UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • mwbr20 septiembre e uxaq 1-7
  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos (2020)
  • Subtítulo
  • 7-13 RE SEPTIEMBRE
  • 14-20 RE SEPTIEMBRE
  • 21-27 RE SEPTIEMBRE
  • 28 RE SEPTIEMBRE KOPAN 4 RE OCTUBRE
Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos (2020)
mwbr20 septiembre e uxaq 1-7

Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

7-13 RE SEPTIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 23, 24

«Kqabʼan ta qe ri kkibʼan e kʼi winaq»

(Éxodo 23:1) Meʼayaʼ taq qʼalajisanik ri xa e bʼanoj taq tzij, mawi majunaj atzij rukʼ ri bʼanal etzelal rech katux qʼalajisanel che utoʼik uwiʼ ri man sukʼil taj.

w18.08 4 párrs. 7, 8

¿La qetaʼm ronojel chrij jun jastaq?

7 ¿La utz kqanaʼo kqataq bʼi correos electrónicos y mensajes chke e qachiʼl y chke winaq che qetaʼm kiwach? Are chiʼ kqil jun noticia che nim ubʼanik o kqataʼ jun utzalaj experiencia, ¿la kqaj che oj nabʼe kojyaʼow ubʼixik? Are chiʼ majaʼ kqataq bʼi jun mensaje o jun correo electrónico, rajawaxik kojchoman chrij ri preguntas riʼ: «¿La wetaʼm che qastzij ri kbʼixik? ¿La wetaʼm ronojel?». We qas ta qetaʼm, weneʼ kqabʼij jastaq che qastzij taj chke ri qachalal. Rumal laʼ are más utz kqachupu y kqataq ta bʼik.

8 Utaqik bʼi correos electrónicos y mensajes che xtaq lo chqe, kuya jun chi kʼax. Pa jujun taq lugares, qʼatem uwach ri qachak. Weneʼ pa ri lugares riʼ ri e qakʼulel kkibʼij tzij che qastzij taj rech kojkixibʼij o rech kqakubʼsaj ta chi qakʼuʼx chbʼil qibʼ kukʼ ri qachalal. Chojchoman chrij ri xkʼulmataj pa ri Unión Soviética ojer kanoq. Ri policía secreta (che kbʼix KGB che) xkimol tzij chkij ri e qachalal y xkibʼij che ri kʼo nim keqelen xkiya kan ri utinamit ri Jehová. E kʼi xkikoj ri xbʼixik, y sibʼalaj bʼisobʼal rumal che xkiya kan ri utinamit ri Dios. Paneʼ e kʼi xetzalij loq, are kʼu e nikʼaj chik xetzalij ta chik, xsach uwach ri kikojonik (1 Tim. 1:19). ¿Jas kqabʼano rech kqakʼulmaj ta wariʼ? Kqataq ta bʼi noticias che qetaʼm taj we qastzij. Qas chqakojoʼ ri qachomanik, maqakoj ronojel ri kbʼix chqe. Qas chqilaʼ na che qetaʼm ronojel chrij ri kbʼixik.

(Éxodo 23:2) Mabʼan awech ri itzelal ri kkibʼan ri tinamit winaq. Makoj awibʼ kukʼ ri tinamit winaq cho ri qʼatal tzij, che ubʼanik jun itzelal.

it-1 11 párr. 4

Aarón

Rajawaxik kqachʼobʼo che pa ri oxmul che xmakun ri Aarón are ta rumal che kraj kukʼut ri itzelal chke ri nikʼaj chik, weneʼ rumal che xchoman chrij ri tajin kkʼulmataj chunaqaj o xa rumal che xtaqchiʼx kumal ri winaq rech kubʼan ta chi ri sukʼil. Ri nabʼe utz taj che xubʼano, xunimaj ta wajun taqanik riʼ: «Mabʼan awech ri itzelal ri kkibʼan ri tinamit winaq» (Éx 23:2). Are kʼu, pa nikʼaj chi parte re ri Biblia utz jastaq kbʼix chrij y ri Jesús utz xchʼaw chkij ri e kojol tabʼal toqʼobʼ che e petinaq pa ri ufamilia ri Aarón (Sl 115:10, 12; 118:3; 133:1, 2; 135:19; Mt 5:17-19; 8:4).

