26 Yachaqana

Sakwakuyta, ¿imaynatá atipayman?

MAYTA kallpachakuspa, 15 watapipuni sakwakuyta atipaq wayna nin: “Sakwakuyqa mana atipayta atinapaqjina vicio, machachiq ukyanasta, drogasta ukyayjina”, nispa.

Chaywanpis, apóstol Pablo, mana cuerponta saqirqachu munayninta ruwaqta. Chayrayku pay nirqa: “Cuerpoyta ni imarayku saqenichu munayninta [aychap munayninta] ruwajta, manachayqa tukuy imapi kasuchikuni”, nispa (1 Corintios 9:27). Pabloqa, cuerponwan kasuchikurqa. Chayrayku pillapis sakwakuyman yachaykukuqqa, chay ruwayta saqinanpaq kallpachakun chayqa, atipayta atinqa.

‘Yuyayniykita wakichiy’

Achkha waynas, sipaskuna ima, llakiyninkuta thañichinankurayku sakwakunku. Chayta ruwaspataq, mana machu runajinachu, ima chʼampaytapis allinchayta atisqankuta rikuchinku (1 Corintios 13:11, kikinchay). ‘Yachaywan imallatapis ruwayqa’ sakwakuyta atipanaykipaq, may allin (Eclesiastés 10:10). Ima chʼampayllapis phutichisuptinqa, ‘Diosman saqiy tukuy phutikuyniykita’ (1 Pedro 5:6, 7).

Maykʼaqllapis imatachus rikusqayki, uyarisqayki ima, qhariwarmijina puñuykuyta munayniykita rikchʼarichiptin, ¿imatá ruwawaq? Biblia nin: “Allinta yuyayniykichejta wakichiychej, aychaykichejpa munaynintataj atipaychej”, nispa (1 Pedro 1:13). Arí, millay yuyaykunata qhisachanaykipaq, yuyayniykita wakichiy. Jinata ruwanki chayqa, pisi tiempoman, qhariwarmijina puñuykuyta munayniyki chinkanqa.

Chaywanpis, sakwakuq, tuta sapallan kachkaspa saqra yuyaykunata qhisachayta, mana atillanchu. Juk sipas yuyaychawanchik: “Jinapi rikukuspa aswan allin, camamanta usqhayllata sayarina, wak imasta ruwana, mikhuna ima, jinamanta yuyayninchik wak imaspi tʼukurinanpaq”. Arí, “tukuy cheqa kajpi, tukuy allin kajpi, tukuy cheqan kajpi, tukuy ima llimphu kajpi, tukuy kʼacha kajpi, tukuy allimpaj qhawasqa kajpi ima”, tʼukuriy (Filipenses 4:8).

Saqra yuyaykuna umaykipi kasqanrayku mana puñuyta atispaqa, chiqa sunqu kamachiq Davidta yachapayay, pay Diosta nirqa: “Puñunaypi sirisqa kashaspa, qanmanta yuyarikuni, qampitaj unanchani”, nispa (Salmo 63:6). Diospi, kʼacha kaykunasninpi ima tʼukurisqayki, sakwakuypi mana urmanaykipaq yanapasunqa. Chantapis, Diosninchik chay ruwayta millaypaq qhawasqanta yuyarisqaykiqa yanapallasunqataq (Salmo 97:10).

Sakwakuypi mana watiqmanta urmanaykipaq kallpachakuy

Dios yuyaychasqanmanjina, yachayniyuq Salómon, kayta nirqa: “Yuyayniyojqa sajra kajta rikuspa, pakakun; mana yuyayniyojrí sajraman chimpaykun, chantaqa ñakʼarin”, nispa (Proverbios 22:3). Qampis, sakwakuypi mana watiqmanta urmanaykipaq, tukuy imata ruwaspa, yuyayniyuq kasqaykita rikuchiwaq. Reparasqaykimanjina, matʼi pʼachasta churakusqayki, imatachus mikhusqayki ima, qhariwarmijina puñuykuyta munayniykita rikchʼarichiptinqa, amaña chaykunata watiqmanta ruwallaytaqchu. Machachiq ukyanastapis ukyanki chayqa, imatachus ruwachkasqaykita mana repararakuyta atiwaqchu, chayraykutaq qhariwarmijina puñuykuyta munayniykiwan atipachikuwaq. Ama khuchichakuymanta peliculasta, revistasta ima, qhawaychu. Salmistajina Diosmanta mañakuy: “Amaña saqeychu ñawisniy manakaj imasta qhawananta”, nispa (Salmo 119:37).

