Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Mulej
NSHANKUR Yob wafunda anch: “Antu wonsu akwet mwom wa mivu yikemp, pakwez wizwil sens nich mar.” (Yob 14:1) Chidi cha usey ujim mudi ik anch kangal twashesh mwom wetu wa mivu yikemp mu yom ni mijikit ya chamwamu! Mijikit ik yifanyidina kusend chisu chetu, usu wetu ni mapit metu? Ni mijikit ik yitufanyidina kwiyep? Mazu ma manangu mafundau mu buku wa Bibil wa Mulej maletin umutakel uwamp pa mulong winou. Uruu udiamu ukwet usu wa “kujingunin yitongijok ni rusot ra muchim wa muntu” ni ukutwish kutukwash kushakam mu mwom wakin.—Hebreu 4:12.
Aufunda kudi ikundj wijikana mulong wa manangu mend, Mwant Salomon wa Isarel wa pasak, buku wa Mulej ukwet yiyul yiwamp piur pa chidia cha usey ujim ni chakad usey mu mwom. Salomon wisambidin piur pa jintong jakwatay ja kutung, chimeken anch wafunda buku wa Mulej papwishay kutung ni kurutu kwa kupumbuk kwend mu difukwil diakin. (Nehemi 13:26) Chawiy chinech chitekin chirung chaufundau kurutu kwa muvu wa 1000 K.C.C., kwisudiel kwa winyikel wa mivu 40 wa Salomon.
CHOM IK CHIDIAP CHAMWAMU?
(Mulej 1:1–6:12)
Mulej ulondil anch: “Yom yawonsu yikwau ya mwamu.” ni wipwil anch: “Ov, muntu ukat kwisakamu yom ik ku mar ma midimu yawonsu yisadilay pa mangand?” (Mulej 1:2, 3) Mazu “ya mwamu” ni “pa mangand” amachirikidin tupamp tuvud mu Mulej. Dizu dia Hebreu dikarumwinau anch “ya mwamu” dirumburikin dizu ku dizu anch “rinkind” ap “mbundu” ni makwet chitong cha kuburen chom, kuburen chikupu, ap kuburen usey wa chikupu. Dizu “pa mangand” dirumburikin “panap pa divu” ap anch “pa mangand manam.” Chawiy lel, yom yawonsu—charumburik anch, midimu ya antu yawonsu yidiurila rusot ra Nzamb—yidi ya mwamu.
Salomon ulondil anch: “Babalany pa kwandam mu Chikumbu cha [Yehova]. Chifanyidin kutesh malejan.” (Mulej 5:1) Kwipan mu difukwil diakin dia Yehova Nzamb kudiap kwa chamwamu. Chakin, kuta muchim pa urund wetu ni Yehova chidi chom cha usey chakwel kwikal nich mwom urumburikina.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Mulej 1:4-10—Mwi njil ik kunyingumok kwa yom mudi mudia chitangil kukat “kutuswidiosh”? Mulej ujimbwil ching kusu midimu yisadikina yisatu ya pa dishin yisadila anch mwom wikalaku pa divu—muten, rinkind, ni kunyingumok kwa mem. Chakin kamu, kunyingumok kwa yom kudi kuvud, ni kudi kukash nakash. Muntu ukutwish kusutish mwom wend mu kwilej kunyingumok kwa yom yiney ni kakutwishap kuyitesh kurumburik nawamp win kamu. Chom chinech chikutwish chakin kamu “kutuswidiosh.” Chikat kand kutuswidiosh pa kwisikesh kulep kwa mwom wetu ni kunyingumok kwa yom kwakad nsudiel. Ap kusot kujingunin yom yisu kukat kuswidioshan. Twamb oku twel oku, yom yisu yijinguninau yikwetap usey anch twayisikesh nich yijil yisadila ya Nzamb wakin yatekay ni yasadilay pa chisu chatangay.
Mulej 2:1, 2—Ov, mulong wak ulondilau anch kusip kudi “usup”? Kusip kukutwish kutukwash tuvuramena yikokujol yetu mu kachisu kakemp kusu, ni kuswimbul kukutwish kutusal tumana anch milong yetu yidi kwau yiswapela. Pakwez, kusip kukutwishap kupwish yikokujol yetu. Chawiy lel, kusot kutan musangar kusutil ku kusip udi “usup.”
