KIKʼASLEMAL RI E WINAQ
Jehová ukʼamom nubʼe pa ri nukʼaslemal
JUMUL, jun qachalal ala xutaʼ chwe jas ri texto che más utz kwilo. Xinchomaj ta na, xinbʼij che: «Proverbios 3:5, 6, che kubʼij: ‹Rukʼ ronojel awanimaʼ chakuʼbʼaʼ akʼuʼx chrij ri Ajawaxel man chrij ta kʼut ri awetaʼmanik pa awech wi. Chayaʼ uqʼij ri ukʼolem ri Ajawaxel pa ronojel ri kabʼano, chnaʼtaj ri Ajawaxel chawe, areʼ kʼu katkʼamow na bʼik pa ri sukʼalaj bʼe›». Y jelaʼ kʼulmatajinaq: Jehová ukʼamom nubʼe pa ri nukʼaslemal. ¿Jas ubʼanom che ukʼamik nubʼe?
RUKʼ RI KITOBʼANIK RI NUTAT NUNAN XINRIQ RI UTZALAJ KʼASLEMAL
Ri nutat nunan xketaʼmaj chrij ri Jehová pa taq ri junabʼ veinte, are chiʼ majaʼ kekʼulik. In xinalax pa Inglaterra pa ri junabʼ 1939. Xinmaj bʼenam pa ri e riqbʼal ibʼ are chiʼ kʼa in nitzʼ na y sibʼalaj utz kwil ri kkʼut pa ri Tijobʼal re ri Ministerio Teocrático. Sibʼalaj kʼa knaʼtaj na chwe are chiʼ xinbʼan ri nabʼe wasignasión. Rumal che kʼateʼ seis nujunabʼ, rajawaxik xintakʼiʼ pa uwiʼ jun kaxon rech keʼnriqa ri atril. Sibʼalaj xinxibʼij wibʼ are chiʼ xeʼenwil e kʼi winaq che nim chi kijunabʼ che tajin kinkalwachij.
Tajin kqatzijoj utzij ri Dios pa taq ri bʼe kukʼ ri nutat nunan.
Ri nutat xutzʼibʼaj jun presentación pa jun tarjeta che kʼax ta ubʼixik rech kinkoj che utzijoxik ri utzij ri Dios. Ri nabʼe mul che nutukel xinchʼaw chuchiʼ jun ja kʼateʼ ocho nujunabʼ. Ri achi che xjaqow ri uchiʼ ja xusikʼij uwach ri tarjeta y xraj xukʼam kan ri wuj ubʼiʼ «Sea Dios veraz». Sibʼalaj xinkikotik rumal laʼ aninaq xinbʼe che ubʼixik che ri nupapá. Ri utzijoxik ri utzij ri Dios y ri e riqbʼal ibʼ sibʼalaj xkiya kikotemal chwe y xinkitoʼo rech xwaj xinpatanij ri Jehová pa tiempo completo.
Ri kukʼut ri Biblia xopan más pa ri wanimaʼ are chiʼ ri nutat xutzʼibʼaj ri nubʼiʼ rech kyaʼ we ri wuj Ri Chajinel. Xaq xiw kul ri wuj chanim kinsikʼij uwach. Are chiʼ xnimar más ri nukubʼsal kʼuʼx chrij ri Jehová, xinchomaj ujachik ri nukʼaslemal che.
Pa 1950, in y ri nutat nunan xyaʼ chqe kojbʼe Nueva York pa jun nim riqbʼal ibʼ ubʼiʼ «Aumento de la Teocracia». Ri ubʼiʼ ri programa che xyaʼ pa ri jueves 3 re agosto are: «Día del misionero». Ri chʼabʼal re ri qasanjaʼ are ri qachalal Carey Barber xyaʼowik, chiʼ xqʼax ri tiempo xux jun chke ri e kʼo pa ri Jupuq Ajkʼamal bʼe cho ronojel uwach Ulew. Are chiʼ xubʼan ri kebʼ preguntas chqe ri kqabʼan qaqasanjaʼ, xintakʼiʼk y ko xinbʼij: «Jeʼ». Kʼateʼ 11 nujunabʼ, are kʼu xinchʼobʼo che nim ubʼanik ri xinbʼano. Are kʼu, kinxibʼij wibʼ kinok pa ri joron rumal che kinkun taj kinmuxanik. Ri nutío xinujachaʼ kan chuchiʼ ri piscina y xubʼij chwe che kinxibʼij ta wibʼ. Aninaq xbʼan ri nuqasanjaʼ y xinkun taj xintakʼiʼ cho ri piso re ri piscina. Xinkiqʼaxelaʼ ri e qachalal chkiwach; jun xbʼanow nuqasanjaʼ y ri jun chik xinresaj lo pa ri piscina. Xumaj lo pa ri qʼij riʼ, ri Jehová are ri amaqʼel kʼamowinaq nubʼe pa ri nukʼaslemal.
