UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
Quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • mrt kʼutunem 4
  • ¿Jas xbʼan che ubʼanik ri kʼaslemal?

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • ¿Jas xbʼan che ubʼanik ri kʼaslemal?
  • Nikʼaj chi kʼutunem
  • Subtítulo
  • ¿Jas xbʼan che ubʼanik ri kʼaslemal?
  • ¿Jawchiʼ xepe wi ri keyaʼow kʼaslemal?
  • Jun chomanik che utz kqanikʼoj
Nikʼaj chi kʼutunem
mrt kʼutunem 4
Microscopio

¿Jas xbʼan che ubʼanik ri kʼaslemal?

¿Jachike ri kebʼ chomanik riʼ kabʼij at che are ri qastzij?

RI KʼASLEMAL XMAJTAJ RUMAL...

  1. RI EVOLUCIÓN

  2. RI XEʼUBʼAN RI DIOS

Weneʼ kchomaxik che ri científicos kkibʼij che are ri A y ri winaq che kʼo kikojonem kkibʼij che are ri B.

Are kʼu amaqʼel ta je kbʼixik.

Ri qastzij are che e kʼi winaq che nim ketaʼmabʼal y ri científicos kekojon ta chrij ri evolución.

Chatchoman chrij ri profesor re Entomología Gerard Hertel ubʼiʼ, che xretaʼmaj chrij ri evolución pa ri universidad. Xubʼij: «Are chiʼ kintzʼibʼaj ri respuestas pa ri exámenes xaq xiw kintzʼibʼaj ri kkaj ri profesores, are kʼu ri in kinkojon ta chrij ri evolución».

¿Jasche e kʼo científicos kekojon ta chrij ri evolución? Rech kqetaʼmaj jasche, chqilaʼ kebʼ preguntas che ri científicos kiriqom ta ri urespuestas: 1) ¿Jas xbʼan che ubʼanik ri kʼaslemal? 2) ¿Jawchiʼ xpe wi ri keyaʼow kʼaslemal?

¿Jas xbʼan che ubʼanik ri kʼaslemal?

Ri ubʼanik ri ADN

RI KKIB’IJ JUJUN WINAQ: Ri kʼaslemal xaq kʼateʼ xkʼiy chke ri jastaq che kʼo ta kikʼaslemal.

¿JASCHE KONOJEL TAJ KEKOJON CHRIJ WAJUN CHOMANIK RIʼ?: Ri winaq che ketaʼm chrij ri ciencia ketaʼm chik jas bʼanom che qabʼanik, are kʼu e kunaq ta che uyaʼik ri urespuesta ri pregunta riʼ: ¿jas riʼ ri kʼaslemal? Junam ta ubʼanik ri jastaq che kʼo ta kikʼaslemal rukʼ jun nitzʼ célula.

Kʼi junabʼ kanoq ri científicos xaq xiw ketaʼm chrij ri jastaq rech ri uwach Ulew. Jalajoj ri kichomanik chrij ri jawchiʼ xmajtaj wi lo ri kʼaslemal. E jujun kebʼinik che xmajtaj lo chunaqaj jun juyubʼ che kel qʼaqʼ chupam y e nikʼaj chik kkibʼij che pa unikʼiʼajil ri mar. E kʼo chi nikʼaj kkibʼij che ri jastaq che kajwataj pa ri kʼaslemal xekʼiy pa jun chi universo tekʼuriʼ xeʼux meteoritos y xeʼopan pa ri uwach Ulew. Wajun chomanik riʼ kubʼij che ri kʼaslemal xmajtaj pa jun chi lugar are kʼu kubʼij taj jas xbʼanik rech xmajtaj ri kʼaslemal.

E jujun científicos xkichomaj che ojer kanoq xekʼojiʼ moléculas y rukʼ wariʼ xpe ri código genético. Rukʼ wajun chomanik riʼ ri científicos kkibʼij che ri moléculas xaq kʼateʼ xepe che ri e jastaq che kʼo ta kikʼaslemal y che xaq kitukel kekʼiyarik. Are kʼu, ri científicos kiriqom ta ri kkʼutuwik che qas e kʼo ri moléculas y e kunaq ta che ubʼanik pa jun laboratorio.

