¿Pikunatataq amigosninchikpaq akllanchik?

1, 2. a) Jehovata mana yupaychaq runaspa chawpinkupi kawsasqanchikrayku, ¿ima chʼampaykunapitaq rikukusunman? b) ¿Imaraykutaq Jeremías imayna amigostachus akllasqanta yachananchik tiyan?

LLAMKʼAQ masisninchik, vecinosninchik chayri yachaywasimanta compañerosninchik, Navidad raymiman waqyariwaptinchik, ¿imatá ruwasunman? ¿Imanasunmantaq patronninchik llullakunanchikta munaptin, chayri saqra ruwaykunaman tanqawaptinchik? ¿Imatá ruwasunman kamachiqkuna, kay pachap ruwayninman chhapukunapaq tanqawaptinchik? Wakkuna asipayawaptinchikpis chayri ñakʼarichiwaptinchikpis, ichapis sunqu yuyayninchikqa, mana chaykunata ruwaqta saqiwasunchu.

² Rikusunchikjina Jeremiasqa, chayjina chʼampaykunapi sapa kuti rikukurqa. Chayrayku llamkʼayninta juntʼachkaptin, pikunawanchus kawsakusqanta allin kanman yachananchik. Diospa nisqasninta mana juntʼananpaq tanqaq runaspa chawpinkupi kawsaspapis, paykunataqa mana amigosninpaqchu qhawarqa. Astawanqa, Jehovaman chiqa sunqu kananpaq yanapaq amigosta akllakurqa. Ajinata ruwasqanqa, amigosta sumaqta akllayta yachanapaq yanapawanchik.

¿PIKUNATATAQ AMIGOSNINCHIKPAQ QHAWANCHIK?

3. Sedequías, ¿imaraykutaq Jeremiasta achkha kutista tapurqa, chantá imatá pay kutichirqa?

³ Rey Sedequiasqa, Jerusalén niraq thuñikuchkaptin, Jeremiasta achkha kutista tapurqa. ¿Imarayku? Imaraykuchus profetap siminmantapuni, Judá llaqta Diospa yanapayninwan enemigosninpa makinmanta kacharichisqa kananta, uyariyta munarqa. Chayrayku reypa kamachisnin, Jeremiasta nirqanku: “Tata Diosta tapuripuwayku imaraykuchus Babiloniamanta rey Nabucodonosor contraykuta maqanakunampaj yaykuykamushawayku, chayta. Ichapis Tata Diosqa munanman uj tʼukuna imata ruwayta, Nabucodonosorta karunchachinampaj”, nispa (Jer. 21:2). Reyqa, Dios kamachisqanmanjina babiloniospa yugonkupi, mana churakurqachu. Chayrayku Bibliata ukhunchaq runaqa, Sedequiasta unqusqa runawan kikincharqa, “pichus kutin kutita doctorpaman jampichikuq rispa, jampi qusqanta mana ukyanchu”. ¿Imatá Jeremiasmanta nisunman? Jeremiasqa, reywan allinpaq qhawachikuyta munaspa, ichá imatachus uyariyta munasqanta willanman karqa, jinamantataq mana chʼampaykunapi rikukunmanchu karqa. Chaywanpis, ¿imaraykutaq willayninta mana tikrarqachu? Imaraykuchus Jehová, Jerusalenta babilonios japʼikapunankuta willananta kamachirqa (Jeremías 32:1-5 ñawiriy).

