¿Imaynatan jujkunata cuidaspa kusisqalla kasunman?

1, 2. ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin familiaykita cuidanaykipaq kallpachakusqaykita? (Proverbios 19:17; qhaway kay parrafokunapaq fotokunata).

COREA del Sur nacionmanta Jin-yeol hermanon nin: “Noqaqa esposaywanqa 32 watañan casarasqa kashayku. Payqa párkinson onqoywanmi kashan, manan imatapas ruwayta atinchu. Pisqa watañan payta cuidashani, noqaqa maytan paytaqa munakuni, chaymi gustowan payta cuidani. Sapa tutanmi makiykumanta jap’inaykuspa puñuyku noqataq camaypi, paytaq paypaq jina juj especial camapi”, nispa.

² Qanpas yaqapaschá onqosqa familiaykita amigoykita cuidashanki; yaqapaschá papayki, mamitayki, wawayki, esposayki o esposoyki onqosqa kashan. Munakunkitaq chay familiaykita chayqa gustowanchá chaytaqa ruwanki. Chaymantapas chayta ruwaspan Jehová Dios munakusqaykita rikuchishanki (1 Tim. 5:​4, 8; Sant. 1:27). Chhaynaña kaqtinpas jujkunaqa manapaschá reparankuchu ima llakikunapis qanpas tarikushanki chayta. Mayninqa yaqapaschá qanllapas chay llakipi tarikushawaq jinata qhawarikuwaq. Jujkunaq qhawarinanpaqqa yaqapaschá kusisqa kashanki, sapayki kaspataq ichaqa llakisqa kanki waqakunki imaraq (Sal. 6:6). Manaña jujkuna reparankuchu imaynachus tarikushanki chayta chaypas Jehová Diosqa yachanmi chayta, yachanmi imaynas sonqoyki kashan chaytapas (tupanachiy Éxodo 3:7). Jehová Diospaqqa sapanka sut’uy weqenchispas anchatan valen, maytataqmi kusikun familiaykita cuidanaykipaq kallpachakusqaykita rikuspa (Sal. 56:8; 126:5). Chaymantapas Jehová Diosqa qanwanpas manu kashanman jinatan chayta qhawarin, payqa kutichipusunkipunin chayta (leey Proverbios 19:17).

3. ¿Imaraykun nisunman “Abrahanpaqpas Sarapaqpas sasachá karqan Tareta cuidayqa” nispa?

³ Bibliapipas willashanmi jujkunata cuidaq warmikunamanta qharikunamanta ima. Paykunamanta wakinmi kashan Abrahanwan Sarapiwan. Paykuna Ur llaqtamanta lloqsimushaqtinkuqa Abrahanpa papan Tareqa 200 watanpin kasharqan. Chhayna kuraqña kasharqan chaypas Tareqa paykunawan kuskan ripurqan. Paykunaqa viajarqanku 960 kilómetros karutan Harán llaqtaman chayanankukama (Gén. 11:​31, 32). Abrahanwan Sarapiwanqa munakurqankun Tareta; chhaynaña karqan chaypas manachá facilchu karqan payta cuidayqa. Paykunaqa yaqapaschá camellokunapi otaq asnokunapi sillaykusqa viajarqanku. Chayqa manachá facilchu karqan Tarepaqqa. Chhaynapi tarikuspaqa mayninqa sayk’upurqankuchá Abrahanpas Sarapas. Chaywanpas Jehová Diosqa qoranchá kallpata paykunamanqa. Qanmanpas Jehová Diosqa qosunkin kallpata (Sal. 55:22).

4. ¿Imakunamantan kaypi yachasunchis?

⁴ Cuidasqanchis runa kusisqalla kaqtinqa facilmi paykunata cuidayqa (Prov. 15:13). Chaywanpas noqanchisqa manan imapas allin kallaqtinchu kusisqaqa kananchis (Sant. 1:​2, 3). Chhaynataq chayqa, ¿imatan ruwana kusisqalla kanapaq? Jehová Diospa yanapaynintan mañakunanchis, paymi kusi kausayta qowasun. Kaypin astawan yachasunchis imatas ruwana jujkunata cuidaspa kusisqalla kanapaq chayta. Imaynatas noqanchis kallpachasunman familianku cuidaqkunata chaytapas. Ñaupaqta ichaqa yachasunchis imaraykus familiankuta cuidaq hermanonchiskunapaq sasa kanman kusisqalla kay chayta.

