Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Kaad wa Ant
BUKU wa Bibil wa Kaad wa Ant usambishidil papwishidilay buku wa Kusambish wa Ant. Ridi rusangu ra ant 29—12 a ku want wa kwindum wa Isarel ni 17 a ku want wa kurul wa Yuda. Buku wa Kaad wa Ant ushimunin kand mijikit ya aprofet Eliya, Elisha, ni Isay. Ap anch ridiap chakin kamu mu kulondulijan kwa kronoloji, rusangu riner risambidin kand yinship ya chisu cha disheshik dia Samaria ni Yerusalem. Komb, buku wa Kaad wa Ant wisambidin chirung cha mivu 340—kusambish pa muvu wa 920 K.C.C. djat pa muvu wa 580 K.C.C. papwishay muprofet Jeremiy kufund buku winou.
Buku wa Kaad wa Ant ukwet usey ik ukwetay kud etu? Chom ik chilejenay etu piur pa Yehova ni pa yisal yend? Malejan ik tukutwisha kwilejin ku yisal ya ant, ya aprofet, ni ya antu akwau ajimbwilau mu buku winou? El tushinshikinany yitukutwisha kwilejin ku buku wa Kaad wa Ant.
ELISHA WAMUSWINKAN ELIYA
(2 Ant 1:1–8:29)
Mwant Ahaziya wa Isarel wawa ku chikumbu chend ni wayela. Watambula mukand kudiay muprofet Eliya, ni wamwijikisha anch ukufa. Ahaziya wafa, chad mwanamakwend Joram wadila want. Pa chisu chinicha, Yehoshafat udi mwant wa Yuda. Amuzambula Eliya mu rinkind, ni Elisha, nkwash wend, wamuswinkana mud muprofet. Mu chirung cha mivu mud 60 ya mudimu wend, Elisha wasal yilay yivud.—Tal kamushet “Yilay ya Elisha.”
Chisu chamubwambwilau Isarel kud mwant umwing wa Moab, Joram, Yehoshafat, ni mwant wa Edom eza kumwasish njit. Amuwina mulong wa kushishaman kwenday Yehoshafat. Kwinyim, mwant wa Siri wafefeta njit ja kumukashimwish Isarel. Pakwez, Elisha wajingunina mafef minam. Mwant wa Siri wova nkabu yijim ni watuma “atubar ni matemb ma njit ni amasalay avud” mulong wa kumukwat Elisha. (2 Ant 6:14, New World Translation) Elisha wasal yilay yaad ni kuyichirish in Siri kwol kwau nich chisambu. Mu kusut kwa machuku, Mwant Ben-hadad mwin Siri walengamina Samaria. Kulengamin kwinoku kwaleta kamungun mukash, pakwez Elisha wabwaka anch kamungun kakez kupwa.
Kwinyim kwa chisu, Elisha waya ku Damas. Katat Mwant Ben-hadad, wadia uyedila, wamutum Hazael akipula ang ukuyerik. Elisha wabwaka anch mwant ukufa ni anch Hazael ukumuswan. Kulal kulank, Hazael wauchik “mbulangach” mu mem ni wamubwikay mwant, mwant wapembidil, wafa chad ndiy wadil want. (2 Ant 8:15, NW) Mu Yuda, Joram mwan wenday Yehoshafat wikala mwant, ni amuswinkana kudiay mwanend Ahaziya.—Tal kamushet “Ant a Yuda ni a Isarel.”
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Mifund:
2:9—Ov, mulong wak Elisha wita ‘yikunku yaad ya spiritu wa Eliya’? Chakwel kuwanyish chisend cha muprofet kud Isarel, Elisha waswirikena spiritu mud wadingay nich Eliya, wa kuhamuk ni wakad wom. Chijikay mwamu, Elisha wita yikunku yaad ya spiritu wa Eliya. Eliya wamutonda Elisha mud nswan ni wadinga kal nkwash wend mu mivu musamban, chawiy Elisha wamumana Eliya mud tatukwend wa muspiritu; Elisha wadinga mud mwan ikundj kabuzivumu wa muspiritu wa Eliya. (1 Ant 19:19-21, NW; 2 Ant 2:12, NW) Chawiy, mud kamu mwadingay kutambul mwan kabuzivumu yikunku yaad ya uswan kud tatukwend, Elisha wita ni watambula yikunku yaad ya uswan wa muspiritu kudiay Eliya.