(Éxodo 23:3) mawi matoqʼobʼisaj uwach ri mebʼaʼ we kʼo umak.

it-1 454 párr. 2

Moy o potzʼ

Wajun tzij xkoj che uqʼalajisaxik ri subʼunik che kbʼan pa ri qʼatbʼal tzij. Pa ri taqanik che xyaʼ che ri Moisés xbʼixik che utz ta ri e jastaq junam rukʼ ri utojik jun winaq che ubʼanik subʼunik, uyaʼik sipanik o uqʼatik tzij rukʼ itzelal pa uwiʼ jun winaq rumal ri ubʼantajik, ri utinamit o nikʼaj chi jastaq, rumal che wariʼ kubʼano che jun qʼatal tzij kuchʼobʼ ta chi ri kubʼan che uqʼatik tzij rukʼ sukʼilal. «Ri upa qʼabʼaj kubʼano chi ri qʼatal taq tzij kkibʼan ri man sukʼ taj» (Éx 23:8). «Ri upa qʼabʼaj kubʼan moy chke ri kʼo kinoʼj» (Dt 16:19). Paneʼ sukʼ y kʼo uchomanik jun qʼatal tzij, we kukoj ta unoʼj weneʼ ksubʼ rukʼ jun sipanik che kyaʼ che rumal jun winaq rech kuqʼat tzij. Ri Dios kubʼij che utz taj kkʼam sipanik re subʼunik che uqʼatik tzij rukʼ itzelal pa uwiʼ jun winaq, paneʼ kʼo ta umak o che jun qʼatal tzij kutoʼ uwiʼ jun ajmak, kubʼij: «Mawi matoʼ uwiʼ ri tuqar, makʼayij awibʼ pa uqʼabʼ ri kʼo ukunem» (Le 19:15). Rumal laʼ ri qʼatal tzij rajawaxik kuqʼat ta tzij rukʼ itzelal pa uwiʼ jun qʼinom winaq xa rumal che kraj utz kilitaj kumal ri nikʼaj chi winaq (Éx 23:2, 3).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 23:9) Mabʼan kʼax che ri roqxanim ribʼ awukʼ, xa kʼu xiwoqxanij na iwibʼ ix pa Egipto, inoʼm chik ri kʼax re ri oqxanim ibʼ pa jun ulew chik».

w16.10 9 párr. 4

Masachan chqe ri ukʼutik utzilal chke ri qawinaq taj

4 Ri Jehová xaq xiw ta xubʼij chke ri israelitas che nim kekil wi ri kiwinaq taj, xaneʼ xubʼij chke che kkichʼobʼ ri kkinaʼo (chasikʼij uwach Éxodo 23:9). Ri e areʼ ketaʼm ri ubʼanik ri kʼaslemal pa jun lugar che are ta ri kitinamit. Ri egipcios weneʼ xkibʼan kʼax chke ri israelitas paneʼ majaʼ keʼux kajchakibʼ, weneʼ xa rumal ri kiraza o ri kikojonik (Gén. 43:32; 46:34; Éx. 1:11-14). Sibʼalaj kʼax xkiriq ri israelitas pa Egipto, are kʼu ri Jehová xubʼij chke che rajawaxik kekil ri winaq re jun chi tinamit jetaneʼ e kiwinaqil (Lev. 19:33, 34).

(Éxodo 23:20, 21) «Chawilampeʼ, kintaq bʼik ri nutaqoʼn aj kaj rech knabʼej chawach, rech katuchajij pa ri bʼe, katukʼam bʼik pa ri kʼolbʼal ri nusukumam chawe. 21 Mat najtin che; chanimaj mabʼan awibʼ chi ma ta mawaj chʼabʼexik che, areʼ kʼo kʼu che nukʼexwach, we kixmakunik man kixukuy taj.

it-2 386

Miguel

1. ¿La kʼo jun chi ángel che are ta Gabriel? Kʼolik, are ri Miguel che kʼo ri ubʼiʼ pa ri Biblia y che kbʼix arcángel che (Jud 9). Pa ri capítulo diez re ri wuj Daniel kriqitaj wi nabʼe mul ri ubʼiʼ, chilaʼ kubʼij wi che are «jun chke ri taqoʼn aj kaj ri nimaʼq kiqʼij» o príncipe, che xbʼe che utoʼik jun chi ángel che tajin kchʼojin rukʼ «ri taqoʼn aj kaj ri ktobʼan pa ri rajawibʼal ri Persia». Xbʼix príncipe che ri Miguel o «taqoʼn aj kaj tobʼanel ri sibʼalaj nim ubʼanik ri tobʼanel ri kutoʼ na ri [utinamit ri Daniel]» (Da 10:13, 20, 21; 12:1). Ri e tzij riʼ kukʼutu che Miguel are ri ángel che xkʼamow kibʼe ri israelitas pa ri desierto (Éx 23:20, 21, 23; 32:34; 33:2). Are chiʼ kubʼij che «ri Miguel, ri kʼamal kibʼe ri taqoʼnibʼ, [...] xchʼojin rukʼ ri Itzel xuqujeʼ xkichomalaʼ rij ri ucuerpo ri Moisés» kukʼutu che are xkʼamow kibʼe ri israelitas (Jud 9).