Reparakusqaykimanjina, ima pʼunchaykunachus sakwakuypi urmanaykipaqjinaña kachkaspa, ñawpaqmantapacha, chay pʼunchaykunapaq kallpachakuy. Ichá juk sipas, qhariwarmijina puñuykuyta munaynin, killapi wakin pʼunchaykuna yapakusqanta reparanman. Chayri ichá wakinqa, juk llakiyrayku ñakʼarichkankuman. Proverbios 24:10 pʼiti nin: “Sichus ima llakiypi rikhurispa llawchʼiyawaj chayqa, ajinamanta rikuchinki kallpayki pisi kasqanta”, nispa. Chayrayku sapallayki kanaykipaq, ama ancha unay tiempota karunchakuychu. Sunquykita kusichinaykipaqjina allin ruwaykunasta ruway, chaykunapi yuyanaykipaq, ajinamanta manaña khuchichakuypi yuyankichu.

Diosman astawan qayllaykuy

Juk qhari 27 watayuq, 11 watayuqmantapacha sakwakuyta atipananpaq, mayta kallpachakuspa atipasqa. Nintaq: “Sakwakuyta atipanaypaqqa, sapa pʼunchay mana saqispa, Bibliamanta 2 tʼaqasta ñawiriq kani”. Kimsa watamanta astawantaq mana saqispa chayta ruwarqa. Wak cristiano yuyaychallantaq: “Manaraq puñuchkaspa Diospa yachachiykunasninmanta, juk revistata ñawiriy. Chaypitaq tʼukuriy. Niraq puñuchkaspataq Diosmanta mañakunaykiqa may sumaq”.

Chantá “Señorpa ruwayninpi may ashqhata” llamkʼayqa, nisunman Bibliamanta wak runasman yachachisqaykiqa, yanapallasunkimantaq (1 Corintios 15:58, Dios Parlapawanchej). Sakwakuyta atipaq warmi nin: “Manaña sakwakunaypaq, precursorajina llamkʼasqay mayta yanapawan, imaraykuchus tukuy kallpaywan wak runasta, Diosman qayllaykunankupaq yanapachkasqaypi yuyayniy kachkan”.

Sunquykimantapacha, Diosmanta ‘chay may sumaq atiyta’ qusunanta mañakullaytaq (2 Corintios 4:7). “Sonqoykichejpi kaj chhikata payman willakuychej” (Salmo 62:8). Juk sipas nin: “Diosmanta mañakuyqa, sakwakuypi urmanapaqjinaña kachkaspa maychus tiemponpi may sumaq yanapa”. Astawanpis, sutʼiyayta camaykimanta sayarimuchkaspa, chayri ima horallapis, sakwakuyta atipayta munasqaykita Diosman willakuy, chantá espiritu santonwan kallpachasunanta mañakuy (Lucas 11:13).

Wak runaspa yanapayninwan

Qam sapallayki sakwakuyta mana atipayta atispaqa, pichus yanapasunanpaqjina kachkaqwan parlariy: tataykiwan chayri qutuchakuymanta juk ancianowan. Sipaskunataq sumaq wakichisqa cristianaswan parlarinkuman (Tito 2:3-5). Sapallan sakwakuyta mana atipayta atisqanmanta juk wayna nirqa: “Juk chʼisi, ni piwan uyarichikuspalla tatayman llakiyniyta willarqani. Chayta willanaypaqtaq mayta kallpachakunay karqa. Ruwasqaymanta mayta pʼinqakuspa, waqaspa ima, willarqani. Chaywanpis niwasqanta, ni jaykʼaq qunqasaqchu. Sunqu tiyasqa, asirispa ima, niwarqa: ‘Waway kasqaykimanta mayta kusikuni’, nispa. Llakiyniymanta paywan parlanaypaq mayta kallapachakusqayta entiendewarqa. Chay niwasqanwantaq mayta sunquchawarqa, sakwakuyta atipanaypaqtaq kallpachawarqa”.

Chay wayna nichkallanpuni: “Tatayqa, Bibliamanta wakin pʼitikunata rikuchiwarqa, sakwakuy ‘atipanapaqjina’ kasqanta reparanaypaq. Chaymanta wak pʼitikunatañataq ñawiripuwarqa, chay ruwasqay mana allinchu kasqanta reparanaypaq. Niwarqataq ‘amaña llakikuychu chay ruwasqaykimanta, manaqa mayta kallpachakuy manaña sakwakuypi watiqmanta urmanaykipaq, astawan qhipaman parlananchikkama’, nispa. Sakwakuypi maykʼaqllapis watiqmanta urmaspa mana anchata llakikunayta, manaraq watiqmanta sakwakuypi urmachkaspa tiempo pasasqanmanjina kallpachakunallaytapuni ima, nillawarqataq”. Sakwakuyta atipasqanmanta, kay wayna, nin: “Tatay, llakiyniyta yachasqan, yanapaytataq munawasqan ima, ñawpaqman lluqsinallaypaqpuni, mayta kallpachawarqa”.

Watiqmanta sakwakuypi urmaspa, ¿imatá ruwawaq?

Juk wayna, sakwakuyta atipananpaq mayta kallpachakuspapis, watiqmanta sakwakuypi urmallarqataq. Nintaq: “Chay ruwasqayqa, mayta llakichiwarqa. Manataq Jehová khuyakunawanta yuyarqani. Chantá ñuqa kikin nikurqani: ‘Mana juk allinchay kanchu. Diospaqpis, mana allinpaq qhawanawanpaqjinachu kani. ¿Imapaqñataq kallpachakullachkaqpuniri?’, nispa”. Chaywanpis, sakwakuypi watiqmanta urmasqayki, mana ninayanchu mana atipayta atisqaykita. Juk sipas 19 watayuq yuyarikun: “Sapa chʼisi sakwakuq kani; chaymantataq astawan Jehovapi atienekurqani, paytaq yanapawarqa, kunan ichá watapi 6 kutillatapis chay ruwaypi urmanipuni. Chayraykutaq sapa, chay ruwaypi urmaspa mana allinchu sientekuni; chaytaq, qhipan kuti manaña chay ruwaypi urmanaypaq yanapawaq”. Arí, pisimanta pisi sakwakuyta atipachkan.

Watiqmanta sakwakuypi urmanki chayqa, imachus chaypi urmanaykipaq tanqasusqanta reparay. Juk sipas nin: “Yuyaynillaypi imatachus ñawirisqayta, imapichus yuyasqayta ima yuyarini. Chantá reparanipunitaq imachus sakwakuypi watiqmanta urmachiwasqanta. Ajinamantataq imatachus mana ruwanay kasqanta yacharqani”.

Sakwakuyta atipasqaykimanta allin imasta japʼinki

Sakwakuyta atipaq wayna nin: “Kay llakiyta atipasqaymantapacha, Diospa ñawpaqinpi concienciayqa llimphu, ¡chaytaq ni imawanpis kikinchakunchu!”.

Ajina; sakwakuyta atipanapaq mayta kallpachakusqankurayku, llimphu concienciayuq kayta, allin kawsayniyuq kayta, Diosman qayllaykuyta ima tarinku. Juk sipas, pichus sakwakuyta atipaq nin: “Chiqamanta, sakwakuyta atipanapaq mayta kallpachakuyqa may allin”, nispa.

Tʼukurinapaq tapuykuna

◻ Millay ruwaykunaspi, qhariwarmijina puñuykuypi ima tʼukuriy, ¿imaraykutaq mana allinchu? Allin kaq imaspi tʼukurinanpaq, ¿imatá juk wayna ruwanman?

◻ ¿Imaynatá juk wayna chayri sipas ñawpaqta kallpachakunman sakwakuypi mana watiqmanta urmanapaq?

◻ ¿Imaraykutaq Diosman astawan qayllaykuy may allin?

◻ Sakwakuyta atipanapaq, ¿imaraykutaq Diosmanta mañakuna may allin?

◻ Sakwakuyta mana sapallanku atipayta atispa, ¿imaraykutaq wakwan parlarinanku may allin?

[208, 209 paginaspi recuadro, dibujo/foto]

¡Qʼala runasmanta fotosta qhawayqa mana allinchu!

Ronald, 19 watayuq, nin: “Qʼala runasmanta fotosqa tukuyniqpi rikukun; callespi, periodicosta ranqhanku chaypi, revistaspi ima. Wakin yachachiqniykuqa yachaywasimanpis, qʼala runasmanta revistasta apakuq kanku, qhipan clasesta pasanankupaq suyachkaspa, ñawirinankupaq”. Achkha runas, tukuy laya watasniyuq, qhapaq, wakcha ima, qʼala runasmanta fotosta qhawanku. Mark nin: “¡Qʼala warmismanta fotosta rikusqayqa, qhariwarmijina puñuykuyta munayniyta rikchʼarichiq! [...] Watiqmanta kikillantataq qhawasqayqa, manaña qhariwarmijina puñuykuyta munayniyta rikchʼarichiqchu, chayrayku wak musuq revistas lluqsimunanta suyaq kani. Chay laya revistasta qhawaqqa, chayman yachaykakapunman”. Chaywanpis, ¿chayta ruway allinchu?

Qʼala runasmanta fotosta qhaway, ‘qhariwarmijina puñuykuy, aychap munaynillankuta ruwanankupaq kasqanta runasta yuyachin’. Revistaspi, peliculaspi ima, imaynatachus juk warmita, juk qhari abusachkasqanta, qʼala warmita maqaspa gustachikuchkasqanta ima, rikukun. Chayta qhawaqqa, pisi tiempoman mana chaykunawan gustachikuspa, wak revistasta, peliculasta ima, astawan millayta khuchichakuchkasqankumanta qhawayta qallarinku. Estados Unidos suyumanta, Universidadpi yachachiq Ernest van den Haag nin: “Qʼala runasmanta fotosta qhawayqa, aychap munayninchikta ruwanapaq wakkunata munapayaywan qhawanapaq tanqawanchik”.

Qʼala runasmanta fotosta qhawayqa, qhariwarmijina puñuykuymanta jukjinata yuyachin, chaytaq qhariwarmi kawsayninkupi chʼampaykunata rikhurichin. Juk casada sipas nin: “Qʼala runasmanta fotosta qhawasqaymanjina qusaywan ruwayta munarqani. Kaytaq, qhariwarmijina puñuykuyniykupi mayta llakichiwarqa”. Kay 1981 watapi, achkha warmista, imaynatachus qusasninku, qʼala runasmanta fotosta qhawasqankurayku, qhariwarmi kawsayninkupi llakiyta apamusqanmanta tapurisqanku. Chunka warmismanta 5 nisqanku, qhariwarmi kawsayninkupi chʼampaykunata rikhurichisqanta. Astawanpis casarasqas kaqkunata, casaranankupaq parlasqa kaqkunata ima, tʼaqanachisqanta. Juk casada warmi nin: “Qusay, qʼala runasmanta fotosta qhawasqanqa, qhariwarmijina puñuykusqaykupi mana kusiyta tarisqanta yuyachiwan [...] Dios yanapanawanta munayman, qusaywan qhariwarmijina puñuykuchkaspa payta kusichinaypaq, chaywanpis qusayqa, ñuqawan puñuykuyta munananmanta, qʼala warmismanta fotosta qhawayta munan, chaytaq mayta llakichiwan. [...] Qʼala runasmanta fotosta qhawayqa [...] mana munakuyjinachu [...] May millay ruway, qhariwarmi kaqkunatataq tʼaqanachin”.

Cristiano waynasqa, qʼala runasmanta fotosta qhawaymanta jarkʼakunanku tiyan, Diospa ñawpaqinpi allinpaq qhawasqas kanallankupaqpuni (2 Corintios 6:17–7:1). Biblia niwanchik, unay tiempo runas “rumi sonqos kasqankurayku”, ‘paykuna manaña imamanta pʼinqakuspa, millay kawsayman qukusqankuta, imaymana chʼichi ruwaywan mana saqsayta atisqankuta ima’ (Efesios 4:18, 19). Qampis, ¿chaytachu ruwayta munanki? Yuyarikuy: wakin kutillapis qʼala runasmanta fotosta qhawaptiykiqa, sunqu yuyayniykita thaluyachinman. Wakin cristiano waynasqa, qʼala runasmanta fotosta qhawasqankurayku sakwakunku, khuchichakuypi urmanku ima. Chayrayku allinta yuyaychakuspa, mayta kallpachakuspa ima, chaykunamanta jarkʼakuy.

Darryl nin: “Qʼala runasmanta revistasqa, rikunaypaqjina tukuyniqpi kachkan. Chayrayku mana munachkaspapis juk ratollatapis rikunipuni, juk kutita qhawaytawankamataq, manaña juktawan qhawanichu”. Maypichus qʼala runasmanta fotos kachkan, chayta ama qhawaychu, nitaq saqikuychu compañerosniyki, chayta ruwanaykipaq tanqasunankuta. Karen, 18 watayuq tʼukurisqanmanjina nin: “Juchasapa runa kasqayrayku mana atillanichu llimphu kaq imaspi, jatunchanapaqjina kaq imaspi tʼukuriyta. Chayrayku qʼala runasmanta fotosta qhawayman chayqa, ¿allinniypaqchu kanman?”.

[206 paginapi dibujo/foto]

“Diosmanta mañakuyqa, sakwakuypi urmanapaqjinaña kachkaspa maychus tiemponpi may sumaq yanapa”