KIKʼASLEMAL RI E WINAQ
«Ri chʼoj rech ri Jehová»
KNAʼTAJ chwe che are jun jueves 28 re enero 2010 y che sibʼalaj tajin kubʼan tew pa Estrasburgo (Francia). Sibʼalaj jeʼl wajun tinamit riʼ, pero pa waʼkatem taj xinbʼe chilaʼ, xaneʼ rech kintoʼ kiwiʼ ri testigos rech Jehová pa ri Tribunal Europeo de Derechos Humanos. Rumal che ri Gobierno re Francia tajin kutaʼ 64 millones de euros (89 millones de dólares) re impuesto chke ri qachalal. Ri más nim ubʼanik are ta ri pwaq xaneʼ are che ktzʼilobʼisax ta ri ubʼiʼ ri Jehová y che ri qachalal kekunik kkipatanij ri Jehová. Ri xkʼulmataj chilaʼ xukʼut chqawach che are ri Jehová ri xchʼojinik (1 Sam. 17:47). Kwaj kintzijoj chiwe juntir ri xkʼulmatajik.
Wariʼ xkʼulmataj pa ri 1999 are chiʼ ri Gobierno re Francia xubʼij che ri sucursal che rajawaxik kutoj impuesto rumal ri kuchuj che xkiya ri qachalal che ri sucursal pa taq ri junabʼ 1993 y 1996. Xojbʼe pa taq ri tribunales pero kʼo ta xojkunik xqabʼano. Are chiʼ xojchʼakan ta pa ri tribunal, ri Gobierno xresaj 4,500,000 euros (6,300,000 dólares) che ri sucursal. Xqachomaj che weneʼ ri kkunik kojutoʼo are ri Tribunal Europeo, pero are chiʼ majaʼ kojbʼek ri Tribunal Europeo xubʼij chqe che nabʼe kqamulij qibʼ kukʼ ri Tribunal rech Francia y rukʼ jun representante re ri Tribunal Europeo rech kojopan pa jun acuerdo y jeriʼ kojbʼe ta pa ri Tribunal Europeo.
Xqachomaj che ri representante re ri Tribunal Europeo kubʼij chqe che rajawaxik kqatoj ri impuesto che ri Gobierno rech Francia rech kojbʼe ta pa juicio. Pero oj qetaʼm che rech ta ri Gobierno ri pwaq xaneʼ kuchuj kiyaʼom ri qachalal rech ktoʼ uwiʼ ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios. Rumal laʼ kqaj taj kqatoj ri impuesto, rumal che we kqatojo tajin ta kqanimaj riʼ ri xubʼij ri Jesús (Mat. 22:21). Pero xqabʼan ri xbʼix chqe, xqamulij qibʼ rukʼ ri representante.
Ri equipo jurídico che xbʼe chuwach ri Tribunal Europeo de Derechos Humanos, pa ri 2010.
Ri reunión xbʼan pa jun jeʼlalaj sala re ri Tribunal Europeo. Y qas je xbʼix chqe ri xqachomaj, ri representante xubʼij che rajawaxik kqatoj ri impuesto che tajin kutaʼ ri Gobierno re Francia paneʼ xa jubʼiqʼ pero rajawaxik kqatojo. Xaq kʼateʼ xpe pa qajolom y xqabʼij: «¿La atom che ri Gobierno re Francia resam chi más che cuatro millones y medio de euros pa ri qa cuenta?».
Ri representante sibʼalaj xumayo are chiʼ xqabʼij wariʼ che y xpe royowal. Are chiʼ xutaʼ chke ri representante re Francia we qastzij che xkesaj ri pwaq chqe y ri areʼ xkibʼij che qastzij. Xpe royowal, xeʼuyajo y xutanabʼa ri reunión. Xinwilo che are ri Jehová xbʼanowik che jewaʼ xubʼan ri representante. ¡Sibʼalaj kojkikotik are chiʼ xojel lo pa ri sala!
Pa ri 30 re junio 2011, xojchʼakan chuwach ri Tribunal Europeo. Ri Tribunal xubʼij che rajawaxik taj kqatoj impuesto y xubʼij che ri Gobierno re Francia che rajawaxik kutzalij ri pwaq che xresaj chqe y rukʼ intereses. Ri xuchaʼ ubʼanik ri Tribunal Europeo kʼa ktobʼan na chke ri qachalal re Francia kamik. Ri pregunta che xqabʼano xjunamataj rukʼ ri abʼaj che xukoj ri David che ukamisaxik ri Goliat y ri pregunta riʼ xubʼano che xojchʼakan chuwach ri Tribunal. Y junam rukʼ ri xubʼij ri David, ri xchʼojinik are ri Jehová (1 Sam. 17:45-47).
Y xaq xiw ta waʼ ri caso che qachʼakom. Paneʼ ri líderes kech ri e kojonem y ri políticos kikoj kichuqʼabʼ rech kkiqʼatej ri qachak, pero ri utinamit ri Jehová uchʼakom 1,225 casos chuwach ri tribunales che más nim kibʼanik pa 70 países y pa kʼi tribunales internacionales. Juntir wariʼ oj utoʼm pa jalajoj taq tinamit rech kojkunik kqapatanij ri Jehová, kqabʼan predicar, kqanim ta qibʼ pa política y kqaxutuj ri kikʼ.
Y kwaj kinbʼij chiwe ¿jasche xintobʼan pa jun caso pa Europa, si pa ri central mundial in kʼo wi pa Nueva York?
RI NUNAN NUTAT E MISIONEROS
Ri nutat George y ri nunan Lucille, xebʼe pa ri clase 12 re Galaad, y pa ri junabʼ 1956 tajin kepatanin pa Etiopía are chiʼ xinkʼojik. Xkikoj Philip chwe, rumal ri Felipe che kubʼij ri Biblia (Hech. 21:8). Y kʼo jun wanabʼ che are nabʼeʼal chnuwach ubʼiʼ Judy y jun nuchaqʼ ala ubʼiʼ Leslie, che xuqujeʼ xekʼojiʼ pa Etiopía. Qʼaxinaq chi jun junabʼ ri Gobierno xuqʼatej ri qachak. Paneʼ kʼa in nitzʼ na, knaʼtaj chwe che ri nu familia chkʼuyal kebʼe pa ri riqbʼal ibʼ y kkitzijoj ri utzij ri Dios. Ri in sibʼalaj utz xinwil ri kkibʼan ri nunan nutat, pero pa ri junabʼ 1960 xojesax bʼi pa ri tinamit.
Ri qachalal Nathan Knorr (ri nabʼe che kʼo pa ri izquierda) xopan che qasolixik pa Adís Abeba (Etiopía), pa 1959.
Xojbʼe pa Wichita (Kansas, Estados Unidos). Ri nunan nutat xkiya ta kan utzijoxik ri utzij ri Dios y xkiya jun utzalaj ejemplo chqawach. 13 ri nujunabʼ are chiʼ xinbʼan ri nu bautismo y kʼateʼ oxibʼ junabʼ qʼaxinaq che xinbʼan nu bautismo xojbʼe pa Arequipa (Perú), jawiʼ kajwataj wi tobʼanik rech ktzijox ri utzij ri Dios.
Pa 1974, are chiʼ 18 nujunabʼ ri sucursal rech Perú xojukoj che precursores especiales kukʼ kajibʼ chi qachalal y xojtaq bʼi pa la cordillera central de los Andes jawiʼ ni jumul bʼanom predicar ri utzij ri Dios. Xojkunik xqatzijoj ri utzij ri Dios chke ri winaq re ri chʼabʼal quechua y aimara. Xqabʼan viajar pa jun alaj camión che xqabʼij Arca che rumal ri ubʼanik y chilaʼ kojwar wi. Qas kul chwe are chiʼ xinkoj ri Biblia kukʼ ri winaq re ri chʼabʼal quechua y aimara, y xinkʼut chkiwach che ri Dios naj ta chi kraj che kusachisaj uwach ri mebʼaʼil, ri yabʼilal y ri kamikal (Apoc. 21:3, 4). E kʼi utz xkito.
Ri Arca, pa 1974.
ARE CHIʼ XINBʼE PA RI CENTRAL MUNDIAL
Pa ri 1977, ri qachalal Albert Schroeder xopan pa Perú. Ri areʼ are jun chke ri Jupuq Ajkʼamal bʼe cho ronojel uwach Ulew y xubʼij chwe we kwaj kintaq nu solicitud rech kinbʼe pa ri central mundial. Y are laʼ ri xinbʼano, majaʼ naj tiempo qʼaxinaq xinopan pa ri Betel re Brooklyn pa ri 17 re junio 1977, kajibʼ junabʼ xinchakun pa ri departamento re Limpieza y Mantenimiento.
Are chiʼ xojkʼuliʼk, pa 1979.
Pa ri junio 1978 xinchʼobʼ uwach ri al Elizabeth Avallone pa jun asamblea internacional pa Nueva Orleans (Luisiana). Ri unan utat e junam rukʼ ri wech in che qas tajin kkipatanij ri Jehová. Ri al Elizabeth cuatro junabʼ chik tajin kubʼan ri precursorado regular. Y kraj kupatanij ri Jehová pa tiempo completo pa ronojel ri ukʼaslemal. Chiʼ más xqachʼobʼ qawach utz xqil qibʼ, xojkʼuliʼ pa ri 20 re octubre 1979 y oj kebʼ xojpatanin pa Betel.
Ri nabʼe congregación che xojbʼe wi are ri Brooklyn Spanish. Ri qachalal re wajun congregación riʼ xkikʼutu che sibʼalaj kojkiloqʼoqʼej. Y oj kʼolinaq pa oxibʼ chi congregaciones che xuqujeʼ kikʼutum chqawach che kojkiloqʼoqʼej y oj kitoʼom rech kqaya ta kan ri qa asignación pa Betel. Sibʼalaj kqamaltyoxij chke ri qachalal, ri qamigos y ri qa familias rumal che xekichajij ri qanan qatat are chiʼ xerijobʼik.
Jun grupo betelitas che e kʼo pa ri congregación Brooklyn Spanish, pa 1986.
ARE CHIʼ XINTOʼ RI ORGANIZACIÓN PA TAQ RI TRIBUNALES
Pa enero 1982 xinqʼaxex pa ri Departamento de Asuntos Legales re Betel. Oxibʼ junabʼ chik qʼaxinaq xintaq bʼi pa ri universidad rech kinbʼan graduar wibʼ che abogado. Are chiʼ tajin kinbʼan estudiar kinmayo che ri testigos rech Jehová kichʼakom kʼi casos chuwach ri tribunales. Y wariʼ ubʼanom che pa Estados Unidos y nikʼaj chi tinamit ri winaq kekunik kkibʼan kʼi jastaq. Pa ri clase kʼi horas kojchʼaw chrij ri casos riʼ che kichʼakom ri testigos rech Jehová chkiwach ri tribunales.
Pa ri 1986, are chiʼ 30 nujunabʼ xinok che superintendente re ri Departamento de Asuntos Legales. Sibʼalaj xinkikotik che xyaʼ wajun eqeleʼn riʼ chwe rumal che kʼateʼ 30 nujunabʼ. Pero xuqujeʼ xinxiʼj wibʼ rumal che kʼax ubʼanik y kʼo jujun jastaq che wetaʼm taj.
Pa ri 1988, xinbʼan graduar wibʼ che abogado pero xinchomaj taj che wariʼ kubʼan kʼax che ri nukojonik. Ri universidad kukʼex ri qachomanik rumal che kubʼano che ri winaq kuchomaj che más nim ubʼanik chkiwach ri nikʼaj chik xa rumal che xbʼe pa ri universidad. Pero ri wixoqil nim xinutoʼ wi rech kinpatanij chi jumul ri Jehová rukʼ ronojel wanimaʼ y kinkʼex ri nuchomanik. Kamik wetaʼm chik che ri más nim ubʼanik are uloqʼoqʼexik ri Jehová, kiloqʼoqʼexik ri qachalal y are taj che kʼo nim qetaʼmabʼal.
XQATOʼ UWIʼ RI UQʼATBʼAL TZIJ RI DIOS PA TAQ RI TRIBUNALES
Are chiʼ xinbʼan graduar wibʼ, más xinwetaʼmaj ri kinbʼan che utoʼik ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios pa taq ri tribunales. Utz kinwil ubʼanik ri nuchak, pero jujun taq mul kʼax kinbʼan che ubʼanik rumal che ri utinamit ri Jehová amaqʼel kukʼex jujun jastaq. Jun chke ri xkʼextajik are ri xkʼulmataj pa ri 1990 are chiʼ xbʼix che ri departamento legal che keʼutoʼ ri qachalal rech kkitaʼ ta chi kuchuj chke ri winaq rumal ri revistas. Rumal laʼ ri testigos rech Jehová kkitaʼ ta chi pwaq rumal ri revistas. Wariʼ xtobʼanik rech kʼax ta chi kbʼan che ri chak pa Betel y pa taq ri congregaciones y rech ktaʼ ta chi impuestos chqe. E jujun xkichomaj che rumal che ktaʼ ta chi pwaq kojkun ta chi riʼ kqesaj más revistas y kojkun ta chi riʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios chke ri winaq. Pero xkʼulmataj ta wariʼ, kamik más e kʼi chi ri testigos rech Jehová e kʼolik, tajin kqaya ri wuj chke ri winaq y rajawaxik taj kkitojo. Wilom che rukʼ ri utobʼanik ri Jehová y ri nimanelalaj ajchak kʼo unojibʼal utz kel ronojel ri ukʼexom pa ri utinamit (Éx. 15:2; Mat. 24:45).