14-20 RE SEPTIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 25, 26

«Ri jastaq che más nim ubʼanik che kʼo pa ri tabernáculo»

(Éxodo 25:9) Areʼ kʼu we kʼolbʼal riʼ ri kinkʼojiʼ wi na, xuqujeʼ konojel ri jastaq ri kekoj chupam, rajawaxik junam kibʼanik kabʼano jachaʼ ri kinkʼut na chawach».

it-1 179

Arca del pacto

Ri ubʼanik. Ri nabʼe che xubʼij ri Jehová che ri Moisés are ri kubʼan che ubʼanik ri kaxa o arca del pacto are chiʼ kubʼan ri tabernáculo, rumal che are ri jastaq che más nim ubʼanik che kʼo pa ri tinamit Israel y pa ri tabernáculo. Ri arca del pacto 2,5 codos ri unimal, 1,5 uwach y 1,5 raqan (111 cm. × 67 cm. × 67 cm.), y bʼanom che acacia, chʼuqum rij xuqujeʼ ri upam che oro puro. Chuchiʼ ri Arca kojom adornos re oro che, che kjunamataj rukʼ jun corona. Ri utzʼapibʼal ri Arca, xaq xiw ta kojom cheʼ che xaneʼ xuqujeʼ kojom oro puro che, ri uwach xuqujeʼ ri unimal junam rukʼ ri kaxa. E kʼo kebʼ querubines puwiʼ e bʼanom che oro e tzokʼom che martillo, ukʼulajim ribʼ kiwach, che kipachabʼam ri kijolom y paqal ri kixikʼ che kuchuq ri utzʼapibʼal ri kaxa (Éx 25:10, 11, 17-22; 37:6-9). Y wajun tzʼapibʼal riʼ xuqujeʼ kbʼix uchʼuqik makaj che o «cubierta propiciatoria» (Éx 25:17; Heb 9:5; chawilaʼ CUBIERTA PROPICIATORIA).

(Éxodo 25:21) Chayaʼ ri tzʼapibʼal puwiʼ ri kaxa, chayaʼ kʼu ri pixabʼ chupam ri kaxa ri kenyaʼ chawe.

it-1 179

Arca del pacto

Ri arca del pacto xuqujeʼ kkojik rech kekʼol jujun jastaq chupam che nim kibʼanik. Ri kebʼ abʼaj che kʼo ri Diez Mandamientos chuwach (Éx 25:16). Xuqujeʼ xkʼol ri «jun tzima re qʼan pwaq ri xkʼojiʼ wi ri jaswaʼ, ri uchʼamiy ri Aarón ri xtuxik», are kʼu chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo, are chiʼ majaʼ kbʼan ri templo rumal ri Salomón, xeʼesax wariʼ chupam (Heb 9:4; Éx 16:32-34; Nú 17:10; 1Re 8:9; 2Cr 5:10). Are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik, ri Moisés xuya kan jun copia re ri wuj re Taqanik chke ri e kojol tabʼal toqʼobʼ levitas y xubʼij: chikʼoloʼ «pa uxkut ri kaxa re ri ukʼulwachinik ri Ajawaxel, ri iDios, rech kkʼojiʼ chilaʼ jachaʼ jun qʼalajisanel chiwij» (Dt 31:24-26).

(Éxodo 25:22) Chilaʼ kinriq wi wibʼ awukʼ, qas puwiʼ ri tzʼapibʼal chkixoʼl ri kebʼ wachbʼal ri ajkajalaj taq tobʼanelabʼ ri e kʼo kixikʼ ri e kʼo puwiʼ ri kaxa re ri kʼulwachinik, chilaʼ kinya wi na konojel ri nutaqanik chawe ri kaya na chke ri aj israelibʼ».

it-1 180 párr. 1

Arca del pacto

Etal re ri ukʼolbʼal ri Dios. Pa ri tiempo che xkʼojiʼ ri arca del pacto xukʼut ri etal re ri ukʼolbʼal ri Dios, ri Dios xubʼij: «Chilaʼ kinriq wi wibʼ awukʼ, qas puwiʼ ri tzʼapibʼal chkixoʼl ri kebʼ wachbʼal ri ajkajalaj taq tobʼanelabʼ ri e kʼo kixikʼ ri e kʼo puwiʼ ri kaxa re ri kʼulwachinik». «Kinkʼut kʼu na wibʼ pa jun sutzʼ puwiʼ ri tzʼapibʼal» (Éx 25:22; Le 16:2). Samuel xutzʼibʼaj, che ri Jehová kʼo ri utem re ajawbʼal pa kiwiʼ ri kiwachbʼal ri ajkajalaj taq tobʼanelabʼ ri kʼo kixikʼ (1Sa 4:4), ri e areʼ kkikʼutunisaj «ri karwaj» re ri Jehová (1Cr 28:18). Rumal laʼ, «are taq xok ri Moisés chupam ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ che tzijonem rukʼ ri Ajawaxel, xuto chi ri Ajawaxel kchʼaw uloq rukʼ qas puwiʼ ri tzʼapibʼal ri kʼo puwiʼ ri kaxa re ri kʼulwachinik, ri kʼo chkixoʼl ri kebʼ ajkajalaj taq tobʼanelabʼ ri e kʼo kixikʼ» (Nú 7:89). Qʼaxinaq chi ri tiempo, Josué y ri Finehás, ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ, xuqujeʼ xkita toqʼobʼ che ri Jehová chuwach ri Arca (Jos 7:6-10; Jue 20:27, 28). Xaq xiw ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ yaʼom bʼe che kok bʼi pa ri Santísimo y kʼa chi junabʼ kok bʼi che rilik ri Arca, xa ta ktzijon rukʼ ri Jehová, xaneʼ rech kubʼan ri nimaqʼij re ri Qʼij re Kuybʼal mak o Día de Expiación (Le 16:2, 3, 13, 15, 17; Heb 9:7).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 25:20) kukʼulaj ribʼ kiwach, are kʼu ri kipalaj are kkikaʼyej ri tzʼapibʼal, kalikʼi ri kixikʼ puwiʼ ri tzʼapibʼal e jachaʼ jun muʼj.

