UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • mwbr20 agosto e uxaq 1-8
  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos (2020)
  • Subtítulo
  • 3-9 RE AGOSTO
  • 10-16 RE AGOSTO
  • 17-23 RE AGOSTO
  • 24-30 RE AGOSTO
  • 31 RE AGOSTO KOPAN 6 RE SEPTIEMBRE
Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos (2020)
mwbr20 agosto e uxaq 1-8

Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

3-9 RE AGOSTO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 13, 14

«Mubʼan kebʼ ikʼuʼx, chiwilaʼ na jas ri kubʼan ri Ajawaxel kamik che itoʼik»

(Éxodo 14:13, 14) Ri Moisés xubʼij chke: «Mixeʼj iwibʼ. Mubʼan kebʼ ikʼuʼx, chiwilaʼ na jas ri kubʼan ri Ajawaxel kamik che itoʼik, mawi kʼu jumul kiwil chik kiwach ri aj ejiptibʼ ri keʼiwil kamik. 14 Mixok il, ri Ajawaxel are kchʼojin na che ikʼexwach».

w13 1/2 4

Xkʼojiʼ ukojonik ri Moisés

Weneʼ xuchomaj taj che ri Dios kkunik kujach uwach ri mar Rojo rech keqʼax bʼik xuqujeʼ keʼanimaj bʼik pa chaqiʼj ulew. Are kʼu qas retaʼm che ri Dios kubʼan na apachike jastaq rech keʼuchajij, y xraj che ri nikʼaj jeʼ kkichomaj. Pa Éxodo 14:13 kubʼij: «Ri Moisés xubʼij chke: ‹Mixeʼj iwibʼ. Mubʼan kebʼ ikʼuʼx, chiwilaʼ na jas ri kubʼan ri Ajawaxel kamik che itoʼik›». ¿La xkunik xubʼano che xkowir ri kikojonik ri israelitas? Xkunik, rumal che ri Biblia kukʼutu che Moisés xuqujeʼ konojel ri israelitas «xeqʼax pa ri Kaq Plo, jetaneʼ pa chaqiʼjalaj ulew» xuqujeʼ kubʼij che «rumal ri kikojonik» xkibʼan wariʼ (Hebreos 11:29). Ri ukojonik ri Moisés xuya utzilal che areʼ xuqujeʼ chke ri e nikʼaj chik che xkesaj uwach.

(Éxodo 14:21, 22) Ri Moisés xuyuq ri uqʼabʼ puwiʼ ri plo, xubʼan kʼu ri Ajawaxel chi xupak ribʼ ri plo rumal jun nimalaj kaqiqʼ ri xpe pa elebʼal qʼij ronojel ri jun aqʼabʼ riʼ. Xubʼan kʼu kebʼ che ri plo xux chaqiʼj ulew. 22 Ri aj israelibʼ xeʼokʼow pa chaqiʼj ulew chupam ri plo, chkixoʼl kebʼ tapya re jaʼ, jun pa kiwikyaqʼabʼ, jun pa kimoxqʼabʼ.

w18.09 26 párr. 13

Ri Dios che kʼo ronojel uchuqʼabʼ kloqʼoqʼenik

13 (Chasikʼij uwach Éxodo 14:19-22). Chojchoman chrij che oj kʼo chilaʼ, kʼo ri mar Rojo xuqujeʼ sutim qij kumal ri rajchʼojabʼ ri faraón. Kʼateʼ kqilo, ri Dios kojutoʼo. Ri sutzʼ kwalijik rech kuqʼatej kiwach ri egipcios. Ri egipcios kekanaj kan pa qʼequmal, are kʼu ri oj, oj kʼo pa saqil. Tekʼuriʼ ri Moisés kuyuq ri uqʼabʼ puwiʼ ri mar, y jun nimalaj kaqiqʼ che petinaq pa ri este kubʼan kebʼ che ri plo. Ri oj, ri qafamilia y ri e qawaj kqamaj bʼinem chuxoʼl ri mar qachilam ri tinamit. Tekʼuriʼ kqilo che ri ulew xaqʼol taj xuqujeʼ kjilil taj, xaneʼ ko y chaqiʼj, rumal laʼ qas utz kojbʼinik. Xuqujeʼ ri nojimal kebʼinik kekunik keʼel bʼi pa ri jun chi lado re ri mar.

(Éxodo 14:26-28) Ri Ajawaxel xubʼij che ri Moisés: «Chayuquʼ ri aqʼabʼ puwiʼ ri plo, rech ktzelej ri jaʼ pa kiwiʼ ri aj ejiptibʼ, pa kiwiʼ ri kikarwaj xuqujeʼ ri kajkejabʼ.» 27 Ri Moisés xuyuq ri uqʼabʼ puwiʼ ri plo, are taq xsaqarik ri jaʼ xtzelej chik pa ri nabʼe ukʼolbʼal. Are taq kʼut ri aj ejiptibʼ xkaj xeʼanimajik, xeqʼatitaj rumal ri jaʼ, xejiqʼisax kʼu rumal ri Ajawaxel chupam ri plo. 28 Are taq xuriq ribʼ ri plo, xeʼumuq kan ri karwaj, ri ajkejabʼ xuqujeʼ konojel ri ajchʼojabʼ ri xeʼok chupam ri plo che koqataxik ri aj israelibʼ. Mawi jun rajchʼoj ri ajawinel xkʼasiʼ ta kanoq.

w09 15/3 7 párrs. 2, 3

Masach ri Jehová chawe

Are chiʼ ri egipcios tajin kkikoj kichuqʼabʼ rukʼ ri kicarros che uriqom chi kʼax, konojel ri israelitas xeʼopan kʼa chuchiʼ ri mar. Tekʼuriʼ, Moisés xuyuq ri uqʼabʼ puwiʼ ri mar, y Jehová xubʼano che ri mar xtzalij pa ri ukʼolbʼal. Nimalaj jaʼ xtzaq pa kiwiʼ ri faraón xuqujeʼ ri rajchʼojabʼ y xejiqʼik. Nijun xkʼasiʼ kanoq. ¡Xkolotaj ri Israel pa kiqʼabʼ! (Éx. 14:26-28; Sal. 136:13-15).

