Mareferans ma Mudimu ni Mashakamin ma In Kristu Mukand wa Chikumangan
NGOND WA 2 RUBING 3-9
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | DISAMBISHIL 12-14
“Mansuk Makutadina Niyey”
it-1-F p. 78 par. 6
Mansuk
Mansuk ni Aburaham. Chimeken anch mansuk masukay Nzamb nend Aburaham masambisha kusal chisu chawukay Abram (Aburaham) kawit wa Efrat pading payilay ku Kanan. Pakwez, mansuk ma Chijil amasuka kupwa kwa mivu 430. (Gal 3:17) Yehova wamuleja Aburaham pading pashichay mu Mesopotamiy, mwi ngand ya Ur wa Kalideya, kuya kwi ngand yikumulejay. (Mid 7:2, 3; Dis 11:31; 12:1-3) Kubudik 12:40, 41 (LXX) utulejin anch kupwa kwa kushakam mivu 430 mu Idjibit ni mwi ngand ya Kanan, “pa dichuku dinidia kamu” Isarel, wadinga mu usuk mu Idjibit wadiokala mwi ngand yiney. Ayidiosha mu usuk pa dichuku dia 14 Ngond wa Nisan, muvu wa 1513 K.C.C., pa dichuku dia Pasak. (Kub 12:2, 6, 7) Chinech chimekeshin anch Aburaham wawuka Kawit wa Efrat pa dichuku dia 14 Ngond wa Nisan, muvu wa 1943 K.C.C., ni chimeken kamu anch chawiy chisu chinacha chasambisha kusal mansuk ma Aburaham. Nzamb wamumekena kand Aburaham kapamp kakwau kupwa kwendendiy kwandam mu Kanan ni mu Sikem ni wamukana kand anch: “Am nikez kupan ngand yiney ku majuku mey,” Nzamb wamekesha kukwatijan kudia pakach pa mansuk minam ni kushilamu kwasalay mu Eden, ni wamekesha anch “majuku” mafanyina kwikal michid ya antu avud. (Dis 12:4-7) Kupwa Yehova wamukana kand kapamp kakwau mudi mulejenay Disambishil 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
w89-F 1/7 p. 3 par. 4
Mulong wak Ufanyidin Kwijik Uyakin Piur pa Aburaham
Kwinoku kudi kushilamu kushimokishena ni Nzamb wamuleja Aburaham kushilamu kwinoku tupamp tukwau twaad. (Disambishil 18:18; 22:18) Chakwel anch kushilamu kwinoku kuwanyina, Nzamb ukuyivumbul antakel a majuku afila kal. Mwom ukwikal chipan chiwamp kudi antu akuvumbulau, mulong antu avud akuvumbuka akwikal ni mashakamin mawamp pa divu mudi mading mu Paradis wa kusambish washadishay muntu. Mwamu, akuyifundish mutapu wa kutambul chiyukish cha mwom wa chikupu.—Disambishil 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
it-2-F p. 152 par. 6
Chijil
Kukwatijan ni yom yikur, in manangu amwing atongin anch, mulong wa kuland ndond, mwin kuland amulejang ndond yiney palemp pakutwishay kuyiman nawamp ni chinech chakwashang kutek mimbu yakin. Anch mwin kuland walond anch: “Naman kal,” chinech chading chimekeshin anch witiy kal kukwatijan ni mbil. Chisu chamukanau Aburaham kudi Yehova anch ukumwinkish ngand ya Kanan, wamuleja kutal ku mitambu yawonsu yinying. Aburaham kalondap anch: “Naman kal,” pamwing ap mulong Nzamb walonda anch ukupan Ngand ya Kushilamu ku majuku ma Aburaham mu machuku ma kurutu. (Dis 13:14, 15) Moses, ntakel wa muchid wa Isarel, amuleja ‘kutal’ ngand, ni anch chinech chidi chakin, kwawiy kulond anch chading chimekeshin kupan ngand kudi Isarel yikuswanau kusutil umutakel wa Joshua. (Kuv 3:27, 28; 34:4; tal kand yom yamulejau Yesu kudi Satan mu Mt 4:8.) Chisal chikwau kand chimekeshina kusal yom mu mutapu wa yijil winou chading: kwawuk ngand ni kuyiswan. (Dis 13:17; 28:13) Mu mikand yimwing yikur, anch alandish rupang kanang ra muntu achindang uvud wa mitond yidiamu.—Ilikej ni Dis 23:17, 18.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
w16.05 paj 10 par. 12
Kupwish Milong Nich Muchim wa Rukat
12 Bibil umekeshin mutapu ukutwishau atushalapol a Nzamb kulam chisambu ap anch kovijadinap. Chilakej, Aburaham ni mwipwend Lot awonsu aad adinga nich annam avud, pakwez atufung au asambisha kutend mulong ndond ya kudishin annam yakepa. Mulong Aburaham wakata chisambu, wamulika Lot atonda ndond yiwamp. (Disambishil 13:1, 2, 5-9) Chilakej chiwamp mudi ik kudi etu! Aburaham wamana mar chikupu pashadishay yom mulong wa muchim wend wa kupan? Bwat. Kapamp kamwing kupwa kwa yom yiney, Yehova washilamu anch ukumuyukish Abraham nich yom yivud kusutamu yashadishay. (Disambishil 13:14-17) Yom ik twileja kal? Ap anch twaman mar ma kushadish yom yimwing, Yehova ukutuyukish anch twapwish milong nich rukat.
it-2-F p. 654 par. 7
Mwin Kupesh
Melikizedek wa Salem wading mwin kupesh (ko·henʹ) wa pakampwil. Bibil kalejenap piur pa angakend, kuvadik kwend ap rufu rend. Kaswanap win kupesh ni kadingap ni muntu wamusambela ap wamuswinkana mu chisend chend. Melikizedek wading mwant ni mwin kupesh kapamp kamwing. Win kupesh wend wading ujim nakash kusutamu wa in Levi, mulong Levi wamwinkisha Melikizedek cha dikum, mulong wading uchid kal mwinvumu mwa Aburaham chisu chapanay Aburaham cha dikum kudi Melikizedek ni pamuyukishau kudi ndiy. (Dis 14:18-20; Heb 7:4-10) Kukwatijan ni yom yiney, Melikizedek wading umekeshin Yesu Kristu, udia “mwin kupesh chikupu, mudi mudia chilik cha Melikizedek.”—Heb 7:17.
NGOND WA 2 RUBING 10-16
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | DISAMBISHIL 15-17
“Mulong wak Yehova Wamupila Abram ni Sarai Majin Mindj?”
it-1-F p. 870 par. 5
Kurumbuk, Kujijaman
Ku mutambu ukwau, jinjil ni yisal ya antu yiding yakad kuwanyin. Antu awonsu aswana chitil ni kurumbuk kwa Adam. (Ro 5:12; Kus 51:5) Pakwez, Yehova wakad kurumbukang, “wij mutapu watutangay, ndiy ukat kuvurik anch, etu tudi kwetu rufunfut,” ni udi mwin riy. (Kus 103:13, 14) Wamana anch Nowa muntu ushinshamena ni mwin kuziyil wading ‘wakad kurumbuk pakach pa antu a chirung chend.’ (Dis 6:9) Wamuleja Aburaham anch: ‘Endil kurutu kwam ni ikal muntu ujijamena.’ (Dis 17:1) Ap anch amakundj inay aad adinga akad kuwanyin ni afa, Yehova wayimana anch adi antu ajijamena, mulong ndiy ‘ukat kuman yom yidia mu muchim.’ (1Sam 16:7; ilikej ni 2Ant 20:3; 2Jnsg 16:9.) Nzamb wamuleja Isarel anch: ‘En ukez kwikalany ajijamena kudi Yehova Nzamb wen.’ (Kuv 18:13; 2Sam 22:24) Wamupana Mwanend ujijamena (Heb 7:26) mudi difut ni kusutil dishin dined ukutwish kuyitazuk antu akweta ritiy ni aziyidina anch ‘atentamin’ ap ajijamen, pakwez pa chisu chawiy chimwing udi Nzuj utentamina ni wakad kurumbuk.—Ro 3:25, 26; tal INTÉGRITÉ; PERFECTION.
it-1-F p. 30 par. 1
Aburaham
Chisu chading chikat kusut. Aburaham ni ayend adinga ashich mu Kanan kwasut kal mivu dikum, pakwez Sara wading uchid kal mumb. Chawiy wamuleja Aburaham kumwat kashalapol wend mwin Idjibit Hagar, chakwel ikala ni mwan kusutil ndiy. Aburaham witiya. Chawiy kushik mu muvu wa 1932 K.C.C., pawanyishay Aburaham mivu 86, Isamayel wavadika. (Dis 16:3, 15, 16) Chisu chading chikat kudandamen kusut. Mu muvu wa 1919 K.C.C., pawanyishay Aburaham mivu 99, Yehova wamuleja kuyitwal ku mukand amakundj awonsu a mu chikumbu chend, mulong wa kumekesh chijingidij cha urund wa mansuk wa pakampwil wadinga pakach pa Aburaham ni Yehova. Pa chisu chawiy chimwing Yehova waswimpa dijin dia Abram ni wikala Aburaham, mulong Nzamb walonda anch “nakutek kal ey kwikal tatuku wa yisak ya michid.” (Dis 17:5, 9-27; Ro 4:11) Kupwa kwa chisu chikemp, angel asatu, akau nawamp kudi Aburaham mu dijin dia Yehova amukana Sara anch ukwimish ni ukuval mwan ikundj kupwa kwa muvu umwing!—Dis 18:1-15.
w09-F 1/2 p. 13
Majin Makweta Kurumburik
Nzamb amwinend, waswimpa majin ma antu amwing chakwel mikala ni kurumburik kwa uprofet. Chilakej, waswimpa dijin dia Abram, dirumburikina anch “Tatuku Utumbishinau,” ni wamupila anch Aburaham, dijin dirumburikina anch “Tatuku wa Antu Avud.” Kukwatijan ni majin mau, Aburaham wikala tatuku wa michid yivud. (Disambishil 17:5, 6) Shinshikin kand Sarai mband a Aburaham, ukweta dijin dirumburikina pamwing ap anch “Mwin Kabwabu.” Wova musangar nakash pamupilau kudi Nzamb anch “Sara,” dijin dirumburikina anch “Mwan Mband a Mwant,” pijikay anch ukwikal ngakiril wa ant.—Disambishil 17:15, 16.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
it-1-F p. 465 par. 5
Mutapu Ulondulijadina Yirung
Yehova wamuleja Abram anch (Aburaham): “A majuku mey makeza kwez makez kushakam mwi ngand yau aeny, mwinimwa awiy akez kwikal aswik, akez kuyizengol kudi antu akwau mivu yitot yinying.” (Dis 15:13; tal kand Mid 7:6, 7.) Nzamb wamuleja mazu minam kurutu kwa kuval ‘mbut,’ ap mwan wamukanau, Isak. Mu muvu wa 1932 K.C.C. Aburaham wamuvala Isamayel ni kashalapol mwin Idjibit Hagar, kupwa Isak wavadika chad mu muvu wa 1918 K.C.C. (Dis 16:16; 21:5) Anch twasambish kuchind mivu 400 kudiosh pa chisu cha Kubudik, chimekeshina disudiel dia ‘mar’ (Dis 15:14), tukushiken mu muvu wa 1913 K.C.C., ni chawiy chisu chawanyishay Isak mivu yitan. Chimeken anch Isak amusumuna ku mayel pa chisu chinacha ni wading ‘mweny’ mwi ngand yakad kwikal nyend, chawiy wasambisha chad kuman mar masambelau kulejan ‘pamusengenau’ kudi Isamayel padingay ni mivu piswimp 19. (Dis 21:8, 9) Kusengan kwasalay Isamayel piur pa nswan wa Aburaham kukutwish kumekan anch kudiap kwa usey nlel, pakwez kichadingap mwamu pa chisu cha ashankur. Tumen mwamu kusutil mutapu wasalay Sara ni mutapu wakulay Nzamb mulong wa kumwopat Hagar ni mwanend Isamayel. (Dis 21:10-13) Ni mulong afunda rusangu riner mu Bibil, chinech chilejen anch wamekesha disambishil dia chisu cha mar chatakelau kulejan cha mivu 400 chafanyina kupwa nich Kubudik.—Gal 4:29.
it-1-F p. 844 par. 7
Kubudik
‘Mu majuku ma kanying.’ Tufanyidin kuvurik anch Yehova wamuleja Aburaham anch mu majuku ma kanying ma mbut yend mafanyina kuchirik mu Kanan. (Dis 15:16) Mu mivu yawonsu 430 kudiosh chisu chasambisha kusal mansuk ma Aburaham kushik ku Kubudik kwading majuku manying ni kusut, ap anch chifanyidin kwijik anch antu a pa chisu chinicha asalang mivu yivud, kukwatijan ni rusangu. Pakwez, in Isarel ashakama kamu mu Idjibit mivu 215. Anch twasend chilakej cha muchid umwing wa Isarel, mudi muchid wa Levi, tukutwish kuchind ‘majuku ma kanying’ kusambish pandamau mu Idjibit mu mutapu ulondwilaku ou: (1) Levi, (2) Kehat, (3) Amiram, ni (4) Moses.—Kub 6:16, 18, 20.
NGOND WA 2 RUBING 17-23
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | DISAMBISHIL 18-19
“‘Nzuj wa Mangand Mawonsu’ Wajiyish kal Sodom ni Gomor”
w17.04 paj 15 par. 1
‘Nzuj wa Mangand Mawonsu’ Usadining Chisu Chawonsu Yom Yitentamina
‘NZUJ wa mangand mawonsu kakusalap chitentamina?’ (Disambishil 18:25) Muntu ushinshamena Aburaham kipulap chipul chinech mulong wading widjidjekin. Pakwez, chipul chend chamekesha anch wading nich kashinsh anch Yehova ukurumburish musumb wa Sodom ni Gomor nich kutentam kuwanyidina. Wading wij anch Yehova kakutwishap ‘kujip in kutentam pamwing nau antu ayimp.’ Chinech chading chom ‘chakad kutongin’ kudi Aburaham. Kupwa, Yehova walonda amwinend anch: ‘Ndiy udi diyal, mudimu wend uwanyidin, mulong jinjil jend jawonsu jidi jitentamina. Udi Nzamb ushinshamena, kakwetap kuyip, udi mwin kutentam ni mwin kuying.’—Kuvurik Yijil 31:19; 32:4.
Kushimpich Muchim—Kudi Kujijaman Nich Ruchingej
Chakin kamu, chilakej chiwamp nakash cha kushimpish muchim chidi cha Yehova amwinend. (2 Pita 3:15) Mu Bibil, tukat kutang yisu yivud piur pa kushimpish muchim kujim kwa Yehova. (Nehemiy 9:30; Isay 30:18) Ov, uvurikin mutapu wasalay Yehova pamwipulau tupamp tuvud kudi Aburahamu piur pa mupak wakwatay wa kushesh Sodom? Yehova kamukaturijap Aburaham. Watesha nich kushimpish muchim chipul chawonsu ni yakamish ya Aburaham. Kupwa, Yehova wamekesha anch watesha minan ya Aburaham ni wamukasikesha anch kakusheshap Sodom ap anch mudi kwau antu dikum atentamina mu musumb winou. (Disambishil 18:22-33) Yehova ukat kutesh chisu chawonsu nich kushimpish muchim ni kakatap kujiman!
wp10 1/11 paj 26-27 par. 12
Yehova Ndiy Mukaleng Mwant Wetu!
12 Tukutwish kuchingejin anch Yehova ukupwish mulong utadila ukaleng wend. Ndiy kakezap kulikidil uyimp rawonsu, ni twij anch tushich mu machuku ma nsudiel. Yehova wasala chisal pantaliken ni uyimp pa chirung cha Mabeb. Washesha Sodom ni Gomor ni Farao ni amasalay end. Sisera ni amasalay end ni Sanakerib ni yisak ya amasalay end in Asiria katwishap kurutu kwa Udia Piur Nakash. (Dis. 7:1, 23; 19:24, 25; Kub. 14:30, 31; Ank. 4:15, 16; 2 Ant 19:35, 36) Chawiy lel, tukutwish kuchingejin anch Yehova Nzamb kakezap kulikidil rawonsu kuburen kalimish ku dijin diend ni mar mayimeshinau Atuman end. Chikwau kand, tumen nlel uman wa chijingidij cha kwikalaku kwa Yesu ni cha nsudiel ya ditenchik dined diyimp dia yom.—Mat. 24:3.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
w88-F 15/5 p. 23 par. 5-6
Ov, Kudi Muntu Wamumanap kal Nzamb?
Katat twatesh kal mulong wak Aburaham wambamba ni mwangel watumau kulond pa ndond ya Nzamb mudi wambambin ni Yehova Nzamb amwinend. Mulong mwangel winou walonda kamu patok yom yading yikimbinay Yehova kumulej Aburaham ni mulong wading ntimesh wend wa pakampwil, rusangu ra Bibil rilondin anch ‘Yehova wamumekena.’—Disambishil 18:1.
Vurik anch mwangel utuminau kudi Nzamb ukutwish kulejan uruu wa Nzamb nawamp nakash kusutamu telefon ap radio win mwawonsu ukutwisha kulejan mazu ma muntu mukwau. Chawiy tuteshina komb mulong wak Aburaham, Moses, Manowa ni antu akwau ambamba ni mwangel mudi ambambin ni Nzamb amwinend. Ap anch antu inay atwisha kuyiman angel inay ni uyaj wa Yehova wading umekedina mudi awiy, katwishap kumuman Nzamb. Chawiy, chinech chipwitamijadinap ni yom yalonday kambuy Yohan anch: “Kwikil muntu ap umwing wamumanap kal Nzamb.” (Yohan 1:18) Amakundj inay amana angel atumau kudi Nzamb, pakwez kadiap Nzamb amwinend bwat.
Yikwasha Antu Akwau Kurish ni Yakamish
3 Lot wakwata mupak uyimp patonday kushakam mu Sodom pakach pa antu ading ipanina nakash mu masandj. (Tang 2 Pita 2:7, 8.) Sodom wading musumb wa wimpich, pakwez Lot warisha ni milong yivud mulong waya kwinikwa. (Dis. 13:8-13; 14:12) Pamwing ap mukajend wamubwambwila Yehova mulong wading ukatin nakash musumb wa Sodom, ap wading uyikatin nakash antu amwing ading ashichamu. Mband a Lot wafa chisu chanakishay Nzamb kasu ka soufre mu Sodom. Chad tong bil piur pa an amband aad a Lot. Ading ayitondin kal kudi amakundj afa chisu chasheshau Sodom. Lot washadisha chikumbu chend, mapit mend ni cha ushon nakash, washadisha mukajend. (Dis. 19:12-14, 17, 26) Mu chisu chinech cha yakamish, ov, Yehova waburena kushimpish muchim pantaliken ni Lot? Bwat.
NGOND WA 2 RUBING 24–1 NGOND WA 3
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | DISAMBISHIL 20-21
“Yehova Ukat Kuwanyishang Yom Yikatay Kushilamu”
wp17.5-F p. 14-15
Nzamb Wamutazuka Anch ‘Mwan Mband a Mwant’
Ov, kusip kwa Sara kwading kumekeshin anch uburedin ritiy? Bwat kwau. Bibil ulondin anch: ‘Ku ritiy Sara amwinkisha usu wa kwimish mbut, ap anch wading wasutishin kal mivu ya kuval, mulong wamana anch muntu wamushilamu wading ushinshamen.’ (Hebereu 11:11) Sara wading umwij Yehova; ni wading wij anch ukutwish kuwanyish kushilamu kwin kwawonsu kukusalay. Nany wa pakach petu wakad kwikal nich kuswir kwa ritiy ra mutapu winou? Tukusal nawamp anch twamwijik nawamp Nzamb wa mu Bibil. Anch twasal mwamu, tukuman anch Sara wading uyingin nich pikalay ni ritiy riner. Yehova ushinshamen kamu ni ukat kuwanyish kushilamu kwend kwin kwawonsu; ni yisu yimwing, ukutwish kusal mwamu mu mutapu ushimokishena ni wakad etu kuchingejin ni chinech chikutwish kutushikij ku kusip kwa kukashimuk!
‘MUTESHA’
Pawanyishay mivu 90, Sara watwisha chad kusanger chisu chading chichingedinay mu mwom wend wawonsu. Wamuvadila nfumwend mukatish mwan, nfumwend wading wawanyish kal mivu 100! Aburaham wamupila mwan anch Isak, dijin dirumburikina anch ‘Kusip,’ mudi mutapu mwalonday Nzamb. Tukutwish kutongin ni kuman anch Sara uziyil pakwez usipin palondinay anch: “Nzamb wansipishap kal am, ni awonsu akeza kutesh rusangu riner akez kwinsip am.” (Disambishil 21:6) Chipan chinech cha mu chilay chidiokila kudi Yehova chamusangaresha nakash djat ni kwinsudiel kwa mwom wend. Pakwez, chamuletina kand yisend yivud.
Pawanyishay Isak mivu yitan, dijuku diarijeka musambu mulong wa kumekesh chisu chamusumunau kal mwan ku mayel. Pakwez yom yasadikap kamu nawamp. Tutangin anch Sara wamana mwikadil wakamishena. Isamayel, mwan wa Hagar ukweta mivu 19 wasambisha kumusip mwan mukemp Isak. Kwinoku kudiap kwau kusip mudi kusadiningau an akemp bwat. Mu kusut kwa chisu kambuy Paul amupepila kulond anch mwikadil wa Isamayel wading kumuzengol Isak. Sara wamana kamu kusip kwinoku mudi mukudia: ubaj ukash mulong ukash wa mujimbu wa mwanend. Sara wading wij anch Isak kadingap kwend ching kusu mwanend; amwinka chisend chijim nakash mu chitongijok cha Yehova. Chawiy nich kutakaman kwend kwawonsu wambamba kamu patok ni Aburaham. Wamuleja chakwel amwopata Hagar ni mwanend Isamayel.—Disambishil 21:8-10; Galatia 4:22, 23, 29.
Mutapu ik wakulay Aburaham? Tutangin anch: “Chom chinech chamukasikena Aburaham nakash, mulong wa mwanend.” Wading umukatin Isamayel, ni yovil ya utatuku yamukangesha kuman mutapu wadinga yom. Pakwez, Yehova wading umen yom nawamp, chawiy chakwatay mupak wa kuupwish. Rusangu rilondin anch: “Nzamb wamwela Aburaham anch: “Kangal wiswil kwey mulong wa mwan winou, ni mwilomb wey Hagar. Tesh kwey yom yawonsu yikukulejau kudi Sara uyisadila, mulong majuku mey akez kumatazukin ku Isak.’” Yehova wamwinka Aburaham kashinsh anch ukuwanyish maswir ma Hagar ni ma mwanend. Mulong wading ushinshamen, Aburaham witiya.—Disambishil 21:11-14.
Kukimbijol Mapit ma mu Spiritu
wp17.3-F p. 12 par. 7
“Ey udi Mband Ukweta Chifu cha Ufun”
Sara wading mpanyend a Aburaham. Awonsu ayivala kudi Tera, pakwez ading ni amakwau kushalijan. (Disambishil 20:12) Ap anch uruw wa mutapu winou uwapinap nlel, chidi cha usey kulam mu manangu anch yom yading yishalijadin nakash pa chisu chinacha. Antu ading piswimp ni mwikadil wa kuwanyin wasangerau Adam ni Ev pakwez aushadisha. Kudi antu inay adia ayifuvu, kwatijan ni antu a mu dijuku diau kwadingap kwau ni ubaj kudi an akuvalau. Pakwez kupwa kwa mivu 400, antu asalang mivu mudi yitusadina kand kwetu nlel. Chijil cha Moses chalikisha kulalijan pakach pa antu a dijuku dimwing.—In Levi 18:6.
w89-F 1/7 pa. 20 par. 9
Aburaham—Udi Chilakej Kudi Antu Akata Kukimb Kwikal mu Urund ni Nzamb
9 Abram wasala chisal chikwau cha ritiy. Mudi mulondina rusangu anch: “Watunga kwinikwa chintamb cha [Yehova].” (Disambishil 12:7) Chinech chirumburikin anch walambula nnam mudi yakupesh, mulong dizu dia Hebereu “chintamb” dirumburikin ‘ndond ya kupeshin.’ Kupwa, Abram wachirikina kand kusal yisal yiney ya ritiy jindond jikwau mwi ngand. Kuwejinaku yiney, ‘watazuka pa dijin dia Yehova.’ (Disambishil 12:8; 13:18; 21:33) Kulond kwa Hebereu anch ‘kutazuk pa dijin’ kurumburikin kand “kulejan dijin.” Antu a mu chikumbu cha Abram pamwing nau in Kanan amutesha pamwing ap ukat kulejan nich kutakaman dijin dia Nzamb, Yehova. (Disambishil 14:22-24) Chilik chimwing, antu awonsu akimbina kwikal arund a Nzamb nlel afanyidin kutazuk pa dijin diend nich ritiy. Chinech chirumburikin kulejan pa ndond yidia antu avud, ‘kupan yakupesh ya kushiman kudiay Nzamb machuku mawonsu, charumburik anch, mabuj ma ku milamu yikata kwitiyil ku dijin diend.’—Hebereu 13:15; Rom 10:10.