BIBLIOTEK Udia pa Kapend
BIBLIOTEK
UDIA PA KAPEND
Uruund
  • BIBIL
  • MIKAND
  • YIKUMANGAN
  • Ov, Ruchingej rid Kamu ra Usey?
    Lankany!—2004 | Ndol 22
    • Ov, Ruchingej rid Kamu ra Usey?

      WADING kwend ni mivu dikum, pakwez Daniel wading urishin ni mayej ma kanser pading pasuta kal muvu umwing. Adokter end ading ashadishin kal ruchingej, pamwing kand ni anamakwend akwau. Pakwez Daniel wading kamu ulamin ruchingej. Wading uchingejin anch mu machuku ma kurutu ukwikal mwin kukimbijol ni anch dichuku dimwing ukukwash kukimb mon wa mayej mend ma kanser. Wading uchingejin nakash anch mwingang wading umwokina ukwez kamu. Pakwez dichuku pidawanyina, mwingang winou wakanganya kwez mulong diur diading diyipin. Daniel waziya nakash. Kapamp ka kusambish mu mwom wend, mwan washadisha ruchingej. Wafa kupwa kwa machuku makemp mwamu.

      Rusangu ra Daniel arilonda kud mwingang umwing wading wilejina usu ukweta ruchingej ni kuburen ruchingej pa ukash wa mujimbu wa antu. Pamwing ap niyey wateshinap kal nsangu ja mutapu winou. Chilakej, ipal umwing ukutwish kwov kamu anch ukimbin kufa, pakwez ndiy usotin anch ing ikalaku pa chisu chikusadika chom kanang chichingedinay kudiosh pakur, mud kwez kumutal kud mwanamakwend umwing ap kuya ku musambu. Chawiy anch wasal kwend chom chading chisotinay, ukutwish chad kufa pakad kulab. Yom ik yikata kukwash mu yishiken mud yiney? Ov, ruchingej rikutwish kwikal ni usu ujim mud winou mud mutapu mutonginau antu akwau?

      In kukimbijol avud a chimwingang aletin chiyul anch kwikal ni chitongijok chiwamp, kwikal ni ruchingej ni kwikal ni yovil yikwau yiwamp kukat kuwapish nakash mwom ni ukash wa mujimbu wa antu. Pakwez antu akwau kitiyijinap chitongijok chinech. In kukimbijol akwau akat kutadik chitongijok chinech ni kulond anch chitanijadinap ni siyans. Awiy akat kulond anch yovil yikutwishay muntu kwikal nich yikutwishap kumuletin mayej.

      Chakin kamu, kwidjidjek piur pa usey ukweta ruchingej kusambishinap nlel. Mu tunan twa mivu twasutina etu, filozof umwing mwin Grek utazukinau anch Aristote amwipula kurumburik kwa ruchingej ni wakula anch: “Kud kulat oku watal lel.” Ni machuku ma kwinyim am, mwin mafef umwing wa mu Amerik, Benjamin Franklin walonda kamu patok anch: “Ukata kulabatin ruchingej ukufa nzal.”

      Chad ruchingej chom ik kamu? Ov, ud kwau mutapu wa kwiyongoj mu kulat yom yakad kusadik? Ap kud mayingishin makwau ma kuman anch ruchingej chid chom chikwau cha usey, chom tukweta nich etu awonsu kuswir mulong wa uwamp wa ukash wa mujimbu wetu ni musangar wetu, chom chidia kamu chakin ni chikata kutuletin yiyukish?

  • Mulong wak Tukwet Kuswir kwa Kwikal ni Ruchingej?
    Lankany!—2004 | Ndol 22
    • Mulong wak Tukwet Kuswir kwa Kwikal ni Ruchingej?

      YOM yakimba kwikal mutapu ik ku mutambu wa Daniel, nsand wading ukweta mayej ma kanser twisambinang mu mutu wa mulong wasambelang, anch wadandamena kulam ruchingej rend? Ov, wafanyina kuyerik? Ov, ing nkach udiaku ni nlel unou? Ap antu akweta kamu ruchingej rikash kakutwishap kwakul anch mwaning ku yipul yiney. Ni pinap pad dilejan dia usey nakash: Chifanyidinap kwau kutek ruchingej mu yom yin yawonsu. Ruchingej ridiap mwon wa mayej mawonsu.