Ri xkʼulmatajik xtataj pa kʼi taq tinamit y xuya xibʼrikil chke, che naj tiempo xuchʼijo (Éx. 15:14-16). Cuarenta junabʼ chik qʼaxinaq, pa ri tinamit Jericó, Rahab xubʼij chke kebʼ israelitas: «Ubʼanom kʼut chi ri oj sibʼalaj qaxeʼm qibʼ chiwach [...]. Qetaʼm chi are taq xixel uloq pa Egipto, ri Ajawaxel xuchaqiʼjarisaj ri ujaʼil ri Kaq Plo rech kuyaʼ kixokʼowik» (Jos. 2:9, 10). Ri nikʼaj chi tinamit che kkiqʼijilaj ta ri Dios, xsach ta chke ri xubʼan ri Jehová che ukolik ri utinamit, más na riʼ ri israelitas che xkil ri xkʼulmatajik.

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 13:17, 18) Are taq kʼu ri ajawinel xutzoqopij uloq ri tinamit aj israelibʼ, ri Dios man xukʼam ta bʼik pa ri bʼe ri kokʼow pa ri kulew ri aj pilisteyibʼ, ri xa naqaj, xuchomaj kʼu ri Dios chi ri aj israelibʼ man kkaj taj kkibʼan ri chʼoʼj puneʼ rajawaxik, are ta kʼu utz na riʼ chke chi ketzelej pa Egipto. 18 Rumal riʼ xubʼan chke chi kkikotij na ri kibʼe pa ri chaqiʼj uwo saq ri kbʼe chusukʼil ri Kaq Plo. Are taq xeʼel uloq ri aj israelibʼ pa Egipto keqʼatatik e jachaʼ ajchʼojabʼ.

it-1 396

Bʼe

Ojer kanoq, chkixoʼl ri nimaʼq taq tinamit rukʼ ri alaj taq tinamit re Palestina xkʼojiʼ nimaʼq taq bʼe, alaj taq bʼe xuqujeʼ nikʼaj chi bʼe che kkoj che uqʼaxexik kʼayij pa jun chi tinamit (Nú 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Jos 2:22; Jue 21:19; 1Sa 6:9, 12; 13:17, 18; chawilaʼ CAMINO DEL REY). Ri bʼe che más xkojik are ri bʼe che kbʼe pa Egipto kqʼax pa ri e tinamit re filistea ubʼiʼ Gaza y Asquelón, tekʼuriʼ kbʼe pa ri noreste che kbʼe pa Meguidó, kqʼax pa Hazor, pa ri norte che ri mar re Galilea, y kopan pa Damasco. Paneʼ ri bʼe che kqʼax pa Filistea, are ri más naqaj che kel bʼi pa Egipto kopan pa ri ulew che xtzujux chke ri israelitas, ri Jehová xutoqʼobʼisaj kiwach rumal che weneʼ kbʼan kʼax chke kumal ri filisteos (Éx 13:17).

(Éxodo 14:2) «Chabʼij chke ri aj israelibʼ chi chkikʼexaʼ ri kibʼe ri kitaqem rech keʼeqaj chuwach ri Pi-hahirot, chuxoʼl ri Migdol rukʼ ri plo, chusukʼil ri Baal-Zefón. Cheqaj chilaʼ, chuchiʼ ri plo.

it-1 894 párrs. 5, 6

Éxodo

¿Jachike lugar xujach wi ribʼ ri mar Rojo are chiʼ xeʼokʼow bʼi ri israelitas chupam?

Rajawaxik kqachʼobʼo che are chiʼ xeʼopan pa Ezam, «ri kchapletaj wi» ri desierto, ri Dios xubʼij che Moisés che kkikʼex «ri kibʼe ri kitaqem rech keʼeqaj chuwach ri Pi-hahirot [...] chuchiʼ ri plo». Wariʼ xubʼano che ri faraón xuchomaj che ri israelitas xa «kkichʼobʼ taj jawijeʼ ri kebʼe wi» (Éx 13:20; 14:1-3). Ri winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal kkichomaj che Haj are ri qastzij lugar che xeʼopan wi, kkibʼij che ri verbo hebreo «kʼexik» are ta kraj kubʼij che xaq xiw xkikʼex ri kibʼe, xaneʼ kkichomaj che xetzalij bʼik jawiʼ xeʼel wi loq o más naj xebʼe wi. Wariʼ kukʼutu che we qastzij xeʼopan pa jun lugar re ri norte re ri golfo de Suez, ri israelitas xeqʼax riʼ pa ri oriente re Jebel ʽAtaqah, jawchiʼ kʼo wi kʼi juyubʼ, che kʼo pa ri occidente re ri golfo Suez. Qetaʼm che ri israelitas are sibʼalaj e kʼi, kekun ta riʼ keʼanimaj bʼi aninaq chkiwach ri kikʼulel, we pa ri norte e oqotam wi loq, kʼo ta chi jawchiʼ keʼanimaj wi rumal che ri mar kutzʼapij riʼ ri kibʼe.

Ri etaʼmanik judía re ri nabʼe siglo d.C. xuqujeʼ kuya wajun chomanik riʼ. (Chawilaʼ PIHAHIROT). Are kʼu ri más nim ubʼanik, are che kjunamataj ri xkʼulmatajik rukʼ ri kukʼut ri Biblia, are kʼu kjunamataj ta rukʼ ri kibʼim e kʼi winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal (Éx 14:9-16). Qas qʼalaj che ri xeʼokʼow wi ri israelitas are pa jun lugar (Pihahirot) che naj kʼo wi che ri utzaʼm (cabecera) ri golfo de Suez, wariʼ kubʼano che ri faraón y ri rajchʼojabʼ kekun taj kkisutij rij ri golfo rech keʼekiriqa ri israelitas (Éx 14:22, 23).

10-16 RE AGOSTO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 15, 16

«Chqayaʼ uqʼij ri Jehová rukʼ bʼixonem»

(Éxodo 15:1, 2) Ri Moisés xuqujeʼ ri aj israelibʼ xkibʼixoj we bʼix riʼ che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel: Kinbʼixon che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel, ri xubʼan jun mayibʼalalaj chʼakanik are taq xeʼujiqʼisaj ri kej pa ri plo kachilam ri ajkejabʼ. 2 «Ri nubʼix kinyaʼ che ri Ajawaxel, are nuchuqʼabʼ xuqujeʼ nukolotajik. Ri areʼ are nuDios, yaʼtal uqʼijilaxik wumal; are uDios ri nutat, yaʼtal uyaʼik uqʼij wumal.

w95 15/10 11 párr. 11

¿Jasche nim kqil wi ri qastzij Dios?

