KʼUTUNEM 28
BʼIXONEM 88 Chakʼutuʼ ri abʼe chnuwach
¿Jas kqabʼano we kqaj kyaʼ jun consejo chqe?
«Ri noʼj kʼo kukʼ ri kkimachʼ kibʼ» (PROV. 13:10).
KYAʼ UBʼIXIK
¿Jas kqabʼano rech kqariq utzilal are chiʼ kyaʼ jun consejo chqe?
1. ¿Jas (o su) kqabʼano rech utz kel ronojel ri kqachaʼ ubʼanik? (Proverbios 13:10; 15:22).
QONOJEL kqaj che utz kel ronojel ri kqachaʼ ubʼanik. Ri Biblia kubʼij che rech kojkunik kqabʼan wariʼ rajawaxik kqataʼ consejo (chasikʼij Proverbios 13:10; 15:22).
2. ¿Jas kubʼij ri Jehová chqe?
2 Xaq xiw ri Jehová kkunik kuya utz taq consejos. Rumal laʼ utz che kqataʼ qanojibʼal che. Ri areʼ kubʼij: «Kinya tijonik chawe, keʼinyaʼ anoʼj, kinkʼut na ri bʼe chawach ri katereneʼj» (Sal. 32:8). Wariʼ kraj kubʼij che ri Jehová tajin kril ri kqabʼano y retaʼm are chiʼ kajwataj jun consejo chqe y are chiʼ kuya ri consejo chqe kojutoʼo rech kojkun che ubʼanik.
3. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?
3 Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na che ri Biblia kojutoʼ che uriqik u respuestas ri preguntas riʼ: 1) ¿Jas bʼantajik rajawaxik kinkʼutu we kwaj kinriq utzilal rukʼ ri consejos che kyaʼ chwe?, 2) ¿Jachin che kintaʼ wi consejos?, 3) ¿Jas kinbʼan che ukʼutik che xinkʼam jun consejo? y 4) ¿Jasche utz taj kintaʼ chke ri nikʼaj chik jas rajawaxik kinbʼano?
¿JAS BʼANTAJIK RAJAWAXIK KINKʼUTU?
4. ¿Jas bʼantajik rajawaxik kqakʼutu we kqaj kqariq utzilal rukʼ ri consejo kyaʼ chqe?
4 Rajawaxik kqamachʼ qibʼ are chiʼ kyaʼ jun consejo chqe rech nim kojutoʼ wi. Y chnaʼtaj chqe che más utz ri kqachaʼ ubʼanik we kqataʼ jun consejo che jun chik che kʼo más retaʼmabʼal chqawach. We man oj machʼalik taq winaq kqabʼan ta riʼ ri kubʼij ri Biblia chqe, are chiʼ kqasikʼij o kqataʼ jun consejo re ri Biblia weneʼ xaq kok bʼi ri pa ri jun qaxikin y kel chi bʼi pa ri jun chik (Miq. 6:8; 1 Ped. 5:5). Pero we oj machʼalik taq winaq qas kqabʼan riʼ ri kubʼij ri Biblia.
5. ¿Jas xubʼan ri David che ukʼutik che kumachʼ ribʼ?
5 Chqilaʼ ri kqabʼan che resaxik uwach ri David che xumachʼ ribʼ paneʼ kʼi xkun che ubʼanik y xyaʼ nimaʼq taq eqeleʼn che. Are chiʼ ri David majaʼ kok che rey, etaʼmatal uwach rumal che kkun che ubʼanik música, rumal laʼ ri rey Saúl xtaqan che uchʼabʼexik rech kubʼan tocar música (1 Sam. 16:18, 19). Y ri Jehová xuya espíritu santo puwiʼ are chiʼ xuchaʼo rech kok che rey (1 Sam. 16:11-13). Y qas xetaʼmax uwach kumal ri winaq rumal che xeʼukamisaj kʼi kikʼulel ri israelitas y jun chke are ri Goliat che are jun nimalaj achi (1 Sam. 17:37, 50; 18:7). We ta mat kumachʼ ribʼ weneʼ xubʼij ta riʼ: «Rajawaxik ta consejos chwe, ri in nim nubʼanik, kʼi jastaq in kunaq che ubʼanik». Pero xubʼij ta wariʼ.
6. ¿Jasche kqabʼij che ri David utz xrilo che kyaʼ consejos che? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).