2:11—Madi ‘maur’ ik ‘mwakandamay Eliya mu rinkind’? Maur minam kimadingap mitambu ya kulemp ya mangand mamekena ap ndond ya muspiritu mushichingay Nzamb ni anend angel. (Kuvurik Yijil 4:19; Kuseng 11:4; Mateu 6:9; 18:10) “Maur” mwakandamay Eliya madinga maur ma mu rinzwizu. (Kuseng 78:26; Mateu 6:26) Kukink mau mu rinzwizu ra divu, chakin kamu ditemb dia kasu diamutwala Eliya ku chikunku chikwau cha divu, kwadandamenay kushakam mu kusut kwa chisu kanang. Kwinyim kwa mivu, chakin kamu, Eliya wamufundila Joram, mwant wa Yuda, mukand.—2 Jinsangu 21:1, 12-15.
5:15, 16—Ov, mulong wak Elisha walika kutambul chipan cha Naman? Elisha walika chipan mulong wijika anch chilay cha kumwok Naman wachisala nich usu wa Yehova, kiwadingap usu wend amwinend. Kichadingap chifanyidina ku mutambu wend kwisakin kusutil ku mudimu wend wamwinkishau kud Nzamb. In kwifukwil akin ilel kakatap kusot kwisakin ayinau mu mudimu wa Yehova. Alamining mu michim yau chiyul cha Yesu anch: “En wakilany chamwamu, panany chamwamu.”—Mateu 10:8.
5:18, 19—Ov, Naman wita dilikishin mulong wiyandjika mu chisal cha relijon? Chimeken anch mwant mwin Siri wadinga ipal ni uziyila ni chadinga chimufanyidin kwikamen padiay Naman mulong wa ukwash. Pazengamay mwant mulong wa kumwifukwil Rimon, Naman niyend wazengama. Kudiay Naman, chisal chinech chadinga kwau chamwamu, chadinga kwau mulong wa kwikamesh mujimbu wa mwant chadingap mulong wa kwifukwil. Naman wadinga umwitin Yehova amulikishina mulong wa mujikit wa wanangand wadingay ni kusal. Chitiyijay Naman, Elisha wamwela anch: “Yang mu chisambu.”
Malejan kud Etu:
1:13, 14. Kwilejin kusutil ku kushinshikin yitumena ni kusal nich kwikepish kukutwish kupandish mwom.
2:2, 4, 6. Ap anch Elisha wadinga nkwash wa Eliya pamwing ap mu mivu musamban, wajijamana anch kangal wamusha. Chilakej chiwamp cha kushishaman ni cha urund mud ik!—Jinswir 18:24.
2:23, 24. Diyingish dijim dia kumusip Elisha dimeken kwikal anch muntu mwin dibal wadinga udjadil kabwik wa mudimu wa Eliya. An amujingunina Elisha mud ntimesh wa Yehova ni kasotap kumuman kwol kwau. Chawiy chamulejau anch “kaninik kwa,” charumburik anch, kaninik uya ku Bethel ap anch amusenda mud mwamusendau Eliya. Chakin kamu an amekesha ngikadil ya ukakuny yadingau nich anvajau. Chidi cha usey mud ik anch anvaj ayifundisha anau kulimish antimesh a Nzamb!
3:14, 18, 24. Mazu ma Yehova makat ching kuwanyin.
3:22. Kusasimuk kwa muten pamanch kwasala mem mamekana mud mash, pamwing ap mulong divu dia minkubu yipundilau katat diadinga disuz. Yehova ukutwish kutond kusadil chom cha chitangil chakwel kuwanyish ntong jend.
4:8-11. Pajinguninay anch Elisha udi “utumbila wa Nzamb,” mband mwin Shunem wamwaka kwol kwend. Ov, kitufanyidinap niyetu kuyisadil chilik chimwing in kumwifukwil Yehova ashishamena?
5:3. Changadim mwanikanch mwin Isarel wadinga nich ritiy mu ukaliweny wa Nzamb wa kusal yilay. Wadinga kand uhamukin chakwel kulondil piur pa ritiy rend. Ov, en ansand ukat kwikasikeshany kujijamesh ritiy ren mu yakushilamu ya Nzamb ni kuhamuk kuyilej alejen ni ambay nen a shikol uyakin?
5:9-19. Ov, chilakej cha Naman chilejenap anch muntu wa kwibaz ukutwish kwilej kwikepish?—1 Pita 5:5.
5:20-27. Yibudikin ya ushon mud ik kupakish kushakam mu makasu! Kubangin nakash muntu unenganen amwinend ni udia mu mwikadil runeng rikash ukata kudil kwaad kukutwish kutukwash kwiyep mutapu winou wa mashakamin.
ISAREL NI YUDA AYIL MU USWIK
(2 Ant 9:1–25:30, NW)
Amuzizina Yehu many chakwel ikala mwant wa Isarel. Kasutishap chisu cha kuwanyish mudimu wa kushesh chikumbu cha Ahab. Nich nkeu, Yehu ‘wanongisha shitit difukwil dia Baal mu Isarel.’ (2 Ant 10:28, NW) Pateshay anch mwanend ikundj amujip kal kudiay Yehu, Atali, makwend a Ahaziya, ‘watumbuka chakwel kuyijip an ant awonsu a want wa Yuda’ ni wikangina want. (2 Ant 11:1, NW) Ching kusu Jowas, mwan ikundj mukemp wenday Ahaziya, ndiy wapandishau; kupwa kwa mivu musamban ya kumujindjik amudisha want wa Yuda. Pamufundishau kudiay Yehoyada mwin kupesh, Jowas wadandamena kusal yom yitentamina ku mes kwa Yehova.
Kwinyim kwa Yehu, ant awonsu ayikela mu Isarel asala yom yiyimp ku mes kwa Yehova. Elisha wafa mud antu awonsu pa chisu cha mwijikurend a Yehu. Mwant mwin Yuda wa kanying wamuswinkana Jowas udi Ahaz, ni ndiy ‘kasalap yom yitentamina ku mes kwa Yehova.’ (2 Ant 16:1, 2, NW) Pakwez, mwanend Ezekiya, wimekesha kwikal mwant ‘ulamatina dang kudiay Yehova.’ (2 Ant 17:20; 18:6, NW) Mu muvu wa 740 K.C.C., pikalay Ezekiya mwant wa Yuda ni Hosheya wayikela mu Isarel, Shalmaneser Mwant mwin Asiri ‘wakwata Samaria ni wayitwala in Isarel mu uswik mu Asiri.’ (2 Ant 17:6, NW) Chawiy chayiletau angendj mwi ngand ya Isarel, chawiy lel chasambisha relijon wa in Samaria.
Pa ant sambwad amulondwila Ezekiya mu Yuda, ching kusu Josias ndiy wakwata mipak ya kudiosh difukwil dia makasu mwi ngand. Katat, mu muvu wa 607 K.C.C., in Babilon akwata Yerusalem ni ‘Yuda waya mu uswik kudiokal mwi ngand yau.’—2 Ant 25:21, NW.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Mifund:
13:20, 21—Ov, chilay chinech chikasikeshin kwifukwil yishankur ya relijon? Bwat, kichikasikeshidinap yishankur ya relijon. Bibil kalejenap anch mafup ma Elisha amifukwila. Wadinga usu wa Nzamb wawiy wasadisha chilay chinech, mud muchadinga nich yilay yawonsu yasalay Elisha padingay mwom.
15:1-6—Ov, mulong wak Yehova wamwasa Azaria (Uza, 15:6, not) mak? “Chikalay [Uza] nich usu uvud, muchim wend wibaza . . . , wasala chitil kudi [Yehova] Nzamb wend, mulong wandama mu Chikumbu cha [Yehova] ni kwosh diseng dia malash pa chintamb cha malash.” Pandamau in kupesh “amukangesha mwant Uza” amwel anch “diokal mwi ndond yitumbila,” ndiy wayijimena nakash in kupesh ni amwasa musong wa mak.—2 Jinsangu 26:16-20.
18:19-21, 25—Ov, Ezekiya wasuka manswik ni Idjibit? Bwat. Kufundan kwa Rabshake kwadinga kwa makasu, ni kulond kwalonday anch kudiokil kwi “mbil ya Yehova.” Mwant Ezekiya mwin yakin wikamena ching kusu padiay Yehova.
Malejan kud Etu:
9:7, 26. Dirumburish dikash pantaliken nich chikumbu cha Ahab dimekeshin anch difukwil dia makasu ni kwichil mash ma antu a wer (akad mulong) kwadinga kumukisishin Yehova.
9:20. Ntumb ya Yehu mud mwin kwendish ditemb mau nakash kwapana uman wa mushiku wend wa kuwanyish mudimu wend. Ov, ey, wijiken mud mwin kulejan wa Want ukweta mushiku?—2 Timote 4:2.
9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. Tukutwish kuchingejin anch ‘mazu mabudikina mu kan ka Yehova makat kuwanyin chisu chawonsu.’—Isay 55:10, 11.
10:15. Mud kamu mwitiyijay Yonadab nich muchim wawonsu diladikij dienday Yehu dia kwandam nend pamwing mu ditemb, chawiy kand “chisak chipandiken kujimb” chidi tayad kumukwash Yesu Kristu, Yehu wa katat, ni in kwilejend azizidilau many.—Kujingunik 7:9.
10:30, 31. Ap anch rusangu ra Yehu raburenap yilim, Yehova wasangera yawonsu yasalay. Chakin kamu, “Nzamb kadip wakad kutentam wa kuvuramen mudimu wen.”—Hebereu 6:10.
13:14-19. Mulong Jowas mwijikurend a Yehu kasadilap usu wend wawonsu pakwez wasa pansh jinseu tupamp tusatu kusu, ndiy wateka mupak wa kupandakan mu kuyiwin in Siri. Yehova uchingejin anch tusala mudimu watwinkishay nich muchim wawonsu ni mushiku.
20:2-6. Yehova udi mwin “kutesh kulembil.”—Kuseng 65:2.
24:3, 4. Mulong wa mash michilay Manase, Yehova “kasotap kulikishin” Yuda. Nzamb ulimishining mash ma antu a wer. Tukutwish kuchingejin anch Yehova ukez kufundakesh mash ma antu a wer pakuyisheshay antu akweta chisend cha kumwang mash.—Kuseng 37:9-11; 145:20.
Udi wa Usey kud Etu
Buku wa Kaad wa Ant umumekeshin Yehova mud mwin Kuwanyish kushilamu. Kuya mu uswik kwa antu a mant maad, cha kusambish want wa Isarel ni kupwa want wa Yuda, kukasikeshidin nakash mu manangu metu anch rusangu ra dirumburish dia uprofet ridia mu Kuvurik Yijil 28:15–29:28 rawanyina. Buku wa Kaad wa Ant wisambidin Elisha mud muprofet mwin mushiku nakash mulong wa dijin dia Yehova ni mulong wa difukwil diakin. Ezekiya ni Josias ayisambidin mud ant ikepishina alimishina Chijil cha Nzamb.
Anch twatongin kamu nakash pa ngikadil ni yisal ya ant, aprofet, ni antu akwau isambidinau mu buku wa Kaad wa Ant, ov, twilejidinakwap malejan ma usey ma yom yitufanyidina kudandamen kusal ni yitufanyidina kwipuk? (Rom 15:4; 1 Korint 10:11) Inge, “dizu dia Nzamb didi diom, ni [dikwet] usu.”—Hebereu 4:12.
[Kamushet/Chipich chidia pa paj wa 10]
YILAY YA ELISHA
1. Mem ma Yordan maurikin.—2 Ant 2:14, NW
2. Mem mayimp ma Yeriko amawapishin.—2 Ant 2:19-22, NW
3. Ansand azupela ayidil kud atwingol.—2 Ant 2:23, 24, NW
4. Ayinkishin amasalay
mem.—2 Ant 3:16-26, NW
5. Mwad-a-mufu watambul many ma kudia.—2 Ant 4:1-7, NW
6. Mband mwin Shunem ukambina kuval waval mwan.—2 Ant 4:8-17, NW
7. Amusangul mwan kudiokal mu rufu.—2 Ant 4:18-37, NW
8. Matuw maridila mikal mawamp kudia.—2 Ant 4:38-41, NW
9. Ayidishin amakundj chitot nich mabot 20.—2 Ant 4:42-44, NW
10. Naman amwok musong wend wa mak.—2 Ant 5:1-14, NW
11. Gehazi wakwachik mak ma Naman.—2 Ant 5:24-27, NW
12. Kasok kalelet pa mem.—2 Ant 6:5-7, NW
13. Kashalapol wamana matemb ma angel.—2 Ant 6:15-17, NW
14. Ayipuputish amasalay in Siri.—2 Ant 6:18, NW
15. Ayichirishin amasalay in Siri usu wa kuman kand.—2 Ant 6:19-23, NW
16. Ikundj mufu walanka wikal kand mwom.—2 Ant 13:20, 21, NW
[Tablo/Yipich yidia pa paj wa 12]
ANT A YUDA NI A ISAREL
Saul/David/Salomon: 1117/1077/1037 K.C.C.a
WANT WA YUDA MIVU (K.C.C.) WANT WA ISAREL
Robowam․․․․․․ 997 ․․․․․․ Jerobowam
Abija/Asa․․․․ 980/978 ․․․․
․․ 976/975/952 ․․ Nadab/Basha/Ela
․․ 951/951/951 ․․ Zimiri/Omiri/Tibini
․․․․․․ 940 ․․․․․Akab
Josafat ․․․․․․ 937 ․․․․․․
․․․․ 920/917 ․․․․ Akazia/Joram
Joram ․․․․․․ 913 ․․․․․․
Akazia ․․․․․․ 906 ․․․․․․
(Atali) ․․․․․․ 905 ․․․․․․ Yehu
Jowas ․․․․․․ 898 ․․․․․․
․․․․ 876/859 ․․․․ Jowakaz/Jowas
Amasia ․․․․․․ 858 ․․․․․․
․․․․․․ 844 ․․․․․․ Jerobowam II
Azaria (Uza) ․․․․․․ 829 ․․․․․․
․․ 803/791/791 ․Zekariy/Shalum/Menahem
․․․․ 780/778 ․․․․ Pekahia/Peka
Jotam/Akaz ․․․․ 777/762 ․․․․
․․․․․․ 758 ․․․․․․ Ozey
Ezekiya ․․․․․․ 746 ․․․․․․
․․․․․․ 740 ․․․․․․ Kukwat kwa Samaria
Manase/Amon/Josias ․․ 716/661/659 ․․
Jowakaz/Jejakim ․․․․ 628/628 ․․․․
Jejakim/Sedekiya ․․․․ 618/617 ․․․․
Kuumbul kwa Yerusalem ․․․․․․ 607 ․․․․․․
[Dizu didia Kwishin kwa paj]
a Mivu yimwing yidi ya piswimp ni muvu wa kusambish kuyikel.
[Chipich chidia pa paj wa 18]
Naman wikepisha amwinend ni amwoka ku usu wa Yehova
[Chipich chidia pa paj wa 19]
Chom ik chamushikena Eliya ‘pakandamay mu rinkind’?