Ri kkʼutuwik che jun jastaq kʼo ukʼaslemal are ri kubʼan che ukʼolik información. Ri células kekunik kkiqʼaxej y kkibʼan ri kʼo chupam ri código genético. Xuqujeʼ e jujun científicos kibʼim che ri bʼanom che ri células kjunamataj rukʼ jun computadora y che ri código genético are ri programa che kʼo chupam y are kbʼinik ri kbʼanik. Are kʼu, ri kekojon chrij ri evolución e kunaq ta che ubʼixik jawchiʼ xel wi ri información che kʼo chupam ri código genético.

Ri proteínas e moléculas che ketobʼanik rech qas kechakun ri células. Kʼo kʼi aminoácidos chupam jun proteína y pa cholajil e kʼolik. Y rech kechakunik rajawaxik qas pa cholajil e yaʼom wi. E jujun investigadores kkikoj taj che xa jun molécula re jun proteína xubʼan ribʼ utukel. Ri físico Paul Davies xubʼij: «Rumal che kajwataj kʼi jalajoj taq uwach proteínas che jun célula, rumal laʼ kqilo che jun célula xaq ta utukel xubʼan ribʼ».

RI QETAʼMAM CHIK: Qʼaxinaq chi kʼi junabʼ che ri ciencia ubʼanom investigar, are kʼu xaq xiw kunaq che ubʼixik che ri kʼaslemal che jun kʼaslemal chik kpe wi.

¿Jawchiʼ xepe wi ri keyaʼow kʼaslemal?

Jun camaleón che junam ri rij rukʼ jun qʼayes

RI KKIB’IJ JUJUN WINAQ: Ri nabʼe jastaq che kʼaslik xaq kʼateʼ xkʼulmatajik tekʼuriʼ nojimal chi nojimal xukʼex ribʼ y xuya kʼaslemal chke nikʼaj chik, xuqujeʼ xuya ukʼaslemal ri winaq.

¿JASCHE KONOJEL TAJ KEKOJON CHRIJ WAJUN CHOMANIK RIʼ?: E jujun células más nim kibʼanik chkiwach nikʼaj chik. Junam rukʼ ri kubʼij ri Britannica Online Encyclopedia, ri rumal che jujun células más nim kibʼanik chkiwach nikʼaj chik are ri jun chik che kiriqom ta urespuesta ri científicos.

Ri científicos kiriqom jujun máquinas moleculares chupam ri células. Ri máquinas riʼ e bʼanom che moléculas re proteínas che junam kechakunik. Jun kʼutbʼal, kkikʼam bʼi ri nutrientes y kkibʼan energía che, kkibʼan kibʼanik ri células y kkikʼam bʼi información. We xaq kʼateʼ xekʼojiʼ ri máquinas moleculares, ¿la kekun riʼ che ubʼanik ronojel wariʼ pa ri células? Kekun taj.

Ri e winaq y ri e chikop nojimal chi nojimal kekʼiy rumal jun óvulo. Chupam ri embrión ri e células kekʼiyarik y jeriʼ nojimal kumajij unukʼik ri partes rech ri ucuerpo jun winaq o chikop. Are kʼu ri e winaq che kekojon chrij ri evolución kekun taj kkiya ubʼixik jasche ri célula «retaʼm» kunukʼ ribʼ utukel y retaʼm jawiʼ kkʼojiʼ wi.

Chanim etaʼmatal chik, che rech kkʼojiʼ jalajoj kiwach chikop rajawaxik kumaj lo kʼextajem pa ri células. Are kʼu ri científicos e kunaq ta che ukʼutik che jun célula xaq utukel kukʼex ribʼ paneʼ «nim ta ubʼanik». Rumal laʼ, ¿la utz we kchomaxik che xaq kʼateʼ xekʼiy lo ri chikop pa ri uwach Ulew? Ri profesor re Biología Michael Behe xubʼij che «sibʼalaj mayibʼal ri bʼanom che kibʼanik ri e chikop y paneʼ kibʼanom investigación chrij wariʼ are kʼu kkichʼobʼ ta ri bʼanom che kibʼanik».

Ri e winaq qas ketaʼm ri kkʼulmataj chkinaqaj xuqujeʼ kechomanik y kekun che ukʼutik utz taq bʼantajik junam rukʼ ri sipanik, kekitoʼ ri nikʼaj chik y ketaʼm jachike ri utz y ri man utz taj. Ri kekojon chrij ri evolución kekun taj kkiya ubʼixik jasche ri winaq kekun che ukʼutik ri utz taq bʼantajik riʼ.

RI QETAʼMAM CHIK: Ri winaq che kekojon chrij ri evolución kkaj taj che kʼo kbʼix chrij ri kekojon wi. Are kʼu, e nikʼaj chik kekojon ta chrij ri evolución rumal che qas ta qʼalaj ri kyaʼ ubʼixik chrij ri xpe wi ri qakʼaslemal o ri ubʼanik.