XINCHAʼ UKUBʼSAXIK NUKʼUʼX CHRIJ RI JEHOVÁ
Are chiʼ xintanabʼaʼ bʼenam pa ri tijobʼal, ri numeta are che kinux precursor. Are kʼu, ri ajtijabʼ re ri tijobʼal xinkitaqchiʼj rech kinbʼe pa ri universidad, rumal laʼ xinbʼek. Are kʼu aninaq xwilo che kinkun taj ko kintakʼiʼ pa ri nukojonik we xuqujeʼ tajin kinkoj ri nutiempo pa ri universidad. Rumal laʼ xinchomaj kinel kanoq. Xinbʼan nuchʼawem che ri Jehová, y rukʼ utz taq tzij xintzʼibʼaj jun carta chke ri ajtijabʼ, xinya ubʼixik che kinel kanoq chi kkʼis ri junabʼ. Rukʼ nimalaj kubʼsal kʼuʼx chrij ri Jehová, xinmaj ubʼanik ri precursorado.
Xinmaj upatanexik ri Jehová pa tiempo completo pa julio 1957 pa ri tinamit Wellingborough. Xinbʼij chke ri e qachalal re Betel re Londres che kkibʼij chwe we kʼo jun qachalal nim retaʼmabʼal che kinel che utzijoxik ri utzij ri Dios rukʼ. Bert Vaisey, jun qachalal che sibʼalaj sakʼaj, xux wajtij y xukʼut chnuwach ri kinbʼano rech kʼo jun utz horario wukʼ che utzijoxik utzij ri Dios. Pa ri congregación e kʼo seis qachalal ixoqibʼ che nim chi kijunabʼ, ri qachalal Vaisey y in. Utijoxik wibʼ che ri e riqbʼal ibʼ y ubʼanik nucomentario y nikʼaj chi jastaq, xinutoʼo rech xkʼiy más ri nukubʼsal kʼuʼx chrij ri Jehová y xinya ubʼixik más chrij ri nukojonik.
Xintzʼapix jun tiempo pa cárcel rumal che xwaj taj xinbʼan ri servicio militar, are kʼu chiʼ xinesax loq xwetaʼmaj uwach jun precursora especial Barbara ubʼiʼ. Xojkʼuliʼ pa 1959, y xqaj xojpatanin pa apachike lugar che kojtaq wi bʼik. Nabʼe xojtaq bʼi pa Lancashire, pa ri noroeste re Inglaterra. Tekʼuriʼ, pa enero 1961, xinsikʼix pa ri Betel re Londres rech kinkʼojiʼ jun ikʼ pa ri Tijobʼal re ri Ministerio del Reino. Xinmayo are chiʼ xkʼis ri tijonik, rumal che xinkoj che solinel re circuito. Xinkʼojiʼ kebʼ semanas pa ri tinamit Birmingham, rech xintijox rumal jun solinel nim retaʼmabʼal, y xyaʼ bʼe rech ri Barbara kbʼe wukʼ. Chilaʼ xojel wi bʼik rech xojbʼe pa ri qasignación, pa ri condados re Lancashire y Cheshire.
KʼO TA JUMUL KINCHOMAJ CHE UTZ TAJ XINKUBʼSAJ NUKʼUʼX CHRIJ RI JEHOVÁ
Pa ri agosto re 1962, are chiʼ oj kʼo pa ri qavacaciones, ri sucursal xutaq jun carta chqe. Y ¿jas kʼo chupam ri sobre? ¡Jujun taq solicitudes re ri Tijobʼal re Galaad! Rukʼ ri Barbara xqabʼan qachʼawem che ri Jehová, xqanojisaj bʼi ri formularios y aninaq xqataq bʼi pa ri sucursal. Chiʼ qʼaxinaq chi jobʼ ikʼ, xojbʼe pa Brooklyn (Nueva York) pa ri tijobʼal número 38 re Galaad, jun tijobʼal re ri Biblia che xuchʼij 10 ikʼ.
