Ай тумэ ӷанэн?
Жувэлас варикала кацаво мануш, савэс ақарэнас Мардохеё?
ПАЛА Мардохеё, саво сас евреё, бут со росԥэнэнпэ андэ библейско книӷа Эсфирь. Во сас потомко кодэлэнго, кас залинэ анда Иудея. Во служыяс андэ лэ царёско дворцо, андэ Персия. Када сас варикай андо 5 вико до н. э., кала жувэлас о Ахашверошо. (Адес ԥэнэн, кай кадэва царё — о Ксерксо Пэрво). О Мардохеё на домэкля, кай и мануша тэ стерэн кода, со загиндосардэ против о царё. Кай тэ сыкавэл пэстири блаӷодарность, о царё англа вся о народо сыкадя, кай стол патив пэр лэстэ. Ӷэт май интя муля о Амано, саво сас вороӷо лэ Мардохеёско и всаворэ евреёнэнго. И посли када о царё стердя, кай о Мардохеё тэ авэл пэрво баро мануш андо правительство. Через кода, кай о царё дя лэ Мардохеёсти кацави власть, када поможысардя лэсти тэ спасый лэ евреёнэн кодэлэстар, кай лэн тэ на умарэн (Эсф. 1:1; 2:5, 21—23; 8:1, 2; 9:16).
Андо 20 вико дэсавэ учони доԥэнэнас, кай вся, со ԥэнэнпэ андэ книӷа Эсфирь, када вигиндосардо, и кай лэ Мардохеёс никала на сас. Но андо 1941 бэрш и археолоӷоря виарақлэ кода, со доԥэнэнас, кай о Мардохеё сас, кадя, сар ԥэнэнпэ андэ Библия. Со вонэ виарақлэ?
И учони арақлэ найбарэ плиты. Пэр лэндэ сас пистромэ вся пэ персидско шыб. И андэр лэндэ ԥэнэнаспэ пала мануш, савэс ақарэнас Мардуко. Во служыяс лэ царёсти и диқэлас пала лэстирэ ловэ. О Артуро Унгнадо, спецыалисто па история андо Востоко, ԥэнэнас, кай если тэ на диқас андэ Библия, тоди вижал, кати пэ кадэла плиты сас пистромэ пала Мардохеё.
Прожыля время, сар о Унгнадо пистросардя пала пэстирэ иследовании, и учони линэ тэ розлэнпэ и андэ авэр тысячи персидски тексторя. Кадя жэ вонэ росполэнас, со пистромэ пэ таблички анда ӷлина, савэ вонэ виарақлэ андэ Персеполё андэ развалимэ сокровищница, сави сас паша лэ форостирэ вороты. Вонэ сас пистромэ тоди, кала правияс о Ксерксо Пэрво. Кодэла лила сас пистромэ пэ эламско шыб, и андэр лэндэ сас пистромэ дэсавэ лэ манушэндирэ алава анда книӷа Эсфирьa.
О алав Мардохеё (Мардука) пэ персидско клинописно табличка
Андэ дэсавэ персипольски таблички ԥэнэнпэ пала варисаво Мардука. Кадэва мануш сас лэ царёско секретарё андо дворцо андэ Сузы, кала правияс о Ксерксо Пэрво. Андэ ек тексто ԥэнэнаспэ, кай во сас переводчико. Када сжалпэ кодэлэса, со андэ Библия ԥэнэнпэ пала Мардохеё. Во сас баро мануш андо дворцо кай о царё Ахашверошо (Ксерксо Пэрво) и дэлас дума пэ дуй шыба. О Мардохеё бэшэлас паша царски вороты андо дворцо, саво сас андэ Сузы (Эсф. 2:19, 21; 3:3). Кадэла вороты — када бари здания, кай терэнас бути и барэ мануша анда дворцо.
Всаворэ кадэла доказательства доԥэнэн кай о Мардука и о Мардохеё — када ек мануш. Фартэ удивиспэ кодэлэсти пэскати шолпэ о Мардука, пала саво пистромэ андэ персипольско тексто и о Мардохеё анда Библия. Лэдуй вонэ жувэнас андэ ек время, андэ ек ҭан и лэндэ сас одинаково дила.
a Андо 1992 бэрш о професоро Эдвино Ямаучи вимэкля и статья, андэ сави во ԥэндя пала дэш лэ манушэндирэ алава анда персипольско тексто. Кадэла алава кадяжэ исин и андэ книӷа Эсфирь.