4. Llamkʼaypi, yachaywasipi chayri maypichus tiyakunchik chaypi, ¿ima chʼampaypitaq rikukunchik?

⁴ Jeremiaspa tiemponqa, tiemponchikman rikchʼakullantaq. Imaraykuchus vecinosninchikwan, llamkʼaq masisninchikwan, yachaywasimanta compañerosninchikwan ima, imaynamantapis parlanchikpuni. Chaywanpis, Diospa kamachiykunasninta mana yachayta, nitaq kasukuyta munaptinkupis, ¿amigosninchikpaqchu paykunata qhawanchik? Jeremiasqa, Sedequías Diospa nisqasninta mana kasukuptinpis, kamachiq kasqanrayku paywan parlananpuni karqa. Chaywanpis payqa, mana reywan allinpaq qhawachikuytachu, nitaq payjina yuyaytachu maskʼarqa. Reypa munayninta ruwanman karqa chayqa, reyqa tʼinkanman chayri yanapanman karqa. Chaywanpis Jeremiasqa, reymanta ni imata munarqachu. ¿Imarayku? Imaraykuchus Jehovap nisqanta kasukuytapuni munarqa. ¿Ñuqanchikrí? ¿Diosman chiqa sunqu kanapaq tanqaq amigostachu akllanchik? Chiqamanta nisunman, llamkʼaypi, maypichus tiyakunchik chaypi, yachaywasipi ima, Diosta mana yupaychaq runaswan tinkukusunpuni (1 Cor. 5:9, 10). Chaywanpis yachanchikjina, paykunawan amigosta ruwakuspaqa, manaña Jehovap amigosnin kayta atisunmanchu.

DIOSPA PALABRANTA MANA KASUKUQKUNAWAN, ¿MASICHAKUSUNMANCHU?

5, 6. ¿Imaynatá wakin runas, Jeremiasta chʼinyachiyta munarqanku?

⁵ Mana Sedequiasllachu Jeremiasta pantachiyta munarqa. Juk kuti Sedequiaspa juknin kuraq kamachin Pasurqa, ichapis 39 kutista Jeremiasta “seqʼonankuta” kamachirqa (Jer. 20:2; Deu. 25:3). Wak kutipi, kuraq runasñataq, Jeremiasta siqʼuytawan, ‘Jonatanpa wasin’ urapi kaq wisqʼana wasiman wisqʼaykuchirqanku, maypichus may unayta llakiypi kakurqa, chaypi wañunantataq yuyarqa (Jeremías 37:3, 15, 16 ñawiriy). Wisqʼana wasimanta lluqsisqanmanta unayninman, wak kuraq runasñataq, reyman nirqanku: “Kay runa wañuchisqa kachun, imaraykuchus [...] soldadosta iskayrayachin, jinataj tukuy runastapis”, nispa. Chayraykutaq Jeremiasta, wañunanpaq pukyuman wikchʼuykurqanku, maypichus tʼurulla karqa chayman (Jer. 38:1-4). Diospa profetanqa, mana chay kutipi wañurqachu. Rikunchikjina, pikunachus nisqasninta creenanku karqa chaykunaqa, mana creerqankuchu, astawanpis contranpi uqharikurqanku.

⁶ Chaywanpis, mana kamachiqkunallachu Jeremiaspa contranpi uqharikurqanku. Juk kuti, Anatot llaqtamanta runas, nisunman llaqtamasisninpis payman nirqanku: “Ama Tata Diospa sutimpi sutʼinchaychu, manachayqa qanta wañuchisqayku”, nispa (Jer. 11:21, 22). Chayta niptinkupis Jeremiasqa, Jehová Diosta amigonpaq akllakurqa. Chaywanpis wakinqa, mana parlallarqankuchu manaqa maqarqankupuni. Juk kuti, Jeremías kunkanman yugota churakurqa, judíos kawsayta munaspa, babiloniospa makinkuman churakunankuta ninanpaq. Llulla profeta Hananiastaq, Jeremiasmanta yugota qhichuspa pʼakirqa. Pay nisqanmanjinaqa, Jehová nirqa: “Babiloniaj reynimpa yugonta pʼakisaj”, nispa. Chay llulla profetaqa, chay kikin watapi wañurqa, pichus Diospa chiqa profetan kasqantaq, sutʼi rikukurqa (Jer. 28:1-11, 17). Jeremías nisqanmanjina Jerusalén thuñisqa kasqantawan, soldadosta kamachiqkuna, Johanán ima, Dios Judapi qhipakunankuta nisqanta mana kasukurqankuchu. Astawanpis, Jeremiasman nirqanku: “Chay nisqaykeqa llulla”. “Señorniyku Tata Diosqa mana kachamusunkichu ninawaykupaj: Ama Egiptoman tiyakoj riychejchu”, nispa. Soldadosta kamachiqkunaqa, mana chayllatachu ruwarqanku, astawanpis Jeremiasta Baructawan apaspa, Egiptoman ayqirikapurqanku (Jer. 42:1–43:7).