11 Are chiʼ xsachisax kiwach ri ajchʼojabʼ egipcios, ri upatanelabʼ ri Jehová xkiya uqʼij xuqujeʼ xetaʼmax ri ubʼiʼ pa kʼi taq lugares (Josué 2:9, 10; 4:23, 24). Qastzij ri ubʼiʼ xyaʼ nim uqʼij chkiwach ri e qastzij taj dioses re Egipto, che xekun taj xekitoʼ ri winaq che kepatanin chke. Ri kubʼsal kikʼuʼx chkij ri dioses xuqujeʼ chkij ri winaq, junam rukʼ ri kajchʼojabʼ, kʼo ta xupatanij chke (Salmo 146:3). Rumal laʼ kqamay taj che ri israelitas xkibʼan jun bʼix, che xukʼutu che nim xkil wi ri qastzij Dios, ri xkolow ri kitinamit.

(Éxodo 15:11) Oh, Ajawaxel, man kʼo ta jun dios ri kkun taj kujunamaj ta ribʼ ukʼ la. Man kʼo ta chi jun ri sibʼalaj ta tastalik na mawi nim ubʼantajik jachaʼ ta ri lal. Keʼebʼan la mayibʼalalaj taq jastaq xuqujeʼ xibʼibʼal. Yaʼtal che la chi kqʼijilax la.

(Éxodo 15:18) ¡Ri Ajawaxel areʼ ktaqan chbʼe qʼij saq!».

w95 15/10 11, 12 párrs. 15, 16

¿Jasche nim kqil wi ri qastzij Dios?

15 Qastzij riʼ wet oj jun oj xojkolotaj kan rukʼ ri Moisés, xqabʼan ta waʼ we jun bʼix riʼ: «Oh, Ajawaxel, man kʼo ta jun dios ri kkun taj kujunamaj ta ribʼ ukʼ la. Man kʼo ta chi jun ri sibʼalaj ta tastalik na mawi nim ubʼantajik jachaʼ ta ri lal. Kebʼan la mayibʼalalaj taq jastaq xuqujeʼ xibʼibʼal. Yaʼtal che la chi kqʼijilax la» (Éxodo 15:11). Pa kʼi siglos kʼi winaq kikʼutum che xuqujeʼ kkinaʼ wariʼ. Pa ri kʼisbʼal wuj re ri Biblia, ri apóstol Juan xubʼij che jun jupuq sukʼ taq rajpatanel ri Dios che e chaʼom «xkibʼixoj ri ubʼix ri Moisés, pataninel rech ri Dios, xuqujeʼ ri ubʼix ri Alaj Chij, je xkibʼij waʼ: ‹E nimaʼq xuqujeʼ sibʼalaj e mayibʼal taq ri e chak la, Ajawaxel, Dios ri kʼo ronojel ukunem e sukʼ xuqujeʼ qas e bʼe taq ri e bʼe la, Ajawinel kech taq ri nimaʼq taq tinamit. ¿Jachin ta lo ri ma ta kuxeʼj ribʼ chwach la, Ajawaxel? ¿Jachin ta lo ri ma ta kunimarisaj uqʼij ri bʼiʼ la?›» (Apocalipsis 15:2-4).

16 Rumal laʼ kimik xuqujeʼ e kʼo upatanelabʼ ri Dios che e esam chupam itzel taq jastaq, che xaq xiw ta kkimaltyoxij ri ubʼanom ri Dios xaneʼ xuqujeʼ ri utaqanik. Ri e winaq che nim kkil ri utaqanik ri Dios xuqujeʼ kkibʼan pa ri kikʼaslemal, e toʼom y e esam lo chupam wajun itzelalaj uwach Ulew riʼ. Ronojel taq junabʼ, sibʼalaj kʼi winaq keʼel pa wajun itzelalaj uwach Ulew riʼ rech keʼok pa ri chʼajchʼoj y sukʼalaj utinamit ri Jehová. Pa kebʼ oxibʼ qʼij, kekʼojiʼ na pa jun kʼakʼalaj uwach Ulew, are chiʼ ri Dios uqʼatom chi tzij pa kiwiʼ ri qastzij taj kojonem xuqujeʼ pa kiwiʼ ri itzel taq winaq re wajun uwach Ulew.

(Éxodo 15:20, 21) Are kʼu ri Míriam, ri qʼaxal tzij, ranabʼ ri Aarón, xukʼam jun tzojtzoj, konojel ri ixoqibʼ xeteriʼ bʼik chrij kexojowik ketzojtzotik, 21 ri areʼ ktajin kubʼixoj chke: «Chixbʼixon che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel, ri xubʼan jun mayibʼalalaj chʼakanik are taq xeʼujiqʼisaj ri kej pa ri plo kachilam ri ajkejabʼ».

it-2 445 párr. 2

Música

Qʼalaj che pa Israel are chiʼ jun jupuq winaq kebʼixonik kkibʼan kebʼ alaj taq jupuq, weneʼ rumal che ri coro ujachom ribʼ pa kebʼ jupuq vocales, kkikʼex kibʼ che ubʼixoxik ri jalajoj taq estrofas, o xa jun winaq kutzalij uwach ri bʼix che kkibʼixoj jun jupuq winaq. Ri Biblia tajin kchʼaw chrij wariʼ are chiʼ kukoj ri tzij utzalixik uwach (Éx 15:21; 1Sa 18:6, 7). Ri bʼanom che kitzʼibʼaxik jujun taq salmos, junam rukʼ ri Salmo 136, kukʼutu che ojer kebʼan ri bʼixonem riʼ. Ri kebʼ bʼixonem re maltyoxinik pa ri uqʼij ri Nehemías y are chiʼ xkʼis ubʼanik ri tapya re Jerusalén xuqujeʼ kukʼutu che je xkibʼan che kibʼixoxik ri e bʼix (Ne 12:31, 38, 40-42; chawilaʼ CANCIÓN).

it-2 729

Qʼaxal tzij

Míriam are ri nabʼe ixoq che kbʼix qʼaxal tzij che pa ri Biblia. Weneʼ ri Dios jumul o kʼi mul xukojo rech xuqʼaxej ri utzij, weneʼ pa taq ri e bʼix (Éx 15:20, 21). Rumal laʼ Míriam y Aarón xkibʼij che Moisés: Ri Jehová «xuqujeʼ tzijoninaq qukʼ» (Nú 12:2). Ri Jehová xubʼij che ri qʼaxal tzij Miqueas che kubʼij chke ri israelitas, che Jehová xeʼutaq «ri Moisés, ri Aarón xuqujeʼ ri Míriam» are chiʼ xeresaj lo pa Egipto (Miq 6:4). Paneʼ Míriam xyaʼ che rech xuqʼaxej utzij ri Dios, are kʼu ri Moisés xkʼojiʼ jun utz rachilanik rukʼ ri Dios chuwach ri Míriam, xuqujeʼ Míriam xkʼajisax uwach rumal ri Dios are chiʼ xubʼan jujun jastaq che utz taj (Nú 12:1-15).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 16:13) Pa ri ubʼenabʼal qʼij riʼ xepe saqkoʼr, ri xkinojisaj uwach ri ulew re ri qajebʼal, pa ri usaqarik kʼo jun raxqʼabʼ pa taq uxkut ri qajebʼal.

w11 1/9 14

¿La awetaʼm?

