MWBR18.10 Mareferans mulong wa Mudimu ni Mashakamin ma in Kristu Mukand wa Chikumangan
NGOND WA 10 RUBING RA 1-7
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | YOHAN 9-10
“Yesu Uyibangidin Amikoku End”
nwtsty yom yikwau
Diyind dia amikoku
Diyind dia amikoku diading chipang chasalangau mulong wa kuchidij amikoku kudi ij ni kudi annam a yidiany. Atufung alaminang amikoku au mu diyind diwamp uchuku. Chisu cha pakur, mayind ma amikoku mading ma kulep ni kujimb kushalijan, nakash ading kusalang ma jimbumbu ja mayal ni mading makwet chis chimwing kwau. (Kuch 32:16; 1Sa 24:3; Sof 2:6) Yohan ulondin piur pa kwandamin “ku chis” ku diyind dia amikoku, chalamangau kudi “kalam.” (Yh 10:1, 3) Mu diyind dilamidinau amikoku avud, yisak yivud ya amikoku yikutwish kulal pamwing uchuku, ni kalam ufanyidin kudandamen kuchish ku mes mulong wa kulam amikoku. Pamanch chad, kalam ukuyazuril atufung ku chis. Kafung ni kafung wafanyina kubomb chisak chend mu kuyitazuk amikoku, ni amikoku end afanyina kujingunin dizu dia kafung ni kumulondul. (Yh 10:3-5) Yesu wilakeja chisal chinech mulong wa kumekesh mutapu wayibanginay in kwilejend.—Yh 10:7-14.
w11 1/5 paj 10-11 par. 5
Majuku Ma In Kristu Mafanyidin—“Kuchish Ku Mes”
5 Mu kulond kwa chifanikesh, urund udia pakach pa kafung ni amikoku end wimedin pa ronganyin ni ruchingej. Kafung wij yom yawonsu piur pa amikoku end, ni amikoku end amwij ni amuchingejidin kafung. Ij ni aziyidil ku dizu diend. Yesu walonda anch: “Niyij amikoku am, niyau amikoku angij am.” Ndiy kakwetap ronganyin ra piur-piur kusu piur pa chikumangen. Dizu dia Grek disambidinau pinap anch ‘kwijik’ dirumburikin “ronganyin ra piswimp, ra pakampwil.” Mwaning, Kafung Muwamp uyij amikoku end umwing ni umwing. Ndiy wij maswir mau pakampwil, kuziy kwau ni usu wau. Kwikil chom ap chimwing piur pa amikoku end chikutwishay kuburen kwijik Chilakej chetu. Ni amikoku amwij nawamp kafung ni achingejin mu umutakel wend.
cf-F p. 124-125 par. 17
“Kayilejap Chom Wakad Kuyitil Chishimu”
17 Kukwatijan ni kuman kwend, George Smith wafunda mu buku wend Géographie historique de la Terre sainte (Inglish) anch: “Yisu yimwing twasangerang kwiswedish kupwa kwa kudia piswimp ni mingoch ya in Yuda, ni atufung asatu ap anying ezang nau amikoku au. Amikoku abombakanang ni twiyipulang anch mutapu ik kafung ni kafung mukumanay amikoku end. Pakwez kupwa kwa amikoku kuna mem ni kusengan, kafung ni kafung wayangang ku mutambu wend wa nkurubuk oku watazuk lel ni dizu diend dia pakampwil; ni amikoku amulondulang kafung wau ni chisak chin chawonsu chachirikang nawamp mudi mutapu uchezang.” Yesu wasadina chilakej chinech chiwamp mulong wa kumekesh anch ang twitiy mafundish mend ni kumaziyin ni anch twalondul umutakel wend, mwamu tukutwish kwikal mu diking dia “kafung muwamp.”
