SHAPITRE 7
Ov, Ukwatining Mwom Nich Usey Mudi Muukwatiningay Nzamb?
“Musul wa kupand udi kudi Ey.”—KUSENG 36:9.
1, 2. Chipan ik cha usey nakash nlel chidiokila kudi Nzamb, ni mulong wak?
TATUKWETU wa mwiur watwinkisha etu antu akweta ronganyin ni akutwisha kwimburij ngikadil jend mwom, chom cha usey upandakena. (Disambishil 1:27) Mwom winou utukwashining kutongijokin pa yiyul ni yany ya mu Bibil. Kusutil ku kusadil yany ni yiyul yiney, tukutwish kukul muspiritu ni kwikal antu amukatina Yehova, akweta usu wa “kwauril kuwap ni kuyip mulong ijidin kal kusal mwamu tupamp tuvud.”—Hebereu 5:14.
2 Nlel unou, ukaliweny wa kushinshikin pa yany ya mu Bibil udi ni usey uvud nakash, mulong yom yaswimp kal nakash mu mangand ni kwikil mutapu wa kutek mbil piur pa chom ni chom chin chawonsu tukutwisha kutanijan nich. Siyans wa katat wa kwokan ulondin nich kashinsh pa mulong winou, nakash nakash piur pa mon ya kwokan nich yisadiningau ni mash pamwing ni mitapu ya kwokan ni mash. Mulong winou udi wa usey nakash kudi antu asotininga kumuziyil Yehova. Pakwez, anch twatesh nawamp chilondinay Bibil, tukutwish kukwat mipak yikutwisha kutukwash kulam kom ketu kadia zwang ni kwilam mu rukat ra Nzamb. (Jinswir 2:6-11) Tushinshikinany yimwing ya ku yany yiney.
MWOM NI MASH YIDI YOM YITUMBILA
3, 4. Ov, ndond ik yilejenau mu Bibil kapamp ka kusambish mutapu udia mash chom chitumbila ni mulong winou wimedin pa yany ik ya Nzamb?
3 Yehova wamekesha uumwing udia pakach pa mwom ni mash ni mutapu yidia yom yitumbila kapamp ka kusambish Kain pamujipay Abel. Nzamb wamuleja Kain anch: “Tesh, mash ma mwanchey michikanga pansh mamekanang kal kudi am!” (Disambishil 4:10) Ku mes kwa Yehova, mash ma Abel mamekesha mwom wajipau ku usu. Chirumburikin anch mash menday Abel minana kurutu kwa Nzamb mulong wa kufundakesh.—Hebereu 12:24.
4 Kupwa kwa Mabeb ma pa Chirung cha Nowa, Nzamb witiyijina antu chakwel adiangang mbij, pakwez mash bwat. Nzamb walonda anch: ‘Kangal kwez kudia mbij jikweta mwom—charumburik anch mash mau—ufanyidinap kudia. Pakwez kwichika mash mey, am nikez kamapompish.’ (Disambishil 9:4, 5) Chijil chinech Nzamb wachitekina an a Nowa awonsu djat ni kutudia etu kand. Chilejen nich kashinsh mazu ma Nzamb mamulejay Kain malondina anch—mwom, ap mupim wa yitang yawonsu uding mu mash. Chijil chinech chitulejin kand anch Yehova, Musul wa Mwom, ukez kuyit antu awonsu akad kulimishang mwom ni mash rusangu ra midimu yau.—Kuseng 36:9.
5, 6. Ov, mutapu ik wamekesha chijil cha Moses anch mash chidi chom chishitwila ni cha usey? (Tal mushet ukweta mutu wa mulong ulondina anch: ““Kulimish Mwom wa Annam.”)
5 Uyakin winou waad wa pa dishin udi mu Yijil ya Moses. Mukand wa In Levi 17:10, 11 ulondin anch: “Muntu mwawonsu . . . anch wez wadia mash, ap mash ma mutapu ik, nikez kupompatijan nend mwin kudia mash minam. Am nikez kumudiosh pakach pa ayend. Mulong mwom wa mujimbu ushiching mu mash, ni mash minam mawiy nakwinkishanya en pa chintamb, mulong wa kuchakwish nich mipim yen. Mash mawiy makata kuchakwish mulong [marumburikin] mwom.”a—Tal mushet ukweta mutu wa mulong ulondina anch “Mash Machakwishining ku Yitil.”