Mulej 3:11—Nzamb warijeka yom ik “yiwamp mu chisu chau”? Yimwing ya yom “yiwamp” yarijekay Yehova Nzamb, ap anch yifanyidina ni ya ukwash pa chisu chau yidi kumutang Adam ni Eve, manswik ma nkongal, manswik ni Aburaham, manswik ni David, kwez kwa Mesia, ni kumuyingil Yesu Kristu mudi Mwant wa Want wa Nzamb. Pakwez, kudi kand chom chikwau ‘chiwamp’ chikezay kusal Yehova ku machuku ma kurutu piswimp kamu ap. Twitiyijin nich kashinsh anch mangand masu makez kwikal uyakin pa chisu chau.—2 Pita 3:13.
Mulej 3:15b—Ov, mutapu ik ukatay ‘Nzamb wakin kuyisaliril kand kakwau’? Mazu minam ‘kuyisaliril kand kakwau’ misambidin pa yom yitonginay Nzamb kusal. Ap anch kuchirikin kwa kunyingumok kwa kuvadik ni kufa ni kwa njit ni chisambu kukutwish kuyovish antu mudi kakwetap cha kusal ni kuyitongish anch yom yasadika yikusadik kand ayinau kakwau, Nzamb wakin ukutwish kukimb ni kuwanyish yom yawonsu Yasotay. (Mulej 3:1-10, 15a) Mazu ‘Yisalirilay kand kakwau’ makutwish kand kwisambin piur pa mwin kutentam, ukatau kulondul kudi muntu muyimp. Pa chinech, Yehova udandamedin kuyikimb antu atentamina chakwel ‘amekesh usu wend’ mulong wa awiy.—2 Jinsangu 16:9.
Mulej 5:9—Mutapu ik “kudim kukat kuyidish antu awonsu”? Antu awonsu ashicha pa divu engamidin pa “yakwangul”—mbut jisongina pa divu. Kwikil kuyidioshamu Ant. Chiyifanyidin kand kudim yir yau.
Malejan Kudi Etu:
Mulej 1:15. Chikwetap usey kushesh chisu ni usu wetu mulong wa kusot kupakish kutenchik mar ni kasolikany kasadikina nlel. Ching kusu Nzamb ndiy ukupwisha uyimp wawonsu.—Daniel 2:44.
Mulej 2:4-11. Mijikit ya yishankur, mudi ukaliweny wa kutung, kudim yir, kuwang, pamwing ni mwom wa kwisangaresh nakash yidi “kumulondul rinkind” mulong kiyikatap kulet mwom wakin ap kulet musangar wa chikupu.
Mulej 2:12-16. Manangu makwet ukwash kupandakanamu usup mulong manangu makutwish kutukwash kupwish milong yimwing. Pakwez, manangu ma chiuntu madi ma chamwamu pa mulong utadila rufu. Ap anch muntu kanang wikal nich ntumb mulong ukwet manangu minam, akutwish amuvuramen swa anch wafa.
Mulej 2:24; 3:12, 13, 22. Chiyipinap kusanger yibudikin ya mudimu wetu ukash.
Mulej 2:26. Manangu ma Nzamb, maletininga musangar, amapanining kudi ‘muntu ukata kumusangarish Yehova.’ Chitwishikiningap kutan manangu minam pakad kwikal nich urund uwamp ni Nzamb.
Mulej 3:16, 17. Chitwishikiningap kuchingejin anch kukwikal kutentam mu kachom ni kachom. Pa ndond pa kwiyakamish mulong wa yishikedina nlel mu mangand, tufanyidin kumuchingel Yehova atentamisha yom.
Mulej 4:4. Kusal midimu yikash kukutwish kulet musangar. Pakwez, kusal midimu yikash mulong wa kuyipandakanamu antu akwau, kuletining spiritu wa kubambel ni kukutwish kulet yovil yiyimp ni ya mukau. Mudimu wetu ukash utusadila mu mujikit wa Ukristu ufanyidin kwikal udiokila ku muchim utok.
Mulej 4:7-12. Urund pakach pa antu udi wa usey ujim kupandakanamu kwikal nich mapit ni chifanyidinap kuushesh mulong wa kusot mapit.
Mulej 4:13. Mwaz ni reng kiyawiyap yikata kuletang kalimish. Antu akweta yisend ya mwaz afanyidin kusadil manangu.
Mulej 4:15, 16. “Nsand umwing wa pakach”—nswamulapu wa mwant—ukutwisha chakusambish kuyikwash ‘antu awonsu adinga kurutu kwend,’ pakwez ‘kwikil cha kumusangaresh.’ Chakin, kwijikan kudi kwa kachisu kakemp.
Mulej 5:2. Malembil metu mafanyidin kwikal ma kashinsh ni ma kalimish, kangal mizwila mazu ma chamwamu.
Mulej 5:3-7. Kukwatikan nich kusot mapit kukutwish kuvuvurish yitongijok ya yisakin ya choy. Kukutwish kand kumubachik muntu, kusambish kutongang yom yakad kutwishik uchuku wawonsu, ni kumushikij muntu ku kuburen tul. Mazu mavud makutwish kumumekesh muntu mudi chisup kudi antu akwau ni kukutwish kumushikij muntu kuchip machip makad kutongin kudi Nzamb. ‘Kumwov Nzamb wakin wom’ kukat kutulam ku kulik kusal yom yiney.
Mulej 6:1-9. Kudi kwa usey ik kwikal nich mapit, ntumb, mwom ulemp, ni ap dijuku dijim anch mwikadil utukangeshin kuyisanger yom yiney? Ni “Chiwapil nakash kusangar nich yom yiukweta,” ap anch chidi chiwamp kwitiyij yiumena, kupandakanamu “kwikal nich maku mayimp,” chinech chirumburikin anch, kusot ching kuwanyish maku makasikena kukatap kutwishik. Pa chinech, mashakamin mawamp ma mwom, madi kusanger “anch tukwet yakudia ni yidjal” pitusangaredina yom ya mwom ni kwasin pa urund wetu ni Yehova.—1 Timoteu 6:8.
CHIYUL KUDI MWIN MANANGU
(Mulej 7:1–12:8)
Mutapu ik tukutwisha kwilamin dijin diwamp ap ntumb yiwamp? Chitong ik tufanyidina kwikal nich pantaliken nau anyikel a ukauntu ni pa yisal ya kuburen kutentam yitumena ni mes metu? Mulong afu kijap chom ap chimwing, ov, mutapu ik tufanyidina kusadil mwom wetu katat? Mutapu ik wa manangu ukutwishau ansand kusadil chisu chau ni usu wau? Yiyul ya manangu ya Mulej pa milong yiney ni pa yikwau ayifunda mu buku wa Mulej shapitre wa 7 djat ku wa 12 mulong wetwetu.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Mulej 7:19—Mutapu ik ronganyin rikwet usu kupandakanamu “in kuyikel dikum”? Pakatau kuusadin mu chifanikesh mu Bibil, uvud dikum umekeshin kuwanyin. Salomon ulondil anch usey wa kulam manangu upandikenamu uvud uwanyidina wa amasalay alamina musumb.
Mulej 10:2—Chirumburikin ik kulond anch muchim wa muntu udi ‘ku chikas cha katatuku’ ap anch udi ‘ku chikas cha kamaku’? Mulong chikas cha katatuku chilejening kwitiyik, kulond anch muchim wa muntu udi ku chikas cha katatuku chirumburikin anch muchim wend umubachikin asala yom yiwamp. Pakwez anch wamubachik muntu kusal yom yiyimp, chawiy, muchim wend udi ku chikas cha kamaku.
Mulej 10:15—Ov, mutapu ik ‘mudimu ukash wa chisup ukat kumuziyish nakash’? Anch muntu waburen njingunin muwamp, mudimu wend ukash ukutwishap kulet chibudikin chiwamp ap chimwing. Kisakidinap mu mudimu winou. Kusal mudimu winou ukash kukat ching kusu kumuziyish nakash.
Mulej 11:7, 8—Mazu minam marumburikin ik: “Chidi chiwamp kusanger mu chimunyik cha muten.” Chimunyik ni muten yikat kusangaresh mwom. Salomon ulondil pinap anch chidi chiwamp kwikal mwom ni anch tufanyidin “kusanger” kurutu machuku ma mididim, ap anch ma upal, kandikal meza kutwiy usu ni ukash wetu.
Mulej 11:10—Ov, mulong wak ‘usand ni usu wa mwom’ yidi kwau ya chamwamu? Anch kayisadidilap nawamp, yom yiney yidi ya chamwamu mulong, mudi mbundu, mwamu mupwilinga swa-swa machuku ma usu wa usand.
Malejan Kudi Etu:
Mulej 7:6. Kusip pa chisu chakad kufanyin kusip kuletining ujim ni kuding kwa chamwamu mudi kasu ka kwimbwolal. Tufanyidin kwipuk kusip kwinoku kwa usup.
Mulej 7:21, 22. Kitufanyidinap kwiyakamishang nakash mulong wa yitulondilau kudi antu akwau.
Mulej 8:2, 3; 10:4. Anch akat kutulond nayimp ap kutupup kudi ntakel ap kudi mukurump wetu wa mudimu, chidi cha manangu kunenet zong. Chinech chidi cha manangu pa ndond pa ‘kuswakal kudiokal kurutu kwend,’ charumburik kulik mudimu wey swa mu ujim.
Mulej 8:8; 9:5-10, 12. Mwom wetu ukutwish kusul mu mutapu wakad kuchingejin mudi pakatay kufa insh pa wand ap kajil mu mupit. Chikwau kand, kwikil muntu ukutwisha kukangesh usu wa mwom anch kangal umudiokala pa chisu cha kufa, ap kwikil muntu ukutwisha kwiyep kwi njit jasina rufu pantaliken ni antu. Chawiy lel, kitufanyidinap kushesh chamwamu chisu chetu. Yehova usotil anch tukwata mwom nich usey ni tuusangera mudi muchifanyidina. Chakwel tusala mwamu, tufanyidin kutek mudimu wa Yehova pa ndond ya kusambish mu mwom wetu.
Mulej 8:16, 17. Kuvul kwawonsu kwa chom ni chom chasalay Nzamb ni yalikidinay chakwel yishikena pakach pa antu yitwishikinap kuyitesh kurumburik, ap anch twaker tul mulong wa kusot kuyitesh kurumburik. Kwiyakamish piur pa uyimp wawonsu usadikina kukez kusu kutushadishin kusanger mwom wetu.
Mulej 9:16-18. Manangu mading ma usey ap anch antu avud aburedin kumasanger. Chidi chiwamp kutesh mazu matudila ma mwin manangu kupandakanamu kutesh kubarok kwa chisup.
Mulej 10:1. Tufanyidin kudimukin mazu metu ni yisal yetu. Rasu rikemp kusu, mudi kujiman swa, chisal chimwing kusu cha kuna kuyimp, ap chisal chimwing cha masandj, chikutwish kushesh ntumb yiwamp ya muntu ulimishinau.
Mulej 10:5-11. Chiwapinap kumwovil ris muntu ukweta mwaz. Kuburen ukaliweny wa kusal yom nawamp ap mu kusal mudimu umwing uswakela kukutwish kwikal nich yibudikin yiyimp. Chinyim ni chinech, kukudish ukaliweny wa ‘kusadil manangu mulong wa kutwish’ kudi kwa usey. Chidi cha usey mudi ik anch twikal ni ukaliweny ufanyidina chakwel tutwisha kusal nawamp mu mudimu wa kulejan Want ni kwikadish in kwilej!
Mulej 11:1, 2. Tufanyidin kwiyijidish kupan ni muchim wawonsu. Kwitin muchim wa kupan.—Luka 6:38.
Mulej 11:3-6. Mikadil yakad kuchingejin ya mwom yifanyidinap kutukangesh kukwat mipak.
Mulej 11:9; 12:1-7. Ansand niyawiy akez kuyirumburish kudi Yehova. Chawiy lel, chiyifanyidin kusadil chisu chau ni usu wau mu mudimu wa Nzamb kurutu upal upwisha usu wau.
“MAZU MA IN MANANGU” MAKAT KUTUTAKEL
(Mulej 12:9-14)
Mutapu ik tufanyidina kuman “mazu ma kwongoj nich” makimbay mulej ni kumafund? Kushalijan ni ‘mikand yivud’ yafundau antu, “Mazu ma in manangu madi mudi mitond ya kusomburil yikat kulamau nich amikoku kudi atufung. Chawiy jinswir jakumangejay jishich mudi misumad yapampau nawamp. Ajipana kudi Nzamb, ndiy kamu kafung umwing wetwetu awonsu.” (Mulej 12:10-12) Mazu ma manangu malonday kusutil kudi “kafung umwing,” Yehova, makat kusal mwom wikal ushinshamena.
Kusadil chiyul cha manangu chidia mu buku wa Mulej kukez chakin kamu kutukwash twikala nich mwom wakin ni wa musangar. Chikwau, tukwet kashinsh anch: “Anch ey wamulimish Nzamb, yom yawonsu yikwikal kwau nawamp.” El kand, tujijaman mu mupak wetu wa “[kumulimish] Nzamb, ziyil ku malejan mend.”—Mulej 8:12; 12:13.
[Chipich chidia pa paj wa 31]
Umwing wa midimu yipandikena kuwap ya Nzamb ukez kwikal uyakin piswimp ap pa chisu chau
[Chipich chidia pa paj wa 32]
Mu yipan ya Nzamb mudi yakudia, kuna, ni kusanger mudimu wetu ukash