      Pamwipulau ku chisaj cha jinsangu cha CBS, Dokter Nathan Cherney wababesha piur pa ubaj wa kwikal ni ruchingej nakash kusutamu chipim mu kuyok antu ayedina nakash ni walonda anch: “Twamen kal amakundj amwing akat kuyiswejen akajau anch kasadinap kwau usu mulong wa kutongijok ni anch katonginap piur pa yom yiwamp.” Dokter Cherney uwejidinaku anch: “Mutapu winou wa kutong wayishikija antu kwitiyij anch muntu ukutwish kusop amwinend mutapu uyila kurutu mayej makwetay, ni anch wakangany, akat kutong anch katwishinap kwend kumasop. Mutapu winou wa kutong utentaminap.”

      Mu win yakin, antu akweta mayej makutwisha kuyishikij ku rufu akat kurish nakash, ni kura njit jiziyishena kamu. Chakin kamu akatish nau kakatap kusot kuyipandakeshin kuswan kwau mu kuyifish nich. Chad mwamu tufanyidin kwetu kulond anch ruchingej rikwetap usey?

      Bwat kamu. Chilakej, pa ndond pa kwok kapamp kamwing mayej ap kukimb mitapu ya kulepish mwom wa muyej, Dokter Cherney ukat kusal usu wa kukepish kuswan kwend ni kusal anch asangera mashakamin pachidiay mwom. Ndiy ni adokter akwau akat kwitiyij mu mitapu ya kwok yikata kumukwash muyej kwikal nich musangar, ap anch ukwet mayej makash nakash. Kud uman umekeshina anch ruchingej rikutwish kusal yivud kusutamu yiney.

      Usey wa Ruchingej

      Dokter W. Gifford-Jones, ukata kufund jinsangu ja chimwingang, walonda anch: “Ruchingej ud mwon wa usu nakash.” Washinshikina yibudikin ya kukimbijol kushalijan kwasalau piur pa usey wa kuyikwash mu manangu antu akweta mayej makad mwon. Chamekana anch ukwash winou ukat kuyikasikesh antu kwikal ni ruchingej ni chitongijok chiwamp. Kukimbijol kumwing kwasalau mu muvu wa 1989 kwamekesha anch antu akwashiningau mutapu winou akat kulab pa kufa, ap anch kukimbijol kwa katat kand kal kuleta uman wa chom chinech. Pakwez, kukimbijol kumekeshin anch ayej akatau kukwash mu manangu kakatap kuziy nakash ni akat kwov kusansan pakemp kusutamu akadiau kukwash.

      Shinshikin kukimbijol kukwau kwisambidina yibudikin ya kwikal ni ruchingej ap kuburiburen kud antu akweta mayej ma mijir ya rudung. Ashinshikina chikurukina amakundj 1 300 ni kusut mulong wa kuman anch akwet ruchingej ap bwat piur pa mutapu umenau mwom. Kupwa kwa mivu dikum, amana anch amakundj 12 pa pa chitot ading akwet mayej mamwing ma mijir ya rudung. Pakach pau, ading aburedina ruchingej ayisutamu akwau tupamp twaad. Laura Kubzansky, mulej-nkwash ni mwin kwilej yisalijok ya antu wa ku Shikol ya Chimwingang ya Harvard walonda anch: “Uman uvud ulejena anch kwikal nich ‘yitongijok yiwamp’ kud kwa usey mulong wa ukash wa mujimbu wadingap kamu wakin​—pakwez dined did pakach pa malejan makusambish mapanina kashinsh ka chom chinech mu kwok mayej ma rudung.”

      Kukimbijol kukwau kulejen niyau anch ayej akata kuman anch mayej mau mapandaken nakash kakatap kuyerik swa kupwa kwa kuyibaril kusutamu ayej akweta chitongijok chiwamp. Ni chimeken anch antu akweta chitongijok chiwamp akat kusalaku mivu yivud. Dilejan dimwing diamekesha usu ukweta yitongijok yiwamp ni yiyimp piur pa amapal. Payilejau amapal jinsangu jimekeshina anch upal ukat kuletang manangu ni ronganyin, amapal endang nich usu nakash. Mijimbu yau yikala mud ya antu iyijidisha mwi mbing 12!

      Mulong wak chimeken anch ruchingej ni kwikal ni chitongijok chiwamp yiwapishin ukash wa mujimbu wa antu? Pamwing ap in siyans ni adokter kand kal kamu ileja nawamp manangu ni mujimbu wa muntu mulong wa kwakul nawamp ku chipul chinech. Pakwez, antu ilejina mulong winou akutwish kusadin ronganyin rau mulong wa kwovakesh nawamp. Chilakej, profeser umwing wa mijir ulondin anch: “Chiwapin kwikal nich musangar ni ruchingej. Mashakamin minam masangareshina makatap kulet kuziy mu manangu ni mujimbu ukat kukul nawamp. Chinech chid chom chikutwishay muntu amwinend kusal anch ukimbin kwikal nich ukash wa mujimbu uwamp.”

