23 Yachaqana

Mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuy, ¿allinchu kachkan?

‘MUNANAKUSQANKURAYKU mana casarakuspalla puñuykunanku, ¿allinchu, chayri casarakunankukamaraqchu suyananku tiyan?’ ‘Ni pi qhariq chayananraq kani, ¿imataq pasawanri?’, nispa achkha sipaskuna tapukunku.

Chaywanpis, Instituto Alan Guttmacher nisqapi llamkʼaqkuna, 1981 watapi qillqasqankupi ninku: “Wakin waynas, sipaskuna ima, ni piwan qhariwarmijina puñuykusqankuta yachayqa, may sumaq. Imaraykuchus 10 waynasmanta 8, 10 sipaskunamanta 7, waynallaraq chayri sipasllaraq kachkaspa, mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykusqankuta ninku”.

Ichá tapukunki: “Mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuy, ¿imaraykutaq mana allinchu?”, nispa. Tukuypis munakunawanchikta munanchik. Chaywanpis, chayqa waynasta, sipaskunata ima, qhariwarmijina puñuykuyta munanankupaq tanqanman. Astawanraq wak waynas, sipaskuna ima, chayllamantapuni parlaptinku. Ichá paykunaqa, mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuy, allin kasqanta ninku, astawanraq juk wayna, juk sipasta munakun chayqa. Ichá wakinqa, qhariwarmijina puñuykuypi yachakun qharichus chayri warmichus kasqanta ninku. Ichá wakintaq, wakkunawan allinpaq qhawachikunankurayku, piwanpis mana casarakuspalla puñuykunankupaq tanqasqa kanku.

Achkha runas, chayta ruway allin kasqanta niptinkupis, mana tukuychu jinata yuyanku. Esthermanta parlarina. Payqa, hospitalman risqa, chaypitaq doctor tapurisqa: “Mana wiksallisqa rikhurinaykipaq, ¿imawan jarkʼakunki?”, nispa. Paytaq, “mana imawanpis jarkʼakunichu” nisqa, chaymanta doctor nisqa: “¿¡Imaninkí!? ¿Wiksallisqa rikhuriytachu munanki? Mana ima jampillatapis ukyaspa, ¿mana wiksallisqa rikhurinaykipaq, imawan jarkʼakunki?”, nispa. Esthertaq: “¡Mana ni pi qhariwan puñuykuspa!”, nispa kutichisqa.

Doctortaq, mana creespa nisqa: “Tʼukunapaqjina, imaraykuchus 13 watayuq, qhariwarmijina puñuykuq sipaskuna kayman jamunku. Chiqamanta qamqa jukjinataq kanki”, nispa.

¿Imaraykutaq Esther “jukjina” karqa? Kay Bibliap nisqanta kasukusqanrayku: ‘Cuerpoqa, mana khuchichakunapaqchu,nitaq mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykunapaqchu. Ayqiychik khuchichakuy juchamanta’ (1 Corintios 6:13, 18). ¡Mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuy, Diospaq, juk jatun jucha kasqanta yacharqa! Kay 1 Tesalonicenses 4:3 pʼiti nin: ‘Kaymin Diospa munayninqa, khuchichakuymanta tʼaqakunaykichik’. Chaywanpis, ¿imaraykutaq Biblia mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuyta juchachan?

Chaymantaraq llakiykunapi rikukunku

Ñawpa tiempopiqa, mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykullaqtaq kanku. Ichá juk phisu warmi, juk waynata jinata waqyarinman: “Jamuy, munakuywan machaykusun, munanakuspataj sutʼiyamunankama karikusun”, nispa (Proverbios 7:18, 19). Khuchichakuyqa, pisi tiempollapaq kusiyta apamun, chayrayku Biblia nin: “Mana allin puriyniyoj wajpa warmenqa miskʼita parlan; parlasqanqa aceitemantapis aswan llampʼuraj. Chaywampis, tukukuynenqa sunchʼumantapis aswan jaya; puraj lado filochasqa espadamantapis astawan khuchun” (Proverbios 5:3, 4).