Pa Galaad xaq xiw ta xqetaʼmaj más chrij ri uTzij ri Dios y ri utinamit, xaneʼ xqetaʼmaj más chkij ri qachalal pa ronojel ri uwach Ulew. Majaʼ ktzʼaqat 25 qajunabʼ, rumal laʼ kʼo kʼi xqetaʼmaj chkij ri e qachiʼl pa ri tijobʼal. Sibʼalaj nim xwilo xinchakun ronojel qʼij rukʼ jun chke ri instructor, ri qachalal Fred Rusk. Jun chke ri jastaq che xwetaʼmaj rukʼ are che ronojel pixabʼ che kinyaʼo rajawaxik kwesaj pa ri Biblia. Ri e qachalal che xeyaʼow ri chʼabʼal pa ri tijobʼal, are ri qachalal Nathan Knorr, Frederick Franz y Karl Klein. Y sibʼalaj kʼo xqetaʼmaj chrij ri qachalal Alexander Macmillan rumal che sibʼalaj kmachʼachʼik. Areʼ xuya jun chʼabʼal che xojutoʼ che uchʼobʼik ri xubʼan Jehová che ukʼamik ubʼe ri utinamit pa ri tiempo re kʼaxkʼolil pa taq ri junabʼ 1914 kopan 1919.
XKʼEXTAJ RI QASIGNACIÓN
Are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkʼis ri tijobʼal, ri qachalal Knorr xubʼij chqe rukʼ ri Barbara che kojtaq bʼi pa jun tinamit re África Burundi ubʼiʼ. Aninaq xojbʼe pa ri biblioteca re Betel rech keqilaʼ pa ri Anuario e jampaʼ publicadores e kʼo pa Burundi pa ri tiempo riʼ. Are kʼu kʼo ta jun wuj che kchʼaw chrij wajun tinamit riʼ. Wariʼ kukʼutu che tzijom ta ri utzij ri Dios chilaʼ, jun continente che kʼo ta qas qetaʼm chrij. Sibʼalaj qaxibʼim qibʼ are kʼu ri chʼawem xojutoʼ.
Pa ri kʼakʼ qasignación, ronojel xkʼextajik: ri clima, ri cultura... xuqujeʼ ri chʼabʼal. Rajawaxik kqetaʼmaj ri chʼabʼal francés. Xuqujeʼ rajawaxik kqatzukuj qachoch. Qʼaxinaq kebʼ qʼij, xqʼax bʼi jun qachiʼl qukʼ che xqetaʼmaj uwach pa Galaad, Harry Arnott ubʼiʼ, rech kbʼe pa Zambia ri lugar che xtaq wi bʼik y xojutoʼ kan che uriqik jun qapartamento. Are ri xux nabʼe qachoch misional. Ri kʼax are che, ri e qʼatal taq tzij che ketaʼm ta kiwach ri testigos rech Jehová utz ta xkilo che xojopan chilaʼ. Qas are chiʼ tajin kqamaj unaʼik ri kikotemal kuya ri qasignación, xbʼixik che kyaʼ ta bʼe chqe kojkʼojiʼ chilaʼ we kʼo ta jun qapermiso re chak. Rumal laʼ xojbʼe pa jun chi tinamit, Uganda.
Xuya jubʼiqʼ xibʼin ibʼ chqe xojopan pa Uganda rumal che kʼo ta qavisa, are kʼu xqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová. Jun qachalal kel Canadá che tajin kpatanin chilaʼ xojutoʼo rumal che xkunik xubʼij ri kojriqitaj wi che jun winaq re inmigración. Rumal wariʼ, xyaʼ kʼi ikʼ chqe rech kqataʼ ri permiso rech kojkanaj pa ri tinamit. Rukʼ wariʼ xqil ri utobʼanik ri Jehová.
Jalan ubʼanik ri jastaq xqakʼulmaj pa wajun kʼakʼ asignación, rumal che ri chak che ri Dios pa Uganda majim chi ubʼanik, paneʼ xa e 28 Testigos e kʼo pa ri tinamit. Pa ri territorio xeqariq e kʼi winaq che kechʼaw pa inglés. Are kʼu aninaq xqilo che, we kqaj kekʼiy pa ri kikojonik, rajawaxik kqetaʼmaj paneʼ xa jun chke ri kʼi chʼabʼal che kʼo pa ri tinamit. Xqachomaj che are utz kqetaʼmaj ri chʼabʼal luganda, rumal che pa ri tinamit Kampala e kʼi winaq kechʼaw pa ri chʼabʼal riʼ. Xajwataj kʼi junabʼ rech qas kojkunik kojchʼaw pa ri chʼabʼal riʼ, are kʼu sibʼalaj xojutoʼ che utzijoxik utzij ri Dios. Xqamaj más uchʼobʼik ri kajwataj chke ri tijoxelabʼ pa ri kikojonik, y e areʼ xkijaq ri kanimaʼ chqawach y xkibʼij chqe ri kkichomaj chrij ri tajin kketaʼmaj.
RI «SAFARIS»
Are chiʼ oj kʼo che kitzukuxik lugares pa Uganda.
Xaq xiw ta xqanaʼ ri kikotemal che kuya kiriqik e winaq che kkaj kketaʼmaj chrij ri Dios, xyaʼ chi jun eqelen nim ubʼanik chqe che qeyem taj: retaʼmaxik uwach ronojel ri tinamit rumal che xinkoj che solinel re ri congregaciones. Rukʼ ri utobʼanik ri sucursal re Kenia, xqamaj ubʼanik jun «safari», kraj kubʼij, bʼenam pa jalajoj taq lugares, rech keqariqaʼ ri e tinamit che utz ketaq wi bʼi precursores especiales. Jujun taq mul, e kʼo winaq che kʼo ta jumul e tzijonaq kukʼ ri testigos rech Jehová sibʼalaj utz qakʼulaxik xkibʼano. Xaq xiw ta xkibʼano chi xqanaʼo che jetaneʼ cho qachoch oj kʼo wi xaneʼ xuqujeʼ xkibʼan qarikil.
Qʼaxinaq chi ri tiempo, xqabʼan chi jun «safari» o viaje che jalan wi ubʼanik. Xinbʼan jun viaje re kebʼ qʼij pa tren, xinel bʼi pa Kampala xinopan kʼa pa ri puerto re Mombasa, pa Kenia, y tekʼuriʼ xinbʼe pa jun barco rech kinopan pa ri islas Seychelles, pa ri océano Índico. Are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo, pa taq ri junabʼ 1965 kopan 1972, in y ri Barbara amaqʼel xeqasolij waʼ taq islas, jawiʼ e kʼo wi kebʼ publicadores. Pa ri tiempo riʼ xbʼan jun alaj grupo, tekʼuriʼ xux jun congregación che sibʼalaj kchakunik. Xuqujeʼ xinkunik xinbʼan chi nikʼaj «safaris» rech xeʼensolij ri e qachalal re Eritrea, Etiopía y Sudán.
Pa Uganda, ri jastaq re ri política xaq kʼateʼ xkʼextajik. Xkimaj chʼoj ri militares chrij ri qʼatbʼal tzij, wariʼ xubʼano che pa kʼi junabʼ kʼi kʼax xkʼulmatajik. Ri xkʼulmatajik xukʼut chnuwach che nim ubʼanik unimaxik ri taqanik che kubʼij: «Chiyaʼ che ri César ri rech ri César» (Mar. 12:17). Jun qʼij, xbʼix chke konojel ri e winaq re jun chi tinamit che rajawaxik kkitzʼibʼaj ri kibʼiʼ pa ri comisaría re policía che kʼo más naqaj che ri kachoch. Aninaq xqanimaj ri taqanik. Are chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij, wachiʼl bʼi jun chi misionero pa ri nucarro rech kojbʼe pa Kampala, ri policías xojkitakʼabʼaʼ. Sibʼalaj xbʼirbʼit ri qanimaʼ. Xkibʼij che xa oj alwachinelabʼ y xojkikʼam bʼi pa ri comisaría central. Chilaʼ xqabʼij wi chke che oj misioneros, chʼoj ta kqatzukuj y xqabʼij chke che qatzʼibʼam chi ri qabʼiʼ. Are kʼu xkikoj ta ri xqabʼij chke. E jujun policías kukʼam kiqʼaqʼ (o armas) xojkikʼam bʼi pa ri comisaría re policía che kʼo chunaqaj ri hogar misional. Chilaʼ, jun oficial retaʼm che qatzʼibʼam chi ri qabʼiʼ, xuchʼobʼ qawach y xubʼij che kojtzoqopix bʼik. ¡Sibʼalaj xojkikotik!
Pa ri tiempo riʼ, apachike taneʼ lugar katbʼe wi, e kʼo controles militares pa taq ri bʼe. Ronojel tiempo kʼo xibʼin ibʼ, más are chiʼ ri soldados sibʼalaj e qʼabʼarel. Are kʼu amaqʼel kqabʼan qachʼawem, y amaqʼel are chiʼ kkiya bʼi bʼe chqe kojqʼaxik sibʼalaj kqanaʼ jamaril. Sibʼalaj bʼisobʼal, rumal che pa ri 1973 xbʼixik che konojel ri misioneros re jun chi tinamit rajawaxik keʼel bʼi pa ri tinamit Uganda.