      Pamwing ap chitongijok chinech chikutwish kwikal chisu kud adokter, in kwilej manangu ma antu nau in siyans, pakwez chidiap chisu kud in kwilej a Bibil. Kwasut kal mivu piswimp 3 000, Mwant mwin manangu Salomon amupepila kufund chitongijok ech: “Muchim wa musangar udi mwon uwamp, pakwez muchim wa runeng ukat kuumish mafup.” (Jinswir 17:22) Tal kwisikan kudia pinap. Verse winou kalondinap anch muchim wa musangar ukat kwok mayej min mawonsu, pakwez ulondin anch “udi mwon uwamp.”

      Chawiy, chiwapin kwiyipul anch: Anch ruchingej rading mwon, ing dokter ik ukulika kuyilej ayej end kuuna? Chikwau kand, kusutamu kwau kuwapish ukash wa mujimbu, ruchingej rikwet kand usey ukwau.

      Yitongijok Yiwamp ni Yiyimp Yikwet Usu pa Mwom wey

      In kukimbijol amen kal anch antu akweta ruchingej akat kutaninamu mu mitapu yivud. Akat kutwish ku shikol, ku mudimu ap kand ku masengan ma kwijidish mujimbu. Chilakej, in kukimbijol amwing asala dilejan piur pa chisak cha amband akata kumatok. Antakel au alonda yom yading yitonginau piur pa usu wa amband inay mu masengan. Pa chisu chawiy chimwing, ayishinshikina nawamp amband inay mulong wa chilik cha ruchingej rikwetau. Yibudikin yading anch, chilik cha ruchingej ra amband inay chading chijim nakash kusutamu nsangu jalondau kud antakel au piur pa ukaliweny wau. Mulong wak ruchingej rading nich usu mwamu?

      Atesha yom yivud nakash mu kwilej chinyim cha ruchingej​—kuburen ruchingej. Mu mivu ya 1960, in kukimbijol ajingunina nsangu jishimwokishena piur pa yaku ya annam ni ashikena ku kwikal nich chitongijok cha “kuziy mu manangu kurutu kwa chisu.” Ajingunina anch antu niyau akutwish kuman mar ma mutapu winou. Chilakej, mu kukimbijol kumwing, ateka chisak cha antu amwing pa ndond ya masok nakash ni ayileja anch akutwish kumapwish anch ashat pa mabuton kanang malondulijadina. Atwisha kwimik masok minam.

      Chisak cha kaad nichawiy achileja mwamu​—pakwez kushat pa mabuton kwapwishap kwau masok. Mud mutapu ukutwisha kutongin, antu avud mu chisak chinech cha kaad asambisha kuziy. Payilejau kand kushat kapamp kakwau, kapakishap kwau kusal chom ap chimwing. Ading nich kashinsh anch kwikil kwau chom chikusalau chikutwisha kuswimp yom. Pakwez ap mu chisak chinech cha kaad, antu adinga nich ruchingej adandamena kulam yitongijok yau yiwamp.

      Dokter Martin Seligman, wakwasha kusambish dilejan dined, wasala usu wa kwilej kamu nakash piur pa usu ukweta yitongijok yiwamp ni yiyimp pad antu. Washinshikina chikurikina yitongijok ya antu amena anch kakutwishap kwau mu mwom. Washikena kuman anch yitongijok yiyimp yikat kuyikangesh antu kusal yom yivud mu mwom ni yisu yimwing kakatap kusal chom ap chimwing. Seligman walonda mu wiswimp piur pa kwikal nich yitongijok yiyimp ni yibudikin yau anch: “Mivu makum matan ya kwilej yankwashin kuman anch muntu ukweta chaku cha kwitiyij anch ndiy udia musul wa milong yend, ni ukata kuman anch chom chawonsu chisadinay chikutwishap kwau kuwap, mud mukatay kwitiyij muntu ukweta yitongijon yiyimp, yom yiney yikutwish kamu kumushiken.”

      Chikwau kand, yom yiney yikutwish kumekan anch yid yisu kud antu amwing nlel, pakwez yijiken kwau kud in kwilej a Bibil. Tal bil yom yilondinay jinswir ou: “Anch walengumwok pa dichuku dia yakamish, usu wey [ukukep].” (Jinswir 24:10) Inge, Bibil urumburil patok anch kuziy, pamwing ni kwikal nich yitongijok yiyimp, yikutwish kukukepishin usu wa kusal chom kanang. Chad mwamu, yom ik ukutwisha kusal mulong wa kurish nich yitongijok yiyimp ni kwikal nich yitongijok yiwamp ni ruchingej mu mwom wey?