Khuchichakuqkunaqa, tukuy laya unquykunawan chimpachikunku. Kaypi tʼukuriy: watas pasasqanmantaraq, pillawanpis qhariwarmijina puñuykusqaykirayku, millay unquykunawan chinpachikusqaykita, mana wawayuq kayta atisqaykita ima yachaspa, ¿manachu mayta llakikuwaq? Proverbios 5:11 pʼiti nin: “Chantá chay qhepata waqashanki, kallpayki pisimanta pisi tukukapojtin”, nispa. Manaraq casarachkaspa, pillawanpis puñuykusqankurayku, wakin wawaspis mana tatayuq qhipakunku (184, 185 paginasta ñawiriy), wakintaq wiksallisqa rikhurisqankurayku, wawitankuta urqhuchikunku, wakintataq waynuchullaraq, chayri sipasitarallaraq kachkaptinku tatasnin casarachinku... tukuy kaykunataq ñakʼariyta, llakiyta ima, apamun. Arí, ‘jinata khuchichakuqqa, cuerpompa contrampi juchallikun’ (1 Corintios 6:18).

Kay llakiykunata yachaspa, doctor Richard Lee, kay Yale Journal of Biology and Medicine sutiyuq revistapaq qillqarqa: “Waynas mana jampiy atina unquykunawan mana chimpachikunankupaq, sipaskuna mana wiksallisqa rikhurinankupaq ima, tukuy imaymana jampista ruwasqaykumanta jatunchakuyku, manataq reparakuykuchu, mana ni piwan qhariwarmijina puñuykuy, aswan sumaq jampi kasqanta”.

Llakisqa kay, sunqu pʼakisqa kay, juchachakuy ima

Achkha waynasqa, khuchichakusqanku, astawan qhipamanraq mayta llakichisqanta reparanku. Chantá, ¿imatá ruwanku? Manaña jatunpaqchu qhawakunku, paykuna kikintaq juchachakunku. Dennis, 23 watayuq, qhariwarmijina puñuykusqanmanta nin: “Mana yuyasqaymanjinachu kusichiwarqa, manaqa astawan llakichillawarqa. Ruwasqaymantaña mana allin kasqanta reparakurqani. Aychap munayniywan atipachikusqayraykutaq mayta pʼinqakurqani”. Juk sipas nillantaq: ‘Mancharisqa rikchʼarirqani. Ruwachkasqaykumanta kusikuy tukukurqa, chay ruwasqayku mana allin kasqanta reparaspataq, pʼinqasqa, chʼichichasqa ima, sientekurqani. “¿Imaraykutaq mana imatapis ruwarqankichuri, manaraq kayta ruwachkaptinchikri?”’, nispa niwasqanqa, ni imapi yanapawarqachu.

Doctor Jay Segal nin, tukuypis jinata ninankuqa yachasqallaña, nispa. Universidadpi 2.436 yachakuqkunata, tapurisqankumanjina: “Mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuspa, kusiyta tariqkunamantaqa, astawan achkha mana kusiyta tarisqankurayku, llakisqas, sunqu pʼakisqa ima, qhipakusqankuta nisqanku”. Casarasqaspis, wakin kuti qhariwarmijina puñuykuymanta, chʼampayniyuq kanku. Chaywanpis, qhariwarmi kawsaypi chiqa munanakuy kaptin, imatachus parlasqankuta juntʼayta munanku chayqa, chʼampayninkuta allinchankuman.

Khuchichakusqankurayku, ¿imayna sientekunku?

Wakinqa, mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykusqankurayku, mana paykuna kikinta juchachakunkuchu, chayraykutaq khuchichakullankupuni. Juk yachayniyuq runa, Robert Sorensen, ukhuncharisqanmanjina, achkha waynas khuchichakuypi urmasqankurayku may llakiyniyuq kasqankuta reparasqa, nintaq: “Waturisqaykumanjina, achkha waynas [pillawanpis qhariwarmijina puñuykuqkuna] qhasillapaq kawsachkasqankuta, mana paykuna kikinwan kusisqachu kasqankuta ima, ninku”. Kay khuchichakuq waynasmanta, wakin nillankutaq: “Kay millay ruwaykunata ruwaspa, allin ruwaykunata ruwayta qunqapuchkayku”, nispa. Chantá ukhunchariq Robert, ‘khuchichakuqkuna, mana paykuna kikinkupi atienekusqankuta, pisipaq qhawakusqankuta ima’ reparallasqataq.

Proverbios 5:9 pʼiti nisqanmanjina, khuchichakuqkunaqa, ‘honrankuta tʼakanku’.