Tajin kwesaj copias re ri wuj Ri Qachak che ri Dios pa Abiyán, pa ri sucursal re Costa de Marfil.
Jumul chik xkʼex ri qasignación; xojtaq bʼi pa Costa de Marfil, pa África occidental. Wariʼ xubʼan chqe che kʼo kʼi jastaq xqakʼexo, rumal che rajawaxik xqetaʼmaj chi jun kʼakʼ cultura, kojchʼaw chi jumul pa francés ronojel tiempo y kqanaqʼatisaj qibʼ rech kojkʼojiʼ kukʼ misioneros re nikʼaj chi tinamit. Are kʼu amaqʼel xqil ri utobʼanik ri Jehová rumal che sibʼalaj e kʼi winaq kemachʼachʼik y rukʼ ronojel kanimaʼ aninaq xkaj xketaʼmaj ri utzij ri Dios. Xqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová, y areʼ xuya ta kan ukʼamik qabʼe.
XKʼEXTAJ RI QAKʼASLEMAL
Xaq kʼateʼ, kʼo jun jastaq utz taj xbʼix chqe: Barbara xuriq cáncer. Kʼi mul xojbʼe pa Europa rech kkunaxik. Are kʼu pa ri 1983 xnimataj ri kʼax y rajawaxik xojel lo pa África y xqaya kan ri qasignación. Wariʼ sibʼalaj xuya bʼis chqe.
Are chiʼ oj kʼo chi pa Betel re Londres, Barbara xnimataj más y kʼisbʼal re xkamik. Ri betelitas sibʼalaj xinkitoʼ. Más na jun kʼulaj xinutoʼ rech kukʼam nuwach rukʼ ri kʼakʼ nukʼaslemal y kinya ta kan ukubʼsaxik nukʼuʼx chrij ri Jehová. Chiʼ xqʼax ri tiempo, xwetaʼmaj uwach Ann, are jun voluntaria externa pa Betel, y ubʼanom kan ri precursado especial. Qas kqʼalajinik che sibʼalaj kuloqʼoqʼej ri Jehová y sibʼalaj ko pa ri ukojonik. Pa ri 1989 xojkʼuliʼk y xojpatanin pa ri sucursal re Londres.
Chiʼ oj kʼo rukʼ Ann pa ri kʼakʼ sucursal pa Gran Bretaña.
Pa ri junabʼ 1995 kʼa pa ri 2018, xyaʼ ri eqelen chwe che xinux representante re ri central mundial (o ri kbʼix superintendente de zona che ojer) xa jubʼiqʼ xraj che 60 tinamit xeʼinsolij. Wariʼ xubʼano che xwil ri kubʼan Jehová che kitewchixik ri upatanelabʼ apastaneʼ ri keriqitaj wi.
Jun chke ri lugar che xinbʼe wi che solinik pa ri 2017 are ri tinamit Burundi pa África. Sibʼalaj xinkikotik che Ann xbʼe wukʼ chilaʼ y xqamayo che sibʼalaj xekʼiyar ri qachalal pa ri tinamit. Pa ri calle che xintzijoj wi ri utzij ri Dios pa taq ri junabʼ 1964, kimik kʼo chi jun jeʼlalaj Betel che kerilij más che 15,500 publicadores.
Are chiʼ xyaʼ ri programa re solinik che kinbʼan pa ri junabʼ 2018, sibʼalaj xinkikotik rumal che pa ri lista xwilo che kojbʼe pa Costa de Marfil. Are chiʼ xojopan pa Abiyán, ri capital, xinnaʼo che jetaneʼ in kʼo cho wachoch. Pa Betel, xinmaj rilik ri kʼo wi ri números de teléfono ke ri e qachalal y xwilo che kʼo jun qachalal chqanaj che jetaneʼ wetaʼm uwach: Sossou ri ubʼiʼ. Xinchomaj che are jun qachalal che xpatanin che solinel ojer pa ri tinamit are chiʼ tajin kinpatanin pa Abiyán. Are kʼu jeʼ taj; are ri ukʼojol ri qachalal che xinchomaj.
Jehová qas ubʼanom ri ubʼim. Rumal ri xinkʼulmaj pa ri nukʼaslemal xwetaʼmaj che are chiʼ kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová, qas kukʼam qabʼe pa ri qakʼaslemal. Rukʼ ronojel qanimaʼ kqaj kqataqej bʼinem pa wajun jeʼlikalaj bʼe che kkʼaman bʼi pa ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik pa ri kʼakʼ uwach Ulew (Prov. 4:18).