Yik Yikata Kushiken Mupim ku Rufu?
“Difundish dia kwel anch muntu ukwet mupim wakad kufang ni anch ukez kudandamen kwikaliku kwinyim kwa rufu ra muntu ni kwa kuvund kwa mujimbu wend didi dimwing dia mafundish majim ma filozofi ni wingang-a-relijon wa Ukristu.”—“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”
BUKU winou umwing, pakwez witiyin anch “chitongijok cha mupim ukata kupand ku rufu chimekenip patok mu Baibel.” Chawiy lel, yik yifundishina Baibel chakin piur pa yikata kushiken mupim ku rufu?
Afu Kijap Chom ap Chimwing
2 Ngikadil wa afu amulejen patok mu Ecclesiaste 9:5, 10, mututangina anch: “Afu kijap chom ap chimwing . . . Kwikil mudimu, ap kapampish, ap ronganyin ap manangu, mwi nzay.” (Moffatt) Komb lel, rufu ridi ngikadil wa kuburen kwikaliku. Mwin kuseng wafunda anch pakufangay muntu, “ukat kuchirik ku mavu mend; mu din dichuku dia yitongijok yend yez kal kujiy.”—Kuseng 146:4, NW.
3 Chawiy lel afu kijap chom ap chimwing, kakwetip mujikit ap umwing. Pamurumburishay Adam, Nzamb walonda anch: “Mulong ey udi kwey rufunfut ra pansh, ukez kachirikin kand kwey ku rufunfut.” (Disambishil 3:19) Kurutu Nzamb amutanga ndiy nich rufunfut ra pansh ni kumwinkish mwom, Adam kadingakwap. Pafay, Adam wachirikina ku ngikadil winiwa. Chibau chend chadinga rufu—pikil dishemunikin mwi ngand yikwau.
Mupim Ukutwish Kufa
4 Pafay Adam, chom ik chashikena mupim wend? Mwaning, vurik anch mu Baibel dizu “mupim” chisu chivud disambidining kwad muntu. Chawiy lel pitulondila anch Adam wafa, tulondil anch mupim upidilau anch Adam wafa. Chinech chimovikedinap muntu mwin kwitiyin ukad-kufang wa mupim. Pakwez, Baibel ulondil anch: “Mupim ukata kusalang chitil—wawiy ukeza kafa.” (Ezekiel 18:4, NW) In Levi 21:1 (NW), ulondidil “mupim ufila” (“chital mufu,” Bible de Jérusalem). Ni Anazir ayikanda kushejin “mupim ap wisu ufila” (“mujimbu ufila,” Lamsa).—Kuchind 6:6, NW.
5 Kulondil kufanikena piur pa mupim kudi mu 1 Ant 19:4. (NW) Chiman’a mar Eliya “wasambisha kwit anch mupim wend ufa.” Chilik chimwing, Yona “wakata anch mupim wend ufa, ni walonda anch: ‘Chinfanyidin am kufa kupandakan kwikal mwom.’ ” (Yona 4:8, NW) Ni Yesu wasadila rutung “kujip mupim,” rutung rikarumwinau mu Bible in Basic English anch “kujip.” (Mako 3:4) Chawiy lel rufu ra mupim rirumburikin kwau rufu ra muntu.
“Kukatuk” ni ‘Kuchirik’
6 Pakwez nchik ya rufu ra runeng ra Rechel, rufu ramushikena pa kuval mwanend ikundj wa kaad? Mu Disambishil 35:18, tutangin anch: “Pashikenay pa kukatuk mupim wend (mulong wafa) wamupila mwan dijin anch Ben-Oni; pakwez tatukwend wamupila mwan anch Benjamin.” Ov mufund winou urumburikin anch Rechel wadinga ni chitang cha mukach chabudika ku rufu rend? Bwat kwau. Vurik, dizu “mupim” dikutwish kand kwisambin mwom ukwetay muntu. Chawiy lel mwi njil yiney “mupim” wa Rechel warumburika kwau “mwom” wend. Chawiy chikarumwidina Mabaibel makwau rutung “pashikenay pa kukatuk mupim wend” nich “mwom wend wadinga ni kupwa” (Knox), “wapima mwiku wend wa nsudel” (Bible de Jérusalem), ni “mwom wend wamudiokala” (Bible in Basic English). Kwikil chimekeshina anch chikunku kanang cha mayikiyik cha Rechel chapanda ku rufu rend.
7 Chidi chilik chimwing ni disanguk dia mwan’a mwadia mufu, difundilau mu 1 Ant chapitre 17. (NW) Mu verse wa 22, tutangin anch Eliya wamulembidila nsangarum, “Yehova watesha dizu dia Eliya, chakwel mupim wa mwan wachirika mwi ndiy ni wikala mwom.” Kapamp kakwau kand, dizu “mupim” dirumburikin “mwom.” Chad, tutangin mu New American Standard Bible anch: “Mwom wa mwan wachirika mwi ndiy ni wikala kand mwom.” Inge, wadinga mwom, kangal mwizwinzwimb kanang, wamuchirikina nsangarum. Chinech chambaten kamu ni chalonday Eliya kud makwend’a nsangarum anch: “Tal kwa, mwaney [muntu wakabuj] udi mwom.”—1 Ant 17:23, NW.
Chipul Chikash cha “Piswedishin”
8 In Kristu avud a dijin itiyidin anch kukez kwikal disanguk dia kurutu pa chisu kukeza kusangijan mijimbu ni mipim yakad kufang. Chad, akeza kusanguk akez kuyisutishil ku dishiken diawu dia nsudel—masamun kud adinga ni ngikadil muwamp ap chibau kud ayimp.
9 Chitongijok chinech chidi mud chiswapel. Pakwez awiy alamatidina chitiyij cha mupim wakad kufang chiyikasikedining kurumbunin chikata kushiken mupim pakach pa muten wa rufu ni wa disanguk. Chakin, “piswedishin” pinap, mud mupatazukiningau chisu chivud, pakamishin nakash mu yirungu ya mivu. Amwing akat kulond anch pa muten winou mupim ukat kuyang mu purgatoria, mukutwishau kuutokish ku yitil yikemp yikemp chakwel kufanyin kuya mwiur.a
10 Pakwez mud mutwamena, mupim udi kwau muntu. Pakatay kufa muntu, mupim ukat kufang. Komb lel, kwikil mwom kwinyim kwa rufu. Chakin, pafay Lazaras, Yesu Kristu kalondap anch wadinga mu purgatoria, mu Rukan, ap “piswedishin” pakwau ap pisu. Chinyim nich, Yesu walonda anch: “Lazaras widjibwilang kal mu tul.” (Yohan 11:11, New English Bible) Chidi patok anch Yesu, wadinga wija uyakin piur pa yikata kushiken mupim ku rufu, witiyina anch Lazaras wadinga wakad kwijik chom ap chimwing, kadingakwap.
Spiritu Chom Ik?
11 Baibel ulondil anch pakatay kufa muntu, “spiritu wend ukat kubudik, ukat kuchirikin ku mavu mend.” (Kuseng 146:4) Ov chinech chirumburikin anch spiritu ushalijadina ni mujimbu ukat kubudik mu mutapu wa kashinsh ni kudandamen kwikaliku kwinyim kwa rufu ra muntu? Chitwishikinap, mulong mwin kuseng ulondil panyim anch: “Mu din dichuku dia yitongijok yend yez kal kujiy” (“yitongijok yend yawonsu yajiy,” NEB). Chad lel, spiritu chom ik, ni mutapu ik ukatay ‘kubudik’ mu muntu pa muten wa rufu rend?
12 Mu Baibel mazu makarumwinau “spiritu” (mu Hebreu, ruʹach; mu Grek, pneuʹma) marumburikin “chipepil.” Chawiy, pa ndond ya “spiritu wend ukat kubudik,” dikarumun dia R. A. Knox disadidil rutung “chipepil chabudik mu mujimbu wend.” (Kuseng 145:4, Knox) Pakwez dizu “spiritu” dirumburikin yivud kupandikan kusu chisal cha kwandjik ni kubudish mwiku. Chilikej, kurumburilang kusheshik kwa antu nau annam pa muten wa Mabeb ma mangand mawonsu, Disambishil 7:22 ulondil anch: “Yom yawonsu yakwetinga mwiku [ap spiritu; mu Hebreu, ruʹach] wa mwom yadinga pansh paumina yafa.” Chawiy lel “spiritu” ukutwish kurumburik ukash wa mwom ukata kusal mu yitang yawonsu yiom, antu mud kand annam, ukwashinau nich mwiku.
13 Chilikej: Nzembu uletil usu ku chamu kampand. Anch nzembu yiman, chamu (mashiny) chikusalip. Nzembu yikwiyikadilangap ayinau wakad chamu. Chilik chimwing, pakatay kufa muntu, spiritu wend ukat kwimik mudimu wa kukasikesh maselil. Ukatap kubudikimu ni kuya mwi ndond yikwau.—Kuseng 104:29.
14 Ing mulong wak ulondinay Ecclesiaste 12:7 (NW), anch pakatay kufa muntu, “spiritu ukat kuchirik kud Nzamb wamupana”? Ov chinech chirumburikin anch spiritu ukat kukas weny kusutil dipway djat kamu kurutu kwa Nzamb? Kwikil difundish ap dimwing dilondila mwamu. Vurik, spiritu udi ukash wa mwom. Kapamp kamwing kamu anch ukash wa mwom wabudik, ching kusu Nzamb ndiy ukutwisha kuuchirish. Chawiy lel, spiritu “ukat kuchirik kud Nzamb wamupana” mu dirumburik dia kwel anch ruchingej rawonsu ra kurutu ra muntu ufila rishadidin chikupu mu makas ma Nzamb.
15 Ching kusu Nzamb ndiy ukutwisha kuchirish spiritu, ukash wa mwom, kumuchirish muntu ku mwom. (Kuseng 104:30) Ov mwamu mutonginay Nzamb kusal?
[Footnotes]
a Kwambatan ni buku New Catholic Encyclopedia, “Atatuku [a Eklezia] mu uvud wau alondidil patok mu kushinshikin kwau kwikaliku kwa purgatoria.” Ap mwamu, buku winou ulondil kand anch “difundish dia Ukatolik piur pa purgatoria dishindamedin chinshakuru, kangal Mifund Yitumbila.”
[Questions]
1. Yik yilejena buku New Catholic Encyclopedia piur pa kupand kwa mupim ku rufu?
2, 3. Afu adi mwi ngikadil wa mutapu ik ni mifund ik yichilejena?
4, 5. Letap yilikej ya Baibel yimekeshina anch mupim ukutwish kufa.
6. Baibel usotil kulond ik palondinay anch mupim wa Rechel “wakatuka”?
7. Mupim wa mwan’a mwadia mufu “wachirika mwi ndiy” mwi njil ik?
8. Yom ik yikatau kutongin in Kristu avud a dijin pa muten wa disanguk?
9. “Piswedishin” parumburikin ik, ni yik yilondiningau avud yikata kushiken mupim pa chisu chinech?
10. Mulong wak chidia chinyim kwitiyin anch mipim yikakuyang mu purgatoria kwinyim kwa rufu, ni rusangu ra Lazaras rikasikeshidin nchik chinech?
11. Mulong wak dizu “spiritu” disambidinap chikunku chishalijadina ni mujimbu wa muntu chikata kupand ku rufu?
12. Mazu ma Uhebreu ni Ugrek makarumwinau “spiritu” marumburikin ik mu Baibel?
13. Mwi njil ik tukutwisha kwisikej spiritu ni nzembu?
14, 15. Spiritu ukat kuchirik nchik kud Nzamb ku rufu?
[Box on page 23]
Yivurikish Ya Mwom Wa Pasak
ANCH kwikil chom chikata kupand ku rufu ra mujimbu, chidi nchik piur pa yivurikish ya mutapu wa mwom wa pasak witangishidilingau amwing kwikal nich?
Ngang-a-mikand mwin Hindu Nikhilananda ulondil anch ‘yimeningau kwinyim kwa rufu kakutwiship kuyirumburil nich manangu.’ Mu dilejan “Milad ya Chitiyij cha Uchikupu mu Marelijon,” ngang-a-relijon, Hans Küng ulondil anch: “Kwikil ap rumwing ra jingany—nakash kudiok kud aan ap kudiok ku jingand kudaku chitiyij cha ditunduril—ra chivurikish cha mwom wa pasak rikutwishau kushinshikin.” Uwejidin anch: “[In kukimbol avud akata kusurib nich mushiku ni mu mulad wa chisiyans mu jindond kanang] itiyidin anch yivumbu yau yipaninap dishin piur pa uman witiyikina wa dichirikin dia mwom wa pa divu.”
Ing chidi lel mutapu ik anch ukwet yivurikish ya mwom wa pasak? Yovil mud yiney yikutwish kwikal ni misul kushalijan. Jinsangu jivud jitutambwiling jidiokiling ku mitambu yimwing yakad kwijikan nawamp mu manangu metu mulong tukutwishap kuyisadil ap pinapap. Pakatau kuvuramen yivurikish ya ngalosh, antu amwing akat kuyikarumun mud uman wa mwom wa pasak. Ap mwamu, ukinakin udi anch tukwetap milong yikwau yitukutwisha kushinshikin kupandikan yitushicha nich katat. Antu avud adia aom pa divu kakwetap kwau chivurikish cha kwel anch adinga ni mwom kurutu; ap kutong anch eza kwikaliku pasak kurutu kwa kuvadik.