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 10:16
kuyilet: Ap “kutakel.” Dizu dia Grek aʹgo disadidinau pinap dikutwish kurumburik anch “kulet (mu)” ap “kutakel,” kukwatijan ni yom yisambidinau. Maniskri umwing wa Grek wa mu mivu piswimp 200 C.C. usadidin dizu dia Grek (sy·naʹgo) difanakena ni adikarumwin yisu yivud anch “kukumangej.” Mulong udi Kafung Muwamp, Yesu ukat kukumangej, kutakel, kuchidij ni kudish amikoku adia mu diyind dined (dimekeshina kand “chisak chikemp” chilejenau mu Lk 12:32) ni amikoku akwau. Awonsu akwikal chisak chimwing mu umutakel wa kafung umwing. Dizu dined dikasikeshin piur pa uumwing wafanyinau kusanger in kwilej a Yesu.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 9:38
wamwifukwila: Ap “wamwasina manungun pansh; wamuzengamina ap kand anch wamwinka kalombu.” Chisu chikatau kusadin dizu dia Grek pro·sky·neʹo chidi mulong wa kumekesh difukwil dipaninau kudi nzamb, akat kudikarumun anch “kwifukwil.” (Mt 4:10; Lk 4:8) Pakwez pinap, ikundj wokau wamumana Yesu, kadiap mudi Nzamb, pakwez mudi “Mwan a Muntu” wasambelau kulejan, Mesia ukweta ulabu udiokila kudi Nzamb. (Yh 9:35) Pasay manungun kurutu kwa Yesu, chimeken anch wasala mwamu mudi mutapu wasalangau antu ajimbwilau mu Mifund ya Hebereu. Asang manungun chisu chasankanangau aprofet, ant ap atutum akwau a Nzamb. (1Sam 25:23, 24; 2Sam 14:4-7; 1Ant 1:16; 2Ant 4:36, 37) Mu yisu yivud, kumwifukwil Yesu kwamekeshang kujikitish mulong wa kujingunin kwa Nzamb ap uman wa kwikal ni dilau dia Nzamb.—Tal yom ya kwilej yidia mu Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 10:22
Musambu wa Kupan tempel: Dijin dia Hebereu dia musambu winou didi Hanukkah (chanuk·kahʹ), dirumburikina anch “Kupan.” Ausalang mu machuku chinan, kusambish pa dichuku dia 25 ngond wa Kislev, piswimp ni pa chisu chikata kwikal uchuku ulemp kusutamu muten, (tal yom ya kwilej piur pa chirung cha mashik mu verse winou) kushik ku kuvurik musambu wa kupan tempel wa Yerusalem mu muvu wa 165 K.C.C. Antiochus IV Épiphane, Mwant wa in Siria, wamuswingisha Yehova, Nzamb wa in Yuda kusutil kuyipish tempel Wend. Chilakej, watunga chintamb piur pa chintamb chijim, poshinangau dichuku diawonsu yakupesh. Mwi ngond wa Kislev dichuku dia 25, muvu wa 168 K.C.C., mulong wa kuyipish kamu rawonsu tempel wa Yehova, Antiochus wapesha chibond pa chintamb ni wapalangesha res ra mbij mu tempel mwawonsu. Wosha yis ya tempel, wabumona tupalakany twa in kupesh ni wasenda chintamb cha utad wa or, mes ma kutekin mikat ni malamp ma utad wa or. Kupwa wapanirila kand tempel wa Yehova kudi Zeus wa Olympe, nzamb wa apagan. Kupwa kwa mivu yaad, Judas Maccabée wakwatirila musumb ni tempel. Kupwa kwa kutokish tempel, amupanirila kand mwi ngond wa Kislev dichuku dia 25, muvu wa 165 K.C.C., mu mivu yisatu kamu kupwa kwa Antiochus kupan milambu yiyimp pa chintamb kudi Zeus. Asambishirila kand kulambul milambu ya kwosh kudi Yehova dichuku diawonsu. Kwikil kamu mazu madia mu Mifund yapepilau mamekeshina anch Yehova wamwinkisha Judas Maccabée kuwin ni kumutakel mulong wa kuchirish kand tempel. Pakwez, Yehova wayisadina amakundj akamichid, mudi Sirus wa Peris, mulong wa kuwanyish yitongijok yitadila difukwil Diend. (Is 45:1) Chawiy choviken kulond anch, Yehova ukutwish kumusadin muntu udia pakach pa antu end atonday mulong wa kuwanyish rusot Rend. Mifund yimekeshin anch tempel wading ufanyidin kwikalaku ni kusal mulong wa kuwanyish uprofet umutadina Mesia, mudimu wend ni kupan mwom wend. Chikwau kand, yakupesh yapanangau In Levi ading afanyidin kuyipan kushik ni pa chisu chafanyinay Mesia kumekesh usey wa chipan chend chijim nakash, mwom wend mulong wa antu. (Dan 9:27; Yh 2:17; Heb 9:11-14) In kwilej a Yesu kayilejap kusal Musambu wa Kupan tempel. (Kol 2:16, 17) Pakwez, kwikil yom yalonday Yesu ap in kwilejend yikangeshina kusal musambu wa kupan tempel.
NGOND WA 10 RUBING RA 8-14
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | YOHAN 11-12
“Imburij Ranaken ra Yesu”
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 11:24, 25
Am nij anch, ndiy ukez kuvumbuk: Mart wading utongin anch Yesu wading wambambidin piur pa divumbuk dia machuku ma kurutu, pa dichuku dia nsudiel. (Tal yom ya kwilej yidia mu Yh 6:39.) Ritiy rend mu mafundish minam rading rikash. Antakel amwing a relijon a machuku minama, atazukinau anch Asadus, atadikang anch divumbuk dikwikalakwap, ap anch divumbuk didi mafundish ma patok madia mu Mifund yapepilau. (Dan 12:13; Mar 12:18) Ku mutambu ukwau, Afaris awiy ading itiyijin anch mupim ukufangap. Pakwez Mart wading wij anch Yesu wafundisha ruchingej piur pa divumbuk ni anch wavumbula antu, ap anch kwikil muntu wa pakach pa antu wafa wasala machuku mavud mwi nzay mudi Lazar.
Yam divumbuk ni mwom: Rufu ni divumbuk dia Yesu amwinend yafungula njil ya kuyichirish afu ku mwom. Kupwa kwa Yesu kuvumbuk, Yehova wamwinkisha usu kadiap kwau ching wa kuyivumbul afu, pakwez wa kuyinkish kand mwom wa chikupu. (Tal yom ya kwilej yidia mu Yh 5:26.) Mu Kuj 1:18, Yesu witazukin amwinend anch “mwom,” ukweta “anfungul a rufu ni a [Nzay].” Chawiy Yesu udi ruchingej ra aom ni afu. Wakana kwazuril jinzay ni kuyinkish afu mwom, ikala ant akuyikelay nend mwiur ap akushakama pa divu diend disu dikutakelau kudi want wend wa mwiur.—Yh 5:28, 29; 2Pi 3:13.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 11:33-35
kudil: Ap “kushikoku.” Mu Grek, dizu “kudil” dimekeshining kudil ni dizu dia piur. Dizu diawiy dimwing dined adisadina mu yom yasambelay Yesu kulond piur pa kusheshik kwa Yerusalem.—Lk 19:41.
wova ushon, ni warumbangana: Kubombakesh kwa mazu minam maad kulejen yovil yipandakena yovay Yesu chisu chinech. Dizu dia Grek dilondinau anch “wova ushon” (em·bri·maʹo·mai) dimekeshining yisu yivud yovil yikash, pakwez pinap dimekeshin anch Yesu wova ushon chipandakena. Mu Grek, dizu “warumbangana” (ta·rasʹso) dirumburikin kuzazat. Kukwatijan ni mwin manangu umwing, pinap dizu dined dirumburikin “kuletish kuzazat mu muchim kwakad kwikal kwa mu chaku, ni kulet kusansan ni runeng rikash.” Dizu diawiy dimwing adisadidin kand mu Yh 13:21 mulong wa kulejan mutapu wiyovay Yesu pijikay anch akumutun kudiay Yudas.—Tal yom ya kwilej yidia mu Yh 11:35.
mu manangu: Ap anch “mu manangu mend.” Mu Grek, dizu pneuʹma dimekeshin pamwing ap anch adisadidin pinap mulong wa usu udiokila ku muchim wa chifanakesh wa muntu ni ukata kusal anch alonda ap kusal chom mu mutapu kanang.
wadila: Dizu disadidinau panap anch (da·kryʹo) udi verb wa Grek udiokila ku dijin “mansoj” disadidinau kand mu mifund mudi Lk 7:38; Mid 20:19, 31; Heb 5:7; Kuj 7:17; 21:4. Chimeken anch akasikeshidin nakash pa kubudish mansoj kulik pa kudil ni dizu diovikena. Mu Mifund ya Grek ya win Kristu, verb winou wa Grek amusadidin kwau pinap, ni ushilijadin ni usadidinau mu Yh 11:33 (tal yom ya kwilej) mulong wa kulejan kudil kwa Mariy ni kwa in Yuda. Yesu wading wij anch weza mulong wa kumuvumbul Lazar, pakwez chamwovisha ushon nakash pakuman arund nend anenganen mulong wa chidil. Kusutin rukat ni ranaken rikurikina mulong wa arund nend, wabudisha kamu mansoj. Rusangu riner rimekeshin patok anch Yesu ukwet yovil piur pa antu ashadishina kal anamakwau mulong wa rufu twaswana kudi Adam.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 11:49
mwin kupesh mujim: Chisu chading muchid wa Isarel pakad kwikal mu usuk, mwin kupesh mujim wasalang mudimu winou mu mwom wend wawonsu. (Kuch 35:25) Pakwez, chisu chayiyikelau in Isarel kudi in Rom, antakel atekangau in Rom ading ni chisend cha kutek ni kudiosh mwin kupesh mujim. Kaifas, amuteka kudi in Rom, wading katum wa ukaliweny nakash wasala mudimu winou chisu chilemp nakash kusutamu muntu mwawonsu wamusambelaku. Amuteka pamwing ap mu muvu wa 18 C.C. ni wadandamena kusal kushik ni pamwing ap mu muvu wa 36 C.C. Palonday anch Kaifas wading mwin kupesh mujim muvu winiwa, muvu wa 33 C.C., Yohan wakimba kulond pamwing ap piur pa kupwa kwa kuyikel kwa Kaifas mudi mwin kupesh mujim mu muvu wijikena wamujipau Yesu.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 12:42
amakurump: Pinap mu Grek dizu “amakurump” pamwing ap dilondin piur pa antu a mu chisak cha dirumburish dijim cha in Yuda, a Sanedrin. Kulond kwinoku akusadidin mu Yh 3:1 piur pa Nikodem, muntu wa mu chisak chinech.—Tal yom ya kwilej yidia mu Yh 3:1.
kuyopat mu sinagog: Ap “kumutek pol; kumudjibwil pol pa sinagog.” Mu Grek a·po·sy·naʹgo·gos amusadidin ching mu Yh 12:42 ni mu 16:2. Muntu wopatangau afanyinang kumwipuk ni kumuman mudi muntu wa pansh ni wakad usey. Kumwauril muntu mu mutapu winou nau in Yuda akwau kwafanyina kwikal ni yibudikin yijim nakash ya kuburen nfalang mu dijuku. Masinagog amasadinang chakusambish mulong wa kufundishinamu, ni mulong wa yom yikwau, amasadinang kand mudi ndond ya dirumburish yikweta usu mulong wa kumupup ap kumubul muntu ni kumwopat.—Tal yom ya kwilej yidia mu Mt 10:17.
NGOND WA 10 RUBING RA 15-21
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | YOHAN 13-14
“Nakushilany kal Chilakej”
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 13:5
kowish yidjatil ya in kwilej: Mu Isarel wa pasak, masandal yading yisapat yadjalangau antu avud. Yading mudi dipap difunginau ni moj ku miny ni ku kapolantundu, chawiy chasalang anch mend ma muntu usadina weny mikisa mulong wa jinjil ja rinvuzu ni malau. Pakwez, antu ading ni chaku cha kudjol masandal kurutu kwa kwandam mu chikumbu, ni muntu wakang angendj wading ufanyidin kwikal ni kashinsh anch owishang kal mend yau. Kudi mareferans mavud mu Bibil piur pa chaku chinech. (Dis 18:4, 5; 24:32; 1Sam 25:41; Lk 7:37, 38, 44) Powishay Yesu yidjatil ya in kwilejend, wasadina chishankur chinech mulong wa kuyifundish dilejan dia kwikepish ni kukwashijan umwing ni mukwau.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 13:12-14
ukez kusalany [ufanyidinany]: Ap “ukwetany mbil ya kusal mwamu.” Verb wa Grek usadinau pinap akat kumusadinang nakash mu milong ya kwisak, murumburikinay pa dishin anch “kwikal ni chikal cha muntu; kusondam chom kudi muntu.” (Mt 18:28, 30, 34; Lk 16:5, 7) Pinap ni mu kulond kukwau, amusadidin mu kurumburik kujim kwa muntu ushindidilau ap ufanyidina kusal chom kanang.—1Yh 3:16; 4:11; 3Yh 8.
w99-F 1/3 p. 31 par. 1
Muntu Mujim Nakash Usadin Mudimu wa Kwikepish
Kusutil kowish yidjatil ya in kwilejend, Yesu wapana dilejan dia usey nakash dia kwikepish. Chawiy, in Kristu kafanyidinap kutong anch adi a usey nakash ni chifanyidin kuyisadin kudi antu akwau, ni kafanyidinap kukimb jindond ja piur ja kalimish ni ja katumb. Pakwez, afanyidin kulondul chilakej chashay Yesu, “weza mulong wa kuyisadil antu akwau, ni kupan kand mwom wend mulong wa kuyikwol antu avud.” (Mateu 20:28) Mwaning, in kwilej a Yesu afanyidin kwikal tayad mulong wa kuyisadin antu akwau midimu ya kwikepish.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 14:6
Yam njil ni uyakin ni mwom: Yesu udi njil mulong chidi ching kusutin ndiy kwawiy tukutwisha kumusejin Nzamb mu malembil. Ndiy kamu udia “njil” mulong wa antu kuchakwish ni Nzamb. (Yh 16:23; Ro 5:8) Yesu udi uyakin mulong walonda ni washakama kukwatijan ni uyakin. Wawanyisha kand uprofet uvud umekeshina chisend chend cha pakampwil mu kuwanyin kwa chitongijok cha Nzamb. (Yh 1:14; Kuj 19:10) Uprofet uvud wikala “‘mwaning’ [ap wawanyina] kusutil ndiy.” (2Ko 1:20) Yesu udi mwom mulong kusutil difut diend, wasala anch chiyiswapela antu kwikal ni “mwom udia wakin,” kwawiy kulond anch “mwom wa chikupu.” (1Tm 6:12, 19; Ef 1:7; 1Yh 1:7) Yesu ukwikal kand “mwom” mulong wa mamiliyon ma antu akuvumbuka nich ruchingej ra kushakam chikupu mu Paradis.—Yh 5:28, 29.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 14:12
yom yipandakena kujimb kusutamu yiney: Yesu kalondap anch yilay yasalau in kwilejend yafanyina kwikal yijim nakash kusutamu yilay yasalay ndiy amwinend. Pakwez, witiyina nich kwikepish anch kujimb kwa mudimu wa kulejan ni wa kufundish wa in kwilejend wafanyina kwikal ujim nakash kusutamu wendendiy. In kwilejend afanyina kulejan mu teritwar mujim, kushik kudi antu avud ni kulejan mu chisu chilemp kusutamu ndiy. Mazu ma Yesu mamekesha patok anch wading nich kashinsh anch in kwilejend akudandamen nich mudimu wend.
NGOND WA 10 RUBING RA 22-28
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | YOHAN 15-17
‘Kiudanyap a Mangand’
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 15:19
mangand: Pinap, mu Grek, dizu koʹsmos dimekeshin mangand ma antu akad kwikal atushalapol a Nzamb, chisak cha antu akad kutentam adia kulemp ni Nzamb. Yohan ndiy kusu mwin kufund umwing wa Evanjil ujimbwila mazu malondinay Yesu anch in kwilejend kadiap a mangand ap kadiap mu umwing ni mangand. Chitongijok chawiy chimwing chinech achilondin kand tupamp twaad mu malembil ma nsudiel ma Yesu pamwing nau atwimbuy end ashinshamena.—Yh 17:14, 16.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 15:21
mulong wa dijin diam: Mu Bibil, dizu “dijin” yisu yivud dimekeshin muntu ukweta dijin dined, kalimish ni yom yawonsu yimekeshina dijin dined. (Tal ya kwilej yidia mu Mt 6:9.) Pa yom yitadina dijin dia Yesu, dimekeshin kand ulabu ni ndond yamwinkau kudi Tatukwend. (Mt 28:18; Fl 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Pinap Yesu urumburil mulong wak antu a mangand akusal yom pantaliken ni in kwilejend: mulong kamwijap Muntu wamutuma ndiy. Kumwijik Nzamb kwafanyina kuyikwash kutesh ni kwijik chimekeshina dijin dia Yesu. (Mid 4:12) Dijin dined dimekeshin kand ndond ya Yesu mudi Nyikel watondau kudi Nzamb, Mwant wa ant, ufanyidinau antu awonsu kwasin manungun ni kumuziyin mulong wa kutambul mwom.—Yh 17:3; Kuj 19:11-16; ilikej ni Kus 2:7-12.
it-1-F p. 555
Kutakaman
Mwin Kristu ukwet kuswir kwa kutakaman mulong wa kushal zwang ku mikadil ni ku yisalijok ya mangand miyaurila ni Yehova Nzamb ni kushal ushinshamena kudi Ndiy chisu chirishinay ni rikis ra mangand. Yesu Kristu wayileja in kwilejend anch: ‘Ukez kumanany mar mu mangand, pakwez ikalany atakamena! Am napandakan kal mangand.’ (Yh 16:33) Mwan a Nzamb kaziyinap ku yibachikin ya mangand, pakwez wapandakana mangand mu kulik kwikal mudi antu a mangand mu mitapu yin yawonsu. Chilakej chiwamp nakash cha Yesu mudi mwin kuwin ni nsudiel ya mwikadil uwamp wakad ulim yikutwish kumwinkish mwin Kristu kutakaman mulong wa kumwimburij ndiy mu kushal wiyaurila ni mangand ni kwikal zwang ku kwijond kwawonsu.—Yh 17:16.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 17:21-23
umwing: Ap “mu uumwing.” Yesu walembila anch in kwilejend akin afanyidin kwikal “umwing,” kusal mudimu pamwing mu uumwing mulong wa chitongijok chimwing, mudi mutapu udiay ndiy ni Tatukwend “umwing,” mulong wa kumekesh kwovijan ni uumwing wa yitongijok. (Yh 17:22) Mu 1Ko 3:6-9, Paul urumburil uumwing winou udia pakach pa in Kristu pasadinau mudimu umwing ni mukwau ni pamwing ni Nzamb.—Tal 1Ko 3:8 ni yom ya kwilej yidia mu Yh 10:30; 17:11.
kwibomb mu umwing uwanyidina kamu: Ap “kwikal kamu mu uumwing.” Mu verse winou, Yesu ukwatikeshin uumwing uwanyidina ni kwikal muntu ukatinau kudi Tatuku. Chinech chikwatijadin ni Kol 3:14, ulondina anch: “Rukat . . . [udi] mwoj wa kukukasany mu umwing uwanyidina.” Uumwing winou uwanyidina ukwet mimbu. Chinech chirumburikinap kwau anch kushalijan kwawonsu kwa wuntu wetu, mudi ukaliweny, yaku ni kom ayininetishin kal kudi uumwing winou. Chirumburikin anch in kwilej a Yesu adi mu uumwing mu yisal, mu yitiyij ni mu mafundish.—Ro 15:5, 6; 1Ko 1:10; Ef 4:3; Fl 1:27.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 17:24
disambishil dia mangand: Mu Grek dizu ‘disambishil’ adikarumwin kand mudi ‘kwimish’ mu Hebereu 11:11, mwinomu adisadidin mulong wa kulond piur pa “mwan.” Pinap ‘disambishil dia mangand’ adisadidin mulong wa kumekesh pamwing ap kuvadik kwa an a Adam ni Ev. Yesu wabombakesha ‘disambishil dia mangand’ ni Abel, pamwing ap mulong ndiy wading muntu wa kusambish kufa ni ruchingej ra kuvumbuk kand ni muntu wa kusambish wading ni dijin ‘diafundau mu muvungur wa mwom kudiokal ku disambishil dia mangand.’ (Lk 11:50, 51; Kuj 17:8) Mazu minam ma mu malembil ma Yesu kudi Tatukwend mamekeshin kand anch pasak—kurutu kwa Adam ni Ev ikala ni mwan—Nzamb wamukata Mwanend kapwokal.
NGOND WA 10 RUBING RA 29–4 NGOND WA 11
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | YOHAN 18-19
“Yesu Wapana Uman ku Uyakin”
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 18:37
kupan uman ku: Mudi musadidinau mu Mifund ya Grek ya win Kristu, mu Grek, mazu makarumwinau anch “kupan uman” (mar·ty·reʹo) ni “uman” (mar·ty·riʹa; marʹtys) makwet kurumburik kujim. Kulond kwinoku kwawonsu kwaad akusadidin pa dishin mulong wa kumekesh uyakin udiokila kudi muntu kapamp kamwing ap ku ronganyin ra muntu, pakwez makutwish kand kwikal nich chitongijok cha “kulejan; kupan kashinsh ka chom; ap kulond piur pa.” Yesu kapanap ching uman ni kulejan uyakin wadingay nich kashinsh, pakwez washakama kand mu mutapu wa kukwash uyakin wa mazu ma uprofet ni kushilamu ya Tatukwend. (2Ko 1:20) Chitongijok cha Nzamb kukwatijan ni Want ni Winyikel wa Umesia atakela kuchilejan kurutu kachom pa kachom. Mwom wawonsu wa Yesu panap pansh, kushik ni ku rufu rend ra kwipan, yawanyisha uprofet wawonsu piur pend, kuwejaku ni yijingidij ap yilakej yadia mu mansuk ma Chijil. (Kol 2:16, 17; Heb 10:1) Chawiy mu kulond ni mu yisal, chitwishikin kulond anch Yesu ‘wapana uman ku uyakin.’
uyakin: Yesu kadingap kalondina piur pa uyakin win wawonsu, pakwez piur pa uyakin utadina chitongijok cha Nzamb. Chom cha usey nakash mu chitongijok cha Nzamb chidi anch Yesu, ‘mwan a David,’ usadin mudi Mwin Kupesh Mujim ni Nyikel wa Want wa Nzamb. (Mt 1:1) Yesu warumburila anch diyingishin dia kusambish mulong wa kwez kwend mu mangand ma antu, mwom wend pa divu ni mudimu wend diading dia kulond uyakin piur pa Want. Angel alejana cha kusambish uruu wa mutapu umwing ni pa chisu cha kuvadik kwa Yesu mu Betlehem wa Yudeya, musumb wavadikinay David.—Lk 1:32, 33; 2:10-14.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 18:38a
Ov, uyakin chom ik?: Chipul cha Pilat chading chitadin pamwing ap uyakin wa mitapu yawonsu, kadiap “uyakin” wisambinay Yesu. (Yh 18:37) Anch chading chipul chiwamp, ing Yesu kafanyinap kwidjidjek mulong wa kumwakul. Pakwez Pilat wipula pamwing ap chipul cha kuchirilan mu mutapu wa kwidjidjek ap wa kulik kwitiyij, chidi mudi kulond anch: “Uyakin? Chom ik? Kwikil kwau uyakin!” Chawiy, Pilat kachingelap kwend chakul, pakwez watumbuka ni waya pol kudi in Yuda.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 19:30
walikidija spiritu wend: Ap anch “wafa; wakatuka mupim.” Dizu “spiritu” (mu Grek pneuʹma) dikutwish pinap kurumbuk anch “kupim” ap “usu wa mwom.” Chitongijok chinech chikwatijadin ni mutapu usadidinau verb wa Grek ek·pneʹo (urumburikina anch “kubudish rinkind”) mu rusangu rifanikena ridia mu Mar 15:37 ni mu Lk 23:46 (mukarumwinau anch “wafa” ap mudi mutapu ukarumwinau kand mu yom yikwau ya kwilej piur pa maverse minam anch “kupim kwend kwa nsudien”). Antu amwing alondin anch kusadin kwa dizu dia Grek dikarumwinau anch ‘walikidija’ kurumburikin anch Yesu walika kwa kwikatin kurish mulong wa kudandamen kwikal ni mwom, mulong yom yawonsu yawanyina. Kwa kwikatin Yesu “wapana mwom wend ku rufu.”—Is 53:12; Yh 10:11.
nwtsty yom ya kwilej yidia mu Yh 19:31
dichuku dined dia Sabat diading dichuku dijim: Dichuku dia 15 Ngond wa Nisan, kupwa kwa Pasak, diading dichuku dia Sabat, chikalap nchik dichuku dia rubing diashikenangay. (Lev 23:5-7) Chisu chading kutanijan Sabat winou wa pakampwil ni Sabat wa machuku mawonsu (dichuku dia sambwad mu rubing ra in Yuda, diasambishang Diakatan pa kwandam kwa muten kushik Diampos pa kwandam kwa muten), kwasadikang Sabat “mujim.” Mudi sabat walondulaku kupwa kwa dichuku dia kufa kwa Yesu, wasadika Diakatan. Kusambish mu muvu wa 29 kushik muvu wa 35 C.C., muvu wa 33 C.C wawiy muvu umwing kusu ukweta dichuku dia Diakatan diawila pa dichuku dia 14 ngond wa Nisan. Chawiy uman winou wawiy ukasikeshina chitongijok cha kwel anch dichuku dia 14 ngond wa Nisan, muvu wa 33 C.C., diawiy dichuku diafay Yesu.