it-2 773

Querubín

Chkixoʼl ri e jastaq re ri tabernáculo che xbʼan pa ri desierto, e kʼo ri kiwachbʼal ri querubines. Pa ri kebʼ utzaʼm ri arca del pacto, e kʼo kebʼ querubines che e bʼanom che oro, e tzokʼom che martillo, ukʼulam ribʼ kiwach, are kʼu ri kipalaj are kkikaʼyej ri tzʼapibʼal, jetaneʼ tajin kkiya qʼijilanik. Chkijujunal kʼo kebʼ kixikʼ che kuchuq ri utzʼapibʼal ri kaxa (Éx 25:10-21; 37:7-9). Xuqujeʼ bʼanom querubines chuwach ri telas rech ri tabernáculo y ri cortina che kujach kiwach ri Santo rukʼ ri Santísimo (Éx 26:1, 31; 36:8, 35).

(Éxodo 25:30) Amaqʼel keʼakoj ri kaxlanwa puwiʼ ri mexa chnuwach ri kaxlanwa ri ktas chwe».

it-2 592

Kaxlanwa che kyaʼ chuwach ri Dios

Doce nimaʼq taq kaxlanwa che kyaʼ pa uwiʼ ri mesa che yaʼom pa ri Santo re ri tabernáculo (tekʼuriʼ xqʼaxex pa ri templo) y ronojel taq sábados kkʼexik (Éx 35:13; 39:36; 1Re 7:48; 2Cr 13:11; Ne 10:32, 33). Pa hebreo ri bʼiʼaj che kkoj che «kaxlanwa che kyaʼ chuwach ri Dios», literalmente kbʼix «ri kaxlanwa che kʼo chupalaj» che. Ri tzij «chupalaj» jujun taq mul kraj kubʼij «chuwach» (2Re 13:23), rumal laʼ ri kaxlanwa qas chuwach ri Jehová kʼo wi, are jun sipanik che amaqʼel kyaʼ chuwach (Éx 25:30). Ri kaxlanwa che kyaʼ chuwach ri Dios xuqujeʼ kbʼix «ri tunaj taq kaxlanwa» che (2Cr 2:4), ri kaxlanwa che kʼo chuwach (Mr 2:26) y jujun mul xaq xiw kbʼix «ri kaxlanwa» che (Heb 9:2).

21-27 RE SEPTIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 27, 28

«¿Jas kqetaʼmaj chrij ri atzʼyaq che kkikoj ri kojol tabʼal toqʼobʼ?»

(Éxodo 28:30) Chakojoʼ ri Urim xuqujeʼ ri Tumim, chuwach ri kyaʼ cho kʼuxaj e are kʼu chakonisan waʼ ri keʼajwataj che qʼatan tzij, rech kerukʼaj bʼik ri Aarón cho ukʼuʼx are taq kok chuwach ri Ajawaxel. Amaqʼel kʼut keʼukʼam bʼik ri Aarón we chakonisan taq riʼ cho ukʼuʼx ri keʼajwataj che ri qʼatan tzij chuwach ri Ajawaxel.

it-2 1175

Urim y Tumim

E kʼi winaq che kechʼaw chrij ri Biblia kkibʼij che ri Urim y ri Tumim are suerte che kpe rukʼ ri Dios (Éx 28:30, LT, nota). Jujun kkichomaj che are oxibʼ abʼaj, jun chke tzʼibʼatal ri tzij «no» chuwach, jun chik tzʼibʼatal ri tzij «si» chuwach y ri urox kʼo ta tzʼibʼam chuwach. Ri abʼaj che kesaxik kuya ri urespuesta ri pregunta che kbʼanik, are kʼu we are kel lo ri kʼo ta tzʼibʼatal chuwach, kraj kubʼij che kʼo ta respuesta. Nikʼaj chik kkibʼij che xa kebʼ tzʼaratzʼaʼq o kolom uwach abʼaj, saq ri jun lado y qʼeq ri jun chik. Kekʼaq ri e abʼaj, we ri kebʼ lados are saq, kraj kubʼij «sí»; we kebʼ qʼeq, kraj kubʼij «no», y we jun qʼeq y jun saq, kraj kubʼij che kʼo ta respuesta. Jumul ri Saúl xbʼe rukʼ ri kojol tabʼal toqʼobʼ rech kuta che we utz kbʼe pa chʼoj chkij ri filisteos o kbʼe taj y kʼo ta respuesta xuriqo. Ri areʼ kraj kretaʼmaj we kʼo jun chke ri rajchʼojabʼ makunaq, rumal laʼ xubʼij: «Ajawaxel xuqujeʼ uDios ri Israel, [chel ta bʼaʼ] uloq ri Tumim». Saúl y Jonatán xetasik, tekʼuriʼ xkikʼaq suerte rech kkilo jachin chke ri e kebʼ ajmak. Ri xkʼulmatajik kukʼutu che junam ta ri retaʼmaxik jun jastaq rukʼ ri Tumim rukʼ ukʼaqik suerte, y paneʼ are e jastaq che e junam taj, ri xkʼulmatajik kukʼutu che jetaneʼ kʼo kibʼanik (1Sa 14:36-42).