Kʼi chke ri casos che qachʼakom pa ri tribunales are rumal che ri qachalal kikʼutum che e utz taq winaq. Jun ejemplo che wariʼ, are ri xkʼulmataj kukʼ oxibʼ chke ri qachalal re ri Jupuq Ajkʼamal bʼe y ri kixoqilal are chiʼ xebʼe pa jun asamblea especial che xbʼan pa Cuba pa ri 1998. Ri utz kibʼantajik ri qachalal che xkikʼut chilaʼ xtobʼanik rech ri qʼatbʼal tzij más xkikojo che ri oj testigos rech Jehová kqanim taq qibʼ pa política.
Pero jujun taq mul rajawaxik na kojbʼe chkiwach ri tribunales rech kyaʼ bʼe chqe kqatzijoj ri utzij ri Dios y kqapatanij ri Jehová (Filip. 1:7). Pa jujun tinamit che xqabʼan wariʼ are pa Europa y Corea del Sur che pa kʼi taq junabʼ xqʼatex ri qachak chilaʼ. Y rumal che ri qʼatal taq tzij xkibʼan ta ri xqataʼ chke 18,000 qachalal re Europa y más che 19,000 pa Corea del Sur xekʼam bʼi pa cárcel.
Pero pa ri 7 re julio 2011, ri Tribunal Europeo de Derechos Humanos xubʼij ri xchaʼ ubʼanik pa ri caso Bayatyan contra Armenia, rumal che kuya ta bʼe chke ri testigos rech Jehová kkibʼan jun chi chak rech kebʼe ta pa chʼoj. Ri Tribunal Europeo xubʼij che rajawaxik ta chik kekibʼan obligar ri testigos rech Jehová rech kebʼe pa chʼoj. Tekʼuriʼ pa ri 28 re junio 2018, ri Tribunal Constitucional re Corea del Sur je xuchaʼ ubʼanik. Juntir wariʼ xojkun che uchʼakik rumal che ri qachalal alabʼom xkaj taj xebʼe pa chʼoj.
Ri central mundial, ri sucursales, ri departamentos de asuntos legales tajin kkikoj kichuqʼabʼ che utoʼik uwiʼ ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios chkiwach ri tribunales. Are jun nimalaj eqeleʼn yaʼom chwe che kinkunik kintoʼ kiwiʼ ri qachalal che kbʼan kʼax chke kumal ri qʼatal taq tzij. Paneʼ kqachʼak ta jun caso, pero ri qʼatal taq tzij y ri tinamit kketaʼmaj ri rumal che kqanim ta qibʼ pa política y kojbʼe ta pa chʼoj (Mat. 10:18). Ri jueces, ri representantes re ri qʼatbʼal tzij, ri medios de comunicación y nikʼaj chik kekisikʼij ri textos pa ri wuj che kqataq bʼi chke ri qʼatbʼal tzij y kekitatabʼej are chiʼ keqasikʼij ri textos pa ri tribunal. Ri winaq che kʼo jun utz kanimaʼ más kichʼobʼom qawach ri oj testigos rech Jehová y kilom che juntir ri kqabʼano y ri kqabʼij pa ri Biblia kqesaj wi y jujun chke kichaʼom upatanexik ri Jehová.
¡MALTYOX JEHOVÁ!
Pa ri 40 junabʼ che qʼaxinaq, intobʼanaq pa kʼi taq sucursales cho ronojel ri uwach Ulew che utoʼik uwiʼ ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios chkiwach ri qʼatal taq tzij, tribunales che nimaʼq kibʼanik y funcionarios. Sibʼalaj kenwaj ri qachalal che tajin kintobʼan kukʼ pa ri Departamento de Asuntos Legales re ri central mundial y ri qachalal re ronojel uwach Ulew. Ri Jehová sibʼalaj inutewchim y sibʼalaj kinkikotik.
Ri wixoqil amaqʼel inutoʼm pa we 45 junabʼ riʼ. Paneʼ uriqom jun kʼaxalaj yabʼil che kubʼano che kʼo ta chi más uchuqʼabʼ. ¡Sibʼalaj nim kwil wi ri kubʼano!
Ri wixoqil y ri in qilom che are ri Jehová kyaʼow ri qachuqʼabʼ junam rukʼ ri xubʼij ri David, are ri Jehová kyaʼow ri uchuqʼabʼ ri utinamit, rumal laʼ kojkunik kqachʼak ri casos pa ri tribunales (Sal. 28:8). Qastzij wi «che are ri Jehová tajin kchʼojinik».