7. ¿Imaynatá Jehovaman chiqa sunqu kayninchik iskaychachisqa kanman?

⁷ Jeremiasqa, may chhika watasta Diospa Palabranta mana kasukuq chayri churanakuq runaspa chawpinkupi kawsakurqa. Ruwasqanpi tʼukurina. Payqa, Diosta mana kasukuq runaswan amigosta ruwakuyta atinman karqa, imaraykuchus chayjina runasqa, tukuyniqpi karqa. Ñuqanchikpis, chayjina runaswan sapa pʼunchay tinkukullanchiktaq. Ñuqanchikman, Diosninchikman ima, churanakuptinku chayri kʼachasman rikchʼakuptinkupis, chay runasta, ¿amigosninchikpaqchu akllasun? Diospa profeciasninta pisipaq qhawaqkunawan masichakunanchik, ¿allinchu kanman? Jeremías ñuqanchik kanman chayqa, kawsayninkuwan Diospa Palabranta qhisachaqkunawan chayri runapi atienekuqkunawan, ¿masichakunmanchu karqa? (2 Cró. 19:2.) Jehovaqa, Jeremiasman runasllapi atienekuy mana allinchu kasqanta, sutʼita rikuchirqa (Jeremías 17:5, 6 ñawiriy). ¿Imatá chaymanta nisunman?

8. Maypichus tiyakunki chaypi kaq cristianos, ¿ima chʼampaykunapitaq rikukunku?

⁸ Wakin cristianosqa, negocionkuta chayri empresankuta jatunyachinankupaq, Diosta mana yupaychaqkunawan tantakuyta, paykunapaqtaq mikhunasta wakichipuyta atisqankuta yuyanku. Chaywanpis ajinata ruwaspaqa, saqra runaswan tantakuchkankuman, millay parlayninkuwan chimpachikunkuman, machaykunankupaq tanqasqa kankuman ima. Chayraykuchá wakin cristianosqa, mana chayjina chʼampaypi rikukunankupaq, maychus ganakusqallankuwan sunqu juntʼasqa kawsakunku. Chantapis patronniyki chayri llamkʼaq masisniyki, ichá mana sunqunkuta nanachikuspa runasta chʼawkiyallanku. Wakin kuti mana atikullaptinpis, chiqa cristianosqa, mana chayjina runaspa ruwayninkuwan chimpachikunanchikchu tiyan. Jeremiasqa, Diospa kamachisqanmanjina kawsasqanrayku, sunqu yuyayninpis mana juchacharqachu, astawanpis Diospa ñawpaqinpi allinpaq qhawasqa karqa. Payjina runasmanta yachakuspaqa, ¡mayta agradecekunchik!

9. ¿Ima chʼampaykunapitaq rikukusunman Diosta mana yupaychaq runasjina ruwaspa?

⁹ Jeremías Diospa nisqasninta kasukusqanrayku, llaqtamasisnin payta asipayarqanku (Jer. 18:18). Ajina kaptinpis, payqa Diospa nisqanta ruwallarqapuni, nitaq chay runaspa ‘ñanninkupi’ purirqachu (Jer. 8:5, 6). Jeremiasqa, saqra runaswan mana kananrayku, wakin kuti ‘sapallan’ kakuyta akllarqa (Jeremías 9:4, 5; 15:17 ñawiriy). Ñuqanchikrí, ¿Jeremiasjinachu ruwanchik? Jeremiaspa tiemponpijina, kay tiempopis achkha runas, Diosta wasanchanku. Chayrayku Diospa kamachisninqa, unaymantapacha pikunawanchus masichakuyta akllanku. Jeremiaspis ajinata ruwarqa; wakin amigosninqa, jarkʼarqanku, yanaparqanku ima. ¿Pikunataq karqanku? Chayta yachayqa, mayta yanapawasun.