(Éxodo 28:36) Chabʼanaʼ jun likʼilik utzalaj qʼan pwaq, jetaneʼ ri kbʼan jun tʼiqbʼal che, keʼatzokʼ we tzij riʼ chuwach: Tastal che patanixik ri Ajawaxel.

it-1 969 párr. 3

Uwach

Kʼojol tabʼal toqʼobʼ re Israel. Chuwach ri pisbʼal ujolom ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ re Israel kʼo jun likʼilik chʼichʼ re «qʼan pwaq ri ktasowik jachaʼ che kojol tabʼal toqʼobʼ», chuwach bʼanom sellar ri e tzij: «Tastal che patanixik ri Ajawaxel» (Éx 28:36-38; 39:30). Rumal che ri kojol tabʼal toqʼobʼ are ri kojom che rilik ri kbʼan che uqʼijilaxik ri Jehová, rajawaxik krilo che qas chʼajchʼoj ri ubʼantajik pa ri uchak. Y ri e tzij che e tzʼibʼatal che ri pisbʼal ujolom kunaʼtajisaj che ri tinamit Israel che rajawaxik konojel rukʼ chʼajchʼojil kkiqʼijilaj ri Jehová. Ri ubʼanik ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ xuqujeʼ are xukʼut ri ubʼanik ri Jesucristo, rumal che are ri nimalaj kojol tabʼal toqʼobʼ y rumal che xchaʼ rumal ri Dios, che ubʼanik chʼajchʼojalaj taq chak (Heb 7:26).

(Éxodo 28:42, 43) Xuqujeʼ cheʼabʼanaʼ kisakaʼw re lino che uchʼuqik kibʼ, ri kpe xeʼ kipam kopan kʼa chuqul taq kaqan. 43 Kukoj kʼu ri Aarón xuqujeʼ ri e ukʼojol are taq keʼok pa ri qʼijilabʼal, o are taq keqebʼ chunaqaj ri porobʼal che ri patanijik pa ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ, rech man kʼo ta mak kriqtaj chkij ri kekam ta rumal. Pixabʼ waʼ ri kkanaj che ri areʼ xuqujeʼ chke ri e rijaʼlil».

w08 15/8 15 párr. 17

Chqayaʼ uqʼij ri Jehová rukʼ ri chʼajchʼojalaj qabʼantajik

17 Are chiʼ kqaqʼijilaj ri Jehová, rajawaxik nim kqil wi. «Are taq katbʼe pa ri rachoch Dios, chachajij ri akʼaslemal», kchaʼ Eclesiastés 5:1. Moisés y Josué rajawaxik xkikʼutu che nim xkil wi ri Dios, are chiʼ majaʼ ketakʼiʼ pa ri tastalikalaj ulew xkesaj ri kixajabʼ (Éx. 3:5; Jos. 5:15). Y ri e kojol tabʼal toqʼobʼ rajawaxik kkikoj sakaʼw o calzoncillo re lino «che uchʼuqik kibʼ» (Éx. 28:42, 43). Ri taqanik riʼ keʼutoʼ ri e kojol tabʼal toqʼobʼ rech kkichʼuq ri kicuerpo are chiʼ kkikoj ri tabʼal toqʼobʼ pa uwiʼ ri altar. Y ri ufamilia ri kojol tabʼal toqʼobʼ rajawaxik kkibʼan ri utaqanik ri Dios y nim kkil wi ri chak che yaʼom chke.

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 28:15-21) Ri kyaʼ cho kʼuxaj rachilam ri e chakonisan re qʼatan tzij, junam ubʼanik kabʼano jachaʼ ri ubʼanik ri atzʼyaq ri nim uqʼij, utzalaj utʼisik kbʼanik. Qʼan pwaq kabʼanbʼej rech, kem azul, kem moratoʼ, kaq kem xuqujeʼ tumim lino, 16 pim kajtzalaj uxkut, kebʼ qʼabʼaj rukʼ nikʼaj ketan ri jujun uxkut. 17 Cheʼakojoʼ kajcholaj jeʼlalaj taq abʼaj chuwach. Ri nabʼe cholaj rajawaxik kbʼe jun rubí, jun crisólito xuqujeʼ jun esmeralda; 18 ri ukabʼ cholaj kbʼe jun granat, jun zafiro, jun jade; 19 ri urox cholaj jun jacinto, jun ágata xuqujeʼ jun amatista; 20 ri ukaj cholaj jun topacio, jun cornalina xuqujeʼ jun jaspe. Ri abʼaj rajawaxik kekoj pa qʼan pwaq, 21 e kabʼlajuj (12) we abʼaj riʼ chi konojel, kabʼlajuj (12) kʼut ri kibʼiʼ ri e ukʼojol ri Israel. Katzokʼ ri kibʼiʼ ri e ukʼojol ri Israel chkijujunal chuwach ri jujun abʼaj, jachaʼ ri utzokʼik jun tʼiqbʼal.

w12 1/8 26 párrs. 1-3

¿La awetaʼm?

¿Jawchiʼ xekikʼama wi ri israelitas ri jeʼlalaj taq abʼaj che kʼo che ri atzʼyaq che kʼo cho uwach ukʼuʼx ri kojol tabʼal toqʼobʼ?

Are chiʼ ri israelitas e kʼo pa ri desierto, chiʼ kʼateʼ xeʼel lo pa Egipto, Dios xubʼij chke ri kbʼan che ubʼanik ri atzʼyaq che kʼo chuwach ukʼuʼx ri kojol tabʼal toqʼobʼ (Éxodo 28:15-21). Rajawaxik xkikoj ri jeʼlalaj taq abʼaj riʼ che: rubí, topacio, esmeralda, turquesa, zafiro, jaspe, piedra léschem, ágata, amatista, crisólito, ónice y jade. ¿Jas xkibʼan che uriqik ri jeʼlalaj taq abʼaj riʼ?

Ojer loq, nim chi keʼil wi ri jeʼlalaj taq abʼaj y kekoj chi che kʼayij. Ri egipcios kekiriq ri jeʼlalaj taq abʼaj riʼ pa taq ri e tinamit che kimik are chi Irán y Afganistán, o weneʼ kʼa pa India. Xuqujeʼ keriqitaj jeʼlalaj taq abʼaj chupam ri minas ke ri egipcios. Ri faraones kʼo kikʼayij re jeʼlalaj taq abʼaj pa ri kitinamit. Ri patriarca Job xchʼaw chrij ri pozos y ri lugares che kʼo chuxeʼ ulew ri keriqitaj wi jeʼlalaj taq jastaq o abʼaj, y xchʼaw chkij ri zafiros y ri topacios (Job 28:1-11, 19).

Ri wuj re Éxodo kubʼij che ri israelitas «xekitzʼonoj bʼik chke ri aj ejiptibʼ jastaq re qʼan pwaq, re saq pwaq xuqujeʼ atzʼyaq» (Éxodo 12:35, 36). Rumal laʼ weneʼ pa Egipto xekikʼam wi lo ri jeʼlalaj taq abʼaj che xkikoj che ri atzʼyaq che kuya ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ cho ukʼuʼx.

(Éxodo 28:38) Kkʼojiʼ kʼu chujolom ri Aarón amaqʼel, ri Aarón are kekaʼn ri sachinaqil ri kkibʼan ri aj israelibʼ pa taq ri tastalik taq jastaq, xuqujeʼ are taq kkijach taq ri kisipanik, ri likʼilik qʼan pwaq kubʼano chi ri Ajawaxel keʼukʼamowaj taq ri sipanik.

it-2 940 párr. 6

Chʼajchʼojil

E awaj xuqujeʼ uwach tikoʼn. Ri e nabʼe taq amaʼ wakax, chij y kʼisikʼ che keʼalaxik, sibʼalaj e chʼajchʼoj chuwach ri Jehová, y rajawaxik kyaʼ che areʼ. Rajawaxik kekoj che tabʼal toqʼobʼ, y jubʼiqʼ kyaʼ chke ri e chʼajchʼojalaj taq kojol tabʼal toqʼobʼ (Nú 18:17-19). Ri nabʼe taq uwach ri tikoʼn y ri diezmo e chʼajchʼoj junam rukʼ ri tabʼal toqʼobʼ y ri jastaq kesipaxik rech kekoj pa ri santuario (Éx 28:38). Sibʼalaj nim ubʼanik ri jastaq che e chʼajchʼoj chuwach ri Jehová, y rajawaxik utz kbʼan che ukojik, yaʼtal taj kkoj pa apachike jastaq xaneʼ xaq xiw che ri Dios. Jun kʼutbʼal are ri taqanik chrij ri diezmo. We jun winaq kutas ri diez por ciento che ri uwach ri utriko, are kʼu we kril taj kuchap ri tikoʼn che utasom kanoq o jun chke ri ufamilia kuchapo xuqujeʼ kutijo, tajin kubʼan jun mak rumal che kunimaj ta ri utaqanik ri Dios chrij ri chʼajchʼoj taq jastaq. Ri taqanik kubʼij che rajawaxik kutoj ukʼaxel ri xuchapo xuqujeʼ kuya na ri 20%, y rajawaxik kuya jun utzalaj karneʼl che kʼo ta uyabʼ. Rukʼ wariʼ kkʼutik che nim keʼil wi ri e chʼajchʼoj taq jastaq che kyaʼ che ri Jehová (Le 5:14-16).

28 RE SEPTIEMBRE KOPAN 4 RE OCTUBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 29, 30

«Jun kuchuj che ri Jehová»

(Éxodo 30:11, 12) Ri Ajawaxel xtzijon rukʼ ri Moisés, xubʼij che: 12 «Are taq keʼawajilaj ri aj israelibʼ, chkijujunal rajawaxik kkiya ri torobʼal kech che ri Ajawaxel che torobʼal rech ri kikʼaslemal, rech are taq e ajilam chik man kʼo ta jun yabʼil re kamikal kpe pa kiwiʼ.

it-1 1231

Utzʼibʼaxik kibʼiʼ ri winaq

Pa ri Sinaí. Jehová xtaqanik rech xtzʼibʼax nabʼe mul ri kibʼiʼ ri israelitas are chiʼ e kʼo chunaqaj ri Sinaí, chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ junabʼ rukʼ kebʼ ikʼ che e elinaq chi lo pa Egipto. Rech utukel ta ri Moisés kubʼan wajun chak, xchaʼ jun kʼamal bʼe pa kijujunal ri tribus, che krilo rech kkitzʼibʼaj ri kibʼiʼ ri e kʼo pa ri utribu. Xaq xiw ta xtzʼibʼax ri kibʼiʼ ri alabʼom che kʼo veinte o más kijunabʼ (che kekun chik kebʼe pa chʼoj), xaneʼ xuqujeʼ xyaʼ ri taqanik chke rech chkijujunal rajawaxik kkiya nikʼaj siclo (1,10 dólares [E.U.A.]) rech kkoj pa ri tabernáculo (Éx 30:11-16; Nú 1:1-16, 18, 19). Konojel ri xtzʼibʼax ri kibʼiʼ xopan pa 603,550, are kʼu xeʼajilax ta ri levitas, rumal che kʼo ta kulew xyaʼik. Ri e levitas kkitoj ta impuesto pa ri tabernáculo y kbʼix ta chke che rajawaxik kebʼe pa chʼoj (Nú 1:44-47; 2:32, 33; 18:20, 24).

(Éxodo 30:13-15) Ronojel ri tzʼibʼam ubʼiʼ kuyaʼ na che ri Ajawaxel jachaʼ che kuchuj che ri Ajawaxel pa nikʼaj che ri nikʼaj onz saq pwaq, ri pa nikʼaj che ri nikʼaj onz je jas ri pajbʼal ri kakoj chupam ri qʼijilabʼal. 14 Konojel ri e okinaq pa ajilabʼal ri okʼowinaq chi jutaq juwinaq (20) kijunabʼ, rajawaxik kkiya we torobʼal ri chech ri Ajawaxel, 15 chkijujunal are taq kkiya ri torobʼal kech che ri Ajawaxel che utorik ri kikʼaslemal, mawi ri qʼinom kuyaʼ uwiʼ ri pa nikʼaj che ri nikʼaj onz saq pwaq, mawi ri mebʼaʼ ma ta kutzʼaqatisaj ri pa nikʼaj che ri nikʼaj onz saq pwaq.

it-1 547 párr. 1

Kuchuj

Ri taqanik che xyaʼ kan che ri Moisés kubʼij che rajawaxik kyaʼ jujun taq kuchuj. Are chiʼ ri Moisés xerajilaj ri israelitas, chkijujunal ri achijabʼ che kʼo chi veinte o más kijunabʼ, rajawaxik xkiya jun kuchuj rumal ri kikʼaslemal, nikʼaj siclo [weneʼ 1,10 dólares (E.U.A.)], «je jas ri [tojbʼal] ri kakoj chupam ri qʼijilabʼal». Are ri kuchuj che kyaʼ che ri Jehová rech kkolotaj ri kikʼaslemal y rech ri kajwataj pa ri tabernáculo (Éx 30:11-16). Ri historiador judío Josefo xubʼij che (La Guerra de los Judíos, libro VII, cap. VI, sec. 6), are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo, chi junabʼ kkitoj ri impuesto (2Cr 24:6-10; Mt 17:24; chawilaʼ IMPUESTOS).

(Éxodo 30:16) Kamulij ri pwaq ri kkiya ri aj israelibʼ che utorik ri kikʼaslemal, kajach pa ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ rech kajwataj chilaʼ. Are kʼu kbʼanow waʼ chi kenaʼtaj ri aj israelibʼ che ri Ajawaxel, chi xkiya ri torobʼal rech ri kikʼaslemal».

w11 1/11 12 párrs. 1, 2

¿La awetaʼm?