6 Anch mash ma nnam wajipinau kamatekinap pa chitamb, afanyidina kumichil pansh. Kusal mwamu kwadinga chijingidij chimekeshina anch mwom wachirik kal kudi Sakatang wau. (Kuvurik Yijil 12:16; Ezekiel 18:4) Pakwez, twijikany anch in Isarel kafanyidinap kukasikesh chijil chinech mu kwichil mash mawonsu djat ni ka dinans ka nsudiel mu mujimbu wa nnam. Mwin Isarel mwin mwawonsu wadinga ufanyidin kudia mbij ja nnam wakatulangau mutu nawamp ni wichilangau mash pansh mulong wa kumekesh kalimish kend kudi Sakatang wa Mwom.
7. Ov, mutapu ik wamekeshay David kalimish kend piur pa mash mudi chom chitumbila?
7 David, ‘muntu wa mutapu ukatilay Nzamb’ watesha nawamp kurumburik kwa chijil chinech cha kudia mash. (Midimu 13:22) Dichuku dimwing, ndiy wova impu nakash, antu asatu pakach pa antu adingay nend asala usu wa kuya mwinjil ya akankuny nau mulong wa kumuvitin mem mu dijiy ni amuletinamu. Ov, mutapu ik wasalay David? “Ov, nikutwish kuna mash ma antu inay apana mwom yau?” Ku mutambu wa David, kuna mem min mang kwadinga mudi kuna mash ma antu end akimba kwijip payau kumavit. Chawiy lel, ap anch ndiy wadinga ni impu, pakwez “wamichila kudi [Yehova.]”—2 Samwel 23:15-17.
8, 9. Ov, chitongijok cha Nzamb piur pa mwom ni mash chaswimpa chisu chantechikau chikumangan cha win Kristu? Rumburil.
8 Kupwa kwa kusut kwa mivu mudi 2 400, Nzamb wadinga wamujidika kal Nowa mash kupwa kwa mivu 1 500 paswikay manswik ma Yijil yend nau in Isarel, Yehova wayikwasha in chisak chitakedila cha in Kristu a kusambish nich spiritu wend chakwel afund anch: “[Mwiku [u]tumbila], pamwing ni yetwetu, twitiyin anch, kangal twakutwikany kand yisend yikwau yilimina ching kusu yijil yiney yijim anch: Kangal wadiany yom yipeshilau kudi akish, kangal wadiany mash, kangal wadiany mbij ja nnam ujipinau wakad kukatul pa uminy mulong wa kubudish mash, kangal wasalany yisal ya masandj, nwt.”—Midimu 15:28, 29.
9 Chimeken patok anch, chisak chitakedila cha kusambish chashikena ku kujingunyin mutapu wadinga mash chom chitumbila ni amana anch kumadia ap kumatek mu mujimbu udi mutapu wa kwifukwil akish ap wa kusal yisal ya masandj. Chawiy chitiyijinau nlel unou kudi in Kristu akin. Chikwau kand, atongijokidining pa yany ni mbil ja mu Bibil pamwing ni kujisadil, chawiy, akwatining mipak yimusangareshininga Yehova pa mulong winou wa mash.
KUSADIL MASH KWA CHIMWINGANG
Ov, mutapu ik nikutwisha kumurumburil mwingang mupak wam piur pa mutapu wa kusadil mash?
10, 11. (a) Ov, chisu chitongijok cha Atuman a Yehova chitadina mulong wa kutekan mash ap yikunku yijim ya mash? (b) Ov, yikunku ik ya mash yikutwishau in Kristu kwikal ni yitongijok kushalijan?
10 Atuman a Yehova ij anch “kwipuk . . . mash” kurumburikin kulik kuyitek mash ni kupan ap kutudish mash mau mulong wa kumatekiril kand mu mujimbu. Mulong wa kulimish chijil cha Nzamb, awiy alikining kand kwitiy yikunku yijim ya mash mudi: globules rouges, globule blancs, plaquettes ni plasama.
11 Nlel unou, kusutil ku kusadil mitapu yiney yisu yivud yikunku yiney yiyauriling ayinay mu mitapu kushalijan. Ov, mwin Kristu ukutwish kwitiy yikunku yiney? Ov, ukutwish kuyiman mudi “mash”? Muntu mwin mwawonsu ufanyidin kukwat mipak ya panrend pa milong yiney. Chilik chimwing kand ni mitapu ya kwokan mudi hemodialyse, hémodilution ni kuking kwa maselil ap anch kulam mash kwitining mash metu anch kamatudishinap.—Tal mutu wa mulong wa Wenjil ulondina anch: “Yikunku ya Mash ni Milad ya Kubaril.”
12. Ov, mutapu ik tufanyidina kuman ni kushinshikin milong yitadina kom?
12 Milong yitadina kukwat mipak ya muntu panrend, ov, yikwet usey ukemp kudi Yehova? Bwat, mulong ndiy usangaredining pa yitongijok yetu ni pa yovil yetu. (Tang Jinswir 17:3; 24:12.) Chawiy lel, kupwa kwa kukimbijol ni kulembil mulong wa mwon ap kwokan kanang, tufanyidin kutesh kom ketu kafumbinau kudi Bibil. (Rom 14:2, 22, 23) Chakin kamu, a Kristu akwau kafanyidinap kutushidil chakel tulondula kom kau, ap etu tufanyidinap kwiyipul anch: “Ov, chom ik wela kusal anch mwikadil winou wading weyey?” Pa milong yiney, mwin Kristu mwawonsu ufanyidin “kusend chisend chend amwinend.”b—Galatia 6:5; Rom 14:12; tal mushet “Ov, Nimening Mash Mudi Chom Chishitwila?” udia pa paj wa 81.
YIJIL YA YEHOVA YIMEKESHINING RUKAT REND RA WINVAJ
13. Ov, yijil ni yany ya Yehova yimekeshin ik padiay? Let chilakej.
13 Yijil ni yany yidia mu Bibil yimumekeshining Yehova mudi Nkalasambu mwin ukaliweny ni Tatuku wa rukat ukata kwanaken pa maswir ma anend. (Kuseng 19:7-11) Ap anch chijil cha “kwipuk . . . mash” kachipanap mudi mbil ya kwilam nich mulong wa ukash wa mujimbu, pakwez chitulamining ku milong yikash ya kutekan mash. (Midimu 15:20) Chawiy lel, amingang avud ajingunin kal anch kuyibaril antu pakad kusadil mash udi “mulad umwing uwapina nakash” wa kwokan kwa katat. Kudi in Kristu akin, mulad mudi winou wambaten pakad kwindjidjek nich musul wa ukaliweny wakad chipim ni rukat ra winvaj ra Yehova.—Tang Isay 55:9; Yohan 14:21, 23.
14, 15. (a) Ov, rukat ra Nzamb pantaliken ni antu end ramekena mu yijil ik yimwing? (b) Ov, mutapu ik tukutwisha kusadil yany yikasikeshina mufulandal wa diking?
14 Mu Isarel wa pasak, mutapu wadingay Nzamb ni kuyibangin antu end kwamekananga mu yijil yend yivud. Chilakej, ndiy wayileja n Isarel anch iyikumbu yau yela kwikal nich jinkwatish jinyingumikina mulong wa kwipuk ubaj, mulong ading ni kusal yom yivud pa jinkwatish. (Kuvurik Yijil 22:8; 1 Samwel 9:25, 26; Nehemia 8:16; Midimu 10:9) Nzamb wapan kand chijil anch ngomb wadinga mu ubaj afanyidina kumukasa nawamp. (Kubudik 21:28, 29) Kudiul yijil yiney kwamekeshanga kuburen kulimish kubangin maswir ma antu akwau ni kwela kwikal nich chibudikin cha kwichil mash.
15 Ov, mutapu ik tukutwisha kusadil yany yikasikeshina mufulandal wa yijil yiney? Ov, mulong wak chidia cha manangu kushinshikin mutapu usadininga motak wey, mutapu wey wa kwendish, mutapu udia annam ey, mutapu chidia chikumbu chey, mutapu yidia ndond yey ya mudimu, ni mutapu utondininga kwipuwangej? Mu jingand jimwing ma aksident mawiy makata kuyijip ansand amwing, yisu yivud mulong itekining ayinau mu ubaj. Pakwez, ansand asotininga kwilam mu rukat ra Nzamb alimishining mwom ni kiyandjikiningap mu yom ya ubaj yikutwisha kulet yovil yikash. Katonginingap mu usup anch usand wau uyisadining imana mudi kakwetap kwau usey. Chad, awiy asangaredining usand wau kusutil ku kwipuk kusal yom yiyimp.—Mulej 11:9, 10.
16. Ov, chany ik cha Bibil chisambidina piur pa kudiosh madikaj? (Tal kand mazu ma kwinshin.)
16 Ap mwom wa mwan udia mwivum udi wa usey nakash ku mes ma Nzamb. Mu Isarel wa pasak, anch muntu kanang wamusadina mband wadinga ni madikaj nayimp ni anch chisal chashikija kurufu ra mband ap ra mwan, Nzamb washinshikina muntu wasala chisal chinech mudi mwin kujipan ni muntu winou wela kufut “mwom ku mwom”c (Tang Kubudik 21:22, 23.) Chawiy lel, tong bil mutapu ufanyidinay Yehova kwov chisu chimeningay chisal cha kudiosh madikaj ma an avud adia mwivum chisadikininga muvu ni muvu, mulong antu asotin kwisangaresh ayinau kusu ni asotin kwau kusal masandj.
17. Ov, mutapu ik ukutwisha kumwongoj muntu kanang wadiosha kal madikaj kurutu ijika yany ya Nzamb?
17 Ov, chom ik chikutwishay kulond mband wadiosha madikaj kurutu kwa kujingunin uyakin wa mu Bibil? Ov, chisal chend chirumburikin anch kakutambulap riy ra Nzamb? Bwat kwau! Pakwez, chakin kamu anch muntu wakarumuk ukutwish kwikal nich ukashinsh anch Yehova ukutwish kumulikishin kusutil ku mash michilay Yesu. (Kuseng 103:8-14; Efes 1:7) Chikwau kand, Kristu amwinend walonda anch: “Am kinezap kuyitazuk antu atentamina kukarumuk kudiokal ku yitil yau, ching kusu in yitil.”—Luka 5:32.
IPUKANY YITONGIJOK YIYIMP!
18. Ov, mutapu ik Bibil ulejenay mufuland ushikijininga ku kujipan?
18 Yehova katulikishinap kusu kuyisal antu akwau nayimp, pakwez usotin tudiosha mu muchim wetu yitongijok yawonsu yikutwisha kutushikij ku kujipan mudi—kuyikis antu akwau. Kambuy Yohan wafunda anch: “Muntu mwawonsu umukisina mwanamakwend udi mwin kujipan.” (1 Yohan 3:15) Muntu winou kamukisinap kusu mukadivar wend pakwez usotin mukadivar wend afa. Rukuny rend rikutwish kwikal pamwing ap ra kumufukejin ap ra kufundan kwa makasu kwa yitil ya mukadivar wend anch ufanyidin kutambula dipup dia Nzamb. (In Levi 19:16; Kuvurik Yijil 19:18-21; Mateu 5:22) Chidi cha usey mud ik anch twasal usu wa kudiosh mu michim yetu yom yin yawonsu yiyimp yikeza kukul!—Jakobu 1:14, 15; 4:1-3.
19. Ov, mutapu ik muntu utakedinau kudi yany ya mu Bibil umeningay maverse mudi Kuseng 11:5 ni Filip 4:8, 9?
19 Antu awonsu alimishininga mwom mudi mu umeningay Yehova ni asotininga kwilam ayinau mu rukat rend ipukining kand yisal ya chisum mu mitapu yawonsu. Kuseng 11:5 ulondin anch: ‘Ukisining nich muchim wend wawonsu antu akatila chisum.’ Verse winou kalejenap ching kusu untu wa Nzamb, pakwez ulejen chany chifanyidina kutakel mwom wetu. Uyibachikin kand antu amukatina Nzamb ipuka kwiyandjik mu kwipuwangej kwawonsu kukutwisha kulangwish chitongijol cha yisal ya chisum. Chikwau kand, mulong Yehova udi “Nzamb wa chisambu” uyibachikining atushalapol end izwisha manangu mau ni muchim wau nich yom yakin, ni yom yidia zwang, ni yom ya katumb, yikasikeshininga chisambu.—Tang Filip 4:8, 9.
IPUKANY YIRIJEK YIKATA KUMWANG MASH
20-22. Ov, wisu mwikadil wa in Kristu pa mulong utandina kwiyandjik mu milong ya mangand, ni mulong wak?
20 Ku mes ma Nzamb, mangand mawonsu ma Satan makat kumwang mash. Yitenchik ya chipolitik yifanikeshinau mu Mifund mudi annam a chidiany, yajipin kal mamiliyon ni mamiliyon ma antu, kuwejaku kand atushalapol a Yehova. (Daniel 8:3, 4, 20-22; Kujingunik 13:1, 2, 7, 8) Pasadinau pamwing ni annam inay a chifanyikesh akweta usu nakash, in kwisak ni in siyas apanin ukwash wa kusal mat majim ma njit ni atanidinau kwisak kujim nakash. Pakad kutadik “yom yawonsu ya mu mangand ayitakedil kudi Sakudimban”!—1 Yohan 5:19.
21 Mulong in kwilej a Yesu ‘kadiap a mangand,’ chawiy, kiyandjikiningap mu mant ma mangand ni mu jinjit jamu, ni ipukining dibaz dia mash palikiningau kujip antu ap palikiningau kand kuyibachik antu akwau ku kujipijan.d (Yohan 15:19; 17:16) Chikwau, amwimburijining Kristu palikiningau kuyirish antu akwau akata kuyizengol. Pakwez, ayikatining akankuny nau, ni akat kuyitek mu malembil mau.—Mateu 5:44; Rom 12:17-21.
22 In Kristu akin awonsu ipukining nakash nakash kwiyandjik mu “Babilon mujim,” musumb wa difukwil dia makasu ni ujipin antu kusutamu yisak yikwau ya ditenchik dia Satan. Bibil ulondin anch: “atanamu mash mau aruu a Nzamb, ni mash mau in kwitiyij, ni mash mau antu awonsu a pa mangand ajipau kudi antu akwau.” Chawiy lel, atukasikeshin nich chirungil anch: “Antwam, diokalany mu musumb winou.”—Kujingunik 17:6; 18:2, 4, 24.
23. Ov, kubudik mu Babilon Mujim kurumburikin ik?
23 Kudiokal mu Babilon Mujim kurumburikinap kudiokal kusu mu difukwil dia makasu ap kuyilej antu adiamu anch nidiap kand mwin kwitiyij wau bwat. Pakwez, kurumburikin kand kukis yom yawonsu yitiyijiningau ap yiyibachikininga antu kusal mudi—masandj, kwiyandjik mu milong ya chipolitik ni kukimb yom ya kumujimbu nich ris. (Tang Kuseng 97:10; Kujingunik 18:7, 9, 11-17) Yisu yivud, yisal yiney yiyishikijining antu avud ku kwichil mash pansh.
24, 25. (a) Ov, kusutil ku ik kumwovidiningay Nzamb riy muntu umekeshininga kukarumuk piur pa yitil yend?(b) Chinech chituvurishin ditenchik ik dia pa chirung chafundau Bibil?
24 Kurutu kwa kwipan kudiay Yehova ni kubabatishiu, etu awonsu twakwashaku ditenchik dia Satan mu mutapu kanang. Pakwez, chitwaswimpina yisal yetu, twakudish ritiy retu mu mulambu wa chakupesh cha Kristu pamwing ni kwipan mu mwom wetu kudiay Nzamb, twatambwil dilikishin dia Nzamb ni diking dia muspiritu. (Midimu 3:19) Diking dined dituvurishin misumb ya kujingamin pa chirung chafundau Bibil.—Kuchind Michid 35:11-15; Kuvurik Yijil 21:1-9.