      [Chipich]

      Ruchingej rikutwish kumukwash muntu nakash kamu

  • Ukutwish Kurish ni Yitongijok Yiyimp
    Lankany!—2004 | Ndol 22
    • Ukutwish Kurish ni Yitongijok Yiyimp

      MUTAPU ik umena mar miumena? In kukimbijol avud itiyijin katat anch chakul ku chipul chinech chilejen yom yivud piur pa wuntu wey: anch ukwet yitongijok yiwamp ap yiyimp. Etu awonsu tukat kuman mar kushalijan mu mwom, amwing pakach petu akat kuman mar nakash kusutamu akwau. Chad mulong wak antu amwing akat kupandakan yoziu ni akat kurish kand ni yikwau, pakwez antu akwau akat kuziy kapamp kamwing anch arish kwau ni kachoziu kakemp?

      Chilakej, tong bil anch ukimbin mudimu. Akutazuk mulong wa mambamb ma kusambish pakwez alik kukusend mulong wa kusal mudimu. Mutapu ik ukwiyova piur pa mulong winou? Pamwing ap ukutwish kuukwat nich usey nakash ni kutong anch ukudandamen kwau mwamu ni kusambish kulond anch: ‘Kwikil kwau muntu ukeza kwingikish mudimu. Nikez kamanap kwam mudimu.’ Ap cha ushon nakash, ukutwish kulikidin mulong winou uyipisha yom yikwau mu mwom wey ni kutong anch: ‘Nikutwishap kwam. Nid muntu wa chamwamu nakash.’ Yiney yawonsu yid yitongijok yiyimp nakash.

      Kurish ni Yitongijok Yiyimp

      Mutapu ik ukutwisha kurish ni yitongijok yiyimp? Chom cha kusambish chid kwilej kujingunin yitongijok yiyimp yiney. Cha kaad, chid cha kurish nich. Sal usu wa kujingunin mayingishin makwau masadina anch ukanganya kuman mudimu. Chilakej, ov, chakin kamu anch wamanangap mudimu mulong kwikil kwau muntu ukatina kukwinkish mudimu? Ap ov, chid mulong mwin mudimu wading ukimbin muntu ukweta ukaliweny ushalijadina ni ukweta ey?

      Anch washinshikin mulong mu mutapu winou, ukudiosh kamu mu manangu mey yitongijok yiyimp. Mulong wamanangap mudimu, ov, chinech chirumburikin kamu anch ud kwey muntu wa chamwamu, ap ukutwish kutongin mu milad yikwau ya mwom utwishina kusal yom nawamp, mud ntong jey ja mu spiritu, urund wey ni antu a mu dijuku ap ni arund ney? Ileja kudiosh mu manangu mey yitongijok yiyimp ni yimana anch yid kamu ya “ubaj nakash.” Chikwau kand, ov, komb ey ukutwish kwijik anch ukezap kuman kand mudimu? Kud kand yom yikwau ukutwisha kusal mulong wa kudjibwil kulemp yitongijok yiyimp.

      Ntong Jikutwisha Kukukwash Kwikal ni Yitongijok Yiwamp

      Mu mivu ya kwinyim ey, in kukimbijol aletin kurumburik kuwamp nakash kwa ruchingej, ap anch kudiap kwa kabuj. Alondin anch ruchingej ritin kwitiyij anch ukutwish kuwanyish ntong jey. Mud mutapu mukulejanau mu mutu wa mulong udia kurutu oku, ruchingej ritin yom yivud kusutamu yiney, pakwez kurumburik kwinoku kumeken anch kud kwa usey mu jinjil kushalijan. Kushinshikin pa chom chinech kukutwish kutukwash kwikal ni ntong jikutukwasha kwikal ni yitongijok yiwamp.

      Anch twitiyijin anch tukutwish kuwanyish ntong jetu ja mu machuku ma kurutu, tufanyidin kwitekin ntong ni kujiwanyish. Anch umen anch kand kal utwishangap kuwanyish ntong, chid cha usey nakash kutong piur pa ntong ukata kwitekin. Cha kusambish, ov, ukwet ntong kanang? Chituswapedining etu awonsu kuchirokin yom yimwing yimwing mu mwom pakad kwikal ni chisu cha kutongin pa pa yom tusotina kamu, yom yidia kamu ya usey nakash kud etu. Piur pa mbil yiney yitadina kutek yom ya usey pa ndond ya kusambish, tumen kand anch Bibil walonda kudiosh pakur anch: ‘Shinshikinany yom yidia ya usey nakash.’​—Filip 1:10.

      Anch twijik yom yidia ya usey nakash, chikutuswapel chad kwitekin ntong jimwing mu milad kushalijan, mud ntong ja mu spiritu, ja dijuku ap ja ku mujimbu. Chawiy tufanyidinap bil kwitekin ntong jivud kapamp kamwing, pakwez tufanyidin kwitekin rutong rimwing tukutwisha kuwanyish swa. Anch rutong rimwing rikasiken kuriwanyish, tukutwish kuziy ni kulikap. Chawiy chid chiwamp nakash kwangan ntong ja mu machuku ma kurutu mu tuyikunku tukemp tukemp.

      “Chom anch uchikatin, ukuchisal.” Chishimu chinech chikur chilejen uyakin umwing. Anch tukwet ntong kanang mu manangu, tufanyidin kwikal nich rusot ni kusal usu mulong wa kujiwanyish. Tukutwish kwikal nich usu anch twijik usey wa ntong jetu ni kutal difut tukwikala nich anch twajiwanyish. Chakin kamu, yikokujol yikwikalaku, pakwez tufanyidin kuyiman mud tumilong tukutwisha kupandakan pa ndond pa kuyiman mud yikangesh.

      Pakwez, tufanyidin kand kutong piur pa mitapu kanang ya ukwash tufanyidina kusadin mulong wa kuwanyish ntong jetu. Profeser C. R. Snyder, wileja nakash piur pa usey wa ruchingej, uletin chiyul anch chifanyidin kutong piur pa mitapu yivud mulong wa kuwanyish ntong jin jawonsu. Mwamu anch mutapu umwing usadinap nawamp, tukutwish kusadin wa kaad, wa kasatu ni kudandamen kand.

      Snyder upanin kand chiyul anch chifanyidin kwijik chisu cha kuswimp ntong. Anch tutwishinap kamu kuwanyish ntong jetu, kwikasikesh kujiwanyish kukutwish kutuziyish. Ku mutambu ukwau, kujiswinkesh ni ntong jikwau kukutwish kutukwash kuchingejin chom kanang.

      Bibil ukwet chilakej chiwamp nakash pa mulong winou. Mwant David witekina mupak wa kutung tempel mulong wa Nzamb wend, Yehova. Pakwez Nzamb wamuleja David anch mwanend Salomon ndiy ukwikala ni chisend chinech. Pa ndond pa kudandamen kulondul mupak winou ap kulond anch ching kamu nausal, David waswimpa ntong jend. Wasala chad usu wa kukumangej nfalang ni yom ya kutung nich chakwel mwanend apwisha nich mudimu winou.​—1 Ant 8:17-19; 1 Jinsangu 29:3-7.

      Ap anch twatwish kwikal ni ruchingej kanang mu kurish chakwel tudiosha yitongijok yiyimp ni chakwel twikala ni ntong jikutukwasha kwikal ni yitongijok yiwamp, pamwing ap tukutwish kuburen ruchingej. Mutapu ik? Mwaning, tukutwishap kusop yom yivud yikepishina ruchingej yikata kutushiken mu mangand minam. Anch twatal milong yivud yirishinau nich antu awonsu, mud uzwendj, jinjit, kuburen kutentam, mayej ni rufu​—mutapu ik tukutwisha kwikal ni ruchingej?

      [Chipich]

      Anch alik kukwinkish mudimu wadia ukatina, kwawiy kulond anch ukez kamanap kand mudimu ukwau?

      [Chipich]

      Mwant David waswimpa ntong jend

  • Kwisu Ukutwisha Kutan Ruchingej Rakin?
    Lankany!—2004 | Ndol 22
    • Kwisu Ukutwisha Kutan Ruchingej Rakin?

      SAA wey wimanang kal ni chimeken mud wafa kal. Chad anch ukimbin kumurijekish, chimeken anch ufanyidin kutond muntu umwing pakach pa in kurijek avud. Katat watal kal ma piblisite mavud ma in kurijek, mamwing mamekeshin anch mad ma kuchingejin, pakwez makwau matanijadinap. Pakwez chikwikal nchik anch wajingunin anch mutej ney wa piswimp kamu ndiy wasala saa winou mivu ya kwinyim ey? Ni chikwau kand, wajingunin anch usotin kukukwash pakad kufut. Chimeken kamu anch ukumutond ndiy chakwel akurijekina saa wey, ov, kimwawiyap?

      Katat ilakej saa wey winou ni ukaliweny ukweta wa kuchingej. Anch wajingunin anch wasambish kal kushadish ruchingej​—mud mutapu muchidia kud antu avud mu chirung chinech cha kanrumbangesh—​kwisu ukuya mulong wa kwit ukwash? Antu avud alondin anch akutwish kupwish mulong wey, pakwez yom yivud yilondinau yiletin kanrumbangesh ni yovijadinap ni yikwau. Chad umenap anch chiwapin kuya kud Muntu wayitanga antu nich ukaliweny wa kuchingej? Bibil ulondin anch “kadiap kulemp ni muntu mwawonsu” ni usotin kamu kukukwash.​—Midimu 17:27; 1 Pita 5:7.

      Kurumburik Kukurikina kwa Ruchingej

      Chitongijok cha Bibil piur pa ruchingej chovaken nawamp nakash ni chikurikin nakash kusutamu chikwetau adokter, in siyans ni in kwilej yisalijok ya antu nlel. Mu mazu ma kusambish, dizu dia Bibil dikarumwinau anch “ruchingej” dirumburikin kuchingel nich impu nakash ap kuchingej yom yiwamp. Mu win yakin, mu ruchingej mud yom yaad. Mud chakusambishil maswir ma chom kanang, ni cha kaad mud dishin dia kwitiyij anch chom chinech chiwamp chikusadik. Ruchingej riletinay Bibil ridiap kwau chilat. Rikwet dishin diakin ni uman wa kashinsh.

      Pa mulong winou, ruchingej rid mud ritiy, mulong ritiy rimedin pa uman, kadiap pa yom yakad dishin. (Hebereu 11:1) Pakwez, Bibil ulejen kushalijan kudia pakach pa ritiy ni ruchingej.​—1 Korint 13:13.

      Chilakej: Anch wamwit murund ney anch akusadina chom kanang, ukutwish kamu kuchingej anch ukukukwash. Ruchingej rikwet dishin mulong ukwet ritiy mudiay murund ney​—umwij nawamp, ni wakukwashinap kal kand mu machuku ma kwinyim. Kud urund wa piswimp pakach pa ruchingej ni ritiy rey, ni mikadil yiney yikat kwend pamwing ap anch yishalijadin. Mutapu ik ukutwisha kwikal nich ruchingej mud riney mudiay Nzamb?

      Dishin dia Ruchingej

      Nzamb ndiy udia musul wa ruchingej rakin. Pasak, Yehova amutazukang anch “ruchingej ra in Isarel.” (Jeremiy 14:8) Ruchingej rin rawonsu radingau nich antu end radiokala kud ndiy; inge, ndiy wading ruchingej rau. Ruchingej riner rimekenap kwau ching pa kuswiriken chom kanang, bwat. Nzamb wayinkisha dishin dikash dia kwikal nich ruchingej. Mu mutapu wend wa kushakam nau mu mivu yivud, wayishilamu yom yivud nakash ni wayiwanyisha. Ntakel wau Joshua wayileja in Isarel anch: “En wijany . . . kushilamu kwawonsu kuwamp kwashilayimu [Yehova] Nzamb wen kudi en, kwikil chom ap kusu chimwing chaburena kuwanyin.”​—Joshua 23:14.

      Mu kusut kwa tunan twa mivu, Nzamb ukat kudandamen kuwanyish kushilamu kwend. Bibil wizwil too nich kushilamu kushimwokishena kwa Nzamb pamwing kand ni jinsangu jakin jimekeshina mutapu wawanyina kushilamu kwinoku. Kushilamu kwinoku kwa uprofet kud kwa kuchingejin nakash ni yisu yimwing akat kukwisambin mud kwawanyina pa chisu chafundau kushilamu kwinoku.

      Chawiy tukutwish kulond anch Bibil ud buku wa ruchingej. Anch wadandamen kwilej mutapu wayisadinangau antu kud Nzamb, ukwikal nich mayingishin mavud ma kwikal nich ruchingej mudiay ndiy. Kambuy Paul wafunda anch: “Yom yawonsu yafundau pakur mu Mukand wa Nzamb ayifunda mulong wa [kutufundish nich] etu. Afunda mwamu chakwel tukujamish ni kukasikesh mulong wa ruchingej rezila mu Mukand wa Nzamb.”​—Rom 15:4.

      Ruchingej ik Ritwinkishinay Nzamb?

      Chisu ik tukata kwikalang nich kuswir nakash kwa ruchingej? Ov, chid chisu turishina nich rufu ra mukatish netu? Kud antu avud, anch mukatish nau wafa, chikat kumekan anch ruchingej rikat kuya kulemp. Chakin kamu, rufu rikat kutushadishin ruchingej rin rawonsu. Rikat kutulondul etu awonsu pakad kuziy. Tukutwish kuriyep mu chisu kanang pakwez tukutwishap kuridiosh. Chawiy chilondinay Bibil anch rufu rid ‘mukankuny wa nsudiel.’​—1 Korint 15:26.

      Chad mutapu ik tukutwisha kwikal nich ruchingej anch mukatish netu wafa? Mwaning, verse wa Bibil ulondina anch rufu rid mukankuny wa nsudiel, ulondin kand anch mukankuny winou akez ‘kumushesh.’ Yehova Nzamb ukwet usu nakash kusutamu rufu. Ni wamekeshin kal mwamu tupamp tuvud. Mutapu ik? Kusutil mu kuyivumbul afu. Bibil urumburil piur pa yisu chidivu yasadinay Nzamb usu wend mulong wa kuyichirish afu ku mwom.

      Mu chilakej chimwing chishimwokishena, Nzamb wamwinkisha Mwanend Yesu Kristu usu wa kumuvumbul murund nend mukatish wading utazukinau anch Lazar, wading wafang kal kwasutang kal machuku manying. Yesu kamuvumbulap mu ujindj, pakwez patok ni pading chisak cha antu avud ading atadina.​—Yohan 11:38-48, 53; 12:9, 10.

      Pamwing ap ukutwish kwiyipul anch: ‘Mulong wak ayivumbula? Ov, kananapap ni kufa kand?’ Mwawiy kamu. Mulong kusutin jinsangu jinej jakin piur pa divumbuk, tukwetap ching ni maswir ma kuyiman akatish netu pakuyivumbulau; pakwez tukwet kand ni diyingishin dia kwitiyij anch akuyivumbul. Tukutwish kand kulond anch mwamu tukwet ruchingej rakin.

      Yesu walonda anch: “Am yam mwin kuyivumbul antu ni mwin kuyink mwom.” (Yohan 11:25) Ndiy winkishau usu kud Yehova mulong wa kuyivumbul afu pa mangand mawonsu. Yesu walonda anch: “Chisu chikat kwez chikez kateshau afu awonsu adia mwi nzay dizu dined [dia Kristu], chad akez kavumbuk.” (Yohan 5:28, 29) Inge, awonsu alela mwi nzay akwet ruchingej ra kuvumbuk mulong wa kushakam mu paradis pa divu.

      Muprofet Isay walejana piur pa divumbuk mu mutapu uwamp nakash: “Afu ey akez kapand kand! Mijimbu yau yikez kavumbuk kand. Antu awonsu alela mu jinzay akez kalank ni kuwang kand. Mudi maum chimakata kutalesh pa divu, mwamu kand mukez kapizurishay Yehova antu afa kal pakur.”​—Isay 26:19.

      Ov, chikasikeshinap? Antu afila kal ad kamu mu diking nakash, mud mutapu mudingay mwan mwinvumu mwa makwend. Chawiy, antu iswedishina mwi nzay ad mu manangu mawanyidina ma Nzamb Mwin Dikand Diawonsu. (Luka 20:37, 38) Ni piswimp ap akuvumbuk kwikal kand aom, akwandam mwi ngand yiwamp ni ya musangar mud mutapu ukatau kumwak mwan wavadika kal kud anamakwend amukatina! Komb, kud ruchingej ap anch turishin nich rufu ra mukatish netu.

      Mutapu Ruchingej Rikutwisha Kukukwash

      Paul watufundisha yom yivud nakash piur pa ruchingej. Walonda anch ruchingej chid chom chikatay Nzamb kupan mulong wa kurish nich njit ni rid mud chiful. (1 Tesalonik 5:8) Yom ik yakimbay kurumburil? Mwaning, pasak, anch isalay ukimbin kuya kwi njit, wadjalang bil chiful cha ndand ap cha chikit kupwa ndiy wazukeshap chad chiful cha chikung. Chiful chinech chamukwashang kuking mutu wend chakwel kangal amujipa. Disu dilejan dia Paul? Mud mukata chiful kuchidij mutu, mwamu kand ruchingej nirau rikat kuchidij manangu ni yitongijok yetu. Anch ukwet ruchingej rikash mu kushilamu kwa Nzamb, ukuzalap ap kuburen ruchingej chisu urishina ni yakamish. Ov, nany pakach petu wakad kwikal nich kuswir kwa chiful mud chinech?

      Paul wasadina kufanakesh kukwau kuwamp nakash piur pa ruchingej rikwatijadina ni rusot ra Nzamb. Wafunda anch: “Ruchingej riner turikwet mud nkal mulong wa mupim, rid rakin ni riminy dang.” (Hebereu 6:19) Mulong wapanda ku kujiy kwa bato tupamp tuvud, Paul wading wij nawamp usey wa nkal. Anch kwatut rinkind mukash nakash, in kwendish ma bato atekang nkal mu mem. Anch nkal winou waya kamu pansh nakash mu mem, waat ap bato wafanyina chad kurish nawamp nich rinkind, pa ndond pa kuperikin ku chikum ap kwibul mu mayal.

      Chilik chimwing, anch tumen kushilamu kwa Nzamb mud ruchingej “rakin ni riminya dang,” ruchingej rikutwish kutukwash kurish ni yisu yikash yidia mud rinkind. Yehova ukanin anch mu machuku ma kurutu am, antu kakumanap kand mar mulong wa njit, kujipijan, kusansan ap kand rufu. (Tal mushet udia pa paj wa 10.) Kulamat baa ku ruchingej riner kukutwish kutukwash kwipuk ubaj, kutwinkish usu wa kushakam kukwatijan ni mbil ja Nzamb, pa ndond pa kulondul manangu mayimp ni mijondila mizwila nlel unou mu mangand.

      Ruchingej ritwinkinay Yehova rikutadin niyey pakampwil. Usotin anch wikala ni mwom wa mutapu wakatay ndiy. Rusot rend rid anch “antu awonsu apanda.” Mutapu ik? Cha kusambish, muntu mwawonsu ufanyidin kwikal ni “ronganyin rakin ra uyakin.” (1 Timote 2:4) In kubudish mukand winou akukasikeshin kwikal nich ronganyin riner ripandishina mwom piur pa uyakin udia mu Dizu dia Nzamb. Ruchingej rikukwinkay Nzamb risutinamu ruchingej rin rawonsu ukutwisha kutan mu mangand minam.

      Anch wikal nich ruchingej riner, ukwiyovap anch ukwetap usu, mulong Nzamb ukukwinkish usu ukweta nich kuswir chakwel uwanyisha ntong jey jikwatijadina ni rusot rend. (2 Korint 4:7; Filip 4:13) Ov, kirawiyap ruchingej ukweta nich kuswir? Chawiy anch ukwet kuswir kwa ruchingej ni anch wading urikimbin, kangal waziy. Ruchingej rid kwaku. Ukutwish kurikal nich!

      [Kamushet/Chipich]

      Mayingishin ma Kwikal ni Ruchingej

      Yitongijok yidia mu maverse am yikutwish kukukwash kukasikesh ruchingej rey:

      ◼ Nzamb ukanin anch machuku ma kurutu makwikal mawamp.

      Dizu diend dilondin anch divu diawonsu dikwikal paradish ni pakwikal majuku ma antu akweta musangar ni adia mu uumwing.​—Kuseng 37:11, 29; Isay 25:8; Kujingunik 21:3, 4.

      ◼ Nzamb kakutwishap kudimban.

      Ndiy ukisin makasu ma mitapu yin yawonsu. Yehova ud wishitwila ni utumbil nakash, chawiy ndiy kakutwishap kudimban.​—Jinswir 6:16-19; Isay 6:2, 3; Titus 1:2; Hebereu 6:18.

      ◼ Nzamb ukwet usu wakad mimbu.

      Yehova ndiy kwend amwinend udia mwin dikand diawonsu. Kwikil chom ap chimwing mwiur ap pansh chikutwisha kumukangesh kuwanyish kushilamu kwend.​—Kubudik 15:11; Isay 40:25, 26.

      ◼ Nzamb usotin anch ey ushakama chikupu.

      ​—Yohan 3:16; 1 Timote 2:3, 4.

      ◼ Nzamb wij anch tukutwish kuswimp.

      Ndiy ukat kushinshikin, kadiap pa kuziy ni kurumbuk kwetu, pakwez pa mikadil yetu yiwamp ni usu tusadina. (Kuseng 103:12-14; 130:3; Hebereu 6:10) Ukat kuchingej anch tukusal yom yitentamin ni ukat kusangar anch twasal mwamu.​—Jinswir 27:11.

      ◼ Nzamb ukanin kukukwash kuwanyish ntong jey jikwatijadina ni rusot rend.

      Atushalapol end kakutwishap kuburen mwin kuyikwash. Nzamb ukat kuyinkish kwa kwikatin spiritu wend utumbila, usu upandikena kujimb, mulong wa kuyikwash.​—Filip 4:13.

      ◼ Anch wamuchingejin Nzamb ukezap kinan.

      Mulong ushinshamen ni ud wa kuchingejin, ndiy kakezap kukulik ap pakemp.​—Kuseng 25:3.

      [Chipich]

      Mud mukata chiful kuchidij mutu, ruchingej rikat kuchidij manangu

      [Chipich]

      Mud nkal, ruchingej rikutwish kukukwash kwiman dang

      [Credit Line]

      Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo

Mikand ya Uruund (1999-2025)
Budik
Andam
  • Uruund
  • Kwangan
  • Yom ukatina
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Mbil ja Kusadin
  • Mbil ja Ujindj
  • Paramètres de confidentialité
  • JW.ORG
  • Andam
Kwangan