6 Are chiʼ ri David xok che rey, xkʼojiʼ chkixoʼl winaq che e yaʼl taq noʼj o e yaʼl taq consejos (1 Crón. 27:32-34). Amaqʼel kuta ri consejos che kyaʼ che paneʼ ixoq ri kyaʼowik. Y xukʼut wariʼ are chiʼ xubʼan ri xubʼij ri Abigaíl che, ri rixoqil ri Nabal jun itzelalaj achi. Je wariʼ ri David xubʼan ta jun kamisanik (1 Sam. 25:2, 3, 21-25, 32-34).
Rumal che ri rey David are jun machʼalik winaq xukʼam ri consejo che xuya ri Abigaíl che. (Chawilaʼ ri párrafo 6).
7. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri David? (Eclesiastés 4:13; xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).
7 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri David? Paneʼ kʼi kojkun che ubʼanik y yaʼom jujun eqeleʼn chqe, wariʼ kraj ta kubʼij che yaʼtal ta chi chqe che kojpixbʼexik. Xaneʼ chqakʼamaʼ ri consejos che kyaʼ chqe, apachin taneʼ ri kyaʼowik (chasikʼij Eclesiastés 4:13). Je wariʼ utz ri kqachaʼ ubʼanik, kqariq ta kʼax y kqabʼan ta kʼax chke ri nikʼaj chik.
Rajawaxik kqakʼam ri consejos kyaʼ chqe apachin taneʼ ri kyaʼowik. (Chawilaʼ ri párrafo 7).c
¿JACHIN CHE KINTAʼ WI CONSEJOS?
8. ¿Jasche utz che ri David xutaʼ u consejos che ri Jonatán?
8 Chqilampeʼ jas más kqetaʼmaj chrij ri David. Ri areʼ kutaʼ consejos chke 1) ri kepatanin che ri Jehová y 2) ri qas kkichʼobʼ ri tajin kukʼulmaj. Por ejemplo, are chiʼ xuchomaj ktzijon rukʼ ri Saúl, nabʼe xtzijon rukʼ ri Jonatán. ¿Jasche rukʼ ri Jonatán? Rumal che ri areʼ qas kupatanij ri Jehová y are ukʼojol ri Saúl (1 Sam. 20:9-13). ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach ri David?
9. Chayaʼ ubʼixik rukʼ jun ejemplo ¿jachin che kojkunik kqataʼ wi jun consejo are chiʼ kajwataj chqe? (Proverbios 13:20).
9 Are chiʼ rajawaxik jun consejo chqe, utz che kqataʼ che jun 1) che kʼo jun utz rachilanik rukʼ ri Jehová y 2) okʼowinaq chi chupam ri tajin kqakʼulmaj (chasikʼij Proverbios 13:20).a Chqachomajampeʼ che jun qachalal kraj kkʼuliʼk. ¿Jachin che kkunik kutaʼ wi consejo? Jun ramigo che kʼulan taj kkunik kuya consejos che che kʼo pa ri Biblia. Pero we ri kyaʼow ri consejo che are jun ramigo che kʼulan chik, qas kupatanij ri Jehová y utz tajin kubʼan pa ri ukʼulanem kkun riʼ kuya utz taq consejos che, rumal che kʼo chi u experiencia.
10. ¿Jas más kqetaʼmaj na?
10 Ya qilom chik jas bʼantajik rajawaxik kqakʼutu are chiʼ kyaʼ jun consejo chqe y jachin che rajawaxik kqataʼ wi. Chanim riʼ chqilaʼ chik che rajawaxik kqakʼam ri consejos che kyaʼ chqe y we utz che are ri nikʼaj chik kebʼin chqe ri rajawaxik kqabʼano.
¿JAS KQABʼAN CHE UKʼUTIK CHE KQAKʼAM RI CONSEJO KYAʼ CHQE?
11, 12. a) ¿Jas utz taj kqabʼano? b) ¿Jas xubʼan ri Rehoboam are chiʼ kʼo xuchaʼ ubʼanik?
11 Jujun winaq kkitaʼ consejos, pero xa ta rumal che kkaj ketoʼik xaneʼ xiw kkaj che kbʼix chke che utz ri xkichaʼ ubʼanik. Utz taj che kqabʼan wariʼ. Kqaj taj kqabʼan qe ri xubʼan ri rey Rehoboam.
12 Ri Rehoboam xok che rey pa Israel are chiʼ xkam ri Salomón. Are chiʼ ri Salomón tajin kuqʼat tzij, ri israelitas xkiriq utzilal y kʼo kʼi jastaq ke, pero ri e areʼ xkinaʼo che ri Salomón xeʼutaq che ubʼanik kʼaxalaj taq chak. Rumal laʼ xkibʼij che ri Rehoboam che je mubʼan kukʼ. Y ri Rehoboam xubʼij chke che kuchomaj na jas kubʼano. Ri areʼ xutaʼ consejos chke ri kʼamal taq bʼe che kʼo nim ketaʼmabʼal y che xkitoʼ ri Salomón(1 Rey. 12:2-7). Pero xubʼan ta ri xkibʼij che y xutaʼ chi consejos chke ri junam kijunabʼ rukʼ y are xubʼan ri xkibʼij che (1 Rey. 12:8-14). Rumal wariʼ ri israelitas xeniman ta chi che y xuriq kʼax ri uqʼatbʼal tzij (1 Rey. 12:16-19).
13. ¿Jas kojutoʼo rech kqakʼam jun consejo?
13 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xubʼan ri Rehoboam? Utz taj che kʼateʼ kqataʼ jun consejo are chiʼ qachomam chik jas kqabʼano. Xaneʼ are chiʼ kqataʼ jun consejo qas chqakʼutuʼ che kqakʼamo y kqabʼan pa ri qakʼaslemal. Chojchoman chrij wariʼ ¿la kinxutuj jun consejo rumal che utz ta xinto? Chqilampeʼ jun ejemplo.
14. ¿Jas rajawaxik knaʼtaj chqe? Chayaʼ jun ejemplo (xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).
14 Chojchoman chrij jun qachalal che kbʼix jun uchak jawiʼ kuchʼak wi más pwaq, pero wariʼ kraj kubʼij che kkʼojiʼ ta más tiempo kukʼ ri u familia. Ri areʼ kutaʼ consejos che jun kʼamal bʼe y ri kʼamal bʼe rukʼ ri Biblia kunaʼtasaj che che ri más nim ubʼanik are che keʼutoʼ ri u familia rech kkipatanij ri Jehová (Efes. 6:4; 1 Tim. 5:8). Pero ri qachalal utz ta xuta ri consejo che xuya ri kʼamal bʼe che, rumal laʼ xbʼe kukʼ nikʼaj chi qachalal y are chiʼ jun chke xubʼij che che kukʼam ri chak, utz xuto. ¿La xa tajin kutzukuj jun consejo ri qachalal o xa kraj kbʼix che che utz ri xuchaʼ ubʼanik? Chnaʼtaj chqe che ri qanimaʼ kojubʼan engañar (Jer. 17:9). Jujun taq mul ri consejo che kyaʼ chqe are ta ri xqachomaj oj che kyaʼ chqe.
¿La xa tajin kqatzukuj jun consejo o xa kqaj kbʼix chqe che utz ri xqachaʼ ubʼanik? (Chawilaʼ ri párrafo 14).
¿LA UTZ KQATAʼ CHIKE RI NIKʼAJ CHIK RI RAJAWAXIK KQABʼANO?
15. ¿Jas utz taj kqabʼano y jasche?
15 Ri Jehová kraj che chqajujunal kqachaʼ ubʼanik ri kqabʼano (Gál. 6:4, 5). Y rech utz ri kqachaʼ ubʼanik nabʼe rajawaxik kqatzukuj información pa ri Biblia y kqatzukuj ri kitobʼanik ri qachalal che tajin kkipatanij ri Jehová rukʼ ronojel kanimaʼ. Pero kqataʼ ta chke ri qachalal che kkibʼij chqe ri rajawaxik kqabʼano. Rumal laʼ kqabʼij ta che ri qachalal: ¿Jas kabʼan at riʼ we ta tajin kakʼulmaj ri tajin kinkʼulmaj in? Y utz taj kqesaj kiwach ri nikʼaj chik y kqabʼan ri xkichaʼ ubʼanik.
16. ¿Jas xkichaʼ ubʼanik ri cristianos re Corinto? (1 Corintios 8:7; 10:25, 26).
16 Chojchoman chrij ri xkʼulmataj pa ri congregación re Corinto. Ri Cristianos tajin kechoman chrij we utz ktij ri tiʼj che xyaʼ chkiwach ri tyox. Ri Pablo xubʼij chke: «Qetaʼm riʼ chi jun dios man kʼo ta ubʼanik cho ri uwach ulew, qetaʼm kʼut chi xuwi jun Dios kʼolik» (1 Cor. 8:4). Rumal laʼ e jujun xkitij ri tiʼj che xkiloqʼ pa ri carnicería che weneʼ are ri xyaʼ chkiwach ri e tyox. Pero nikʼaj chik xkaj taj xkitijo rumal che kubʼan molestar ri ki conciencia (chasikʼij 1 Corintios 8:7; 10:25, 26). Ri Pablo xubʼij ta chke ri rajawaxik kkibʼano, xaneʼ chkijujunal kkichaʼ ri kkibʼano. Xuqujeʼ xubʼij chke che kkesaj ta uwach ri kkibʼan ri nikʼaj chik y pa Romanos 14:10-12 xubʼij: «Chqajujunal kʼut kqaya na ubʼixik chuwach ri Dios jas ri xqabʼano».
17. ¿Jas kqakʼulmaj we are kqesaj kiwach ri nikʼaj chik? Chayaʼ ubʼixik rukʼ jun ejemplo (xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).
17 ¿Jas weneʼ kqakʼulmaj oj kamik? Chojchoman chrij ri fracciones re ri kikʼ. Chqajujunal rajawaxik kqachaʼo we kqakojo o kqakoj taj (Rom. 14:4).b We xaq are kqabʼan ri kkibʼan ri nikʼaj chik utz ta tajin kqabʼan riʼ che ukojik ri qa conciencia. Rech utz kqabʼan che ukojik ri qa conciencia chqabʼanaʼ investigar y chqasikʼij ri Biblia (Heb. 5:14). Rumal laʼ are chiʼ kʼo kqachaʼ ubʼanik rajawaxik che nabʼe kqabʼan investigar ri kubʼij ri Biblia chrij ri kqachaʼ ubʼanik. Y we xqachʼobʼ ta ri xqabʼan investigar, utz che kqataʼ tobʼanik che jun qachalal.
Rajawaxik che nabʼe kqabʼan investigar tekʼuriʼ kqataʼ jun consejo. (Chawilaʼ ri párrafo 17).
AMAQʼEL CHQATAʼ CONSEJOS ARE CHIʼ KAJWATAJ CHQE
18. ¿Jas uyaʼom ri Jehová chqe?
18 Ri Jehová kukʼutu che kukubʼsaj ukʼuʼx chqij are chiʼ kuya bʼe che chqajujunal kqachaʼ ri kqaj kqabʼano. Uyaʼom ri Biblia chqe y uyaʼom qamigos che kojkitoʼo rech kqabʼan pa ri qakʼaslemal ri kubʼij ri Biblia. Je wariʼ ri Jehová kukʼutu che kojuchajij junam rukʼ ri kubʼan jun utzalaj tat (Prov. 3:21-23). ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che kqamaltyoxij ri uyaʼom chqe?
19. ¿Jas kqabʼano rech kkikot ri Jehová qumal?
19 Ri nan tat sibʼalaj kekikotik are chiʼ kkilo che ri kalkʼwal kkipatanij ri Jehová rukʼ ronojel kanimaʼ, kkikʼutu che kʼo kinojibʼal y kekitoʼ ri nikʼaj chik. Ri Jehová sibʼalaj kkikotik are chiʼ krilo che kqapatanij rukʼ ronojel qanimaʼ, kqataʼ consejos y utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal.
BʼIXONEM 127 Ri winaq che kwaj kinuxik
a Jujun taq mul weneʼ rajawaxik kqataʼ consejos chke winaq che e Testigos taj chrij ri pwaq, chkij doctores o nikʼaj chik.
b Kariq más información pa ri wuj Kʼaslemal kʼo ta ukʼisik, kʼutunem 39, punto 5 y ri sección «Chawilaʼ chi nikʼaj».
c RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Jun kʼamal bʼe tajin kuya consejos che jun chi kʼamal bʼe rumal che utz ta ri xubʼij are chiʼ xkimulij kibʼ kuk ri nikʼaj chi kʼamal bʼe.