¿PIKUNATATAQ JEREMÍAS AMIGOSNINPAQ AKLLARQA?

10, 11. a) ¿Imataq Jeremiasta allin amigosta akllananpaq yanaparqa? b) ¿Pikunataq Jeremiaspa amigosnin karqanku, ima tapuykunatataq paykunamanta ruwakusunman?

¹⁰ Jeremiasqa, Jehová kamachisqanmanjina juchacharqa: saqra runasta, llulla runasta, chiqan kaqta mana ruwaqkunata, chʼaqwata maskʼaqkunata, mana sunquyuqkunata, khuchichakuqkunata, chiqa yupaychaypi kachkaspa lantista yupaychaqkunata ima. Jeremiasqa, llaqtamasisninman jinata nirqa: “Kutirikuychej sajra ñanniykichejmanta; kawsayniykichejta, ruwasqasniykichejtapis allinyachiychej”, nispa (Jer. 18:11). Jerusalén thuñikusqantawan, Jeremiasqa, “Diospa khuyakuynin[ta], “munakuynin[ta]”, “nisqas[nin]ta juntʼaj” kasqanta ima, jatuncharqa (Lam. 3:22-24). ¿Pikunawantaq Jeremías masichakurqa? Diospa chiqa sunqu kamachisnillanwan (Jeremías 17:7 ñawiriy).

¹¹ Jeremías pikunatachus amigosninpaq akllasqantaqa, sutʼita yachanchik. Paykunataq Ebed-melec, Baruc, Seraías, Safanpa churisnin ima, karqanku. Ichá paykunamanta tapukusunman: “¿Imayna runastaq karqanku? ¿Imaynatá Jeremiasta yanaparqanku? ¿Imaraykutaq munasqa amigosnin kasqankuta yachanchik? ¿Imaynatá Diosman chiqa sunqu kananpaq yanaparqanku?”, nispa. Kay tapuykunap kutichiyninta yachayqa, mayta yanapawasunchik.

12. a) Kay 58 paginapi rikukusqanmanjina, ¿imapitaq Jeremiaswan Barucwan rikchʼakunku? b) ¿Pitaq Seraías karqa, chantá imatataq paymanta yachanchik?

¹² Yachakusqanmanjina, Neriaspa churin Baruc, Jeremiaspa aswan munasqa amigon karqa. Profetaqa, Barucpi mayta atienekusqanrayku, Diospa nisqasninta kʼuyuna libropi qillqananta, ñawirinanta ima nirqa, ñawpaqtaqa llaqtapaq, chantataq Judamanta kuraqkunapaq (Jer. 36:4-8, 14, 15). Barucqa, Jeremiasjina, Diospa nisqasnin juntʼakunanta yachallarqataq. Judá thuñikunanpaq 18 watas kachkaptin, iskayninku chay wataspi kikin chʼampaykunapi rikukurqanku. Diospa nisqasnintataq, unayta iskayninku willarqanku. Chantapis, chʼampaykunapi rikukurqanku, enemigosninkumantapis pakakunanku karqa. Jehovataq iskayninkuta kallpacharqa. Biblia nisqanmanjinaqa, Baruc Jeremiaspa “qhelqerin” karqa, Judapi may riqsisqa familiamantataq karqa. Wawqin Seraiasqa, reypa wasinpi llamkʼarqa. Paypis Barucjina, Jeremiasta Diospa nisqasninta willananpaq yanaparqa (Jer. 36:32; 51:59-64). Jeremiastaqa, Neriaspa iskaynin churisnin, paywan khuska llakiy tiempopi llamkʼasqankuqa, maytachá kallpacharqa. Ñuqanchikpis, Diospa chiqa sunqu kamachisninwan khuska llamkʼaspa, mayta kallpachakusunman.

13. Kay 63 paginapi rikukunjina, ¿imaynamantá Ebed-melec, Jeremiaspa sumaq amigon kasqanta rikuchirqa?

¹³ Jeremiaspa wak amigonqa, Etiopiamanta Ebed-melec karqa. Payqa, kuraq runas mayta phiñakuspa, Jeremiasta juk pukyuman wikchʼuykuptinku, Jeremiasman kutikurqa. Chantapis, kamachina wasipi kuraq kamachi karqa. Ebed-melecqa, rey Sedequías, Benjamin punkupi tiyasqa kachkaptin, tukuypa uyarinanta Jeremiasta pukyumanta urqhumuqta saqinanta mañakurqa. Kimsa chunka runasta pusariykukuspataq rirqa, ichá chayta ruwarqa, Jeremiaspa enemigosnin pukyumanta mana urqhuqta saqinankuta yuyasqanrayku (Jer. 38:7-13). Jeremías Ebed-melecwan imaynatapunichus masichakusqanta, mana yachanchikchu. Chaywanpis iskayninku, Diosta yupaychasqankurayku, sumaq amigos kasqankuta nisunman. Ebed-melecqa, Jeremías Jehovap profetanpuni kasqanta yacharqa. Chayrayku kuraq runas ruwasqankuta juchacharqa. Reypa wasinpi llamkʼayninta qhichunankuta mana manchachikuspataq, allin kaqta ruwarqa. Arí, Ebed-melecqa kʼacha runa karqa, chayraykutaq Jehová, payman jinata nirqa: “Noqa librasqayki, [...] noqapi atienekusqaykirayku”, nispa (Jeremías 39:15-18 ñawiriy). Chiqamantapuni Jehovaqa, Ebed-melecpa ruwasqanta allinpaq qhawarqa. ¿Manachu ñuqanchikpis ajina amigosniyuq kayta munasunman?

14. ¿Imatá Safanpa familianmanta yachanchik, chantá Jeremiaswan amigos kasqankumanta ima?

¹⁴ Jeremiaspataqa, Safanpa kimsa churisnin, juk allchhin ima, amigosnillantaq karqanku. Paykunataq may riqsisqa familiamanta karqanku. Safanqa, rey Josiaspa qillqirin karqa. Jeremiasta ñawpaq kutipi, enemigosnin wañuchiyta munaptinku, “Safampa churin Ahicampis Jeremiasman sayakorqa. Chayrayku Jeremiasta runasman mana jaywaykorqankuchu wañuchisqa kanampaj” (Jer. 26:24). Ahicampa wawqin, Gemarías karqa. Paypa churin Micaiastaq, Baructa Diospa nisqanta ñawirichkapta uyarirqa. Chaymantataq tatanman, kuraqkunaman ima, Baruc ñawirisqanta willarqa. Paykunaqa, kamachiq Joacim, chay ñawirikusqanta imaynatachus qhawananta mana yachaspa, Jeremiasta, Baructa ima, pakakamunankuta nirqanku. Joacim Diospa nisqasninta qhisachaptintaq, Gemariasqa, kʼuyuna librota mana ruphachinankuta mañakuqkunawan khuska kachkarqa (Jer. 36:9-25). Safanpa churinqa Elasá kallarqataq, Jeremiastaq, payniqta babiloniapi presochasqa judiosman juk cartata apachirqa (Jer. 29:1-3). Rikunchikjina, Safanpa kimsa churisnin, juk allchhin ima, Diospa profetanta yanaparqanku. Jeremiasqa, ¡maytachá paykunata munakurqa! Imaraykuchus paykunaqa, Diosta yupaychasqankurayku amigos karqanku, manataq mikhunaraykuchu, nitaq ukyanaraykuchu chayri sunquta kusichinapaq ruwaykunaraykuchu.

SUMAQ AMIGOSTA AKLLAKUNA

15. Jeremías pikunatachus amigosninpaq akllasqanmanta, ¿imatá yachakunchik?

¹⁵ Jeremías llaqtamasisninta —kʼacha chayri saqra kaptinkupis— imaynatachus qhawasqanmanta, mayta yachakusunman. Imaraykuchus payqa, rey, kuraq runas, llulla profetas, soldadosta kamachiqkuna ima, manaña willananpaq mayta ñakʼarichiptinkupis, willallarqapuni. Ajinata ruwasqanrayku, runaswan chiqnichikurqa, chaywanpis mana paykunawan munachikuytachu maskʼarqa. Qallariymantapacha, Jehová may sumaq amigon karqa. Diosman chiqa sunqu kananrayku, enemigosnin ñakʼarichinankutapis saqirqa (Lamentaciones 3:52-59 ñawiriy). Chantapis rikunchikjina, mana payllachu Jehovata kasukuyta akllarqa.

16, 17. a) Juk sumaq amigomanta, ¿imatá suyasunman? b) Maypi tiyakuspapis, ¿maypitaq sumaq amigosta tarisunman?

¹⁶ Ebed-melecqa, Jehovapi iñiq, atienekuq ima, chayraykutaq Jeremiaspa sumaq amigon karqa. Payqa, Jeremiasta salvananpaq, runasta mana manchachikurqachu. Barucpis munasqanrayku, Diospa nisqasninta willananpaq profeta Jeremiasta unayta yanaparqa. Kunanpis, ñawpa tiempomanta runasjina, qutuchakuymanta hermanosninchik, sumaq amigosjina yanapallawasunmantaq. Sutʼincharinapaq, Cameron sutiyuq precursora, pichus 20 watasniyuq; Kara nisqa precursora payta yanapasqanmanta, mayta agradecekun. Cameron nin: “Karaqa, ruwasqanwan, niwasqanwan ima, Jehovata kawsayniypi ñawpaqman churanaypaq yanapawarqa”, nispa. Karaqa, karupi tiyakuspapis, Cameron imaynachus kachkasqanta yachananpaq, puraqmanta kallpachanakunankupaq ima, sapa kuti telefononiqta waqyariq chayri cartasta apachiq. Cameron nillantaq: “Payqa, familiay ima llakiypichus kachkasqanta sumaqta yacharqa. Kuraq ñañay Diosmanta karunchakusqanrayku, mayta llakikusqaytapis yachallarqataq. Chantapis yanapayninwan kallpachallawarqapuni. Imanaymanchus karqa, sapallay kaspaqa. Payqa maytapuni yanapawarqa”, nispa.

¹⁷ Qutuchakuypiqa, imaymana edadmanta amigosta tariyta atisunman. Imaraykuchus hermanosninchikqa, ñuqanchikjinallataq Diospi iñinku, payta munakunku, kamachiykunasninta jatunpaq qhawanku, kikin suyakuyniyuqtaq kanku. Chantapis, ñuqanchikjina chʼampaykunasniyuqllataq kanku. Paykunawanqa, willayman lluqsinchik, chʼampaykunapi rikukuspapis, puraqmanta kallpachanakunchik. Jehovata yupaychaypi allin riwaptinchikpis, ñuqanchikwan khuska kusikunku, chantapis amigosnillanchikpuni wiñaypaq kanqanku (Pro. 17:17; 18:24; 27:9).

18. Jeremías pikunatachus amigosninpaq akllasqanmanta, ¿imatá yachakunchik?

¹⁸ Jeremías pikunatachus amigosninpaq akllasqanmanta, kayta yachakunchik: Bibliamanta chiqa yachachiyta qhisachaqkunawan amigos ruwakusun chayqa, mana Diosman chiqa sunqu kayta atisunchu. Chay yuyaychayqa, Jeremiaspa tiemponpijina ñuqanchikpaqpis may sumaqllataq. Jeremiasqa, Diospa bendicionninwan llamkʼayninta juntʼayta munasqanrayku, mana llaqtamasisninjina kaytachu akllarqa. ¿Manachu ñuqanchikpis payjina ruwayta munanchik? Jeremiasqa, Diosta yupaychaqkunata amigosninpaq akllakurqa, paykunataq willayninta juntʼananpaq yanaparqanku. ¡Tukuy chiqa sunqu cristianos, Jeremiasjina sumaq amigosta akllakuna! (Pro. 13:20; 22:17.)