¿La kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kubʼan ri Jehová che ubʼanik ri jastaq?

1, 2. a) ¿Jasche ri winaq kʼax kkibʼan che ukubʼsaxik kikʼuʼx chkij ri kʼo kitaqanik? b) ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

KIMIK, kʼi winaq kkikubʼsaj ta kikʼuʼx chrij jun winaq chik che kʼo utaqanik. ¿Jasche? Rumal che kilom che ri taqanik kkiyaʼo xaq xiw kuya utzilal chke ri e qʼinomabʼ, chke ri nimaʼq kibʼanik y kbʼan ta ri sukʼilal chke ri e mebʼaʼ. Rumal laʼ ri Biblia kubʼij: «Ri kuʼinem ri kʼo rukʼ ri winaq [kukoj] che ubʼanik kʼax che ri rajil utzʼaqat» (Ecl. 8:9). Xuqujeʼ ri e kʼamal taq bʼe re ri kojonem kkibʼan jastaq che utz taj y wariʼ kubʼano che ri e winaq kkikubʼsaj ta chi kikʼuʼx chrij ri Dios. Rumal laʼ rajawaxik keqatoʼ ri e winaq che tajin kketaʼmaj chrij ri Biblia, rech kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Dios y chkij ri achijabʼ che e ukojom rech kkikʼam qabʼe.

² Qastzij che xaq xiw ta e areʼ rajawaxik kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri utinamit. Oj xuqujeʼ paneʼ kʼi o kʼi ta tiempo tajin kqapatanij ri Jehová rajawaxik che kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kubʼano rumal che kkʼulmataj jastaq che kukoj pa kʼax ri qakojonik. Pa wajun kʼutunem riʼ kqil oxibʼ chke ri e jastaq riʼ. Nabʼe, are chiʼ kqasikʼij bʼantajik che kʼo pa ri Biblia. Ukabʼ, are chiʼ ri utinamit ri Jehová kubʼij chqe ri rajawaxik kqabʼano. Y, urox, are chiʼ kqariq kʼax pa ri petinaq.

CHQAKUBʼSAJ QAKʼUʼX CHRIJ RI JEHOVÁ ARE CHIʼ KQASIKʼIJ RI BIBLIA

3. ¿Jasche jujun taq bʼantajik che kriqitaj pa ri Biblia kubʼano che kqakubʼsaj ta qakʼuʼx chrij ri Jehová?

³ Are chiʼ kqasikʼij ri Biblia weneʼ kqachomaj: ¿jasche ri Jehová xubʼan wariʼ chke ri e winaq? ¿Jasche xuchaʼ wariʼ? Jun kʼutbʼal, pa ri wuj re Números kqasikʼij che ri Jehová xukamisaj jun israelita rumal che tajin kumulij siʼ pa sábado. Are kʼu pa ri ukabʼ wuj re Samuel kqasikʼij che, are chiʼ xqʼax ri tiempo, ri Jehová xukuy umak ri David paneʼ xubʼan tzʼil taq makaj y xkamisanik (Núm. 15:32, 35; 2 Sam. 12:9, 13). Weneʼ kqachomaj: «¿Jasche ri Jehová xukuy ri nimaʼq taq umak ri David y are kʼu xukamisaj ri achi che xusikʼ siʼ pa sábado?». Chqilaʼ oxibʼ jastaq che rajawaxik kojchoman chrij are chiʼ tajin kqasikʼij uwach ri Biblia.

4. ¿Jas tobʼanik kuya chqe Génesis 18:20, 21 y Deuteronomio 10:17 rech kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kuchaʼ ubʼanik ri Jehová?

⁴ Ri Biblia kchʼaw ta chrij ronojel ri xkʼulmatajik. Jun kʼutbʼal, qetaʼm che ri David xuta kuybʼal mak che ri Jehová rumal ri jastaq che xubʼano (Sal. 51:2-4). Are kʼu, ¿jas ubʼanik ri achi che xniman ta che ri taqanik re ri sábado? ¿La qas xuta kuybʼal mak che ri Jehová rumal ri xubʼano? ¿La are nabʼe mul waʼ xniman ta che ri Jehová? ¿La kʼo xbʼin che che utz ta ri tajin kubʼano y xuta ta chʼabʼexik? Ri Biblia kʼo ta kubʼij chrij wariʼ. Are kʼu qas qetaʼm che ri Jehová «man kʼo ta ri mat sukʼilal» rukʼ (Deut. 32:4). Rumal che oj ajmakibʼ, qas ta utz kqabʼan che uqʼatik tzij puwiʼ jun winaq weneʼ rumal ri kkibʼij nikʼaj chik o rumal che más nim kqil jun winaq chuwach jun chik. Are kʼu ri Jehová je ta kuchomaj, ri areʼ retaʼm ronojel ri xkʼulmatajik (chasikʼij uwach Génesis 18:20, 21; Deuteronomio 10:17). Are chiʼ más kqachʼobʼ uwach ri Jehová y ri utaqanik, más kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kubʼano. Rumal laʼ, we are chiʼ kqasikʼij ri Biblia kʼo qapreguntas che kqariq ta ri urespuestas, chqakubʼsaj qakʼuʼx che ri Jehová «sukʼ pa taq ri e ubʼe» (Sal. 145:17).

5. Rumal che oj ajmakibʼ, ¿jas kojkun ta che ubʼanik? (Chawilaʼ ri recuadro «Rumal che xa oj ajmakibʼ jujun taq mul utz ta kqabʼan che uqʼatik tzij»).

⁵ Rumal che xa oj ajmakibʼ jujun taq mul utz ta kqabʼan che uqʼatik tzij. Rumal che ri Jehová xojubʼan junam rukʼ areʼ, utz ta kqilo are chiʼ utz ta kbʼan che uqʼatik tzij puwiʼ jun winaq (Gén. 1:26). Are kʼu rumal che oj ajmakibʼ, utz ta kqabʼan che uqʼatik tzij puwiʼ jun winaq paneʼ kqachomaj che qetaʼm ronojel ri xkʼulmatajik. Chnaʼtaj chqe ri xkʼulmataj rukʼ ri Jonás. Ri areʼ sibʼalaj xpe royowal chrij ri Jehová rumal che xutoqʼobʼisaj kiwach ri e winaq re Nínive (Jon. 3:10–4:1). Are kʼu, rumal che ri Jehová xukuy kimak, xekʼasiʼ más che 120,000 ninivitas. Kʼisbʼal re, are ri Jonás utz ta xubʼan che uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri ninivitas, are ta ri Jehová.

6. ¿Jasche rajawaxik taj che ri Jehová kubʼij ronojel chqe ri kubʼano?

⁶ Rajawaxik ta na kubʼij ri Jehová chqe ronojel ri kubʼano. Qastzij riʼ che ojer kanoq ri Jehová xuya bʼe che e jujun taq upatanelabʼ kkibʼij ri kkichomaj chrij ri xuchaʼ ubʼanik (Gén. 18:25; Jon. 4:2, 3). Y, jujun taq mul, xuya ubʼixik jasche xuchaʼ ubʼanik ri xubʼano (Jon. 4:10, 11). Are kʼu rajawaxik taj che areʼ kubʼij chqe ronojel ri kubʼano. Rumal che areʼ xojbʼanowik rajawaxik ta na kuta chqe ri kqachomaj chrij ri xubʼano o ri kubʼan na (Is. 40:13, 14; 55:9).

CHQAKUBʼSAJ QAKʼUʼX CHRIJ RI JEHOVÁ ARE CHIʼ KBʼIX CHQE RI RAJAWAXIK KQABʼANO

7. ¿Jachin chkij weneʼ qas ta kqakubʼsaj wi qakʼuʼx, y jasche?

⁷ Qastzij riʼ che qetaʼm che ri Jehová amaqʼel kubʼan ri utz. Are kʼu rumal che e uchaʼom achijabʼ rech kkiya ri taqanik chqe, weneʼ kʼax kqabʼan che ukubʼsaxik qakʼuʼx chkij. Weneʼ kqachomaj: «¿La are tajin kkibʼan ri kraj ri Jehová o xa are tajin kkibʼan ri kkichomaj e areʼ?». Weneʼ xuqujeʼ je xkichomaj waʼ jujun chke ri winaq re ojer kanoq. Chojchoman chrij ri kʼutbʼal che kʼo pa ri párrafo 3. Weneʼ jun chke ri ufamilia ri achi che xchakun pa ri qʼij sábado xuchomaj che we ri Moisés xutaʼ che ri Jehová are chiʼ majaʼ kuqʼat tzij pa uwiʼ. Weneʼ je xkʼulmataj rukʼ jun rachiʼl ri Urías. Ri David xmakun rukʼ ri rixoqil ri Urías, y ri rachiʼl ri Urías weneʼ xuchomaj che rumal che ri David are qʼatal tzij kʼo ta xbʼan che. Are waʼ ri qastzij: kojkun taj kqabʼij che kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová, we kqabʼan ta ri kkibʼij ri achijabʼ e ukojom pa ri utinamit.

8. ¿Jas kjunamataj wi ri kubʼij Hechos 16:4, 5 y ri kubʼan ri utinamit ri Jehová kimik?

⁸ Kimik ri Jehová keʼukoj «ri jikalaj pataninel, utz uchomanik» rech kukʼam kibʼe ri upatanelabʼ che e kʼo cho ri uwach Ulew (Mat. 24:45). Junam rukʼ ri jikalaj pataninel re ri nabʼe siglo, kimik wajun jikalaj pataninel riʼ kukʼam kibʼe konojel ri e kʼamal taq bʼe re ri congregación cho ronojel uwach Ulew rech kkikʼam qabʼe (chasikʼij uwach Hechos 16:4, 5). Pa ri congregaciones ri e kʼamal taq bʼe kkilo che kbʼan ri xyaʼ ubʼixik chke. We kqabʼan ri kkibʼij ri jikalaj pataninel chqe xuqujeʼ ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe, kqakʼutu che qas kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kubʼij ri Jehová chqe.

9. ¿Jas rumal weneʼ kʼax kqabʼan che unimaxik ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe chqe y jasche?

⁹ Jujun taq mul weneʼ kqariq kʼax che ubʼanik ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe chqe. Pa ri e kʼisbʼal taq junabʼ kanoq, bʼanom jun chke ri taq congregaciones y circuitos. Jujun chke wariʼ, are che ri e kʼamal taq bʼe kkibʼij chke jujun taq publicadores che keqʼax chi pa jun chi congregación che qas ta e kʼi e kʼo chilaʼ. We je kkʼulmataj qukʼ oj weneʼ kʼax kqabʼan che unimaxik rumal che kqaj taj keqaya kan ri qafamilia y ri e qachiʼl. ¿La kubʼij ri Jehová chke ri e kʼamal taq bʼe jawchiʼ rajawaxik kebʼe wi jujun chke ri e publicadores? Kubʼij taj. Y rumal wariʼ kʼax kqariq che ubʼanik ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe chqe. Are kʼu ri Jehová kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri kkibʼan ri e kʼamal taq bʼe y rajawaxik che je kqabʼan oj.b

10. Junam rukʼ ri kubʼij Hebreos 13:17, ¿jasche rajawaxik kqanimaj ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe?

¹⁰ ¿Jasche rajawaxik kqabʼan ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe chqe paneʼ qas ta kqaj kqabʼano? Rumal che are chiʼ kqabʼano, kqaya utzilal pa ri congregación (Efes. 4:2, 3). Xuqujeʼ pa ri congregación kkʼojiʼ jamaril rumal che kojmachʼachʼik y kqabʼan ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe chqe (chasikʼij uwach Hebreos 13:17). Y ri más nim ubʼanik, are che kqakʼut chuwach ri Jehová che kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij areʼ, rumal che areʼ e uchaʼom ri e kʼamal taq bʼe rech kojkichajij (Hech. 20:28).

11. ¿Jas kuya tobʼanik chqe rech kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe chqe?

¹¹ ¿Jas kuya tobʼanik chqe rech kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kkibʼij ri e kʼamal taq bʼe chqe? Ri kojtoʼwik are che knaʼtaj chqe che ri e kʼamal taq bʼe kkita ri ruxlabʼal ri Jehová are chiʼ kkichaʼ ubʼanik jun jastaq pa ri congregación. Xuqujeʼ kechoman chrij ri kubʼij ri Biblia y ri yaʼom ubʼixik chke rumal ri jikalaj pataninel. E areʼ rukʼ ronojel kanimaʼ kkaj kkinimaj ri Jehová y rukʼ loqʼoqʼebʼal kekichajij ri e qachalal. Xuqujeʼ ketaʼm che ri Jehová kuta na chke la utz xkibʼan che kichajixik ri e qachalal (1 Ped. 5:2, 3). Chojchomanampeʼ chrij wariʼ: kimik oj kʼo pa jun uwach Ulew che kʼo ta utzilal chkixoʼl ri e winaq rumal che nim keʼil wi nikʼaj winaq chkiwach e nikʼaj chik rumal ri kicolor, ri kikojonem o ri política, are kʼu ri oj pa junamam kqapatanij ri qastzijalaj Dios. Wariʼ qas kuqʼalajisaj che ri Jehová tajin kutewchij ri utinamit.

12. ¿Jas chrij rajawaxik kechoman wi ri e kʼamal taq bʼe rech kketaʼmaj la qas kraj ri winaq kukʼex ri ukʼaslemal?

¹² Ri Jehová uyaʼom ri nimalaj eqelen chke ri e kʼamal taq bʼe rech kkilij ri congregación. Rumal laʼ, are chiʼ jun qachalal kmakun chuwach ri Jehová, ri e kʼamal taq bʼe kkitzukuj tobʼanik pa ri Biblia, rech kkibʼij la kkʼojiʼ na pa ri congregación o kel bʼik. Rech kkibʼan wariʼ, rajawaxik kkilo we wajun winaq riʼ qas kuya kan ubʼanik ri makaj che xubʼano. Rajawaxik kkil na waʼ nikʼaj jastaq riʼ: paneʼ ri winaq kubʼij che qas kraj ta chik kubʼan ri makaj, ¿la qastzij itzel kril wi ri xubʼano? ¿La qastzij kubʼan ta chi ri umak? We areʼ kumal ri e rachiʼl xmakunik, ¿la qas kuya kan kachilaxik? Ri e kʼamal taq bʼe kkibʼan kichʼawem che ri Jehová are chiʼ kkinikʼoj ri xubʼan jun winaq, kechoman chrij ri jastaq che kubʼij ri Biblia che rajawaxik kubʼan ri xmakunik xuqujeʼ rajawaxik kkil ri kubʼan ri winaq pa ri ukʼaslemal che kukʼutu che qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal. Tekʼuriʼ kkilo la rajawaxik kelesax bʼi wajun winaq riʼ pa ri congregación o kkanaj kanoq. Jujun chke weneʼ rajawaxik kelesax bʼi pa ri congregación rumal ri mak che xkibʼano (1 Cor. 5:11-13).

13. ¿Jas chrij kojchoman wi are chiʼ kelesax bʼi jun qafamiliar o jun qachiʼl pa ri congregación?

¹³ We qachiʼl taj o qafamiliar taj ri kelesax bʼi pa ri congregación, weneʼ aninaq kqanimaj ri xkichaʼ ubʼanik ri e kʼamal taq bʼe. Are kʼu, we ri kelesax bʼi pa ri congregación qachiʼl o jun chke ri qafamilia, wariʼ kuqʼalajisaj we qas kqakubʼsaj qakʼuʼx chkij ri e kʼamal taq bʼe. Weneʼ kqachomaj che ri e kʼamal taq bʼe xechoman ta chrij ri jastaq che xekʼulmatajik, xkiqʼat tzij puwiʼ y xkibʼan ta ri kraj ri Jehová. ¿Jas kojutoʼo rech kqilo che utz ri xkichaʼ ubʼanik ri e kʼamal taq bʼe?

14. ¿Jas rajawaxik knaʼtaj chqe are chiʼ ri e kʼamal taq bʼe kkesaj bʼi jun qafamiliar o jun qachiʼl pa ri congregación?

¹⁴ Rajawaxik kqachomaj che are chiʼ kelesax bʼi jun qachalal pa ri congregación are rumal che ri Jehová kraj kuchajij ri congregación y kuya tobʼanik che ri ajmak. We kyaʼ bʼe che wajun winaq riʼ kkʼojiʼ kan pa ri congregación y kukʼex ta ri ukʼaslemal, xa kubʼan kʼax chke ri e qachalal (Gál. 5:9). Xuqujeʼ kril ta riʼ che sibʼalaj kʼax ri xubʼano y che rajawaxik kukʼex ri kuchomaj y ri kubʼan pa ri ukʼaslemal rech jumul kux chi rachiʼl ri Jehová (Ecl. 8:11). Rajawaxik kqakojo che ri kkichaʼ ubʼanik ri e kʼamal taq bʼe are ri utz. Qastzij riʼ che ri e kʼamal taq bʼe nim kkil wi ri eqelen che yaʼom chke, rumal laʼ rajawaxik kkilo we kkanaj kan ri ajmak o kelesax bʼik. Junam kukʼ ri e qʼatal taq tzij re ri ojer Israel, ri e areʼ ketaʼm che kkiqʼat ta tzij «pa ri kibʼiʼ ri achijabʼ, xaneʼ pa ri ubʼiʼ ri Ajawaxel» (2 Crón. 19:6, 7).

UKUBʼSAXIK QAKʼUʼX KIMIK CHIJ RI JEHOVÁ KOJUTOʼ PA RI PETINAQ

15. ¿Jasche rajawaxik che kimik kqakubʼsaj qakʼuʼx chkij ri e uchaʼom ri Jehová che kkikʼam qabʼe?

¹⁵ Ri ukʼisbʼal re ri itzelal pa wajun uwach Ulew más naqaj chi kʼo wi. Rumal wariʼ, qas rajawaxik che kimik kqakoj qachuqʼabʼ rech kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kubʼan ri Jehová che ubʼanik ri jastaq. Utz je kqabʼan waʼ rumal che are chiʼ kpe ri nimalaj kʼaxkʼolil weneʼ kyaʼ kʼakʼ taq taqanik chqe y weneʼ kqachomaj che kʼax ubʼanik o rajawaxik taj kqabʼano. Qastzij riʼ che ri Jehová kchʼaw ta lo qukʼ. Weneʼ are keʼukoj ri achijabʼ e uchaʼom rech kkibʼij chqe ri rajawaxik kqabʼano. Utz ta riʼ che kubʼan kebʼ qakʼuʼx y kqachomaj, ¿la qas rukʼ ri Jehová petinaq wi ri taqanik che kyaʼ chqe o xaq xiw ri qachalal tajin ketaqan pa qawiʼ? ¿La qas kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri utinamit pa riʼ ri tiempo che nim ubʼanik? We tajin kqabʼan ri kbʼix chqe kimik y aninaq kqanimaj, je kqabʼan riʼ are chiʼ kpe ri nimalaj kʼaxkʼolil (Luc. 16:10).

16. ¿Jas jastaq kkʼutuwik we qas kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kuchaʼ na ubʼanik ri Jehová?

¹⁶ Kʼo chi jun jastaq che rajawaxik kojchoman chrij: are che jas kqachomaj riʼ are chiʼ ri Jehová kuqʼat tzij pa kiwiʼ ri winaq pa ri kʼisbʼal taq qʼij. Kimik qetaʼm che kʼo na tiempo che jun winaq o jun chke ri qafamilia che majaʼ kupatanij ri Jehová kkun na kubʼano. Are kʼu pa ri Armagedón ri Jehová are kukoj ri Jesús che uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e winaq (Mat. 25:31-33; 2 Tes. 1:7-9). Pa qaqʼabʼ ta oj kʼo wi uchaʼik jachin kuriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik y jachin kuriq taj (Mat. 25:34, 41, 46). ¿La kqakubʼsaj qakʼuʼx riʼ chrij ri Jehová rumal che utz ta kqil ri xuchaʼ ubʼanik? Rajawaxik che kimik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová rech je kqabʼan waʼ pa ri petinaq.

17. ¿Jas tewchibʼal kuya na chqe pa ri petinaq rumal ri jastaq che kuchaʼ ubʼanik ri Jehová?

¹⁷ Chojchomanampeʼ chrij ri kqanaʼo are chiʼ oj kʼo chi pa ri kʼakʼ uwach Ulew, are chiʼ kqil ri utzilal kuya ri xuchaʼ ubʼanik ri Jehová. Chilaʼ kʼo ta chi ri kojonem che kukʼut ta ri qastzij xuqujeʼ ri e jastaq che e kʼo kimik pa wajun uwach Ulew y ri e qʼatal taq tzij che xa kkibʼan kʼax chke ri e winaq. Knaʼtaj ta chi chqe che kojyawajik, kojrijobʼik y kojkamik. Mil junabʼ kʼo ta chi kekunik kkibʼan ri Satanás xuqujeʼ ri e demonios. Ronojel ri kʼax ri ubʼanom ri Itzel y ri demonios ksach na uwach (Apoc. 20:2, 3). ¡Sibʼalaj kojkikot riʼ retaʼmaxik che xqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová!

18. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri kikʼutbʼal ri israelitas che kriqitaj pa Números 11:4-6 y 21:5?

¹⁸ Pa ri kʼakʼ uwach Ulew, ¿la kʼo jastaq kubʼano che kqakubʼsaj ta chi qakʼuʼx chrij ri jastaq che kubʼan na ri Jehová? Chojchomanampeʼ chrij ri xkʼulmataj kukʼ ri israelitas are chiʼ xeʼesax bʼi pa Egipto. Jujun chke xkichʼaʼo che pa ri desierto xaq xiw chi ri maná kkitijo (chasikʼij uwach Números 11:4-6; 21:5). ¿La je kqabʼan na oj are chiʼ qʼaxinaq chi ri nimalaj kʼaxkʼolil? Qetaʼm taj jampaʼ tiempo kojchakun na rech nojimal chi nojimal kux jun kotzʼiʼj ri uwach Ulew. Weneʼ nabʼe rajawaxik sibʼalaj kojchakun na y rumal wariʼ kqilo che kʼax wajun kʼaslemal riʼ. ¿La kojchʼachʼat riʼ chrij ri Jehová rumal ri kuya chqe? We kimik kqakʼut maltyoxinik che ri Jehová rumal ri jastaq che kuya chqe, qastzij riʼ che pa ri petinaq xuqujeʼ kqakʼut maltyoxinik.

19. Rukʼ kebʼ oxibʼ tzij, ¿jas kaya ubʼixik chrij ri xqetaʼmaj pa wajun kʼutunem?

¹⁹ Qas utz kubʼan ri Jehová che ubʼanik ri jastaq. Y rajawaxik che oj qas kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij wariʼ. Xuqujeʼ rajawaxik kqakubʼsaj qakʼuʼx chkij ri e uchaʼom che kkikʼam qabʼe. Masachan chqe ri xubʼij ri Jehová che ri qʼaxal tzij Isaías: «Pa ri jororemal, pa ri jikibʼan kʼuxaj kʼo wi ri ichuqʼabʼ» (Is. 30:15).