Qʼayantin

Khuchichakuqkunaqa, puraqmanta manaña allinpaqchu qhawakunku. Ichá waynaqa, sipasta manaña ñawpaqtajinachu munakunman, nitaq kʼachitapaqchu qhawanman. Sipastaq, paywan qhariwarmijina puñuykunallanpaq makʼasqanta yuyanman. Bibliaqa, Amnón, ni pi qharip chayanan sipaswan, nisunman Tamarwan qhariwarmijina puñuykuyta munasqanmanta parlan. Amnonqa, Tamarwan puñuykuytawankama, ‘sinchita chiqnirqa, munakusqanmanta astawanraq’ (2 Samuel 13:15).

Mariaqa, jinallapitaq rikukurqa. Khuchichakusqanmanta nin: “Ñuqa kikin mayta chiqnikurqani (mana qhisachasqayrayku), munakusqay waynatapis chiqnillarqanitaq. Chayta ruwasqayku, astawan jukchanawaykumantaqa, tʼaqanachillawarqayku. Paytataq ni rikuyllatapis munarqanichu”. Chayrayku, !mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuyqa, mana allinchu!

Familiaspa kawsayninkuta ukhunchaq, Paul H. Landis, nin: “Mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuyqa, pisi tiempollapaq astawan munanakunankupaq yanapanman, tiempo pasasqanmanjinataq manaña jinachu kanman”. ¡Niraq casarachkaspa qhariwarmijina puñuykuqkunaqa, pisi tiempollapi tʼaqanakunku, casarakunankukama suyaqkunamanta nisqaqa! ¿Imarayku? Soltero kachkaspa puñuykusqankurayku, celosanakunku, nitaq paykunapura atienekunkuñachu. Juk wayna nin: “Wakin waynasqa: ‘Ñuqawan puñuykun chayqa, wakwanpis puñuykullantaqchá’, nispa, yuyanku. Ñuqapis kikillantataq yuyarqani [...] Celosakuq, iskaychakuq ima kani, nitaq paypi atienekurqaniñachu”.

¡Chiqa munakuyqa jukjinataq, ‘mana envidiakunchu, mana allin kaqtaqa mana ruwanchu, nitaq munaynillantachu maskʼan’! (1 Corintios 13:4, 5.) Kayjina munanakuyqa, mana aychap munayninmantachu jamun.

Llimphu kawsayniyuq kaspa, ¿imatá tariyman?

Llimphu kayqa, waynata chayri sipasta, mana chʼampaykunallamantachu jarkʼan. Bibliaqa willawanchik, juk sipas, munakusqan waynata mayta munakuspapis, mana khuchichakuypi urmasqanmanta. Chayta ruwasqanraykutaq, ajinata niyta atirqa: “Noqaqa uj perqa jina kani, ñuñusniypis torres jina”, nispa. Payqa, ‘mana wichariyta atinapaq pirqajina’ karqa, nisunman mana khuchichakuypi urmachinapaqjinallachu karqa. Chayrayku pichus qusan kanan karqa, paymanta parlaspa kayta niyta atirqa: “Paypa ñawpaqempi kusiyta tariniña”, nispa. Sunqu tiyasqa, llimphu concienciayuq ima kasqanqa, astawan munanakunankupaq yanaparqa (Cantares 6:9, 10; 8:9, 10).

Estherqa, paymanta ñawpaq parrafospi parlarirqanchikña, mana honranta tʼakasqanrayku, llimphu, sunqu tiyasqa ima, sientekurqa. Nirqataq: “Kusisqa karqani. llamkʼayniymanta compañerosniy ni piwan puñuykusqayrayku, asipayawaptinkupis, may jatunpaq qhawakuq kani, mana wak sipaskunajina kasqaymanta”. Estherjina kaqkunaqa, sunqu tiyasqa kakunku, conciencianku paykuna kikinta mana juchachasqanrayku. Stefan, 19 watayuq, nin: “Diospa ñawpaqinpi llimphu concienciayuq kayjinaqa, ni ima kusichiwanchikchu”.

Chaywanpis, achkha waynas, sipaskuna ima, tapukunku: ‘¿Imaynatá allinta riqsinakuykuman mana qhariwarmijina puñuykuspa?’, nispa.

Allinta apanakunallaykichikpaqpuni kallpachakuychik

Qhariwarmijina puñuykuyta munayninkuqa mana wiñaypaq munanakunankupaqchu yanapanman, nitaq muchʼanakuspa munakuyta rikuchinakusqankupis. Ann nin: “Kawsayniypi rikusqaymanjina, juk sipas chayri juk wayna pisi tiempollapi munakusqanwan puñuykuyta munanman”. Juk qhariwan, juk warmiwan, munakuyninkuta rikuchinakuptillankupuniqa, mana imamantapis sutʼita parlanqankuchu. Kaytaq, mana allinchu, imaraykuchus casarasqa kasparaq mana allinta riqsinakusqankuta reparakunqanku. Chaymanta unayninmanña, Ann wak qhariwan riqsinakuchkaspa —qhipaman paywan casarakurqa—, mana munakuyninkuta anchata uqllanakuspa, muchʼanakuspa ima, rikuchinakurqankuchu. Ann sutʼinchan: “Paywan kachkaspaqa, ima chʼampayniykutapis allinchaqpuni kayku, kawsayniykupi ima ruwaytachus juntʼanaykupaqjina akllanaykumanta parlariq kayku. Ajinamanta imayna runawanchus casarakunayta yacharqani. Casarakusqayku pʼunchaymanta qhipamantaq, kusisqa kawsakurqayku”.

Annpaq, munakusqanpaqwan, ¿atikullarqachu aychap munayninkuta atipay? Ann nin: “¡Mana atikullarqachu!, nispa. Ñuqaqa, may munakuyniyuqpuni kaq kani. Chaywanpis, munakusqaywan kachkaspa, mana aychap munayniykuwan atipachikunaykupaq, puraqmanta yanapakuq kayku. Iskayniyku Diospa ñawpaqinpi llimphu kayta, casarakuspataq kusisqa kawsakuyta munarqayku”.

Casarasqa kaqkunata, ¿soltero kachkaspa qhariwarmijina puñuykusqanku, yanapanchu? Mana; chayta ruwasqankuqa, ¡qhariwarmijina puñuykuyninkuta pisipaq qhawachin! Chantapis chayta ruwaqkunaqa, aychap munaynillanta ruwayta maskʼanku, nitaq jatunpaq qhawakunankupaq yanapanchu. Saqra munay, sunqunkupi saphichakuptintaq, mana urqhuyta atillankumanchu, chaytaq manchay llakiyta qhipaman apamunman.

Casarasqasqa, qhariwarmijina puñuykuchkaspa, mana aychap munaynillanta ruwayta maskʼanankuchu tiyan, manaqa puraqmanta munakuyninkuta rikuchinakunanku tiyan. Bibliap nisqanmanjinataq ‘qusaqa warminman maychus qunanta qunan tiyan’, qurichikunanmanta nisqaqa (1 Corintios 7:3, 4, Mosoj Testamento). Llimphu kanaykipaq kallpachakusqaykiqa, aychap munayniykiwan mana atipachikunaykipaq yanapasunqa. Chantapis, munakusqaykip allinninta ñawpaqta maskʼanaykipaq yanapallasunqataq. Qhariwarmi kawsaypi sunqu juntʼasqa kayqa, mana qhariwarmijina puñuykullaymantachu jamun. Juk yachayniyuq runa Seymour Fisher sutiyuq nisqanmanjina, qhariwarmi kawsaypi, warmi, qusanman maychus qunanta qunanpaq, “warminqa, qusanwan jukchasqa, may munasqa kasqanta ima yachanan tiyan”, chantapis “qusaqa, warminta entiendenan tiyan, [...] warmitaq qusanpi atienekunan tiyan”.

Kay 177 casarasqa warmista tapurisqankumanjina, 8 warmismanta 6 nisqanku, soltera kachkaspa qhariwarmijina puñuykusqankuta, chayraykutaq sapa juk qusanwan qhariwarmijina kawsayta qallarichkaspa iskay semanankama, qhariwarmijina puñuykusqankupi mana kusiyta tarisqankuta. Chantapis, “soltera kachkaspa qhariwarmijina puñuykuqkunamanta” tukuyninku, qhariwarmi kawsayninkupi, qhariwarmijina puñuykusqankupi mana kusiyta tarisqankuta nillasqankutaq. Yachakusqanmanjina, mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuqkunaqa, casarasqa kachkaspaña qhinchachakuypi urmankuman. Biblia nin: ‘Khuchichakuyqa, yuyayta chinkachin’, nispa, ¡kaytaq chiqapuni! (Oseas 4:11.)

Chayrayku, ‘imatachus tarpusqaykitaqa, uqharinki’ (Gálatas 6:7, 8). Aychap munayniykiwan atipachikuspaqa, llakiyllata tarinki, mana atipachikuspataqrí, kusiyta, sunqu juntʼasqa kayta ima, tarinki. Esther, paymanta ñawpaq parrafospi parlarirqanchikña, achkha watastaña casarasqajina kusisqa kawsakuchkan. Qusan nin: “Wasiyman chayaspaqa, mayta kusikuni warmiy ñuqaypata kasqanta, ñuqataq paypata kasqayta yachaspa, manataq pipis tʼaqanachiwaykumanchu. Puraqmanta atienekusqaykuqa, ni imawan kikinchakunmanchu”.

Qhariwarmijina puñuykunankupaq casarakunankukama suyakuqkunaqa, Diosta kusichisqankuta yachaspa, sunqu tiyasqa kakunku. Llimphu kawsayniyuq kakuyqa mana atikullanchu, chaywanpis, ¿imataq yanapasunkiman?

Tʼukurinapaq tapuykuna

◻ Riqsisqayki waynas, ¿mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykunkuchu? ¿Paykunajina ruwanaykipaq sunquyki aysasunkichu?

◻ Soltero kachkaspa qhariwarmijina puñuykuy, ¿ima llakiykunatataq apamun? ¿Chayjina llakiykunasniyuq kaqkunata riqsinkichu?

◻ Juk sipasta, pildorasta ukyay, imatapis churachikuy ima, ¿mana wiksallisqa rikurinanpaq yanapanchu?

◻ Niraq casarachkaspa qhariwarmijina puñuykuqkuna, ¿imarayku paykuna kikin juchachakunku, nitaq sunqu juntʼasqachu kanku?

◻ Qhariwarmijina puñuykuy, mana casarasqa kaqkunata astawan jukchakunankupaq, ¿yanapanchu? ¿Imaraykutaq?

◻ ¿Imaynatá juk waynawan juk sipaswan riqsinakunkuman?

◻ Casarakunakama llimphu kawsayniyuq kay, ¿ima bendicionesta apamun?

[182 paginapi sutʼinchaynin]

“Wakin waynas, sipaskuna ima, ni piwan qhariwarmijina puñuykusqankuta yachayqa, may sumaq.” —El Instituto Alan Guttmacher

[187 paginapi sutʼinchaynin]

“Mana yuyasqaymanjinachu kusichiwarqa, manaqa llakichillawarqa”

[190 paginapi sutʼinchaynin]

¡Mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuyqa, mana allinchu!

[184, 185 paginaspi recuadro, dibujo/foto]

‘¡Ñuqapaqpuni kanan karqari!’... sipasllaraq kachkaspa wiksallisqa rikhurisqankumanta

“Sapa wata, 10 sipasitasmanta 1 chayri 2, wiksallisqa rikhurinku, wataswantaq astawan kayqa rikukuchkan. Jinallapuni kaptintaq, sipasllaraq kachkaspa juk kutillapis, 10 sipaskunamanta 4 wiksallisqa rikhurinqanku”. Jinata kay Teenage Pregnancy: The Problem That Hasnʼt Gone Away (Wiksallisqa sipaskuna: tukuyniqpi rikukuchkallanpuni) sutichasqa libropi qillqasqanku. ¿Imayna sipaskunataq wiksallisqa rikhurinku? Kay revista Adolescence nin: “Yachaywasipi yachakuchkaspa wiksallisqas rikhuriqkunaqa, tukuy laya familiasmanta kanku, wakcha chayri qhapaq kaqkunamanta [...] tukuy laya religionniyuqkunamanta, tukuy llaqtasmanta ima”.

Pisi sipaskunalla, wiksallisqa rikhuriyta munanku. Juk yachayniyuq runa, Frank Furstenberg sutiyuq, 400 wiksallisqa sipaskunata waturisqanmanjina, “achkha sipaskuna kutin kutita nisqanku: ‘Ni jaykʼaq yuyarqanichu kay ñuqapaqpuni kananta’, nispa”.

Wakin sipaskunaqa, amigasninku qhariwarmijina puñuykuspa mana wiksallisqa rikhuriqta rikuspa, paykunapis kikinta ruwasqankurayku wiksallisqas rikhurisqanku. Furstenberg nin: “Wakinkunaqa, ‘usqhayllata’ wiksallisqas rikhuriyta mana yuyasqankuchu. Wakintaq ‘maynin kutilla’ qhariwarmijina puñuykuspa mana wiksallisqa rikhurinankuta yuyasqanku [...] Mana wiksallisqas rikhurispaqa, khuchichakuyta maskʼallankupuni”.

Chaywanpis, sapa kuti qhariwarmijina puñuykuqkunaqa, wiksallisqa rikhuriyta atinkuman. (Kay 544 sipaskunamanta, ‘108 wiksallisqa rikhurirqanku, qhariwarmijina puñuykuyta qallarisqankumanta 6 killanman’.) Achkha sipaskunaqa, Robinjina (soltera kachkaspa wawayuq karqa), ni imawanpis jarkʼakunkuchu mana wiksallisqa rikhurinankupaq. Robinqa, mana tukuy sipaskunajinachu pildorasta ukyaq, cuerponpaq mana allinchu kananmanta manchachikusqanrayku. Pay nin: “Mana wiksallisqa rikhurinaypaq, imatapis ukyanaypaq, imatapis churachikuynaypaq ima, juchallikuchkasqayta sutʼinchanay karqa. Nitaq chayta ruwayta atillarqanichu. Ruwachkasqaypi mana tʼukurispa, mana imapis pasanawanta suyaq kani”.

Soltera kachkaspa khuchichakusqankurayku wawayuq kaqkunaqa, jinata yuyanku. Furstenberg “achkha sipaskunata tapurisqanmanta khuskan, qhariwarmijina puñuykunapaq, casaranakama suyakuyqa aswan allin kasqanta nisqanku [...] Chaywanpis, mana nisqankumanjinachu kawsachkarqanku [...] Jukjina yuyaychayta yachakuspapis”. Yachakusqankumanjina mana kawsasqankuraykutaq “wiksallisqa rikhurispa ni imata ruwayta yachasqankuchu”.

Juk sipasta, pildorasta ukyasqan, wak imasta churachikusqan ima, mana casarakuspalla wiksallisqa rikhurinanmanta mana jarkʼanchu. Kay Kids Having Kids (Sipasllaraq kachkaspa wawayuqkuna) nisqa libro nin: “Mana wiksallisqa rikhurinapaq pildorasta ukyay, wak imasta churachikuy ima, mana ninayanchu juk sipas mana jaykʼaq wiksallisqa rikhurinanta. [...] Estados Unidosmanta, sipaskuna sapa kuti pildorasta ukyaptinkupis, chayri wak imasta churachikuptinkupis, [...] sapa wata 500.000 sipaskuna wiksallisqa rikhurinkuman”. Pat 16 watayuq, soltera kachkaspa wawayuq rikhurisqanrayku, may llakisqa nin: “Mana wiksallisqa rikhurinaypaq, pildorasta mana saqispa sapa pʼunchay ukyaq kani”.

Biblia nin: “Ama piwampis chʼawkiyachikuychejchu; Dioswanqa mana pujllakuy kanchu. Runaqa imatachus tarpun, chayllatataj oqharenqa” (Gálatas 6:7). Achkha sipaskuna, khuchichakusqankurayku wiksallisqa rikhurinku. Chaywanpis, soltera kachkaspa wawayuq rikhuriqkuna, khuchichakuypi urmaqkuna ima, Davidjina pesachikuspa Diosman qayllaykunkuman, payqa Diosmanta mañakurqa: “Sajra kayniyta mayllaway. Juchasniymanta llimphuchaway”, nispa (Salmo 51:2). Diosqa, pesachikuqkuna, “Señorpa yachachinanpi yuyaychayninpipis” wawasninkuta uywanankupaq kallpachakusqankuta bendecinqa (Efesios 6:4, Dios Parlapawanchej).

Khuchichakuyta qhisachayqa, ¡aswan allin! Chayrayku, ni ima pasasunqachu nisuqkunawan, ama chʼawkiyachikuychu.

[183 paginapi dibujo/foto]

Juk sipasqa, qhariwarmijina puñuykuytawankama, wayna chayllapaq maskʼasqanta yuyanman

[186 paginapi dibujo/foto]

Manaraq casarakuchkaspa qhariwarmijina puñuykuqkunaqa, mana jampiy atina unquykunawan chimpachikunku

[188 paginapi dibujo/foto]

Munakuyninkuta rikuchinakuptillankupuniqa, mana imamantapis sutʼita parlanqankuchu

[189 paginapi dibujo/foto]

Qhariwarmijina kusisqa kawsayqa, mana qhariwarmijina puñuykullaymantachu jamun