¿IMARAYKUN SASA KANMAN KUSISQALLA KAY?

5. ¿Imaraykun jujkunata cuidaqkuna kusisqalla kananku?

⁵ Jujkunata cuidaqkuna manaña kusisqachu kanqaku chayqa sayk’upunkumanmi (Prov. 24:10). Sayk’upunqaku chayqa manapaschá sumaqtañachu chay cuidasqanku runata qhawarinqaku, nitaq allintañachu yanapanqaku. Chaymi kunan qhawarisunchis imakunas paykunaq kusikuyninkuta qechupunman chayta.

6. ¿Imaraykun familiankuta cuidaq wakin hermanonchiskuna sinchi sayk’usqa tarikapunkuman?

⁶ Cuidaqkunaqa yaqapaschá sinchi sayk’usqa llakisqa ima tarikapunkuman. Hermana Leah nin: “Maynin p’unchaykuna allin p’unchayña kanman chaypas jujta cuidaspaqa sayk’upunkipunin. Chay p’unchaykunaqa manapunin chhikallanpas kallpay kanñachu. Manan juj mensajeta contestanallaypaqpas ganas kapunchu”, nispa. Wakinqa munashankuña samariyta chaypas manan tiemponku kanchu. Chaymanta rimaspan hermana Inés nin: “Noqaqa manan allintañachu puñuni. Maynin tutakunaqa sapa iskay horan jatarinay suegray imaynachus kashan chayta qhawarinaypaq. Noqawan qosaypiwanqa askha watañan chayta ruwashayku mana samarispa”, nispa. Wakinqa chhaynatataq familiankuta cuidashanku chayqa manan jujkuna invitarillaqtinpas chayman riyta atinkuchu, manan Diospa llaqtanpi ima ruwanankupaq invitaqtinkupas chayman riyta atinkuchu. Chhaynakunapi tarikuspan mayninqa sapanku tarikapunkuman.

7. ¿Imaraykun wakin cuidaqkuna llakikunkuman juchachakunkuman ima?

⁷ Wakin cuidaqkunaqa yaqapaschá imamantapas juchachakunkuman llakikunkuman ima. hermana Jessica nin: “Mayninqa imaymanatan cuidasqay familiaypaq ruwayta munani, mana atispan ichaqa llakisqa tarikuni. Chaymantapas mayninqa samariytan munani, samaruspataq maltapas ruwashayman noqallapipas piensashayman jinata qhawarikuni”, nispa. Familiankuta wakin cuidaqkunaqa imapichus tarikusqankuta rikuspan reneganku, chaymantataq chaywan llakisqa tarikunku. Wakinqa manapas allintachu cuidashankuman jinatan qhawarikunku. Wakintaq chhayna sasapi tarikuspa mana rimanata ima rimarparinku, chaymantataq “imatataq kaytari rimaruni” nispa llakisqa kashanku (Sant. 3:2). Wakinqa chay familiankuq amigonkuq kallpan pisiyasqanta rikuspa, imaymana onqoykunawan sufrisqankuta rikuspa iman llakisqa kallankutaq. Chaymanta rimaspan hermana Bárbara nin: “Amigayqa p’unchaykunaq pasasqanman jinan mana allinñachu kapushan, manan kallpanpas kapushanñachu, chayta rikuspaymi sinchita llakikuni”, nispa.

8. ¿Imaynan wakin cuidaqkuna tarikurqanku imachus ruwasqankumanta jujkuna “gracias” niqtinku?