Jun chomanik che utz kqanikʼoj

Are chiʼ ri winaq kinikʼom chi ronojel ri jastaq ri kkʼutuwik che kʼo jun bʼanal re, xkichʼobʼo che ri xbʼanowik kʼo nim retaʼmabʼal. Chkixoʼl ri winaq riʼ kʼo jun profesor re Filosofía Antony Flew ubʼiʼ che ojer kanoq kkojon ta chrij ri Dios. Rumal che xuchʼobʼ ri ubʼanom ri kʼaslemal y ri uwach Ulew xukʼex ri uchomanik. Are chiʼ xchʼaw chrij jun ojer kichomanik ri filósofos xubʼij wariʼ: «Rajawaxik kojkojon chrij jun jastaq rumal che kʼi kkʼutuwik che are ri qastzij». Rumal laʼ wajun profesor riʼ xuchʼobʼo che kʼo kʼi kkʼutuwik che kʼo jun Bʼanal qe.

Ri profesor Gerard Hertel, che xojchʼaw kan chrij pa ri nabʼe párrafo xuqujeʼ je xuchomaj. Paneʼ are jun profesor re Entomología y bʼenaq pa nimaʼq taq tijobʼal, xubʼij wariʼ: «Kʼo ta jun jastaq xinriqo che ri kʼaslemal petinaq che jastaq che kʼo ta kikʼaslemal. Rumal che ri kʼaslemal bʼanom pa cholajil xinchʼobʼo che kʼo jun Bʼanal re».

Junam rukʼ are chi’ jun winaq kunikʼoj ri ubʼanom jun artista kkunik kretaʼmaj uwach, ri profesor Gerard xuchʼobʼ ri utz taq ubʼantajik ri Bʼanal qe are chiʼ xunikʼoj ri ubʼanom. Xuqujeʼ xunikʼoj jun wuj che kchʼaw chrij ri Bʼanal qe: ri Biblia (2 Timoteo 3:16). Chupam ri Biblia xretaʼmaj chrij ri kʼaslemal y ri kbʼan na che usukʼumaxik ri kʼaxkʼolil xuqujeʼ xuchʼobʼo che ri Biblia bʼanom rumal ri Bʼanal qe.

Jun Biblia che jaqom uwach

Ri Gerard xuchʼobʼo che rajawaxik kqanikʼoj ri respuestas che kuya ri Biblia. Kqabʼij chawe che kasikʼij uwach ri Biblia.

¿La awetaʼm?

RI BIBLIA ARE TA JUN WUJ RE CIENCIA. Are k’u, kubʼij chke ri winaq che kkinikʼoj uwach ri jastaq che kʼo pa ri uwach Ulew (Isaías 40:26). Paneʼ are ta jun wuj re ciencia, are kʼu xaq junam ri kubʼij rukʼ ri kiriqom ri científicos. Jun kʼutbʼal, e kʼo jujun winaq kkichomaj che ronojel ri kubʼij ri Biblia chrij ri kajulew xbʼan pa seis qʼij re 24 horas, are kʼu ri Biblia kuya ta ubʼixik wariʼ. Xaneʼ pa Génesis ri tzij «qʼij» kchʼaw chrij jun tiempo che kuchʼij kʼi taq junabʼ.

Ri kubʼij ri Biblia

RI KʼASLEMAL KPE CHE JUN CHI KʼASLEMAL. «Ukʼ la [Dios] kʼo wi ri ukʼiyibʼal jaʼ re kʼaslemal» (Salmo 36:9).

RI DIOS XEʼUBʼAN RONOJEL KIWACH CHIKOP Y TIKOʼN (Génesis 1:11, 12, 21, 24, 25). Ri Biblia kubʼij taj jas kibʼanik ri «chikop y ri cheʼ». Wariʼ kubʼano che kekʼojiʼ jalajoj kiwach cheʼ y jalajoj kiwach chikop.

RI DIOS XEʼUBʼAN RI WINAQ RECH KʼO KIBANTAJIK JUNAM RUKʼ RI UBʼANTAJIK AREʼ. Chkixoʼl ri e bʼantajik riʼ kʼo ri loqʼoqʼebʼal, utzilal y ri sukʼilal. Ri Dios xubʼij: «Qabʼanaʼ ri winaq jachaʼ ri uj» (Génesis 1:26).

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • Quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik