuyaq kani”. Johnpa tatasninqa divorciakurqanku, mamantaq 7 wawasninta uywanan karqa. Johnpa hermanan April nin: “Yuyarini mamayta waqaqta rikusqayta, tukuy ruwanasninmanta llakikusqanrayku. Chaymanta, mamaypa llakiyninta mana entiendechkasqaykuta reparakurqani. Paylla, mana tukuy imata ruwayta atirqachu. Arí, ñuqaykujina llakikullasqantataq rikurqayku”.
Tatasniyki, qamjina llakikuyta yachasqankuta yachasqaykiqa, paykunata entiendenaykipaq yanapasunqa. Ichá tatasniykiqa, allintachus manachus uywasunankumanta llakikunku. Ichá wakin kuti, ni mayman rinaykita saqisunkumanchu, tukuyniqpi khuchichakuy kasqanrayku. Tatasniyki, ichá mayta kallpachakuchkanku, unquyninkuta, qullqirayku chʼampayninkuta, llakiyninkuta ima, atipanankurayku. Juk tata, ichá llamkʼayninwan mana kusikunchu, chaywanpis rillanpuni. Chayrayku tatas, wawanku “mana yachaywasiman riyta munanichu” niptin, entiedenankumantaqa, kʼamiykunku: “¿Imanayasunkitaqrí? Qamkunaqa, ni imamanta llakikunaykichik kanchu”, nispa.
Wakkunap ‘allinninkutapis’ maskʼana
¿Imaynatá yachawaq tatasniyki imamantapis, imatachus yuyasqankuta? ‘Mana qampa allinnillaykita maskʼaspa, astawanqa, jukkunap allinninkutapis maskʼaspa’ (Filipenses 2:4). Mamaykita tapuriy, sipas kachkaspa imastachus ruwasqanmanta, imaynachus sientekusqanmanta, imatachus ruwayta munasqanmanta ima. Juk revista ’Teen sutichasqa nin: “Mamaykiqa, yuyasqanta yachayta munasqaykita yachaspa, llakiyniykita entiendesunqa”. Ichá tataykiwan parlaptiykipis, kikillantaq kanman.
Tatasniykiwan mana entiendenakuyta atispaqa, ama niychu tatasniyki mana entiendesusqankuta. Tapurikuy: ‘¿Tatay allinchu kachkan chayri llakisqachu? ¿Mana allinta ruwasqaymantachu phiñasqa kachkan chayri mana yuyaychakuspalla parlasqaymantachu? ¿Chiqamantachu imatachus niyta munasqayta mana entiendewan?’ (Proverbios 12:18). Tatasniyki imatachus yuyasqankuta yachasqaykiqa, paykunawan allinta apanakunaykipaq yanapasunqa. ¡Kunanqa, tatasniyki qamta entiendenasunkuta maskʼanayki kanman! Chaywanpis wakin waynas, sipaskuna ima, tatasninkuwan allinta apanakunankumantaqa, astawan chʼampaykunata rikhurichinku. ¿Imaynatá?
Puraq uyajina kawsaspa
Vickieqa, 17 watasniyuq kachkaspa puraq uya karqa, payqa, tatasnin mana yachasqallan juk waynawan riqsinakuchkarqa. Payqa, amigonrayku imatachus sientesqanta, tatasnin mana entiendenankuta yuyarqa. Mana allinta apanakusqankutaq, astawan yapakurqa. Vickie nin: “Ni tatasniy, ni ñuqa kusisqachu kawsachkarqayku, chayrayku wasiyman mana chayayta munaqchu kani”. ¡Wasimanta ripunanpaqtaq, casarakuyta munarqa!
Wakin waynas, sipaskuna ima, Vickiejinallataq puraq uyas kanku, mana tastasninkup yachasqallantaq imatapis ruwanku, ¡llakikunkuraqtaq, ‘tatasniy mana entiendewankuchu’!, nispa. Vickietaqa, juk paya cristiana, yanaparisqa, nisqataq: “Vickie, tatasniykipi sumaqta tʼukuriy. [...] Paykunaqa uywasurqanku. Mana paykunawan allinta apanakuspa, ¿imaynatataq allinta apanakuwaq, qampa edadnillaykimantataq waynawan, pichus 17 watayuq kanaykikama, mana munakuyninta rikuchisurqachu?”.
Vickieqa, sumaqta tʼukurisqa. Reparakusqataq, tatasnin mana pantasqapichu kachkasqankuta. Chantá manaña amigonwan lluqsirqachu, tatasninmantaq astawan qayllaykuyta qallarirqa. Arí, qampis tatasniyki mana yachasqallan, imatapis ruwachkanki chayqa, ¿manachu tiempo kachkan, tatasniykiwan sutʼita parlanaykipaq? (“¿Imaynatá tatasniyman willayman?”, nisqata ñawiriy.)
Parlanaykichikpaq tiempochakuychik
John tatanwan viajasqankumanta nin: “¡Mana ni jaykʼaqjina chay pʼunchay tataywan parlarirqayku! Chay pʼunchayjinaqa mana ni jaykʼaq paywan suqta horatapuni parlariqchu kayku. Suqta hora rinaykupaq chantá suqta hora kutimunaykupaq. Chay autoqa, mana radioyuqchu karqa. Chayrayku, tataywan sumaqta parlarirqayku. Imachus sunquykupi kasqanta, sutʼita willanakurqayku. Mana allinta tatayta riqsisqaytataq reparakurqani. Chaymantapachataq, sumaq amigos kayku”. Qampis tataykiwan chayri mamaykiwan, ¿sapa kuti allinta parlanaykipaq kallpachakuwaqchu?
Machu runaswanpis amigos kayqa, may allin. Vickie yuyarikuspa nin: “Machu runaswanqa, ni imamanta parlayta atiqchu kani. Chaywanpis, tatasniy wak machu runaswan kachkaptinku, paykunawan khuska kanaypaq, kallpachakurqani. Tiempowantaq, tatasniypa edadninmanta runaswan amigosta ruwakurqani, kaytaq paykunajina yuyanaypaq mayta yanapawarqa. Chaymanta tatasniywan allinta parlayta atillaqña kani. Jinamantataq, tatasniywan astawan allintaña apanakurqayku”.
Astawanpis waynasllawan chayri sipaskunallawan amigosta ruwakunaykimanta, yachayniyuq machu runaswan amigosta ruwakuptiykiqa, allin yuyaywan kawsayta qhawanki (Proverbios 13:20).
Llakiyniykimanta willay
Juk wayna Elihú sutiyuq nin: “Sutʼita parlasaj mana ni imata pakaspa willasaj imatachus yuyasqayta” (Job 33:3). Qampis, imaynatachus pʼachallikunamanta, ima horachus wasiman chayamunamanta, ima takiykunatachus uyarinamanta ima, ¿ajinatachu tatasniykiwan parlanki?
Gregoryqa, maman ni imata entiendesqanta yuyaq. Wasimanta lluqsipuq, chʼampayninkuta allinchanankuta yuyaspa. Chaymanta, qutuchakuymanta ancianos yuyaychasqankuta japʼikusqa. Pay nin: “Mamayman imachus llakichiwasqanta, imaynachus sientekusqayta ima, willayta qallarirqani. Willarqani imaraykuchus imatapis ruwayta munasqayta, mana yachasqantaña yuyaspa. Chantá sutʼita, mana imatapis pakaspa willarqani, ni ima saqrata ruwachkasqayta, nitaq wawitatajina jarkʼawasqan gustawasqanta ima. Chaymanta mamayqa, entiendewayta qallarirqa, pisimanta pisitaq allinta apanakuyta qallarirqayku”.
Ichá qamtapis, tatasniykiwan “sutʼita ni imata pakaspa parlayqa” yanapasunkiman, jinamanta sumaqta entiendenakunaykichikpaq.
Mana entiendenakuspa, ¿imatá ruwawaq?
Chaywanpis tatasniykiqa, mana usqhayllatachu qam entiendesqaykimanjina entiendenqanku. Chayrayku phiñakuyniykiwan mana atipachikunaykichu tiyan. “Wampu runaqa tukuy atisqanta phiñakun, yachayniyuj runarí phiñakuyninta nitʼiykukun” (Proverbios 29:11). Imatachus yuyasqaykita allinllawan willay. “Tukuypis jinata ruwanku” ninaykimantaqa, imaraykuchus tatasniykiwan mana kikinta yuyasqaykichikpi tʼukuriy.
Ichapis wakin kutiqa, tatasniyki ‘mana’, nisunqanku. Chaytaq mana ninayanchu, mana entiendesusqankuta. Manaqa, ñakʼarinaykimanta jarkʼayta munasunku. Juk wayna 16 watasniyuq nin: “Mamayqa, mana ni imata ruwaqta saqiwanchu. Imatachus munasqayta mana ruwaqta saqiwasqanqa, chayri ima horachus wasiman yachamunayta niwasqanqa, mayta phiñachiwan. Chay niwasqanwanqa, ñuqamanta llakikusqanta reparani.
Tataswan, wawaswan entiendenakusqankuqa, familiata yanapan kusisqa kawsakunankupaq, loco para wayramantataq juk jarkʼayjina kananpaq. Chaypaqqa necesitakun familiamanta tukuyninku kallpachakunanku.
Tʼukurinapaq tapuykuna
◻ ¿Imaraykutaq wawas tatasninkuwan mana allintachu apanakunku?
◻ Tatasniykita entiendesqayki, ¿imaynatá yanapasunkiman paykunamanta allinta yuyanaykipaq?
◻ ¿Imaynatataq tatasniykita entiendewaq?
◻ ¿Imaraykutaq puraq uya kasqayki, mana yanapasunkimanchu, tatasniykiwan allinta apanakunaykipaq?
◻ Jatuchaq chʼampaykunasniyuq kaspa, ¿imaraykutaq tatasniykiman willanayki allin kanman? Chantá ¿imaynatá willawaq?
◻ ¿Imaynatá tatasniykita yanapawaq, allinta entiendesunankupaq?
[22 paginapi sutʼinchaynin]
“Mamaykiqa, yuyasqanta yachayta munasqaykita yachaspa, llakiyniykita entiendesunqa.”—Revista ’Teen
[20, 21 paginaspi recuadro, dibujo/foto]
¿Imaynatá tatasniyman willayman?
Juchallikusqaykimanta tatasniykiman willayqa, mana atikullanchu. Vince nin: “Tatasniy ñuqapi atienekusqankuta yacharqani, chayrayku ruwasqaymanta mana paykunaman willayta munarqanichu, sunqunkuta mana nanachiyta munasqayrayku”.
Juchasninkuta pakaq waynasqa, ñakʼarinku sunqu yuyayninku juchachasqanrayku (Romanos 2:15). Pantasqankuqa, ‘llasa qʼipijina’ kanman, mana apayta atinapaqjina (Salmo 38:4). Tatasninkuta chʼawkiyanku, llullakuspataq imatapis willanku, chayta ruwaspataq juchallikuchkallankupuni. Diosmantataq karunchakunku.
Biblia nin: “Pichus juchanta pakaykojtaqa mana allinchu renqa; pitajchus juchanta rimarispa chaymanta tʼaqakun, chay runaqa khuyakuyta tarenqa”, nispa (Proverbios 28:13). Betty 19 watayuq nin: “Jehovaqa, tukuy ima ruwasqanchikta rikun”, nispa.
Mayta juchallikurqanki chayqa, Jehovamanta perdonta mañakuy, ruwasqaykitataq willakuy (Salmo 62:8). Chaymanta, tatasniykiman willay (Proverbios 23:26). Paykunaqa, unayta kawsasqankurayku yachayniyuq kanku, chayrayku juchallikusqaykita atipanaykipaq, manañataq juktawan chaypi urmanaykipaq, yanapasunkuman. Chris 18 watayuq nin: “Juchallikusqaykita tatasniykiman willayqa, llakiyniykita yuyayniykimanta urqhunaykipaq, sunqu tiyasqa kanaykipaq ima, yanapasunkiman. Chaywanpis, ¿imaynatá ruwasqaykimanta tatasniykiman willawaq?
Biblia nin: “Maychus tiempompi uj palabrata nisqaqa qolqewan tʼikanchasqa qori manzana jina” (Proverbios 25:11; kay Eclesiastés 3:1, 7, kikinchay). ¿Maykʼaqtaq jinata tatasniykiwan parlawaq? Chris nillantaq: “Chʼisiyananta suyani, mikhuyta tukusqaykutawantaq tatayta paywan parlayta munasqayta nini”. Mamallanwan tiyakuq wayna, wak kutipi parlayta maskʼan: “Mamayqa, llamkʼayninmanta saykʼusqa chayamuq, niraq puñuchkaspa sunqu tiyasqa kachkaptinñataq, paywan parlaq kani”.
Ichá tatasniykiman niwaq: “Mamay, tatay imachus llakichiwasqanta willariyta munaykichik”, nispa. Tatasniyki uyarisunankupaq mana tiempoyuq kaptinkutaq, ¿imatá ruwawaq? Ichá niwaq: “Mana tiempoyuq kasqaykichikta yachani, chaywanpis imachus llakichiwasqanta willariyta munaykichik. ¿Parlarisunmanchu?”, nispa. Chantá, ichá kayta tapuriwaq: “¿Maykʼaqllapis pantasqaykichikmanta pʼinqakuspa, munarqankichikchu mana ni pi yachananta?”.
Chantá mana atinajina kaptinpis, ruwasqaykita tatasniykiman willanayki tiyan. Llampʼu sunquwan, ni imata pakaspataq “cheqa kajta” willay (Efesios 4:25; kay Lucas 15:21, kikinchay). Tatasniyki entiendesunankupaqjina sutʼita willay.
Qallariypi, ichá tatasniyki, ruwasqaykimanta llakisqas, sunqu pʼakisqas ima, qhipakunqanku. Chaywanpis, ¡ama manchachikuychu, nitaq phiñakuychu kʼamisuptinkuqa! Nisusqankuta uyariwaq karqa chayqa, mana kay chʼampaypi kachkawaqchu karqa. Chayrayku, ama usqhayta phiñakuychu (Proverbios 17:27). Tatasniykita uyariy, ima tapususqankumanpis kutichiy.
Pantasqaykita allinchayta munasqayki, tatasniykita kusichinqa (2 Corintios 7:11, kikinchay). Chaywanpis, jasutʼisunankupaq wakichikuy. “Mana mayqen jasutʼeqa, chay kikimpacha kusikunapaj jinachu, astawanqa llakikunapaj jina. Qhepamantaj, Diosqa chay ñakʼarejkunaman kʼacha cheqan poqoyninta qopun” (Hebreos 12:11, Qheshwa Biblia). Chantá yuyarikuy, mana kunan kutillachu tatasniyki yanapasunankuta, yuyaychasunankuta ima, necesitanki. Chayrayku, ima juchʼuy chʼampayninkimantapis paykunawan parlaypuni, jinamanta jatun chʼampaypi kachkaspa, mana manchachikuspa paykunawan parlallankiña.
[Dibujo/foto]
Tatasniyki uyarisunankupaqjina kachkaptinku, paykunawan parlay