¿Jasche ri Dios weneʼ are xeʼukoj ri saqkoʼr che kitzuqik ri israelitas pa ri desierto?

Are chiʼ ri tinamit Israel xeʼel pa Egipto, ri Dios kamul xuya kʼi saqkoʼr (codornices) chke, rech xkitij tiʼj (Éxodo 16:13; Números 11:31).

Ri saqkoʼr are alaj taq nitzʼaq chikop, che 18 centímetros (7 pulgadas) kinimal y 100 gramos (3,5 onzas) kepajanik. Ri alaj taq chikop riʼ che xa ta pa jun lugar kekʼojiʼ wi, ri lugar che más kekʼiyar wi are pa Asia occidental y Europa, y are chiʼ kopan ri invierno kekʼojiʼ pa Arabia y pa ri norte re África. Rech keʼopan kʼa chilaʼ, pa nimaʼq taq jupuq kkiqʼaxej ri costas orientales re ri mar Mediterráneo y keqʼax pa ri península re Sinaí.

Jun Diccionario Manual Bíblico, kubʼij che ri saqkoʼr «aninaq krapan rumal ri kaqiqʼ; are kʼu we ri kaqiqʼ kukʼex ri ubʼe, o we ri alaj taq saqkoʼr e kosinaq, wariʼ kubʼano che ketzaq lo cho ri ulew». Rech kkitaqej ri kiviaje rajawaxik keʼuxlan na jun o kebʼ qʼij, wariʼ kubʼano che kʼax ta kbʼan che kichapik. Pa ri nabʼe taq junabʼ re ri siglo XX, Egipto keʼuchap weneʼ tres millones saqkoʼr pa jun junabʼ rech keʼutaq bʼi pa jun chi lugar rech ketijik.

Ri kebʼ mul che xekitij saqkoʼr ri israelitas are primavera. Paneʼ ri alaj taq chikop riʼ amaqʼel keqʼax pa ri península re Sinaí pa ri tiempo riʼ, are ri Jehová xbʼanowik che jun nimalaj kaqiqʼ xeʼukʼam bʼi pa ri campamento re Israel (Números 11:31).

(Éxodo 16:32-34) Xubʼij kʼu ri Moisés chke: «Are waʼ ri taqanik ri uyoʼm ri Ajawaxel. ‹Chinojisaj jun pajbʼal re kebʼ tzima (2 litro) che jaswaʼ, chikʼoloʼ che ukʼutik chkiwach ri e uwiʼ taq imam, rech kketaʼmaj uwach ri wa ri xintzuqbʼej iwe pa ri chaqiʼj uwo saq are taq xixinwesaj uloq pa Egipto.›» 33 Xubʼij kʼu ri Moisés che ri Aarón: «Chakʼamaʼ jun tʼuy, chayaʼ jun omer (kebʼ litro) jaswaʼ chupam. Chayaʼ chuwach ri Ajawaxel, rech kakʼol kan chke ri e uwiʼ taq imam ri kepe na.» 34 Ri Aarón je xubʼano jas ri taqanik ri xuyaʼ ri Ajawaxel che ri Moisés, ri Aarón xuyaʼ ri tʼuy chuwach ri kaxa ri kʼo wi ri kʼulwachinik rech kakʼol chupam.

w06 15/1 31

Kipreguntas ri sikʼinelabʼ

Are chiʼ majaʼ naj keʼel lo ri israelitas pa Egipto xkʼistaj kikʼuʼx che ri kiwa, rumal laʼ ri Jehová xuya maná chke (Éxodo 12:17, 18; 16:1-5). Chilaʼ ri Moisés xubʼij che Aarón: «Chakʼamaʼ jun tʼuy, chayaʼ jun omer (kebʼ litros o 2,2 litros) jaswaʼ chupam. Chayaʼ chuwach ri Ajawaxel, rech kakʼol kan chke ri e uwiʼ taq imam ri kepe na». Tekʼuriʼ «ri Aarón je xubʼano jas ri taqanik ri xuyaʼ ri Ajawaxel che ri Moisés, ri Aarón xuyaʼ ri tʼuy chuwach ri kaxa ri kʼo wi ri kʼulwachinik [kraj kubʼij, ri arca del testimonio, chilaʼ kkʼol wi ri e wuj che más nim kibʼanik] rech kkʼol chupam» (Éxodo 16:33, 34). Pa ri qʼij riʼ Aarón xuya ri maná pa ri tʼuy, are kʼu rech kuya chupam ri arca del testimonio rajawaxik xreyej na, kʼa are chiʼ ri Moisés xubʼan ri Arca y xuya ri Taqanik chupam.

17-23 RE AGOSTO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 17, 18

«Ri kkimachʼ kibʼ kekitijoj y kkiya eqelen chke nikʼaj chik»

(Éxodo 18:17, 18) Are kʼu ri Jetró ri ujiʼ xubʼij che: «Man utz taj ri kabʼano, 18 katqʼitaj at xuqujeʼ keqʼitaj na ri winaq ri e kʼo awukʼ. Ri chak kukʼis ri achuqʼabʼ, xaq atukel man katkun taj je kataqej ubʼanik waʼ.

w13 1/2 6

Moisés, jun achi che kloqʼoqʼenik

Moisés xuqujeʼ xukʼutu che keʼuloqʼoqʼej ri israelitas. Y ri israelitas xkilo che are Jehová tajin kkojow ri Moisés che ukʼamik kibʼe, rumal laʼ keʼopan rukʼ rech kekibʼij che, ri kʼax che tajin kkikʼulmaj. Ri Biblia kubʼij: «ri aj israelibʼ, xetakʼiʼ kʼu ronojel ri jun qʼij chuwach ri Moisés» (Éxodo 18:13-16). Sibʼalaj kosibʼal riʼ che ri Moisés keʼutatabʼej ri winaq jun qʼij. Are kʼu kubʼan rukʼ utzil rumal che keʼuloqʼoqʼej.