¿Jas kbʼan che uriqik ri pwaq che kkoj che ri chak pa ri templo re Jerusalén?

Are ri impuestos kkoj pa ri chak che kbʼan pa ri utemplo ri Jehová. Paneʼ ri impuesto che qas rajawaxik kyaʼik are ri diezmo, kʼo chi nikʼaj rajawaxik ktojik. Jun kʼutbʼal, are chiʼ tajin kbʼan ri tabernáculo, ri Jehová xubʼij che ri Moisés che kutaʼ nikʼaj siclo de plata chke ri israelitas ri xkitzʼibʼaj ri kibʼiʼ, che are jun kuchuj che ri Jehová (Éxodo 30:12-16).

Are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo ri judíos xkʼaman chke che kkitoj wajun impuesto riʼ ronojel taq junabʼ che ri templo. Are waʼ ri impuesto ri xubʼij ri Jesús che ri Pedro che kutoj rukʼ ri pwaq che xresaj lo pa uchiʼ jun kar (Mateo 17:24-27).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 29:10) Chakʼamaʼ kʼu bʼik ri alaj amaʼ wakax chuwach ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ, rech ri Aarón xuqujeʼ ri e ukʼojol kkiya ri kiqʼabʼ puwiʼ ri ujolom ri awaj,

it-2 294 párr. 1

Qʼabʼaj

Uyaʼik qʼabʼaj pa uwiʼ jun jastaq. Xaq xiw ta kchap jun winaq rukʼ ri qʼabʼaj xaneʼ xuqujeʼ kyaʼ pa uwiʼ, xuqujeʼ je kbʼan chke ri jastaq che jalajoj kekoj wi. Are kʼu ri qas kraj kubʼij wajun bʼantajik riʼ are che kchaʼik o kyaʼ jun eqelen che jun winaq o kʼo kkoj wi jun jastaq. Are chiʼ xbʼan ri nimaqʼij rech kmajix ukojik tabʼal toqʼobʼ, Aarón y ri e ralkʼwal xkiya ri kiqʼabʼ pa uwiʼ ri wakax y pa kiwiʼ ri kebʼ karneʼl che xekoj che tabʼal toqʼobʼ, wariʼ xukʼutu che xkichʼobʼo che rumal kech e areʼ xekoj ri e awaj che tabʼal toqʼobʼ y rumal ri chak che xuya ri Jehová chke (Éx 29:10, 15, 19; Le 8:14, 18, 22). Are chiʼ ri Dios xuya ri taqanik che ri Moisés che kuqʼaxej kan ri chak che ri Josué, xuya ri uqʼabʼ pa uwiʼ y ri Josué sibʼalaj xkʼojiʼ «unoʼj» rech utz kubʼan che ukʼamik kibʼe ri israelitas (Dt 34:9). Xuqujeʼ kyaʼ ri qʼabʼaj pa kiwiʼ ri winaq rech ketewchiʼxik (Gé 48:14; Mr 10:16). Jesucristo xeʼuchapo o xuya ri uqʼabʼ pa kiwiʼ jujun winaq che xeʼukunaj (Mt 8:3; Mr 6:5; Lu 13:13). Jujun taq mul xyaʼ uxlabʼixel chke jujun winaq are chiʼ ri apóstoles xkiya ri kiqʼabʼ pa kiwiʼ (Hch 8:14-20; 19:6).

(Éxodo 30:31-33) Chabʼij waʼ chke ri aj israelibʼ: ‹Chbʼe qʼij saq, are waseit waʼ ri tastalik re tastajik. 32 Mijamij puwiʼ apachike winaq, mawi misukʼumaj chi jun aseit ri junam ta rukʼ waʼ. Jun tastalikalaj aseit waʼ chibʼanaʼ kʼu che chi jun jasach tastalik. 33 We kʼo jachin kusukʼumaj jun aseit ri junam rukʼ waʼ o kujamij puwiʼ apachike winaq, kesax ri ubʼiʼ chkixoʼl ri uwinaqil›».

it-2 1171 párr. 1

Chaʼom, chaʼik

Pa ri taqanik che xyaʼ che ri Moisés chilaʼ kubʼij wi ri kbʼan che ubʼanik ri aceite de la unción. Are jun aceite che bʼanom rukʼ jeʼlalaj taq jastaq che sibʼalaj e kʼokʼ: mirra, canela aromática, cálamo aromático, casia y aceite de oliva (Éx 30:22-25). Xaq ta apachike winaq kukoj wajun aceite, rumal che we je kubʼano are jun nimalaj makaj (Éx 30:31-33). Wariʼ kukʼutu che nim ubʼanik y chʼajchʼoj jun chak che kyaʼ che jun winaq rumal che are chiʼ kyaʼ che kkoj aceite de la unción pa uwiʼ.

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik