¿Imatatan yachakuntsik Teyta Dios kamanqankunapita?

“Jirka animalkunata y pishqukunata tapukuyë. Pëkunam willayäshunki. Kë patsata y lamarchö pescädukunatapis tapukuyë. Pëkunam käyitsiyäshunki” (JOB 12:7, 8; Teyta Diospa Willakïnin [TDW]).

YACHAQ y estudiashqa nunakunaqa animalkunapita y plantakunapita imëkatam yachakuyan. Tsëmi mäquinakunata y imëkata rurayämunampaq, kananyaq animalkuna y plantakuna imanö kayanqampita yachakuyan. Këchömi yachakushun kima animalkunapita. Yachakunqantsik höra kënö tapukushun: “Tsënö animalkunata ruranampaqqa, ¿pitan tsëläya yachaq?”.

Jatun ballënapa älankuna

Avionkunata ruraq yachaq nunakunaqa, ¿kë ballënapita yachakuyta puëdiyanku? Awmi, atskatam yachakuyan. Kë jatun ballënaqa 12 mëtrusnömi, y lasampis 30 tonelädas tsoqllu apaq jatun camionnömi. Tsënö alläpa jatun y cuerpun chukru kaptimpis, ras o sasmi kuyukuyta puëdin. ¿Imanötan tsëta musyantsik? Atska pescädukuna këkaqman mikoq ëwarqa, urapitam witsëpa tumar tumar ëwan. Tsënö ëwanqanchömi yakuta poshuqätsin, tsëmi pescädukunaqa mëpa ëwëtapis mana puëdiyaptin ballënaqa mikurin.

Yachaq nunakunaqa musyëta munayarqan, tsëläya jatun këkarpis imarëkur raslla kuyukunqantam. Y musyariyarqanmi, älankuna imanö kanqampita tsë rurëta puëdiyanqanta. Älankunaqa manam avionpanö parëjutsu, sinöqa yëkun yarqunmi.

Juk ballëna yakuchö kuyukuptinqa, mas rasmi o sasmi witsëpa ëwan. ¿Imatan yanapan tsëta ruranampaq? Juk reqishqa periödicum nin, älankuna mana parëju kanqan tsëta ruranampaq yanapanqanta. Älankuna mana tsënö kaptinqa, manam ballënaqa tumar tumar witsëpa ëwëta puëdinmantsu.

¿Imatatan yachakuyan tsë ballënapa älankunapita? Tsë ballënapa älankunatanö avionpa älankunata rurayaptinqa, manam älankunaman imëkata churayanmannatsu, y malograptimpis rasllam altsariyanman. Y tsënö rurashqa avionkunaqa mas segürum kayanman. John Long yachaq nunam nin, itsapis ichikllachöna tsënö avionkunaqa yarqayämunqa.

Gaviötapa älankuna

Ävionkunapa älankunataqa, palömakunapa älankunatanömi imëpis rurayashqa. Peru kananqa mas alli aviontanam rurëta munayan. Tsëmi juk periödicu kënö nirqan: “Estädus Unïdus universidächö estudiaqkunam, probarnin juk taksha avion niraqta rurayashqa. Tsë taksha avionqa gaviöta palumanömi juk rätu alayrichö quedakun, rasmi uran y rasmi witsampis”.

¿Imatan yanapan gaviötakuna witsëpa urëpa volayänampaq? Älankunata kukuchimpita y hombrumpita kuyutsiyanqanmi. Tsënöllam, tsë taksha avionpa älankunaman ichisaq fiërrukunata churayashqa y tsëkunaqa juk taksha motorchömi conectarëkäyan, tsëtam juk periödicu nin. Tsënö rurayanqanmi yanapan juk rätu alayrichö kanampaq y urëpa witsëpa ras o sas volanampaq. Jatusaq markakunachö bombakunata y muyakoq qeshyakuna rurëkäyanqanta ashiyänampaqmi, Estädus Unïduschö soldädukunaqa tsë avionta katsita munayan.

Gëcu arashpa chakinkuna

Patsachö pureq animalkunapitapis imëkatam yachakuntsik. Gëcu jutiyoq arashqa wayipa perqankunapa y janapam purin. Tsë arashpaqqa, Diospa Palabranchöpis willakunmi (Proverbius 30:28). ¿Imanirtan tsë arashqa jeqamuntsu o shikwamuntsu?

Tsë gëcu arashpa chakinkunachöqa manam pegamentutsu kan. Kë arash mana shikwamunampaq y espëjupa purita puëdinampaqqa, chakinchö saqwa o chushu aqtsan kapunqanmi yanapan. Tsëmi gëcu arashqa wayipa perqankunapa y janampa purirpis jeqamuntsu. Tsë gëcu arashpanö chakintsik o makintsik mana kaptinmi, noqantsikqa tsënö purita puëdintsiktsu.

Gëcu arashpa chakinkunaqa, ¿imallatapis rurayänampaq yanapakunmanku? Teyta Dios kamanqampitam, velcru jutiyoq laqakunata rurayashqa.a Juk reqishqa periödicum, juk yachaq nuna ninqanta willakun. Kënömi nin: “Gëcu arashpa chakintanö” rurayanqan laqakunaqa, “doctorkuna jampikuyänampaq utilizäyanqankunachöchi allipa yanapakunman”.

¿Pitan animalkunata y imëkata rurashqa?

Estädus Unïduschö mas yachaq nunakunam, puwaq chakiyoq juk mäquinata rurëkäyan, tsëqa imëka atoq kurunömi o alacrannömi. Finlandia nacionchö yachaq nunakunam, joqta chakiyoq tractorta rurëkäyan, tsë tractorqa kashakunapa y imëka janampam achpar ëwakun. Juk grüpu alli estudiashqa nunakunam, ventänapaq vidriuta imëka pïnupa murunkunatanö rurëkäyan. Lamarchöqa juk shumaq cuadrädu pescädun kan. Tsë pescädutanömi cärru ruraqkunaqa juk cärruta rurëkäyan, tsë cärruqa wakin cärrukunapitapis mas allim kanqa. Y juk grüpu estudiashqa nunakunanam, chöru niraq lamarchö animalpita policïakunapaq chalëcunkuna rurëkäyan ras o sas mana wanuratsiyänampaq.

Yachaq nunakunaqa animalkunapita y plantakunapita imëkatam yachakuyashqa. Tsëmi imëkata rurarpis, animalkuna rikäyanqampita rurashqa kayanqanta willakur Internetman churëkäyan. Juk yachaq nuna “rurëkanqan mana yarqapuptinqa”, tsë Internetman churayanqantam rikëta puëdin, tsëtam juk reqishqa periödicu nin. Y tsë periödicuqa kënöpis ninmi: “Animalkunata y plantakunata rikäyanqampita imëkatapis rurayanqanta nirqa, yachaq nunakunaqa rikätsikuyan Teyta Dios ruranqanta qatirlla imëkatapis rurayanqantam”.

¿Imatatan kë Patsachö animalkunapita y plantakunapita yachakuntsik? Wakin yachaq nunakunaqa niyan, këkunaqa kikinllapita y mana kaqllapita yurishqa kanqantam. Peru wakinkunaqa manam tsënötsu yarpäyan. Michael Behe jutiyoq yachaq nunam, 2005 wata yarqamoq juk periödicuchö nirqan: “Kë Patsachö llapan kaqkuna imanö rurashqa kayanqanchömi, Teyta Dios llapantapis shumaq rurashqa kanqanta cläru rikantsik. Juk pätu niraqta rikar, pätunö yakuchö pureqta rikar y pätunö waqaqta wiyarqa, ¿ima kanqantaraq nishwan? Pätu kanqantam ¿aw?”. ¿Imatatan kë yachaq nuna yachakurqan? “Ama nishuntsu imëkapis kikinlla yurishqa kanqanta. Llapampis kamashqam kayashqa”.

Avionpa älanta ruraq, laqakunapaq cintata ruraq y mas alli cärruta ruraqkunaqa, tsë rurayanqankunamanmi jutinkunata churayan. ¿Imapaqtan jutinkunata churayan? Rurayanqankunapita reqishqa kayänampaqmi, o pëpa kanqanta rikätsikuyänampaqmi. Mana willakurlla tsë nunakuna rurayanqannö imatapis rurayaptinqa, carcelmampis qëkuriyanmanmi.

Wakin yachaq nunakunaqa, imatapis rurëkäyanqanta mana qeshpitsirmi, animalkunata y plantakunata rikapaq ëwayan. Tsënö kaptimpis, animalkuna y plantakuna kikinlla yurishqa kanqantam niyan. Peru tsëqa, ¿rasumpaku? Imëkatapis juk yachaq nunaraq rurashqa kaptinqa, ¿pitan animalkunata y plantakunata rurashqa? Rasumpa kaqchöqa, kë Patsachö llapan rikanqantsiktaqa Teyta Diosmi rurashqa. Tsëmi mëqan yachaq nunakunapitapis, Diosnintsikta mas respetanantsik y agradecikunantsik kamanqankunapita.

Teyta Diosmi llapantapis rurashqa

Animalkuna y plantakuna shumaq rurashqa kanqanta rikarmi, mëtsikaq nunakuna Salmus libruta qellqaqnö niyan: “Teyta Dios, imëkatapis qammi kamarqunki. Llapantapis shumaq tantiyëkurmi kamarqunki. Kë patsachöqa kamashqëkikunam jinantinchö këkäyan” (Salmus 104:24, TDW). Tsënöllam apostol Pablupis kënö nirqan: “Mana rikakoq imanö këninqa, munduta kamanqampita patsëmi cläru rikakun, porqui rurashqa cösaskunachömi tsëkunaqa rikakun, hasta mana ushakaq podernin y rasumpa Dios kanqampis” (Romänus 1:20).

Tsënö kaptimpis, wakinkunaqa manam creiyantsu Teyta Jehovä animalkunata y plantakunata rurashqa kanqanta, kikinllapita imapis yurishqa kanqantam niyan. Peru ¿tsëtaku Biblia yachatsikun?

[Willakuy]

[Willakuy]

¿Imanirtan plantakunapita y animalkunapita imëkata yachakuntsik?

[Willakuy]

¿Pitan llapan rikanqantsikta rurashqa?

[Fötukuna y mas yachakunapaq]

Imëkatapis juk yachaq nunaraq rurashqa kaptinqa, ¿pitan animalkunata y plantakunata rurashqa?

Tsë taksha avionpaqa gaviöta palumapanömi älan, tsëmi më tsëpapis volëta puëdin

Gëcu arashpa chakinkunaqa manam yupita dejantsu, imëkamampis rasmi laqakärin y imëkapitapis rasmi shikwarin. Tsëmi yachaq nunakunaqa, juk laqakunata tsë arashpa chakintanö rurëta munëkäyan

Juk shumaq cuadrädu pescädupitam, juk alli cärruta rurëta munëkäyan

[Pikunapa kanqan]

Aeronave: Kristen Bartlett/ University of Florida; pie de geco: Breck P. Kent; pez cofre y vehículo: Mercedes-Benz USA

[Fötukuna y mas yachakunapaq]

MËPA ËWAYÄNAMPAQ KAQTAPIS MUSYAYANMI

Wakin animalkunaqa mëpa ëwayänampaq kaqtapis musyayanmi y manam oqrakäyantsu, tsëmi Bibliaqa nin “yachëyuqkunapitapis mas yachëyuq këkäyan” (Proverbius 30:24, 25; TDW). Ishkë animalkunapita yachakurishun.

◼ Anwaqshïkuna o ñuyäshukuna shumaq qatinakurmi puriyan. Mikuyänampaq imatapis asheq yarqoq anwaqshïkunataqa, ¿imatan yanapan uchkunkunaman kutiyänampaq? Inglatërrapita estudiashqa nunakunam niyan, wakin anwaqshïkunaqa mushkunkunata dejayanqanta y wakinnam mëpa ëwayanqanta alli rikäyan. Faraon niyanqan anwaqshïkuna o ñuyäshukunaqa, allim patsätsiyan mëpa ëwayänampaq kaqta y mëpa kutiyämunampaq kaqta. Tsëta rurayanqanqa, ¿imanötan yanapan uchkunkunaman kutiyänampaq? Tsëqa yanapan, uchkunkunaman kutikar ishkë nänita rikar mas amänu kaqpa kutiyänampaq y mana oqrakäyänampaqmi. Juk periödicum nin, “ishkë nänipa puriyanqanqa yanapan mana oqrakashqa puriyänampaq y mana pishipäyänampaqmi”.

◼ Palumakunaqa manam oqrakäyantsu. Palumakunaqa më karu markata ëwar y feyu tiempu kaptimpis, manam oqrakäyantsu ni juk lädupa ëwakuyantsu. ¿Imatan yanapan? Yachaq nunakunam niyan, palumakuna mëchö këkäyanqanta musyayänampaq Patsantsikchö sutakoq cuenta kanqan yanapanqanta. Peru tsëqa “cada markachö jukläya kanqantam” juk periödicu nin. Tsëqa, ¿imatan yanapan palumakuna llutampa mana ëwakuyänampaq? Oqrakaqnö karqa Inti o Rupay mëpa jeqanqantam rikäyan, tsëmi yanapan mëpa ëwayänampaq kaqtapis musyayänampaq. Y tsë periödicullam nin, karu markata ëwaq palumakunaqa ima watachö mëtapis ëwayänampaq kaqta alli musyayanqanta.

¿Imatan yanapan anwaqshïkunata o ñuyäshukunata uchkunkunaman kutiyänampaq? Karu markata ëwaq palumakunataqa, ¿imatan yanapan mëpa ëwayänampaq kaqta alli musyayänampaq? ¿Kikinkunallapitaku tsë animalkunaqa yachëyoq kayan? ¿O juk alli yachaq Kamakoq Diosku rurashqa?

[Pipa kanqa]

© E.J.H. Robinson 2004