⁸ Wakin cuidaqkunaqa yaqapaschá manapas paykunata valorashankumanchu jinata qhawarikunkuman. ¿Imaraykun chay pasanman? Paykunaqa pisitan chaskinku agradecekuyta, pisitan jujkunapas imachus ruwasqankumanta felicitanku. Chayraykun paykunataqa agradecekunanchis, chayta ruwasun chayqa kallpachasqan kanqaku (1 Tes. 5:18). Chaymanta rimaspan hermana Melissa nin: “Mayninqa sinchi sayk’usqa tarikuspan mana imanakuyta atispa waqakullaniña. Cuidasqay runakuna “gracias allintan yanapawashankiku” niwaqtinkun ichaqa kusisqa tarikuni. Chay kallpawanqa aswan ganaswanraqmi paykunata cuidani”, nispa. Ahmadu sutiyoq hermanopas yaqa chhaynatan nillantaq. Payqa esposanwan kuskan ataque onqoyniyoq sobrinankuta cuidashanku. Paymi nin: “Payqa manapaschá reparakunchu imakunatas ruwashayku cuidanaykupaq chayta, ichaqa mayninpin gracias niwanku, maynintaq papelpi munakuykikun nispa qelqan, chayta rikuspan sonqoykuraq llanllarin”, nispa.

KUSISQALLA KANAPAQ YANAPAYKUNA

9. ¿Imaynatan jujkunata cuidaqkuna rikuchinkuman humilde sonqo kasqankuta?

⁹ Juch’uyaykukuq humilde sonqo kay (Prov. 11:2). Tiemponchispas kallpanchispas pisiyapuqllan. Chaymi allinta reparakunayki imakunatas ruwayta atiwaq imakunatas mana chayta. Mayninqa wakin ruwaykunataqa yaqapaschá manan ninayki kanqa, chayta nispaqa manan llakikunaykichu, chaywanmi rikuchishanki humilde sonqo kasqaykita. Jujkuna yanapayta munasunkiku chayqa chaskikullay. Chaymanta rimaspan Jay sutiyoq hermano nin: “Yaqapaschá noqanchisqa imaymanata chay onqosqa familianchispaq ruwapuyta munasunman, ichaqa manan atisunmanchu llapanta ruwaytaqa. Kusisqalla paykunata atiendenapaqqa atinallanchistan imatapas ruwananchis, manataqmi mana atinanchiskunataqa ruwananchischu”, nispa.

10. ¿Imaraykun jujkunata cuidaqkuna allin reparaq kananku? (Proverbios 19:11).

¹⁰ Allin reparaq kay (leey Proverbios 19:11). Allin reparaq kanki chayqa, allintan yachanki imaraykus onqosqa familiayki imatapas riman ruwan chayta, chhaynapin pacienciallawan payta yanapanki. Wakin onqoykunaqa jujniraymanmi runata tukuchin, chaymi ñaupaqkunapi mana rimasqankuta mana ruwasqankuta ruwanku (Ecl. 7:7). Wakinqa yaqapaschá ñaupaqqa munay sonqo llamp’u sonqo karqanku; onqosqa kaspataq mana aguantay atiy kapunkuman. Yaqapaschá rimapakuqman mana contentakuqman ima tukupunkuman. Chhaynakuna kaqtinqa allinmi kanman chay familiaq onqoyninmanta astawan yachay. Ima onqoywanchus kashan chayta allinta yachasun chayqa pacienciawanmi payta atiendesunchis, allintan reparasunchis imaynas payqa onqoyninrayku chhayna kashan chayta (Prov. 14:29).

11. ¿Imata ruwanankupaqmi tiempota t’aqananku jujkunata cuidaqkuna? (Salmos 132:​4, 5).

¹¹ Diospaq tiempota t’aqay. Mayninqa juj “aswan allin” ruwaykuna ruwanaykipaqmi tiempota t’aqanayki kanqa (Filip. 1:10). Chay ruwaykunamanta jujninmi kanman Dioswan allin amigontin kanaykipaq kallpachakusqayki. Rey Davidpas sinchi ocupasqaña kasharqan chaypas t’aqaqmi tiempota Jehová Diosta adorananpaq (leey Salmos 132:​4, 5). Chhaynatan qanpas ruwanayki, sinchi ocupasqaña kashanki chaypas t’aqanaykin tiempota Bibliata leenaykipaq, Dioswan parlanaykipaq ima. Chaymanta rimaspan hermana Elisha nin: “Noqaqa Salmos librokunatan leeni, chaykunapin yuyaymanani. Chaymantapas sapa kutillanmi Jehová Dioswan rimani, chaymi yanapawan thaj kanaypaq”, nispa.

12. ¿Imaraykun jujkunata cuidaqkuna kallpachakunanku qhalilla kanankupaq?

¹² Tukuy atisqaykita ruway qhalilla kanaykipaq. Familiatataq cuidashanki chayqa, manapaschá tiempo aypashasunkichu allin mijunakunata mijunaykipaq. Chhaynapi tarikushanki chayqa tiempota t’aqay mercadoman rispa allin mijuykunata rantikamunaykipaq, jinaspa chayta wayk’urukuy. Allinta alimentakunki ejerciciotapas ruwanki chayqa allinmi saludniykiqa kanqa. Kallpachakuypuni allin mijuykunata mijunaykipaq, ejerciciota ruwanaykipaqpas (Efes. 5:​15, 16). Chaymantapas allintan puñunayki (Ecl. 4:6). Chaykunata estudiaq doctorkunaq nisqanman jinaqa, allinta puñuqtiykiqa allinmi yuyayniykipas kanqa. Chaymanta rimaspan Banner Health nisqa organización “El impacto del sueño en el estrés” nisqa revistapi nirqan: “Allinta puñunki chayqa manan nishu llakisqachu kanki, manan uma nanaypas faciltachu jap’isunki, nitaqmi nishu piensaypas jamusunkichu”, nispa. Chaymantapas allinpunin kanman ima ruwaychá gustasunki chaypaq tiempota t’aqayqa (Ecl. 8:15). Chaymanta rimaspan familianta cuidaq juj hermana nirqan: “Allin p’unchay kaqtinqa puririkuqmi lloqsini, chaymantapas killapi juj kutitan juj amigaywan lloqsini kusirikunaykupaq”, nispa.

13. ¿Imaraykun allinpuni kanman asirikuy? (Proverbios 17:22).

¹³ Aman qonqankichu asirikuytaqa (leey Proverbios 17:22; Ecl. 3:​1, 4). Asirikuyqa allinpunin cuerponchispaq yuyayninchispaqpas. Arí, pitapas cuidashanchis chayqa manapaschá munaypunichu imapas kanqa. Ichaqa chhaynapiña tarikuspapas imallamantapas asirikunki chayqa, faciltan imatapas aguantanki pacienciakunkipas; cuidasqayki runawan asikunkichis chayqa astawanraqmi jujllachanakunkichis.

14. ¿Imaraykun allinpuni kanman confianza amigowan parlariy?

¹⁴ Confianza amigoykiwan rimay. Kallpachakunkiña kusisqalla kanaykipaq chaypas, mayninqa yaqapaschá sinchi llakisqa nanasqa ima tarikunki. Chhaynapi tarikunki chayqa yaqapaschá juj amigowan parlariwaq, parlariy mayqensi pacienciallawan mana phiñakuspalla uyarisunki paywan (Prov. 17:17). Payqa munaytan kallpachasunki, yanapasunkin kusisqalla kanaykipaqpas (Prov. 12:25).

15. ¿Imaraykun allinpuni kanman paraisomanta parlariy?

¹⁵ Paraisopi imatachus ruwankichis chaymanta rimaychis. Yachasqanchis jina Jehová Diosqa runata kamashaspaqa manan kuraqkunata onqosqakunata cuidananchispaqchu kamawarqanchis. Chhaynaqa chay ruwayqa juj tiempollapaqmi kashan (2 Cor. 4:​16-18). Jamuq tiempopin “cheqaq kausaytaqa chaskisunchis” (1 Tim. 6:19). Cuidasqayki runawan kuska jamuq tiempopi imatachus ruwankichis chaymanta rimankichis chayqa, iskayniykichismi kallpachasqa kankichis (Isa. 33:24; 65:21). Chaymanta rimaspan hermana Heather nin: “Cuidasqay runakunatan nini: Pisillamantan kuska sirasunchis, kuskan phawasunchis, kuskan bicicletapi paseasunchis. Kuskan t’antatapas ruwasunchis, kausarimpuq familianchiskunapaqmi mijunata wayk’upusunchis, nispa. Chaymantapas iskayniykun Diostapas agradecekuyku chay sumaq promesankunamanta”, nispa.

¿IMAYNATAN KALLPACHASUNMAN JUJKUNA CUIDAQKUNATA?

16. Iñiq t’aqanchispi mayqen hermanopas familianta cuidashan chayqa, ¿imaynatan payta yanapasunman? (Qhaway kay parrafopaq fotota).

¹⁶ Cuidaqkunata yanapasun samarinankupaq. Yaqapaschá nisunman cuidasqanku runata mayninpi noqanchis cuidananchispaq. Chayta ruwasun chayqa kanqan tiemponku paykunapas maytapas lloqsirinankupaq, imachus ruwanankuta ruwanankupaqpas (Gál. 6:2). Wakin hermanokunaqa sapa semananmi turnopi cuidanankupaq rimanakunku. Hermana Natalyamanta rimasun; paypa qosanqa manan puriyta atinchu. Paymi nin: “Iñiq t’aqamanta juj hermanon semanapi iskay kutita wasiykuman jamun qosaywan tiempota pasarinanpaq. Paykunaqa kuskan predicanku, mayninqa peliculata iman qhawanku. Qosayqa may agradecesqan kashan chay hermano chayta ruwasqanmanta. Chay ratukunan noqaqa samarini, imachá gustawan chaykunatan ruwani, mayninqa puririkuq iman lloqsini”, nispa. Mayninqa yaqapaschá tutantin chay onqoqta cuidasunman chhaynapi cuidaqninqa chay tuta allinta samarinanpaq.

17. ¿Imaynatan jujkuna cuidaqkunata yanapasunman juñunakuyta allinta uyarikunankupaq?

¹⁷ Yanapasun juñunakuyta tukuy yuyay uyarinankupaq. Familiankuta cuidaqkunaqa ocupasqataq kashanku chayqa, manapaschá allintachu uyarikunqaku juñunakuykunata ni asambleakunatapas. Chay pasashan chayqa chay cuidasqanku familianwanmi juj ratullapas tiyasunman, chhaynapi cuidaqnin allinta uyarikunanpaq. Chay onqosqa familian mana wasimanta lloqsiyta atinchu chayqa, yaqapaschá noqanchis wasinman risunman jinaspa chaymantapacha juñunakuyta uyarimusunman, cuidaqnintaq juñunakuyman rinman.

18. ¿Imatawanmi ruwasunman jujkunata cuidaqkunapaq?

¹⁸ Paykunawan kuska mañakusun, kallpacharisun ima. Umalliqkunaqa parlashanallankun paykunawanqa (Prov. 27:23). Noqanchispas imapiña tarikushanchis chaypas kallpacharinanchismi paykunataqa, sumaqtan qhawarinanchis. Diosmanta mañakuspapas mañapusunmanmi paykunapaqpas, chhaynapi kallpata chaskinankupaq kusisqalla kanankupaq ima (2 Cor. 1:11).

19. ¿Imakunan pisillamanta chayamunqa?

¹⁹ Pisi tiempollamantan Jehová Diosqa llapa runakunaq weqenta ch’akichipunqa, chinkapunqan onqoypas wañuypas (Apo. 21:​3, 4). “Wist’ukunapas taruka jinan p’itanqaku” (Isa. 35:​5, 6). “Ñaupaq kaqkunaqa manan yuyarisqañachu kanqa”. Chay ñaupaq kaqkunamanta wakinmi kashan machuyapuy, payayapuy, onqosqa familiata cuiday ima (Isa. 65:17). Chay p’unchay chayamunankama ichaqa Jehová Diosllapi jap’ipakusun, payqa tukuy tiempon noqanchiswanqa kanqa. Mañakullasunpuni paypa yanapaynintaqa, “paymi yanapasun pacienciawan kusikuywan tukuy imatapas aguantananchispaq” (Col. 1:11).