25 Ov, chom ik chasalau? Anch mwin Isarel wamujip mukwau pakad kutongin, wafanyidina kuchinyin mu umwing wa ku misumb ya kujingamin. Kupwa kwa kumurumburish kudi ankalansambu atondau, muntu winou wafanyidina kushal mu musumb wa kujingamin djat ni pakufay mwin kupesh mujim. Kupwa, ukutwish kuya kushakam kwindond kwin kwawonsu kukatilay. Musangar mud ik wa kuman chilakej cha Nzamb cha riy ni mutapu utambwilingay mwom wa muntu nich usey ujim! Chilik chimwing, Nzamb urijekin kand diking difanyijadina ni misumb ya kujingamin. Diking dined udirijekin kusutil ku mulambu wa chakupesh cha difut dia Kristu chakwel tupand ku rufu ritufanyidina, mulong twajirila mbil yend piur pa mwom ni mash pakad kutongin. Ov, utambwilingaku mulong winou nich usey? Ov, mutapu ik ukutwisha kumekesh muutambwilinga nich usey? Mutapu umwing udi kuyitazuk antu akwau chakwel itiyija ditenchik dia Nzamb piur pa diking didiaku nlel unou mulong “mar makash” masejin piswimp.—Mateu 24:21; 2 Korint 6:1, 2.
LEJAN RUSANGU RA WANT CHAKWEL UMEKESHA MUTAPU USEY WA MWOM
26-28. Ov, mu mutapu ik mashakamin metu ma nlel mafanijadina ni ma profet Ezekiel ni mutapu ik tukutwisha kwilam mu rukat ra Nzamb?
26 Atushalapol a Nzamb akwet nlel unou chisend cha kubabesh mudi chamwinkishau profet Ezekiel kudi Yehova cha kulejan kudi in Isarel yom yakimbangay Yehova kusal. Chawiy, ndiy walonda anch: “Ey ukez kuyilej kubabesh kwam kwawonsu.” Anch Ezekiel kawanyishap chisend chend ing watambula dibaz dia mash ma in Isarel awonsu afanyidinau kujip chisu chasheshau musumb wa Yerusalem ku yitil yend. (Ezekiel 33:7-9) Pakwez, Ezekiel wamuziyila Yehova ni katambulap dibaz dia mash bwat.
27 Nlel unou, tuchingedin kusheshik kwa mangand ma kabuj ma Satan. Chawiy chimwing kand, Atuman a Yehova amening anch akwet mbil ni chisend cha kuyibabesh antu piur pa ‘dichuku dia kufundakesh’ dia Nzamb palejeningau rusangu ra Want. (Isay 61:2; Mateu 24:14) Ov, wipanining mu mudimu winou nich muchim umwing? Kambuy Paul wasala mudimu wend wa kulejan nich mushiku. Chawiy, ndiy walonda anch: “Am kinikwetap kwam mulong. Nakulejanya yom yawonsu yatenchikay Nzamb kusal, kinashakup chom, bwat.” (Midimu 20:26, 27) Chilakej chiwamp mud ik kudi etu cha kulondul!
28 Chakwel twilamany ayinetu mu diking dia Yehova tatukwetu wa rukat, tufanyidin kusal usu wa kuman mwom ni mash mudi muyimeningay Yehova. Chikwau kand, tufanyidin kwikal antu ishitwila ku mes mend, mudi mutukuyimana mu shapitre ulondwilap ou.
a Jurnal kanang wa jinsangu wisambidin piur pa mazu minam ma Nzamb anch: “Mwom wa mujimbu uding mu mash” ni ulondin kand anch: “Mazu minam madi makin mulong chikunku ni chikunku cha mash chidi cha usey mulong wa kwikal ni mwom.”—Scientific American.
b Tal Réveillez-vous ! wa Kafumpul 2006 mu Français, paj wa 3-12, wapalangeshau kudi Atuman a Yehova.
c In kukarumun Bibil amwing alondina anch dizu dia Hebereu dikarumwinau pinap didi anch “chimeken anch chikasikenap chisal chinech chiyimp kumushikin kusu mband amwinend.” Pakwez, chidia cha usey kand chidi anch Bibil kalondinap chom ap chimwing piur pa uvud wa machuku masutishina kal diy dia mwan didia mwivum anch akez kudirumburish kudi Yehova.
d Tal Shapitre wa 5, ukwet mutu wa mulong ulondina anch: “Mutukutwisha Kwikal Aurikina ni Mangand.”
e Mulong wa jinsangu jivud, tal mutu wa mulong wa Wenjil ulondina anch: “Yikunku ya Mash ni Milad ya Kubaril.”