(Éxodo 18:21, 22) Cheʼachaʼ achijabʼ chkixoʼl ri winaq ri kʼo kinoʼj, ri kkinaʼ kibʼ chuwach ri Dios, ri chʼajchʼoj kanimaʼ, achijabʼ ri man kekitzukuj taj chʼakoj rukʼ subʼunik, chayaʼ taqanik pa kiqʼabʼ pa kiwiʼ jujun mil winaq, jujun sient, kawinaq lajuj, xuqujeʼ lajujitaq. 22 E areʼ kʼu taq waʼ ri kkiqʼat na tzij pa kiwiʼ ri winaq amaqʼel; xuwi kkikʼam na uloq ri kʼaxalaj taq jastaq chawach at, are kʼu ri man kʼax taj kkiqʼat na tzij e areʼ puwiʼ. Jeriʼ katkitoʼ na che ukʼamik bʼik ri aweqaʼn.

w03 1/11 6 párr. 2

Ri kubʼsal kʼuʼx ktobʼanik rech kʼo kikotemal pa ri kʼaslemal

Ri achijabʼ riʼ xkikʼut utzalaj taq bʼantajik are chiʼ majaʼ kyaʼ eqelen chke rech kkubʼsax kʼuʼx chkij. Kikʼutum chik che kkixeʼj kibʼ chuwach ri Dios, kraj kubʼij che nim kkil ri Dios xuqujeʼ kkaj taj kkibʼan jun jastaq che itzel krilo. Qas xqʼalajinik che xkikoj kichuqʼabʼ che unimaxik ri Dios. Itzel xkil ri chʼakoj rukʼ subʼunik, wariʼ kubʼano che rukʼ utz taq bʼantajik kkikoj ri taqanik che yaʼom pa kiqʼabʼ. Kkikoj ta ri kubʼsal kʼuʼx che yaʼom chkij, rech kkibʼan ri kkaj e areʼ, che ubʼanik ri kkaj ri e kachiʼl o kifamiliares.

(Éxodo 18:24, 25) Xqaj pa ujolom ri Moisés ri xubʼij ri ujiʼ che, xubʼan kʼu ronojel ri xbʼix che. 25 Xeʼuchaʼ achijabʼ ri kʼo kinoʼj chkixoʼl konojel ri aj israelibʼ, xuyaʼ taqanik pa kiqʼabʼ pa kiwiʼ jujun mil winaq, jujun taq sient, kawinaq lajuj, xuqujeʼ lajujitaq winaq.

w02 15/5 25 párr. 5

Ri sukʼilal kukʼam kibʼe ri utzalaj taq winaq

Moisés xubʼan ta nim che ribʼ xuqujeʼ xumachʼ ribʼ. Are chiʼ xkʼis uchuqʼabʼ che kitatabʼexik ri winaq, ri utat ri rixoqil ubʼiʼ Jetró, xuya jun utzalaj pixabʼ che: che kuya eqelen chke achijabʼ che qas kekun che ubʼanik ri chak. Moisés xrilo che kkun ta che ubʼanik ronojel, rumal laʼ xubʼan ri xbʼix che (Éxodo 18:17-26; Números 12:3). Jun winaq che kumachʼ ribʼ kukoj ta uchuqʼabʼ che uchomaxik che xaq xiw ri areʼ kuya taqanik, kuchomaj taj che utz ta chi kel ri chak we nikʼaj chik kebʼanowik (Números 11:16, 17, 26-29). Xaneʼ kraj keʼutoʼ ri nikʼaj chik rech kkibʼan más chak pa ri kikojonik (1 Timoteo 4:15). ¿La mat rajawaxik jeʼ kqabʼan oj?

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 17:11-13) Are taq ri Moisés kuyak ri uqʼabʼ, kechʼakan ri aj israelibʼ; are taq kʼu kuqasaj ri uqʼabʼ, are kechʼakan ri aj amalesibʼ. 12 Keqʼitaj kʼu ri uqʼabʼ ri Moisés, rumal riʼ xekikʼamaʼ jun abʼaj rech ktʼuyiʼ puwiʼ. Are kʼu ri Aarón rachiʼl ri Hur kkitoqʼej ri uqʼabʼ ri Moisés, jun pa umox jun pa ri rikyaqʼabʼ. Xa jeriʼ xaq jun xekʼojiʼ wi ri uqʼabʼ ri Moisés kʼa xqaj na ri qʼij, 13 ri Josué xeʼuchʼak ri ajchʼojabʼ aj amalesibʼ, xeʼukamisaj konojel rukʼ chʼichʼ re chʼoj.

w16.09 6 párr. 14

Keqaqasaj ta ri qaqʼabʼ

14 Aarón y Hur xekitoqʼaj ri uqʼabʼ ri Moisés pa ri chʼoj. Oj xuqujeʼ kojkunik keqatoʼ ri nikʼaj chik. ¿E jachin keqatoʼ? Ri nim chi kijunabʼ, ri kʼo jun yabʼil chke, ri itzel keʼil kumal ri kifamilia, ri kebʼisonik o ri xkam jun kifamiliar. Xuqujeʼ kojkunik kqaya kichuqʼabʼ ri alabʼom alitomabʼ che ketaqchiʼx kumal nikʼaj chik che ubʼanik itzel taq jastaq o rech kkiriq utzil pa wajun uwach Ulew riʼ, junam rukʼ ri nimaʼq taq tijobʼal, ri pwaq o rech kkiriq jun utz kichak (1 Tes. 3:1-3; 5:11, 14). Chqakʼutuʼ loqʼoqʼebʼal chke nikʼaj chik pa ri Ja rech Ajawbʼal, are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios, kqatij qawa kukʼ o keqachʼabʼej pa teléfono.

(Éxodo 17:14) Ri Ajawaxel xubʼij che ri Moisés: «Chatzʼibʼaj waʼ pa jun wuj che natabʼal, chabʼij che ri Josué chi kinchup na ri unaʼtaxik ri kibʼiʼ ri aj amalesibʼ».

it-1 416

Ucholajil wuj

Qas qetaʼm che ri wuj che xutzʼibʼaj kan ri Moisés are qas petinaq rukʼ ri Dios, che xbʼan pa cholajil xuqujeʼ che utz kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij rech utz kqabʼan che ri qaqʼijilanik. Moisés xux ta kʼamal bʼe rech Israel rumal che xraj, xaneʼ nabʼe xraj taj xukʼam ri eqelen che xyaʼ che (Éx 3:10, 11; 4:10-14). Xaneʼ are ri Dios xkojow che kʼamal bʼe, xuqujeʼ xuya uchuqʼabʼ rech kkunik kubʼan mayibʼal taq jastaq, ri e kojol tabʼal toqʼobʼ che kkibʼan qʼijinik rukʼ ri faraón xkichʼobʼo che ronojel ri kubʼan ri Moisés petinaq rukʼ ri Dios (Éx 4:1-9; 8:16-19). Rumal laʼ ri Moisés xtzijon ta pa re wi xuqujeʼ xutzʼibʼaj ta e wuj pa re wi xaneʼ xubʼano rumal che xunimaj ri xubʼij ri Dios che, xuqujeʼ rukʼ ri utobʼanik ri ruxlabʼixel ri Dios, nabʼe xuya ubʼixik tekʼuriʼ xutzʼibʼaj ri e wuj che kʼo chkixoʼl ri ucholajil wuj che kʼo pa ri Biblia (Éx 17:14).

24-30 RE AGOSTO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 19, 20

«¿La kʼo na kipatan ri Diez Mandamientos kimik?»

(Éxodo 20:3-7) Mekʼojiʼ juleʼ taq diosibʼ chik we ta ma ta xaq xuwi ri in. 4 Kʼo jun adios mabʼan chawe mawi uwachbʼal ri kʼo ajsik chupam ri kaj mawi uwachbʼal ri kʼo ikim chuwach ri ulew mawi uwachbʼal ri kʼo chupam ri plo chuxeʼ ri ulew. 5 Mamej awibʼ chkiwach mawi meʼayaʼ qʼijilanik chke, rumal rech chi in riʼ ri Ajawaxel ri aDios, Dios achixomanel ri kukʼajisaj kiwach ri etzelal ri kkibʼan ri tataxelabʼ, pa ri kiwiʼ ri kalkʼwal, ri kiʼ taq kimam xuqujeʼ xikin taq kimam ri kketzelaj nuwach; 6 keʼenloqʼoqʼej pa jun mil ijaʼlil ri kinkiloqʼoqʼej xuqujeʼ kekitzʼaqatisaj kibʼanik ri e nutaqomal. 7 Itzel ukojik ri ubʼiʼ ri Ajawaxel ri aDios mabʼano, ri areʼ kʼut man kuyaʼ ta kʼu kan ri winaq chi xaq ta jeriʼ chi ma ta kukʼajisaj uwach ri itzel ukojik ri ubʼiʼ kubʼano.

w89 15/11 6 párr. 1

¿Jas ubʼanik ri Diez Mandamientos chawach?

Ri nabʼe kajibʼ mandamientos kukʼut ri rajawaxik kqabʼan chuwach ri Jehová. (Nabʼe) Ri Dios kraj che xaq xiw ri are kqaya uqʼij (Mateo 4:10). (Ukabʼ) nijun chke ri upatanelabʼ kekiqʼijilaj tyox (1 Juan 5:21). (Urox) Rajawaxik utz kqabʼan che ukojik ri ubʼiʼ ri Dios xuqujeʼ nim kqilo (Juan 17:26; Romanos 10:13). (Ukaj) Rajawaxik kqakoj ronojel ri qakʼaslemal pa ri uchak ri Dios. Wariʼ kubʼan chqe che kqariq «jun uxlanem» rumal che kqabʼan ri kraj ri Jehová y are ta ri kqaj oj (Hebreos 4:9, 10).

(Éxodo 20:8-11) Chanaʼtaj ri qʼij re uxlanem chawe, che utasik che ri Ajawaxel. 9 Chatchakun waqibʼ qʼij ronojel kʼut ri rajawaxik ubʼanik awumal chabʼanaʼ pa taq we qʼij riʼ, 10 are kʼu ri uwuq qʼij re uxlanem ri tasom che ri Ajawaxel ri aDios. Kʼo jun chak mabʼan chupam we qʼij riʼ, mawi ri akʼojol mawi ri amiʼal, mawi ri apataninel loqʼom, achi o ixoq, mawi taq ri e awawaj, mawi ri man awinaqil taj ri jeqel chupam ri awachoch. 11 Rumal rech chi waqibʼ qʼij xukoj ri Ajawaxel che ubʼanik ri kaj, ri ulew, ri plo xuqujeʼ ronojel ri kʼo chkipam, xok kʼu che uxlanem chupam ri uwuq qʼij. Rumal riʼ ri Ajawaxel xutewichiʼj ri qʼij re uxlanem xuqʼalajisaj kʼut chi tastalik qʼij.

(Éxodo 20:12-17) Nim chawilaʼ wi ri atat xuqujeʼ ri anan, rech naj katkʼasiʼ cho ri ulew ri kuyaʼ ri Ajawaxel ri aDios chawe. 13 Mat kamisanik. 14 Mat qaj pa mak rukʼ jun winaq chik. 15 Mat elaqʼanik. 16 Meʼabʼij bʼanoj taq tzij che ubʼanik kʼax che ri awajil atzʼaqat. 17 Makiʼaq rayij ri rachoch ri awajil atzʼaqat: makiʼaq rayij ri rixoqil, mawi ri upataninel loqʼom, achi o ixoq, mawi ri uwakax, mawi ri ubʼur, mawi jun jasach ri rech».

w89 15/11 6 párrs. 2, 3

¿Jas ubʼanik ri Diez Mandamientos chawach?

(Uroʼ) Ri nimanik kech ri alkʼwalaxelabʼ chke ri kitat kinan sibʼalaj nim ubʼanik pa ri familia, wariʼ kubʼano che ri Jehová keʼutewchij. Xuqujeʼ kuya jun nim tewchibʼal rumal che are ri «nabʼe taqomal ri rachilam jun chiʼnik», y xaq xiw ta kuya utzilal, xaneʼ kubʼano che kojkʼasiʼ naj tiempo cho ri uwach Ulew (Efesios 6:1-3). Kimik che oj kʼo chi pa ri «kʼisbʼal taq qʼijol», ri kinimanik ri alabʼom alitomabʼ chke ri kitat kinan kubʼano che kkiriq jun kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (2 Timoteo 3:1; Juan 11:26).

