Yehova, Nzamb Ukata Kwambambang nau Antu
‘Ntesha amboku, nikukulej.’—JOB 42:4.
MIMINY: 37, 48
1-3. (a) Mulong wak yitongijok ya Nzamb ni mutapu wend wa kulond yidi ya piur nakash kusutamu ya antu? (b) Yom ik tukwileja mu mutu wa mulong winou?
YEHOVA wakata anch tusanger mwom nau antu akwau, chawiy, watanga angel ni kupwa watanga antu. (Kuseng 36:9; 1 Timote 1:11) Kwinsambishil, Yehova wamutanga muntu utazukinau kudi Yohan anch “Dizu.” (Yohan 1:1; Kujingunik 3:14) Yehova wambambang ni muntu winou, Yesu, ni wamuleja yitongijok ni yovil yend. (Yohan 1:14, 17; Kolosay 1:15) Kambuy Paul walonda anch angel akat niyawiy kwambambang, ni akwet dizu dishalijadina nakash ni dizu dia antu.—1 Korint 13:1.
2 Yehova wij yom yawonsu piur pa ma miliyar ma angel ni antu atangay. Ukwet wa usu kutesh kapamp kamwing malembil ma ma miliyon ma antu, ni ukat kutesh malembil mau chikalap nchik dizu dilondinau. Ap anch ukat kutesh malembil minam mawonsu, Yehova ukat kwambamb nau angel ni ukat kuyitakel kand. Mulong wa kusal yom yiney yawonsu, yitongijok ya Yehova ni mutapu wend wa kulond yifanyidin kwikal ya piur nakash kusutamu yitongijok ni mutapu wa kulond wa antu. (Tang Isay 55:8, 9.) Chawiy, pakatay kwambamb nau antu, Nzamb ukat kuswapej uruu wend chakwel tuutesha.
3 Mu mutu wa mulong winou, tukwilej mutapu ukatay Yehova kwambamb nau antu mu mutapu uwamp. Tukuman kand mutapu ukatay kuswimp mitapu ya kwambamb kukwatijan ni mashakamin ma antu.
NZAMB WAMBAMBINING NAU ANTU
4. (a) Dizu ik diasadinay Yehova mulong wa kwambamb nend Moses, Samwel, ni David?(b) Yom ik yifundinau mu Bibil?
4 Padingay kwambamb ni Adam, muntu wa kusambish, mu chir cha Eden, Yehova wasadilang pamwing ap dizu dia pasak dia Hebereu. Kupwa, Yehova wambamba nau antu akwau mudi Moses, Samwel, ni David. Ap anch afunda yom yiney mu mutapu wau mu dizu dia Hebereu, pakwez afunda ching yitongijok ya Nzamb. Afunda yom yateshau kapamp kamwing kudiokal kudi Yehova ni afunda kand yom yateshau piur pa urund wa Nzamb ni antwend. Chilakej, Bibil urumburil piur pa ritiy ni rukat rau mudiay Nzamb, ulejen kand piur pa kurumbuk ni kuburen ritiy kwau. Yom yiney yawonsu ayifunda mulong wa uwamp wetu.—Rom 15:4.
Bible writers wrote down direct statements from Jehovah and the history of God’s relationship with his people
5. Ov, dizu dia Hebereu diawiy kusu diasadilangay Nzamb mulong wa kwambamb nau antu? Rumburil.
5 Yehova kadandamenap kwambamb nau antu ching mu dizu dia Hebereu. Chisu chabudikau mu usuk mu Babilon, in Isarel amwing ading kwambambang dizu dia Aramayen. Pamwing ap diawiy diyingishin diasala anch Daniel, Jeremiy, ni Ezra afunda yikunku yimwing ya Bibil mu dizu dia Aramayen.—Tal mazu ma kwinshin ma Ezra 4:8; 7:12; Jeremiy 10:11; ni Daniel 2:4, NWT.
6. Mulong wak akarumuna Mifund ya Hebereu mu dizu dia Grek?
6 Kupwa, Alexandre Mujim wakwata jingand jivud, ni dizu dia Grek wa antu awonsu ap Koine, dikala dizu dialondau mu jingand jivud. In Yuda avud asambisha kulond dizu dia Grek, ni ashikena ku kukarumun Mifund ya Hebereu mu dizu dia Grek. Dikarumun dined aditazuka anch Septante. Diading dikarumun dia kusambish dia Bibil ni dia usey nakash. In kwilej yom yivud itiyijin anch Septante amufunda kudi in kukarumun 72.a (Tal mazu ma kwinshin.) Antu amwing akarumuna yom ya mu dizu dia Hebereu mufund ku mufund, pakwez akwau kasalap mwamu. Ap mwamu, in Yuda ading kulondang dizu dia Grek ni in Kristu itiyija anch Septante diading Dizu dia Nzamb.
7. Dizu ik diasadilangay Yesu mulong wa kuyifundish in kwilejend?
7 Padingay Yesu pansh, pamwing ap walondang dizu dia Hebereu. (Yohan 19:20; 20:16; Midimu 26:14) Wasadinang kand pamwing ap yom ya mu dizu dia Aramayen yalondangau kudi antu avud chisu chinicha. Pakwez wading wij kand dizu dia Hebereu wa pasak dialondangau kudi Moses ni aprofet akwau, diading mu mifund yadingau kutang mu sinagog rubing rawonsu. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Midimu 15:21) Ni ap anch ading kulond dizu dia Grek ni Latin chirungu cha Yesu, Bibil kalondinap piur pa Yesu anch wading kulond mazu minam ap bwat.
8, 9. Mulong wak in Kristu avud alondang dizu dia Grek, ni chom chinech chitufundishin ik piur pa Yehova?
8 In kwilej a kusambish a Yesu ading kulondang dizu dia Hebereu, pakwez kupwa kwa rufu rend, in kwilej end alonda mazu makwau. (Tang Midimu 6:1.) Chisu chapalangeshau rusangu ruwamp, in Kristu avud alondang dizu dia Grek kusutamu dia Hebereu. Mulong dizu dia Grek diawiy dialondangau kudi antu avud, mukand wa Mateu, Marko, Luka, ni Yohan ayipalangesha kudi in Grek.b (Tal mazu ma kwinshin.) Chikwau kand, mikand ya kambuy Paul ni yikwau ya mu Bibil ayifunda mu dizu dia Grek.
9 Tufanyidin kwijik anch, chisu chajimbulangau mifund ya Hebereu kudi in kufund a Mikand ya Grek ya win Kristu, yisu yivud asadilang dikarumun dia Septante. Yisu yimwing, yom yajimbulangau yading yishalijadin ni yafundau mu Hebereu wa pasak. Chawiy, mudimu wasalau kudi in kukarumun a Bibil akad kuwanyin chikala chikunku cha Bibil tukweta nlel. Chom chinech chitufundishin anch Yehova kakatap kuman dizu ap mikadil yimwing mudi yisutinamu yikwau.—Tang Midimu 10:34.
God does not expect us to speak a specific language to get to know him or his purposes
10. Chom ik twilejina piur pa mutapu wambambinay Yehova ni antu?
10 Twilejin anch Yehova ukat kwambamb ni antu kukwatijan nich mikadil yau. Katwitinap kulond dizu kanang mulong wa kumwijik ap kwijik rutong rend. (Tang Zakariy 8:23; Kujingunik 7:9, 10.) Twilejin kand anch Yehova wayipepila in kufund Bibil, pakwez wayichingejina chakwel afunda yitongijok yend mu mazu mau.
NZAMB UCHIDIJIN URUU WEND
11. Mulong wak chikwetap mulong kudi Yehova chikalap nchik mazu kushalijan masadidinau antu?
11 Antu akat kusadil mazu kushalijan, pakwez chinech chikwetap mulong kudi Yehova. Mutapu ik twija mwamu? Bibil ukwet jinsangu jimwing ja mazu masadilay Yesu. (Mateu 27:46; Marko 5:41; 7:34; 14:36) Pakwez Yehova wasala usu chakwel afunda uruu wa Yesu ni aukarumuna mu dizu dia Grek, kupwa ni mazu kushalijan. Chikwau kand, mulong afundirila yisu yivud Dizu dia Nzamb kudi in Yuda ni in Kristu, achidija uruu wa Nzamb. Yom yafundirilau yiney ayikarumuna mu mazu mavud. Mivu piswimp ni 400, chirungu cha Yesu, John Chrysostom walonda anch mafundish ma Yesu amakarumuna mu dizu dia in Siri, dia in Idjibit, in Inde, in Peris, in Etiopi, ni mu mazu makwau mavud.
12. Mutapu ik warishikishau Bibil?
12 Mu rusangu ra muntu, arishikisha nakash Bibil ni antu amukarumuna ni kumupalangesh. Mivu 300 kupwa kwa kumuval Yesu, Mwant wa in Rom Dioclétien wapana mbil ya kujiyish ma kopi mawonsu ma Bibil. Mivu 1 200 kupwa, William Tyndale wasambisha kukarumun Bibil mu dizu dia Inglish. Walonda anch, anch Nzamb wamulama machuku mavud, wafanyina kusal usu anch ap mwan wa ku makunku wafanyina kwijik nawamp Bibil kumusutamu mwimpel. Mulong wa rupompat, Tyndale wachina mu Angleterre mulong wa kukarumun ni kuchap Bibil wakarumunay. Ap anch a ntakel a relijon asala usu wa kujiyish ma kopi mawonsu mafanyinau kutan, antu avud ading atambwil kal dikarumun dia Tyndale. Kupwa, Tyndale amukudika ni amwosha kasu pa mutond. Pakwez dikarumun diend diapanda kwi njit jarishishau kudi amakurump a relijon, ni adisadina mulong wa kukarumun Bibil watazukau anch la Bible du Roi Jacques.—Tang 2 Timote 2:9.
13. Chom ik chimekeshina kwilej kwa ma maniskri ma Bibil?
13 Chidi chakin anch, mu ma kopi mamwing pakach pa ma kopi ma pakur ma Bibil, mudi yilim yikemp ni kushalijan. Pakwez, in kwilej yom yivud piur pa Bibil ashinshikina piur pa ma maniskri, ni piur pa yikunku ya ma maniskri, ni piur pa makarumun ma pasak ma Bibil. Kupwa kwa kwilikej, atana anch kudi maverse makemp kamu makweta kushalijan kukemp nakash, ni kudi kwakad usey. Pakwez, uruu wa Bibil uswimpinap. Kushinshikin kwa mutapu winou kwayikwasha in Kwilej akin a Bibil ku kwikal ni kashinsh anch chom chikwetau nlel didi Dizu dia Yehova diapepilay.—Isay 40:8.c (Tal mazu ma kwinshin.)
14. Mutapu ik upalangeshinau Bibil nlel?
14 Ap anch amurishisha Bibil nakash, amukarumwin mu mazu 2800 ni kusut. Bibil amukarumwin kusutamu ma buku makwau mabudishinau nlel. Ap anch antu avud kakwetap ritiy mudiay Nzamb, Dizu dia Nzamb didandamedin kwikal mukand upalangeshinau nakash mu rusangu ra muntu. Ap anch makarumun ma Bibil mamwing maswapelap kutang ap anch mawapinap nakash, makarumun mawonsu mapanin uruu uswapela ni ruchingej ra mwom wa chikupu.
DIKARUMUN DIA BIBIL DISU DIASWIRIKENAU
15. (a) Mutapu ik waswimpa mikand yetu yilondina piur pa Bibil kudiosh mu muvu wa 1919? (b) Mulong wak akat kufund mikand yetu bil mu dizu dia Inglish?
15 Mu muvu wa 1919, atonda ka chisak kakemp ka in kwilej a Bibil kwikal “kashalapol ushinshamena ni kubabal.” Chisu chinicha, kashalapol ushinshamena wambambang ni antu a Nzamb avud mu dizu dia Inglish. (Mateu 24:45) Pakwez nlel, abudishin mikand yisambidina pa Bibil mu mazu 700 ni kusut. Mudi dizu dia Grek, pakuru, Inglish didi nidiawiy dizu disadidinau nakash mu milong ya kwisak, ku mashikol ni dijiken nakash. Chawiy, mikand yetu akat kuyifund bil mu Inglish ni ayikarumun chad mu mazu makwau.
16, 17. (a) Chom ik chiswirikedinau antu a Nzamb? (b) Mutapu ik wawanyishau maswir minam? (c) Maswir ik madingay nich Mukadivar Knorr?
16 Mikand yetu yawonsu yimedin pa Bibil. Kwinsambishil, antu a Nzamb asadila dikarumun dia la Bible du Roi Jacques, diabudishau mu 1611. Pakwez, mutapu wa kulond udia mu Bibil winou wikadil kal ukuru ni uswapelap kutesh. Mu ma maniskri ma pasak asadila dijin dia Nzamb tupamp tuvud, pakwez mu dikarumun dined adisadina tupamp tukemp. Ni mu dikarumun dined adikarumuna nich yilim ni awejamu ma verse makad kwikal mu ma maniskri ma pasak. Makarumun makwau ma Bibil ma mu Inglish makwet yilim ya mutapu winou.
17 Chakin kamu, antu a Nzamb ading akwet kuswir kwa dikarumun dia Bibil diwanyidina ni diswapela kutesh. Chawiy, atenchika Komite wa Traduction du monde nouveau, ni akadivar a mu komite winou abudisha chikunku cha Bibil kudiosh mu muvu wa 1950 djat muvu wa 1960. Chikunku cha kusambish cha ma volim musamban achibudisha ku chitentam cha mu machuku ma ngond 2 ngond wa 8, 1950. Ku chitentam chinech, Mukadivar Knorr walonda anch antu a Nzamb akwet kuswir kwa dikarumun dia Bibil disu dikwikala diwanyidina ni diswapela kutesh ni dikutwisha kuyikwash antu kwilej uyakin nawamp kamu. Ading akwet kuswir kwa dikarumun diswapela kutang ni kutesh mudi mwadinga mifund yafundau in kwilej a Kristu a kusambish. Maswir ma Mukadivar Knorr mading anch Traduction du monde nouveau wafanyina kukwash ma miliyon ma antu kumwijik Yehova.
18. Chom ik chakwasha mulong wa kukarumun Bibil?
18 Kudiosh mu muvu wa 1963, maswir ma Mukadivar Knorr mawanyina. Abudisha Les Écritures grecques chrétiennes — Traduction du monde nouveau mu dizu dia Néerlandais, Français, Allemand, Italien, Portugais, ni mu Espagnol. Mu muvu wa 1989, Chisak Chitakedila cha Atuman a Yehova chatenchika department musu ku biro utakedila wa pa mangand mawonsu mulong wa kuyikwash in kukarumun Bibil. Mu muvu wa 2005, Chisak Chitakedila chapana mbil ja kukarumun Bibil mu mazu makarumwinau kal Chinong cha Kalam. Mudi chibudikin, Traduction du monde nouveau udiaku katat, wakabuj ap chikunku, mu mazu 130 ni kusut.
19. Chom ik cha usey chasadika mu muvu wa 2013, ni chom ik tukwileja mu mutu wa mulong ulondwilaku ou?
19 Dizu dia Inglish diaswimpa kudiosh kwabudishinau dichap diakusambish dia Traduction du monde nouveau, chawiy chasadina anch apipeja mutapu wa kufund. Kwinsudiel kwa rubing pa 5 ni 6 ngond wa 10, 2013, antu 1413676 a mu jingand 31 akumangana chisu cha chikumangan cha pa muvu cha 129 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Muntu umwing wa mu Chisak Chitakedila wijikisha kubudik kwa Traduction du monde nouveau dichap dia kuchirikin mu Inglish. Antu akumangana asangara nakash, ni avud atoya patambulau muntu ni muntu kopi wend wa dikarumun disu. Padingay mwin kulond ukat kutang verse wa mu dikarumun dined, chamekana patok anch dikarumun dined diading diswapel kuditang ni kuditesh. Mu mutu wa mulong ulondwilaku ou, tukwilej yom yivud piur pa dikarumun dined, ni mutapu udikarumwinau mu mazu makwau.
a Septante urumbukin anch “Makum sambwad.” Chimeken anch kukarumun kwasambisha piswimp ni muvu wa 300 kurutu kwa kuvadik kwa Yesu ni amupwisha kupwa kwa mivu 150. Dikarumun dined didi dia usey nakash nlel mulong diyikwashin in kwilej yom yivud kutesh mazu makash ma mu dizu dia Hebereu ap mazu ma verse wakabuj.
b Antu amwing atongining anch Mateu wafunda mukand wend mu dizu dia Hebereu ni kupwa aukarumuna mu dizu dia Grek pamwing ap kudiay ndiy amwinend.
c Tal brochure wa Ukwash Mulong wa Kwilej Dizu dia Nzamb; tal kand Un livre pour tous, paj 7-9, “Un survivant de l’Histoire”, mu français.