Mupim Kulondulijan ni Baibel
“Muntu wikala [mupim] mwom.”—DISAMBISHIL 2:7.
MUD kamu mutwamena, yitiyij piur pa mupim yidi yivud ni yishalijadina. Ap pakach pa antu akata kulond anch ashindameshin yitiyij yau pa Baibel, kudaku yitongijok kushalijan piur pa chidinga mupim ni yikata kuushiken pitukufanga. Pakwez yik yifundishina chakin Baibel piur pa mupim? Chakwel kuman chakul, tuswiridin kushinshikin yirumburik ya mazu ma Uhebreu ni Ugrek makarumwinau nich “mupim” mu Baibel.
“Mupim” mud Chitang Chikweta Mwom
2 Dizu dia Uhebreu dikarumwinau “mupim” didi neʹphesh, ni dimeken tupamp 754 mu Mifund ya Uhebreu (yipidilau avud anch Testament Mukuru). Dizu neʹphesh dirumburikin ik? Kulondulijan ni buku The Dictionary of Bible and Religion, “disambidining chisu chivud chitang chawonsu chikweta mwom, chitang chimwing chimwing chakabuj.”
3 Chilikej, Disambishil 2:7 ulondil anch: “Chinawej [Yehova] Nzamb wamuumba muntu nich rufunfut ra divu, wamupimina mwiku wa mwom mu mazur mend, ni muntu wikala [mupim] mwom.” Tal anch Adam kadingap ukweta mupim; wadinga mupim—mud kamu kampand ukwikala dokter udi dokter. Chawiy lel, dizu “mupim,” dikutwish kudinguril muntu wakabuj.
4 Nteshil winou udi ukasikeshidinau kusutin Mifund ya Uhebreu, mutumena jintung mud “anch mupim wasal chitil” (In Levi 5:1, New World Translation), “mupim wawonsu ukusala mulad ap wisu wa mudimu” (In Levi 23:30, NW), “anch akatan muntu ubwitil mupim” (Kusutirik 24:7, NW), “mupim wend waburena kashimpish” (Anzuj 16:16, NW), “kushik ku chisu ik ukudandamenanya kusulish mupim wam?” (Yob 19:2, NW), ni “mupim wam wezin kuburen tul mulong wa runeng.”—Kuseng 119:28.
5 Kwikil chimekeshina mu mifund yiney anch mupim udi mud mwinzwinzwimb wa urel ubudikining kwinyim kwa rufu. Buku The Dictionary of Bible and Religion ulondil anch: “Kulond mu mazu metu anch ‘mupim’ wa mukatish uyil kwa Nsalejetu ap kulond ya ‘ukad-kufang wa mupim’ kukwez kwikalip kwovikena mu chinshakuru cha Testament Mukuru.”
6 Dizu dikarumwinau “mupim” tupamp kusut chitot mu Mifund ya Ugrek ya Ukristu (yipidilau avud anch Testament Musu) didi psy·kheʹ. Mud neʹphesh, dizu dined dilondidining chisu chivud muntu wakabuj. Chilikej, tal mazu malondwila am: “Mupim wam wakam kal.” (Yohan 12:27) “Wom weza pa mipim yawonsu.” (Midimu 2:43) “Muntu [mupim] wawonsu ikala mu kuziyil kudi akata kuyikel.” (Rome 13:1) “Kasikeshany mipim yiziyila.” (1 Tesalonika 5:14) “Wipandishilau antu akemp kusu, mipim chinan, mu mem.”—1 Pita 3:20.
7 Psy·kheʹ, mudi neʹphesh, ulondidin patok muntu wakabuj. Kulondulijan ni ngang-a-buku Nigel Turner, dizu dined “dirumburikin yawonsu yikwetay muntu, amwinend, mujimbu wa mbij ukweta rûaḥ wa Nzamb [spiritu] wamupiminayimu. . . . Kashony akatekidin pa umwinend wakabuj.”
8 Mu Baibel dizu “mupim” adisadidil kangal kusu kud akamuntu pakwez kand kud annam. Chilikej, mu kurumburilang kutang kwa yitang ya mu karung, Disambishil 1:20 ulondil anch Nzamb walonda anch: “Lik mem mabudisha yitang yivud yikweta mom.” Ni pa dichuku dia kutang diambakenap, Nzamb walonda anch: “Lik divu dibudisha yitang yikweta mom ya mitapu ni mitapu, yivam ni yom yikata kwikak pansh, ni annam a mwisuku a mitapu ni mitapu.” (Disambishil 1:24; isikej Kuchind Kuch. 31:28, NW.) Komb, “mupim” ukutwish kurumburik chitang chikweta mwom, chikala muntu ap nnam.
“Mupim” mud Mwom wa Chitang
9 Yisu yikwau, dizu “mupim” disambidining mwom wa muntu ap wa nnam. Chinech chikutwishap kuyipish ndinguril wa Baibel wa mupim mud muntu ap nnam. Chakwel kwilikej: Tulondining anch kampand udi mwom, charumburik anch udi muntu mwom. Tukutwish kand kulond anch ukwet mwom. Chilik chimwing, muntu mwom udi mupim. Ap mwamu, pachidiay mwom, akutwish kulondin ya “mupim” mud chom chikwetay.
10 Chilikej, Nzamb wamuleja Moses anch: “Antu awonsu adinga ni kusot mwom wey afil kal.” (Kubudik 4:19) Chidi patok anch, akankuny a Moses akimbanga kushesh mwom wend. Kusadil kufanikena kwa dizu “mupim” kumeken mu mazu malondwila. “Twakamina lel nakash piur pa mipim yetu.” (Yoshua 9:24, NW) “Achinang mulong wa [kupandish] mupim wau.” (2 Ant 7:7, NW) “Mwin kutentam ukat kulam mom [mupim] wa yivam yend.” (Jinswir 12:10) “Mwan a muntu wezila . . . ni kupan [kupand] mwom wend mudi difut chakwel kuyikingiliku avud.” (Mateu 20:28) “Ndiy wading piswimp ni kufa, wapana kupand [mwom] wend.” (Filipoi 2:30) Mu mazu minam mawonsu, dizu “mupim” dirumburikin “mwom.”a
11 Chawiy lel dizu “mupim” mud mudisadidilau mu Baibel disambidining muntu ap nnam ap mwom usangeridinay muntu ap nnam. Ndinguril wa Baibel wa mupim uswapel, salal, ni wakad kukadikesh nich mazu makash ma filozofi ni yitiyij ya ayilemb ya antu. Pakwez yik yikata kushiken mupim ku rufu? Chakwel kwakwil chipul chinech, tufanyidin kwijik mulong wak tukata kufang.
[Footnotes]
a Mateu 10:28 usadidil kand dizu “mupim” chakwel kurumburil “mwom.”
[Questions]
1. Chom ik tuswiridina kushinshikin chakwel kujingunin yifundishina Baibel piur pa mupim?
2, 3. (a) Dizu ik diakarumwinau “mupim” mu Mifund ya Uhebreu, ni dizu dined dikwet kurumburik ik kwa dishin? (b) Disambishil 2:7 umekeshin nchik anch dizu “mupim” dikutwish kurumburik muntu wakabuj?
4, 5. (a) Letap yilikej yimekeshina anch dizu “mupim” disambididing muntu wakabuj. (b) Buku The Dictionary of Bible and Religion ukwashin nchik kutesh anch muntu udi mupim?
6, 7. Dizu ik dikarumwinau “mupim” mu Mifund ya Ugrek ya Ukristu, ni dizu dined dikwet dirumburik ik dia dishin?
8. Ov annam adi mipim? Rumburil.
9. (a) Dirumburik ik dikwau dikutwisha kutandurikin ku dizu “mupim”? (b) Ov chinech chitadikishin chitongijok cha kwel anch mupim udi muntu amwinend?
10. Letap yilikej yimekeshina anch dizu “mupim” dikutwish kwisambin mwom wa muntu ap nnam.
11. Yik tukutwisha kulond piur pa kusadil kwa Baibel dizu “mupim”?
[Caption on page 20]
Antu nau annam adi awonsu mipim