Ri loqʼoqʼebʼal che kqanaʼ chke ri qajil qatzʼaqat kubʼano che kqabʼan ta jun kʼax chke junam rukʼ (Uwaq) ri kamisanik, (Uwuq) ri makunik kukʼ achijabʼ ixoqibʼ, (Uwajxaq) ri elaqʼ xuqujeʼ (Ubʼelej) ri molom taq tzij (1 Juan 3:10-12; Hebreos 13:4; Efesios 4:28; Mateo 5:37; Proverbios 6:16-19). Are kʼu, ¿jas kqabʼij chrij ri rumal kqabʼan jun jastaq? Ri (Ulajuj) mandamiento, che kubʼij che utz taj kqarayij kʼiʼalaj jastaq, kunaʼtajisaj chqe che ri Jehová kraj che amaqʼel kqabʼan jastaq che kqaj chuwach (Proverbios 21:2).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 19:5, 6) Jekʼuriʼ we kinimaj ri kinbʼij chiwe, we qas kibʼano jas ri kubʼij ri nukʼulwachinik, kixok na che nutinamit ri nim uqʼij chkixoʼl konojel taq ri tinamit, wech kʼu ronojel ri uwach Ulew. 6 Ri ix kixux na ajawibʼ e kojol tabʼal toqʼobʼ chwe, jun tinamit ri tastal chwe›. Chabʼij ronojel waʼ chke ri aj israelibʼ».

it-2 894 párr. 1

Kojol tabʼal toqʼobʼ

Xaq kebʼ oxibʼ judíos xeniman che ri Cristo, rumal laʼ ri israelitas xeʼux ta chi e kojol tabʼal toqʼobʼ xuqujeʼ xeʼux ta chi ri tinamit chaʼom rumal ri Dios (Ro 11:7, 20). Rumal che xeniman taj, ri Dios xubʼij wariʼ che ri profeta Oseas kʼi junabʼ kanoq, are chiʼ xubʼij: «xakʼyaq apan ri etaʼmanik, in katinkʼyaq apanoq man at ta chik kojol tabʼal toqʼobʼ chnuwach. Xeʼasachisaj kʼut pa ajolom ri e utijonik ri aDios, ri in keʼensachisaj na pa nujolom ri e awijaʼlil» (Os 4:6). Rumal laʼ ri Jesús xubʼij chke ri kʼamal taq bʼe judíos: «ri rajawbʼal ri Dios kesax na chiwe, kyaʼ kʼu na chke ri winaq ri kkiya na ri uwachinik» (Mt 21:43). Are kʼu, are chiʼ Jesús xkʼojiʼ cho ri uwach Ulew kʼo chuxeʼ ri Taqanik, retaʼm che are ri sacerdocio aarónico ktaqan pa ri tiempo riʼ rumal laʼ ri leprosos che xeʼukunaj xeʼutaq bʼi rukʼ ri kojol tabʼal toqʼobʼ xuqujeʼ kkikʼam bʼi ri sipanik che rajawaxik kkiyaʼo (Mt 8:4; Mr 1:44; Lu 17:14).

(Éxodo 20:4, 5) Kʼo jun adios mabʼan chawe mawi uwachbʼal ri kʼo ajsik chupam ri kaj mawi uwachbʼal ri kʼo ikim chuwach ri ulew mawi uwachbʼal ri kʼo chupam ri plo chuxeʼ ri ulew. 5 Mamej awibʼ chkiwach mawi meʼayaʼ qʼijilanik chke, rumal rech chi in riʼ ri Ajawaxel ri aDios, Dios achixomanel ri kukʼajisaj kiwach ri etzelal ri kkibʼan ri tataxelabʼ, pa ri kiwiʼ ri kalkʼwal, ri kiʼ taq kimam xuqujeʼ xikin taq kimam ri kketzelaj nuwach;

w04 15/3 27 párr. 1

Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Éxodo

20:5. ¿Jas kraj kubʼij che ri Jehová «kukʼajisaj kiwach ri etzelal ri kkibʼan ri tataxelabʼ, pa ri kiwiʼ ri kalkʼwal»? Are chiʼ ri winaq ktzʼaqat ri kichomanik, ketaʼmax ri qas ubʼantajik rumal ri jastaq che kubʼano. Are kʼu, chiʼ ri tinamit Israel xekiqʼijilaj e kʼi dioses, ri e kalkʼwal xkiriq kʼax. Xuqujeʼ ri israelitas che e sukʼ xkiriq kʼax rumal che ri katiʼt kimam xeniman ta che ri Dios, wariʼ xubʼano che xkiriq kʼax che unimaxik ri Dios.

31 RE AGOSTO KOPAN 6 RE SEPTIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 21, 22

«Chqilaʼ ri kʼaslemal junam rukʼ ri kubʼan ri Dios che rilik»

(Éxodo 21:20) We kʼo jachin jun kuchʼay ri uloqʼom pataninel rukʼ cheʼ, we achi o ixoq, kkam kʼu pa uqʼabʼ, kkʼajisax na uwach.

it-1 1028

Chʼayanik

Jun hebreo kkunik keʼuchʼay ri upatanelabʼ rukʼ jun cheʼ we man kenimanik. Are kʼu, we ri patanel kkamik are chiʼ tajin kchʼayik, kkʼajisax uwach ri rajaw. We kkʼasiʼ jun o kebʼ qʼij ri patanel, qas qʼalaj che ri rajaw xa ta uchomam ukamisaxik. Kkʼajisax ta uwach, rumal che xuloqʼ ri patanel rukʼ ri upwaq. Kʼo ta jun winaq kraj kusach uwach ri uloqʼom rukʼ ri upwaq. Are kʼu we ri patanel kkam pa kebʼ oxibʼ qʼij, ketaʼmax ta riʼ we rumal ri chʼayanik xkamik. Rumal laʼ, we ri patanel kkʼasiʼ na kebʼ oxibʼ qʼij, kkʼajisax ta uwach ri ajaw (Éx 21:20, 21).

(Éxodo 21:22, 23) We e kʼo e kebʼ achijabʼ kechʼojinik, kakeqleʼj kʼu apan jun ixoq ri yawabʼ winaq chik we kʼu kukʼulmaj tzaqanik man kkam ta kʼut ri ixoq, ri ajchaqʼmak kutoj na ri kutoqʼij ri rachajil ri ixoq, jas ri kakiqʼat ri qʼatal taq tzij. 23 We kʼu ri ukʼaslemal ri ixoq xaq kebʼ kubʼij puwiʼ, katoqix na kʼaslemal che ukʼexwach kʼaslemal,

lv 80 párr. 16

Nim chqilaʼ ri kʼaslemal junam rukʼ ri Ajawaxel

16 Ri Ajawaxel xuqujeʼ nim kril ri kikʼaslemal ri akʼalabʼ che majaʼ keʼalaxik. Pa ri ojer Israel, xyaʼ xbʼixik ri kbʼanik we jun winaq kubʼan kʼäx che jun yawabʼ ixoq. We ri ixoq o ri akʼal kkamik, ri xbʼanow wajun kʼäx riʼ kutoj rukʼ ri ukʼaslemal, «kʼaslemal che ukʼexwach kʼaslemal» (chasikʼij uwach Éxodo 21:22, 23, NM). Rumal laʼ, chachomaj ri kunaʼ ri Jehová chiʼ kril ronojel junabʼ sibʼalaj kʼi ixoqibʼ kkikamisaj ri akʼalabʼ che majaʼ keʼalaxik, kʼi mul are rumal che xaq xiw kkichomaj kibʼ e areʼ o kkaj täj kkiya kan ubʼanik tzʼil jastaq pa ri kikʼaslemal.

(Éxodo 21:28, 29) «We kʼo jun wakax kutoqʼ jun achi o jun ixoq, we kʼu kukamisaj, kkamisax ri wakax rukʼ abʼaj, matijow ri utiʼjal, are kʼu ri ajchaqʼe ri wakax man kkʼajisax ta uwach. 29 We kʼu ri wakax naqʼatal chik katoqʼinik, kukamisaj kʼu jachin jun, kkamisax na ri wakax rukʼ abʼaj xuqujeʼ ri ajchaqʼe we retaʼm chi toqʼonel wi uloq ri uwakax xa kʼu man okinaq ta il che uchajixik.

lv kʼutunem 7 pág. 79 párr. 14

Nim chqilaʼ ri kʼaslemal junam rukʼ ri Ajawaxel

Ri Ajawaxel qas okinaq il che ri utinamit. Wariʼ kkikʼut ri utaqonik che xuya chike ri israelitas. Jun kʼutbʼal re, are xeʼutaq che ubʼanik jun jastaq che junam rukʼ jun alaj tapya puwiʼ ri kachoch. Rumal che wariʼ amaqʼel kkikojo, wajun taqonik riʼ xubʼano che xkiriq ta kʼäx (Deuteronomio 22:8; 1 Samuel 9:25, 26; Nehemías 8:16; Hechos 10:9). Xuqujeʼ xubʼij chike che kkil ri e kʼan wakax (Éxodo 21:28, 29). Ri kkibʼan ta wariʼ qas utz ta ri kkibʼano xuqujeʼ kubʼan chike che kimak we kekam ri winaq.

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 21:5, 6) We kʼu ri loqʼom pataninel man kraj taj kuyaʼ kan ri rajaw, ri rixoqil xuqujeʼ ri ralkʼwal, 6 ri rajaw kukʼam bʼik chkiwach ri qʼatal taq tzij, kuqebʼisaj chuwach ri uchiʼja o chuwach ri apal, kuwor ri uxikin rukʼ jun tʼistʼik chʼichʼ. Jeriʼ qas xa jumul kkanaj kan che loqʼom pataninel.

w10 15/1 4 párrs. 4, 5

¿Jasche rajawaxik kqajach ri qakʼaslemal che ri Jehová?

4 Ri ujachik ri kʼaslemal che ri Dios are ta jun jastaq che mat kʼo upatan. Xaneʼ sibʼalaj nim ubʼanik. ¿Jas utzilal kuyaʼo? Rech kqachʼobʼ ri kraj kubʼij rajawaxik kqetaʼmaj ri ubʼanik jun achilanik chkixoʼl kebʼ winaq. Rech e kʼo utzalaj taq qachiʼl, rajawaxik keqatzukuj. Rajawaxik qas kkoj chuqʼabʼ rech ksach ta uwach ri achilanik, rajawaxik che e kebʼ kkichajij kibʼ. Jun achilanik che nim ubʼanik che kʼo pa ri Biblia are ri achilanik che xkʼojiʼ chkixoʼl ri David y Jonatán, sibʼalaj xkiloqʼoqʼej kibʼ che xkibʼan jun pacto chkixoʼl (chasikʼij uwach 1 Samuel 17:57 xuqujeʼ 18:1, 3). Kimik e kʼo achilanik che kjunamataj rukʼ ri xkʼojiʼ chkixoʼl ri David y Jonatán. Are kʼu, junam rukʼ ri kʼulmatajinaq ojer kanoq, ri winaq che kʼo jun utz achilanik chkixoʼl kkichʼobʼo che rajawaxik keʼux sukʼ chbʼil kibʼ y kkitoʼ la kibʼ (Prov. 17:17; 18:24).

5 Pa Israel xkʼojiʼ jun achilanik che sibʼalaj nim ubʼanik: ri achilanik che kkʼojiʼ chkixoʼl jun patanel rukʼ ri rajaw. Ri Taqanik che xyaʼ kan che ri Moisés kubʼij: «We kʼu ri loqʼom pataninel man kraj taj kuyaʼ kan ri rajaw, ri rixoqil xuqujeʼ ri ralkʼwal, ri rajaw kukʼam bʼik chkiwach ri qʼatal taq tzij, kuqebʼisaj chuwach ri uchiʼja o chuwach ri apal, kuwor ri uxikin rukʼ jun tʼistʼik chʼichʼ. Jeriʼ qas xa jumul kkanaj kan che loqʼom pataninel» (Éx. 21:5, 6). Junam rukʼ ri kukʼut ri texto, ri patanel kkunik kkanaj kan rukʼ ri rajaw we kubʼij che, che kraj taj kuya kanoq.

(Éxodo 21:14) Che kʼut ri koyowar chrij ri rajil utzʼaqat kukamisaj kʼut rukʼ ronojel uchuqʼabʼ, katzukux uriqik puneʼ ta kukʼuʼ ribʼ chunaqaj ri porobʼal, kqʼat tzij puwiʼ chi kkamisaxik.

it-1 608, párr. 7

Ukʼaʼ

Ri kyaʼ ubʼixik pa Éxodo 21:14 weneʼ kraj kubʼij che paneʼ kojol tabʼal toqʼobʼ jun winaq, rajawaxik kkamisaxik we ajmak che kamisanik, o paneʼ kutzoqopij ta ri ukʼaʼ kʼo che ri kojbʼal tabʼal toqʼobʼ kraj taj kubʼij che kkolotajik. (Chajunamisaj rukʼ 1Re 2:28-34).

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik