1. Uprofet wa Bibil utukwashin kwijik ik?

YOM ik yikuyishikena atushalapol awonsu a Yehova piswimp ap? Tukutwishap kwakul chipul chinech. Pakwez uprofet wa Bibil utukwashin kwijik yinship ya usey nakash yikutushikena etu awonsu piswimp ap. Pakampwil, kudi uprofet umwing utukwashina kwijik yom yikusalau kudi mant mamwing makweta usu nakash pa divu. Rusangu riner ridi mu shapitre wa 11 wa buku wa Daniel, risambidin piur pa ant aad arishina umwing ni mukwau, mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul.b Chikunku chijim cha uprofet winou chawanyidin kal, chawiy tukutwish kwikal nich kashinsh anch chikunku chishadina ni chawiy chikuwanyin.

2. Kukwatijan ni Disambishil 3:15 ni Kujingunik 11:7 ni 12:17, yom ik ya usey tufanyidina kuvurik chisu twilejina uprofet wa Daniel?

² Mulong wa kwov kurumburik kwa uprofet udia mu Daniel shapitre wa 11, tufanyidin kuvurik anch wisambidin kusu kwau ching piur pa antakel ni maguvernema mayipompata atushalapol a Nzamb. Mu kwilikej ni antu ashicha mu mangand, atushalapol a Nzamb adi kusu kwau kachisak kakemp, pakwez akat kuyipompat nakash kudi maguvernema. Mulong wak? Mulong Satan ni mangand mend akwet kuswir kwa chom chimwing—kuyinongish antu awonsu amusadidina Nzamb ni Yesu. (Tang Disambishil 3:15 ni Kujingunik 11:7; 12:17.) Chikwau kand, uprofet wa Daniel ufanyidin kukwatijan ni ma uprofet makwau madia mu Dizu dia Nzamb. Chawiy, tukutwish kutesh nawamp uprofet wa Daniel ching kusu anch twawilakej ni Mifund yikwau ya Bibil.

3. Yom ik tukwisambina mu mutu wa mulong winou ni ukwau wambakedinap?

³ Chawiy, mu mutu wa mulong winou tukwisambin mukand wa Daniel 11:25-39. Tukuman anany ading mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul kudiosh mu muvu wa 1870 kushik mu muvu wa 1991, ni tukuman mulong wak chidi cha usey kuwapish mutapu wetu wa kutesh chikunku chimwing cha uprofet winou. Mu mutu wa mulong wambakedinap tukwisambin mukand wa Daniel 11:40–12:1, ni tukutesh nawamp yom twilejidina ku chikunku cha uprofet winou piur pa chirung chasambisha mu muvu wa 1991 djat kamu kwi njit ja Harmagedon. Piwilejina mitu ya milong yiney yaad, chikwikal cha usey anch washinshikin kand tablo ulondina anch: “Ant Aad Apwitamijadina mu Chisu cha Kwinsudiel.” Chakusambish, tukwet kuswir kwa kwijik bil ant aad isambidinau mu uprofet winou.

KUMUJINGUNIN MWANT WA KWIYAND NI MWANT WA KURUL

4. Yom ik yisatu yikutukwasha kumujingunin mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul?

⁴ Yijiken “mwant wa kwiyand” ni “mwant wa kurul” ayisadina chakusambish padi ant a chipolitik ading ku mutambu wa kwiyand ni mutambu wa kurul kwa ngand ya Isarel. Mulong wak tulondina mwamu? Shinshikin yom yamulejau Daniel kudi mwangel wamuletina uruu anch: ‘Nezang mulong wa kukwijikish yom yikeza kuyishiken anamakwey [atushalapol a Nzamb] mu chisu cha kwinsudiel.’ (Dan. 10:14) Nzamb wadandamena kwitiy muchid wa Isarel wa ku mujimbu mudi antu end djat kamu pa Pentekot wa muvu wa 33 C.C. Pakwez, kudiokal kamu muvu winiwa, Yehova wamekesha patok anch in kwilej a Yesu ashinshamena awiy ikala antu end. Chawiy, uprofet uvud udia mu Daniel shapitre wa 11 utadinap kand muchid wa Isarel wa ku mujimbu, pakwez uyitadin in kwilej a Kristu. (Mid. 2:1-4; Rom 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Ni ant ap maguvernema kushalijan mikala mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul mu yisu kushalijan. Ap mwamu, ant inay awonsu ading iliken mu yom yimwing. Chakusambish, ant ayipompata atushalapol a Nzamb nich chisum. Cha kaad, kusutil mutapu wayisadinau atushalapol a Nzamb, amekesha anch amukisin Yehova, Nzamb wakin. Ni cha kasatu, ant inay aad arisha umwing ni mukwau mulong wa kufil kwikal piur pa mant mawonsu.

5. Ov, kwading mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul kusambish mu muvu wa 100 kushik mu muvu wa 1870? Rumburil.

⁵ Chisu chimwing kupwa kwa muvu wa 100, in Kristu a makasu avud nakash andama mu chikumangen cha win Kristu. Asambisha kufundish yishankur ya relijon wa makasu ni ajindjika uyakin udia mu Dizu dia Nzamb. Kusambish kamu pinipa djat ni mu muvu wa 1870, kwadingap kand dirijek dia atushalapol a Nzamb pa divu. In Kristu a makasu akula mudi yinfananfan mu chir, ni chinech chasala anch chikasikana nakash pa kuyijingunin in Kristu akin. (Mat. 13:36-43) Mulong wak chidi cha usey kwijik yom yiney? Chinech chimekeshin anch mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul kikalapaku kudiokal mu muvu wa 100 kushik mu muvu wa 1870. Mulong kwadingap dirijek dia atushalapol a Nzamb afanyinau kurishikish.c Pakwez, chimeken anch mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul asambisha kand kwikalaku chisu chikemp kupwa kwa muvu wa 1870. Mutapu ik twija mwamu?

6. Chisu ik chasambishau kand kuyikumangej atushalapol a Nzamb mudi dirijek? Rumburil.

⁶ Kusambish mu muvu wa 1870, atushalapol a Nzamb asambisha kand kuyikumangej mudi dirijek. Wawiy winou muvu wasambishay Charles T. Russell nau arund nend kusal chisak cha in kwilej a Bibil. Mukadivar Russell ni arund nend a piswimp asala mudi muruu wasambelau kulejan mulong wa ‘kutokish njil’ kurutu Want wa Umesia usambish. (Mal. 3:1) Kwafanyina kwikal katat dirijek dia antu amusadidina Nzamb mu mutapu uwamp! Ov, kwading maguvernema mafanyina kuyipompat atushalapol a Nzamb chisu chinicha? El tumanany.

NANY WADING MWANT WA KURUL?

7. Nany wading mwant wa kurul pa chisu chasadika Njit ja Kusambish ja pa Mangand Mawonsu?

⁷ Kudiokal mu muvu wa 1870, Grande-Bretagne wikala want ujim nakash pa divu, ni wading ni amasalay akweta usu nakash. Want winou wamekana kwikal kamuseng kakemp kisambidinau mu uprofet wa Daniel karishikisha miseng yikwau yisatu—Frans, Espany, ni Pays-Bas. (Dan. 7:7, 8) Wawiy want wikala mwant wa kurul pa chisu chasadika Njit ja Kusambish ja pa Mangand Mawonsu. Pa chisu chawiy chimwing, États-Unis d’Amérique yikala ngand ya wimpich nakash mu mangand ni yata urund wa piswimp ni Grande-Bretagne.

8. Nany wikala mwant wa kurul mu machuku ma kwinsudiel?

⁸ Pa chisu cha Njit ja Kusambish ja pa Mangand Mawonsu, États-Unis ni Grande-Bretagne abombakana ni ikala ni amasalay akweta usu nakash. Pa chisu chinicha, Grande-Bretagne ni États-Unis ata urund, abombakana pamwing ni ikala Dikand Dia pa Mangand Mawonsu Dia Angleter ni Amerik. Mudi mutapu wasambelay kulejan Daniel, mwant winou wakumangeja “yisak yijim ya amasalay a usu.” (Dan. 11:25) Mu chirung cha machuku ma kwinsudiel, Grande-Bretagne ni États-Unis awiy adia mwant wa kurul.d Chad nany wikala mwant wa kwiyand?

NANY WADING MWANT WA KWIYAND?

9. Chisu ik chamekanay kand mwant wa kwiyand, ni mukand wa Daniel 11:25 wawanyina mutapu ik?

⁹ Mu muvu wa 1871, charumburik anch muvu umwing kupwa kwa Russell ni arund nend kusal chisak cha in Kwilej a Bibil, mwant wa kwiyand wamekana kand. Muvu winiwa Otto von Bismarck wabomba jindond kushalijan ni jikala want wa usu nakash watazukau anch Want wa Alemany. Wilhelm I ndiy wikala mwant wa kusambish wa want wa Alemany, ni wamutonda Bismarck chakwel atakel guvernema winiwa.e Mu makum ma mivu yalondulaku, Alemany wikala want wa usu nakash, wasambisha kuyikel ngand jivud mu Afrik ni pa Océan Pacifique kupwa wasambisha kumurishikish Grande-Bretagne. (Tang Daniel 11:25.) Alemany wikala ni amasalay akweta usu nakash ni wikala want wa kaad mu mangand ukweta usu mu kurish njit ja pa mem. Alemany wasadina amasalay inay mulong wa kuyirishikish akankuny nend chisu chasadika njit ja kusambish ja pa mangand mawonsu.

10. Mukand wa Daniel 11:25b, 26 wawanyina mutapu ik?

¹⁰ Daniel wasambela kand kulejan yom yafanyina kumushiken Alemany ni amasalay end. Uprofet walejana anch mwant wa kwiyand “kakupandakanap.” Mulong wak? Mulong “akez [kumupungan]. In kumuyul mwant akez kumuwish.” (Dan. 11:25b, 26a) Pa chirung cha Daniel, pakach pa “in kumuyul mwant” pading ‘in kusal midimu ya mwant.’ (Dan. 1:5) Uprofet winou wading umutadin nany? Wading uyitadin ansalamidimu ading ni maz yijim mu Want wa Alemany—mudi atulal ni amakurump akwau a amasalay ading mu urund wa piswimp nakash ni mwant. Mulong wa yom yasalau antu inay ading ni ulabu, amuwishikisha mwant, ni guvernema musu wasambisha mu Alemany.f Uprofet walejanap kusu kwau ching kuwa kwa want winou pakwez walejana kand yibudikin yikwikalaku mwi njit jikurishau ni mwant wa kurul. Uprofet winou ulondin kand piur pa mwant wa kwiyand anch: “Amasalay end avud akez kuyijip, ni yisak yend ya amasalay akez kuyinongish shutit.” (Dan. 11:26b) Mudi kamu mutapu wasambelau kulejan, chisu chasadika njit ja kusambish ja pa mangand mawonsu, amasalay a Alemany ‘ayijipa’ ni avud ‘ayinongisha shutit.’ Njit jinija jajipa antu avud nakash kusutamu njit jawonsu jasadika pakur.

11. Yom ik yasalay mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul?

¹¹ Daniel 11:27, 28 wisambidin yom yasadika kurutu kwa Njit ja Kusambish ja pa Mangand Mawonsu. Ulondin anch mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul “akez kushakam pamwing ni kudia, pakwez akez kudimbijan nich mazu ma rubabek.” Ulondin kand anch mwant wa kwiyand ukwikungamejin “yibuu yivud yabuway.” Yiney yawiy yom yasadika kamu. Alemany ni Grande-Bretagne ambamba anch akwet kuswir kwa kusal chisambu, pakwez yom yambambau yamekana kwikal ya makasu chisu chasambishau kurish njit mu muvu wa 1914. Ni kusambish muvu wa 1914, Alemany yikala ngand ya kaad ya wimpich nakash mu mangand. Chawiy, mulong wa kuwanyish Daniel 11:29 ni chikunku chakusambish cha verse wa 30, Alemany warisha ni mwant wa kurul, pakwez amuwina.

ANT AYIRISHIKISHA ATUSHALAPOL A NZAMB

12. Yom ik yasalay mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul pa chisu cha njit ja kusambish ja pa mangand mawonsu?

¹² Kudiokal mu muvu wa 1914 ant inay aad adandamena kurish ni ayirishikisha atushalapol a Nzamb nakash. Chilakej, chisu cha njit ja kusambish ja pa mangand mawonsu, want wa Alemany ni wa Grande-Bretagne awonsu ayipompata atushalapol a Nzamb ading alikina kwiyandjik mu milong ya njit. Ni guvernema wa États-Unis wayiteka mu rukan akadivar ading atakedila mudimu wa kulejan. Rupompat riner rawanyisha uprofet udia mu Kujingunik 11:7-10.

13. Yom ik yasalay mwant wa kwiyand kupwa kwa muvu wa 1930 ni pa chisu cha njit ja kaad ja pa mangand mawonsu?

¹³ Kupwa kwa muvu wa 1930, ni pakampwil pa chirung cha njit ja kaad ja pa mangand mawonsu, mwant wa kwiyand wayirishikisha atushalapol a Nzamb nich chisum. Chisu chasambisha chisak cha Nazi kutakel mu Alemany, Hitler nau antwend akangesha mudimu wa atushalapol a Nzamb. Mwant wa kwiyand wajipa yitot ya atushalapol a Nzamb ni watuma tunan twa atushalapol a Nzamb mu kompony wa mar. Yom yiney yawonsu asambela kuyilejan kudi Daniel. Mwant wa kwiyand watwisha ‘kujondish chikumbu cha Yehova’ ni “[kukangesh] yakupesh ya pichuku pichuku” kusutil kuyikish atushalapol a Nzamb want ipau wa kutumbish patok dijin dia Yehova. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler, mwant wau, washikena ku kuchip anch ukuyinongish atushalapol a Nzamb mu Alemany.

MWANT MUSU WA KWIYAND

14. Nany wikala mwant wa kwiyand kupwa kwa njit ja kaad ja pa mangand mawonsu? Rumburil.

¹⁴ Kupwa kwa njit ja kaad ja pa mangand mawonsu, guvernema kominist wa Union Soviétique wasambisha kuyikel ndond jivud jatambulay kudi Alemany ni wikala mwant wa kwiyand. Mudi guvernema wa chisum wa Nazi, Union Soviétique wayipompata nich chisum nakash antu awonsu ading atekina difukwil dia Nzamb wakin pa ndond ya kusambish mu mwom wau.

15. Yom ik yasalay mwant wa kwiyand kupwa kwa Njit ja Kaad ja pa Mangand Mawonsu?

¹⁵ Machuku makemp kupwa kwa Njit ja Kaad ja pa Mangand Mawonsu, Union Soviétique mwant musu wa kwiyand, ni michid yading yibombakena nend, asambisha kuyirishikish atushalapol a Nzamb. Kujingunik 12:15-17 wafanikesha rupompat ra atushalapol a Nzamb nich “wit mujim.” Mudi kamu mwalejanau mu uprofet winou, mwant wa kwiyand wakangesha mudimu wetu wa kulejan ni wabukisha ku usu tunan twa Atuman a Yehova wayitum mu Sibérie. Chawiy, mu machuku ma kwinsudiel, mwant wa kwiyand wadandamedin kuyipompat atushalapol a Nzamb nakash, pakwez katwishinap kukangesh mudimu wau.g

16. Union Soviétique wawanyisha mutapu ik Daniel 11:37-39?

¹⁶ Tang Daniel 11:37-39. Mulong wa kuwanyish uprofet, mwant wa kwiyand kamekeshap ap pakemp ‘kalimish kudi Nzamb wa atatukwend.’ Mutapu ik? Union Soviétique wading ukatin kunongish marelijon, chawiy wapakisha kupwish usu wa yitiyij ya chirelijon. Chakwel atwish kusal mwamu, guvernema wa Union Soviétique wapana mbil kudiokal mu muvu wa 1918 chakwel asambish kufundish ku mashikol anch kwikiling Nzamb. Mwant wa kwiyand washikena mutapu ik “kumulimish [nzamb] mwin kuchidij mapat”? Union Soviétique wasadina nfalang jivud nakash mulong wa kwikal ni amasalay avud ni kusal mat ma nikleyer mulong wa kukasikesh want wend. Mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul asala mat ma usu nakash makutwisha kujip mamiliyar ma antu!

AKANKUNY AAD ASALA MU KWOVIJAN

17. ‘Chom chitakanena chiletina kusheshik’ chidi chom ik?

¹⁷ Mwant wa kwiyand wasala mu kwovijan ni mwant wa kurul mulong wa kusal chom chimwing chijim nakash; ‘ateka chom chitakanena chiletina kusheshik.’ (Dan. 11:31) ‘Chom chitakanena’ chinech udi Nations unies.

18. Mulong wak Nations unies amulejen mudi ‘chom chitakanena’?

¹⁸ Ditenchik dia Nations unies adilejen mudi ‘chom chitakanena’ mulong ditenchik dined dikat kulond anch dikutwish kulet chisambu mu mangand—chom chikutwishau kusal ching kudi Want wa Nzamb. Ni uprofet ulejen anch chom chitakanena ‘chiletin kusheshik’ mulong Nations unies ukushesh relijon wa makasu mwawonsu.—Tal tablo ulondina anch: “Ant Aad Apwitamijadina mu Chisu cha Kwinsudiel.”

MULONG WAK TUKWET KUSWIR KWA KWIJIK RUSANGU RINER?

19-20. (a) Mulong wak tukwet kuswir kwa kwijik rusangu riner? (b) Chipul ik tukwakula mu mutu wa mulong wambakedinap?

¹⁹ Tukwet kuswir kwa kwijik rusangu riner mulong ripanin kashinsh anch kudiokal mu muvu wa 1870 djat mu muvu wa 1991, uprofet wa Daniel piur pa mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul wawanyina. Chawiy tukutwish kwikal nich kashinsh anch chikunku chikwau cha uprofet chishadinaku ni chawiy chikuwanyin.

²⁰ Mu muvu wa 1991, Union Soviétique wawa. Chad nany udia mwant wa kwiyand nlel? Mutu wa mulong wambakedinap wakwil chipul chinech.

1-2. Yom ik tukwisambina mu mutu wa mulong winou?

KUSUTAMU pakur, nlel tukwet uman wa patok umekeshina kamu anch tushich kwinsudiel kwa machuku ma kwinsudiel kwa mangand minam. Piswimp ap Yehova ni Yesu Kristu akushesh maguvernema mawonsu marishikishina Want wa Nzamb. Kurutu yom yiney yisadika, mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul akudandamen kurish umwing ni mukwau ni kuyirishikish kand atushalapol a Nzamb.b

² Mu mutu wa mulong winou, tukwisambin uprofet udia mu Daniel 11:40–12:1. Tukumujingunin mwant musu wa kwiyand ni tukuman mulong wak tukutwisha kwikal nich kashinsh anch Yehova ukutupandish chikalap nchik yom yikutwisha kushiken kurutu oku.

KUMEKAN KWA MWANT MUSU WA KWIYAND

3-4. Nany udia mwant wa kwiyand nlel? Rumburil.

³ Kupwa kwa want wa Union Soviétique kuwa mu muvu wa 1991, atushalapol a Nzamb ading mwi ngand yiniya asangera ‘kaukwash kakemp’ mulong kayikangeshap kumusadin Nzamb mu chisu kanang. (Dan. 11:34) Mudi chibudikin, atwisha kulejan pakad kuyikangesh, ni pakad kulab kwikala yitot ya tunan twa in kulejan mu jingand jading mu Union Soviétique. Mu kusut kwa machuku, ngand ya Risi ni jingand jimunungina chikas jameken kwikal mwant wa kwiyand. Mudi mutapu twamanang mu mutu wa mulong wasambelang, pakwel anch ngand yikal mwant wa kwiyand ap mwant wa kurul, yifanyidin kuwanyish yom yisatu: (1) kuyipompat atushalapol a Nzamb, (2) kumekesh kusutil yisal yau anch ngand yiney yidi mukankuny wa Yehova ni wa antwend, ni (3) kurish ni want ukwau mulong wa kufil kwikal piur pa mant mawonsu.

⁴ Tushinshikinany mayingishin matubachikina kulond nich kashinsh anch nlel Risi ni jingand jimunungina chikas awiy adia mwant wa kwiyand. (1) Akat kuyipompat atushalapol a Nzamb kusutil kukangesh mudimu wa kulejan ni kuzengol yitot ya tunan twa akadivar ni anambaz ashicha mu jindond jidia mu umutakel wau. (2) Yisal yau yimekeshin patok anch amukisin Yehova ni atushalapol end. (3) Akat kurish ni mwant wa kurul, Dikand Dia pa Mangand Mawonsu Dia Angleter ni Amerik. El tumanany yom yasadilay Risi ni jingand jimunungina chikas ni mulong wak yom yiney yimekeshin anch awiy adia mwant wa kwiyand.

MWANT WA KWIYAND NI MWANT WA KURUL ADANDAMEDIN KUPWITAMIJAN

5. Chirung ik chisambidinau mu Daniel 11:40-43, ni yom ik yisadikina mu chirung chinech?

⁵ Tang Daniel 11:40-43. Chikunku chinech cha uprofet chisambidin piur pa yom yikusadika mu chirung cha machuku ma kwinsudiel. Mukand winou wisambidin kupwitamijan kudia pakach pa mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul. Mudi mwatakelay kulejan Daniel, mu chirung cha kwinsudiel, mwant wa kurul ukez karish ni mwant wa kwiyand ‘mu kupwitamijan.’—Dan. 11:40.

6. Yom ik yimekeshina anch ant aad inay adandamedin kupwitamijan umwing ni mukwau?

⁶ Mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul adandamedin kupwitamijan mulong wa kufil kwikal dikand dia pa mangand mawonsu. Chilakej, shinshikin yom yasadika kupwa kwa Njit ja Kaad ja pa Mangand Mawonsu, pasambisha want wa Union Soviétique kuyikel chikunku chijim cha Erop. Chinech chamubachika mwant wa kurul kwovijan ni jingand jikwau mulong wa kubomb amasalay au chakwel amurishikish mwant wa kwiyand. Ditenchik dined diawiy diatazukau anch Organisation du traité de l’Atlantique Nord. Mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul adandamedin kand kupwitamijan kusutil kufil kwikal ni amasalay a usu nakash kumupandikanamu mukwau. Mwant wa kwiyand wamurishikisha kand mwant wa kurul kusutil kuyikwash akankuny a mwant wa kurul chisu chasadika njit ja mu Afrik, Aziy ni mu Amerik Latin. Mu mivu yasutina ey, Risi ni jingand jimunungina chikas ikadil ni chibachikin chikash pa mangand mawonsu. Amurishikishin kand mwant wa kurul kusutil kusadil ma ordinater (cyberattaques). Ant inay akat kufundijan umwing ni mukwau anch asadidin maprogram mayimp ma ordinater chakwel akwau ashadish nfalang ni mulong wa kuwish want wau. Kukwatijan ni yom yasambelay kulejan Daniel, mwant wa kwiyand udandamedin kand kuyirishikish atushalapol a Nzamb.—Dan. 11:41.

MWANT WA KWIYAND WANDAM KAL MWI “NGAND YIPANDIKENA KUWAP”

7. “Ngand Yipandikena Kuwap” chom ik?

⁷ Daniel 11:41 [NWT], ulejen anch mwant wa kwiyand ukez kwandam mwi “ngand Yipandikena Kuwap.” Ngand yiney chom ik? Pakur, ngand ya Isarel yawiy yading “ngand yiwamp kupandakan ngand yawonsu.” (Ezek. 20:6) Pakwez ngand yiney yading ya pakampwil nakash mulong yawiy ndond yamwifukwilangau Yehova. Kusambishin pa Pentekot 33 C.C., “ngand” yiney yidiap kand ndond kanang yidia pa divu, mulong atushalapol a Yehova adi pa mangand mawonsu. Pakwez nlel unou “ngand Yipandikena Kuwap” didi dirijek diend mumwifukwidilau kudi atushalapol end kusutil yom mudi yikumangan ni mudimu wa kulejan.

8. Mutapu ik wandamay mwant wa kwiyand mwi “ngand Yipandikena Kuwap”?

⁸ Mu machuku minam ma kwinsudiel, mwant wa kwiyand wandamin tupamp tuvud mwi “ngand Yipandikena Kuwap.” Chilakej, padingay Alemany Nazi mwant wa kwiyand, pakampwil pa chisu cha njit ja kaad, mwant winou wandama mwi “ngand Yipandikena Kuwap” kusutil kuyizengol ni kuyijip atushalapol a Nzamb. Kupwa kwa Njit ja Kaad ja pa Mangand Mawonsu, chisu chikala want wa Union Soviétique mwant wa kwiyand, mwant winou wandama kand niyend mwi “ngand Yipandikena Kuwap” kusutil kuyizengol atushalapol a Nzamb ni kuyibukish ku usu mu jingand jau.

9. Mu mivu yasutang ey, mutapu ik Risi ni jingand jimunungina chikas mwandaminau mwi “ngand Yipandikena Kuwap”?

⁹ Mu mivu yasutang ey, Risi ni jingand jimunungina chikas andamin niyawiy kand mwi “ngand Yipandikena Kuwap.” Mutapu ik wandaminau? Mu muvu wa 2017, mwant winou musu wa kwiyand wakangeshin mudimu wa atushalapol a Yehova ni wayitekin akadivar ni anambaz netu amwing mu rukan. Wakangeshin kand mikand yetu, kuwejinaku La Bible. Traduction du Monde Nouveau. Chikwau kand, watambwil ku usu biro wetu wa mutiy, Yot ya Want ni Yot ya Yitentam yidia mu Risi. Kupwa kwa yom yiney kusadik, mu muvu wa 2018 Chisak Chitakedila chajingunin patok anch Risi ni jingand jawonsu jimunungina chikas awiy adia mwant wa kwiyand. Chawiy, ap anch atushalapol a Yehova ayizengolap nchik nakash, alikining kwiyandjik mu yisak yawonsu yikata kurish mulong wa kuswimp maguvernema ma antu. Pakwez, alondwiling chiyul cha Bibil chilondina piur pa kuyilembil “awonsu adia mu jindond ja piur,” pakampwil chisu chikwatinau antu mudi inay mipak yikutwisha kwikal ni chibachikin pa want ipetu wa kumwifukwil Yehova.—1 Tim. 2:1, 2, TMK.

OV, MWANT WA KWIYAND UKUMUPANDIKAN MWANT WA KURUL?

10. Ov, mwant wa kwiyand ukumupandikan mwant wa kurul? Rumburil.

¹⁰ Uprofet ulejenau mu Daniel 11:40-45 wisambidin pakampwil piur pa mwant wa kwiyand. Ov, chinech chirumburikin anch ukumupandikan mwant wa kurul? Bwat. Mwant wa kurul ukudandamen ‘kwikalaku’ djat chisu chikusheshay Yehova ni Yesu maguvernema mawonsu ma chiuntu kwi njit ja Harmagedon. (Kuj. 19:20) Yom ik yitwinkishina kashinsh ka kulond mwamu? El tushinshikinany kurumburik kwa uprofet udia mu Daniel ni mu Kujingunik.

11. Uprofet ulejenau mu Daniel 2:43-45 urumburikin ik? (Tal chipich cha pa chibur.)

¹¹ Tang Daniel 2:43-45. Muprofet Daniel wisambina piur pa kuswinkanijan kwa maguvernema ma antu mafanyina kuyipompat atushalapol a Nzamb. Amafanikeshin nich yikunku kushalijan ya chirumbidij chilemp cha chikung. Guvernema wa nsudien mu kuswinkanijan kwinoku amufanikeshin nich yidjatil ya chirumbidij yisadinau nich utad ujal wa kubomb ni kam. Yidjatil yifanikeshin Dikand Dia pa Mangand Mawonsu Dia Angleter ni Amerik. Uprofet winou umekeshin anch Dikand Dia pa Mangand Mawonsu Dia Angleter ni Amerik dikudandamen kwikalaku djat ni pa chisu chikweza Want wa Nzamb mulong wa kushesh mant ma antu.

12. Mutu wa sambwad wa nnam wa chidiany ufanikeshin ik, ni mulong wak chidi cha usey kwijik chom chinech?

¹² Kambuy Yohan niyend wisambidin piur pa kuswinkanijan kwa mant ma usu nakash pa mangand mawonsu mafanyina kuyipompat atushalapol a Yehova. Kambuy Yohan ufanikeshin maguvernema minam nich nnam wa chidiany ukweta mitu sambwad. Mutu wa sambwad wa nnam winou ufanikeshin Dikand Dia pa Mangand Mawonsu Dia Angleter ni Amerik. Kwijik chom chinech kudi kwa usey mulong kalejenap anch nnam winou ubudishin kand mitu yikwau. Mutu wa sambwad wa nnam winou ukudandamen kuyikel djat ni pakuusheshinau pamwing ni nnam mwawonsu wakabuj kudi Kristu ni amasalay end a mwiur.c—Kuj. 13:1, 2; 17:13, 14.

YOM IK YIKUSALAY MWANT WA KWIYAND PISWIMP AP?

13-14. Nany udia ‘Gog wa ngand ya Magog,’ ni yom ik yikutwisha kumubachik kuyirishikish atushalapol a Nzamb?

¹³ Uprofet ufundinau mu Ezekiel utukwashin kwijik yom yikutwisha kushiken kurutu kwa kumushesh mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul. Chimeken anch uprofet udia mu Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; ni Kujingunik 16:13-16, 21 wisambidin yom yawiy yimwing. Chad anch mwawiy, tutongin anch yawiy yom yikusadika.

¹⁴ Chisu chikemp kupwa kwa mar makash kusambish, “ant a mangand mawonsu” akez kabombakan ni kusal chisak chimwing. (Kuj. 16:13, 14; 19:19) Bibil utazukin chisak chinech cha michid anch ‘Gog wa ngand ya Magog.’ (Ezek. 38:2) Chisak cha michid yiney chikuyirishikish atushalapol a Nzamb ni kupakish kuyinongish kamu chikupu. Yom ik yikumubachika Gog kuyirishikish atushalapol a Nzamb? Mu uprofet wisambidina piur pa chisu chinech, kambuy Yohan wamana mayal majim ma nvul makat kuyiturikin akankuny a Nzamb. Mayal minam ma nvul ma chifanikesh makutwish kurumburik uruu ukash wa dirumburish ukulejanau kudi atushalapol a Yehova. Chimeken anch uruu winou ukutwish kumubachik Gog wa Magog kuyirishikish atushalapol a Nzamb nich chitongijok cha kuyinongish kamu pa divu.—Kuj. 16:21.

15-16. (a) Yinship ik yisambidinau pamwing ap mu Daniel 11:44, 45? (b) Yom ik yikumushikena mwant wa kwiyand ni michid yikwau yisadina Gog wa Magog?

¹⁵ Chimeken anch uruu winou ukash udia mudi mayal ma nvul ni kurishikish kwa akankuny a Nzamb yawiy yinship yimwing yisambidinau mu Daniel. Daniel 11:44, 45. (Tang.) Mu mukand winou, Daniel ulondin anch “jinsangu ja kwingangel ni ja kwiyand” jikumurumbangesh mwant wa kwiyand, chad ukujiman nakash. Mwant wa kwiyand ukwet chitongijok cha “kuyijip antu avud.” Dizu “avud” chimeken anch disambidin atushalapol a Yehova.d Chimeken anch pinap Daniel wading wisambidin kurishikish kwa nsudiel kukuyirishikishau atushalapol a Nzamb.

¹⁶ Anch mwant wa kwiyand ni maguvernema makwau ayirishikish atushalapol a Nzamb, chinech chikumujimesh nakash Nzamb Mwin Dikand Diawonsu, kupwa njit ja Harmagedon jikusambish. (Kuj. 16:14, 16) Pa chisu chinicha, mwant wa kwiyand ni michid yikwau yisadina Gog wa Magog akuyinongish, ni kakumanap “muntu mwin kumukwash.” —Dan. 11:45.

17. Nany udia “Mikayel” wisambidinau mu Daniel 12:1, ni yom ik yisadinay?

¹⁷ Verse udia kwinshin ou mu uprofet wa Daniel urumburil yom yivud piur pa mutapu ukumusheshau mwant wa kwiyand pamwing ni maguvernema mamunungina chikas ni mutapu ukutupandishau. (Tang Daniel 12:1.) Verse winou urumburikin ik? Mikayel didi dijin dikwau dia Mwant wetu, Yesu Kristu. Wasambisha “kuchidij” atushalapol a Nzamb kusambish kamu chisu chikalay Mwant mwiur mu muvu wa 1914. Piswimp ap, “ukwez” mulong wa kuyishesh akankuny nend kwi njit ja Harmagedon. Njit jinej jikwikal chinship cha nsudien cha chirung chatazukay Daniel anch “chisu cha mar” chipandikena kuyip mu rusangu ra antu. Mu uprofet udia mu Kujingunik, Yohan utazukin chisu chikutakela njit ja Harmagedon anch “mar makash.”—Kuj. 6:2; 7:14.

OV, DIJIN DIEY DIKWIKAL ‘DIAKUFUND MU MUKAND’?

18. Mulong wak tukutwishap kwov wom wa machuku mezina?

¹⁸ Tukutwishap kwov wom wa machuku mezina mulong Daniel ni Yohan, awonsu aletin kashinsh anch Yehova ni Yesu akuyipandish atushalapol au pa chisu cha mar makash. Daniel ulejen anch antu “afundilau majin mu mukand” awiy akupanda. (Dan. 12:1) Yom ik tukutwisha kusal chakwel dijin dietu adifund mu mukand? Tufanyidin kumekesh patok anch tumwitiyijin Yesu, Mwan a Mukoku wa Nzamb. (Yoh. 1:29) Tufanyidin kupan mwom wetu kudi Nzamb ni kutambul dibatish. (1 Pita 3:21) Ni tufanyidin kukwash Want wa Nzamb kusutil kusal usu wetu wawonsu mulong wa kuyikwash antu akwau chakwel amwijik Yehova.

19. Yom ik tufanyidina kusal katat, ni mulong wak?

¹⁹ Katat chawiy chisu cha kukasikesh ruchingej retu mudiay Yehova ni mu dirijek diend mudia antu ashinshamena. Katat chawiy chisu cha kukwash Want wa Nzamb. Anch twasal mwamu, tukupand chisu chikumusheshau mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul kudi Want wa Nzamb.

Ant Aad Apwitamijadina mu Chisu cha Kwinsudiel Uprofet wisambidinau mu tablo winou ulejen yinship yisadikina yawonsu pa chirung chimwing. Yinship yiney yawonsu yimekeshin patok anch tushich mu ‘chisu cha kwinsudiel.’—Dan. 12:4.

• 

  

  Mufund Kuj. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Uprofet “Nnam wa chidiany” wayikedil kal antu pa divu mu tunan tuvud twa mivu. Mutu wend wa sambwad autap kal mu chirung cha kwinsudiel. Kupwa mutu winou wayerik kal ni “antu a mangand mawonsu” akat kumulondul nnam winou. Satan ukat kumusadin nnam winou mulong wa ‘kuyirishikish atushal.’

  Kuwanyin Kupwa kwa Mabeb, maguvernema ma antu mamubwambwidina Yehova masambisha kuyikel. Kupwa kwa yitot yivud ya mivu, umwing wa maguvernema minam ma usu watazukau anch Grande-Bretagne washadisha usu wend pa chisu cha Njit ja Kusambish ja pa Mangand Mawonsu. Wikala kand ni usu chisu chabombakanay kal ni États-Unis. Pakampwil mu machuku ma kwinsudiel, Satan usadidin maguvernema mawonsu ma pa divu mulong wa kuyizengol atushalapol a Nzamb.

• 

  Mufund Dan. 11:25-45

  Uprofet Kupwitamijan pakach pa mwant wa kwiyand ni mwant wa kurul mu machuku ma kwinsudiel.

  Kuwanyin Alemany wapwitamijana ni dikand dia Angleter ni Amerik. Mu muvu wa 1945 Union Soviétique ni mant mading mamunungina chikas ikala mwant wa kwiyand. Mu muvu wa 1991, Union Soviétique wawa, ni kupwa Risi ni mant mamunungina chikas ikadil mwant wa kwiyand.

• 

  Mifund Isay 61:1; Mal. 3:1; Luka 4:18

  Uprofet Yehova wamutuma “muruu” wend mulong wa ‘kutokish njil’ kurutu Want wa Umesia usambish. Muruu winou wasambisha ‘kurumburil rusangu ruwamp kudi antu in kwikepish.’

  Kuwanyin Kusambish mu muvu wa 1870, C. T. Russell ni arund nend asambisha kwilej Bibil mulong wa kujingunin yom yifundishinay chakin kamu Bibil. Mu muvu wa 1881, asambisha kuyikasikesh atushalapol a Nzamb chakwel asal mudimu wa kulejan. Apalangesha mitu ya milong mudi “Recherchons 1 000 prédicateurs” ni “Oints pour prêcher.”

• 

  Mufund Mat. 13:24-30, 36-43

  Uprofet Mukankuny wakus kal yinfananfan mu chir cha tidiku, yinfananfan yiney ayilik kal yipama ni yijindjik tidiku djat ni pa chirung cha kwangul; kupwa tidiku amwauril kal ni yinfananfan.

  Kuwanyin Kusambish mu muvu wa 1870, in Kristu akin asambisha kuyauril nau in Kristu a makasu. Pa chirung cha machuku ma kwinsudiel, in Kristu akin akat kuyikumangej pamwing ni kuyauril nau in Kristu a makasu.

• 

  Mufund Dan. 2:31-33, 41-43

  Uprofet Yidjatil ya utad ujal wa kubomb ni kam ya chirumbidij chisadinau nich utad kushalijan.

  Kuwanyin Kam ufanikeshin antu awonsu adia mwinshin mwa winyikel wa Dikand Dia pa Mangand Mawonsu Dia Angleter ni Amerik abwambwidina ku dikand dined. Mulong wa antu inay, dikand dined utwishinap kusadin usu wau wawonsu ufanikena ni utad ujal.

• 

  

  Mufund Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Uprofet “Tidiku” amukumangejin kal “mwi nkil” ni ‘kashalapol ushinshamena ni kubabal’ amutond kal mulong wa kutakel “atushalapol akwau.” Mudimu wa kulejan “rusangu ruwamp ra Want” wasambish kal kusadik pa “mangand mawonsu.”

  Kuwanyin Mu muvu wa 1919 amutonda kashalapol ushinshamena mulong wa kuyitakel atushalapol a Nzamb. Kusambish kamu pa chisu chinicha, in Kwilej a Bibil asambisha kulejan nich mushiku nakash. Nlel, Atuman a Yehova akat kulejan mu jingand 200 ni kusut ni akat kubudish mikand yimedina pa Bibil mu mazu 1000 ni kusut.

• 

  Mifund Dan. 12:11; Kuj. 13:11, 14, 15

  Uprofet Nnam wa chidiany ukweta miseng yaad uyilejin antu chakwel asal ‘chirumbidij mulong wa nnam wa chidiany’ ni ukat kutek “mwiku wa mwom mu chirumbidij.”

  Kuwanyin Dikand Dia pa Mangand Mawonsu Dia Angleter ni Amerik wayileja antu chakwel asal Société des Nations. Mant makwau masambisha kukwash ditenchik dined. Kudiokal mu muvu wa 1926 kushik mu muvu wa 1933, mwant wa kwiyand niyend wading mu ditenchik dia Société des Nations. Antu itiyija anch Société des Nations ukulet chisambu pa mangand mudi mwitiyijinau kand nlel piur pa Organisation des Nations unies (ONU), chom chikutwishau kusal ching kudi Want wa Nzamb.

• 

  

  Mufund Dan. 8:23, 24

  Uprofet Mwant umekena kwikal wa chisum nakash “ukez kashesh yom yivud.”

  Kuwanyin Dikand Dia pa Mangand Mawonsu Dia Angleter ni Amerik wajipin kal antu avud ni kushesh yom yivud nakash. Chilakej, pa chisu cha Njit ja Kaad ja pa Mangand Mawonsu, États-Unis wajipa antu avud nakash kusutamu pakur chisu chadjibulay mabomb atomik maad mwi ngand ya akankuny a Grande Bretagne ni États-Unis.

• 

  Mifund Dan. 11:31; Kuj. 17:3, 7-11

  Uprofet Nnam “usuz” ubudikin mu dibuku diakad musul ni udi mwant wa chinan. Miseng yend dikum yikat kumushesh “mband wa kusochik,” ni kupwa nnam mwawonsu wa kabuj washeshik kal. Mu buku wa Daniel, amwisambidin mwant winou mudi ‘chom chitakanena chiletina kusheshik.’

  Kuwanyin Société des Nations wawa pa chisu cha Njit ja Kaad ja pa Mangand Mawonsu. Kupwa kwa njit, ‘amuteka’ ONU. Mudi mutapu yading piur pa Société des Nations, antu akat kumwinkish ONU ntumb kusutil kwitiyij anch ukulet chisambu pa mangand, chom chikutwishau kusal ching kudi Want wa Nzamb. ONU ukurishikish relijon.

• 

  

  Mifund 1 Tes. 5:3; Kuj. 17:16

  Uprofet Maguvernema makat kwijikish ‘chisambu ni diking,’ kupwa “misengu dikum” ni “nnam wa chidiany” akat kumurishikish “mband wa kusochik.” Kupwa kwa yom yiney, maguvernema amashesh kal.

  Kuwanyin Maguvernema makwibaz anch malet kal chisambu ni diking pa mangand. Kupwa maguvernema madia mu ONU makushesh yitenchik yawonsu ya relijon wa makasu. Yiney yikwikal nsambishil ya mar makash. Mar minam makupwa chisu chikusheshay Yesu mangand mawonsu ma Satan kwi njit ja Harmagedon.

• 

  Mifund Ezek. 38:11, 14-17; Mat. 24:31

  Uprofet Gog wandam kal mwi ngand ya atushalapol a Nzamb. Kupwa angel akumangej kal “antu atonday Nzamb.”

  Kuwanyin Mwant wa kwiyand ni maguvernema makwau ma mangand akuyirishikish atushalapol a Nzamb. Chisu chikemp kupwa kwa kurishikish kwinoku kusambish, atushal a azizidilau many akuyikumangejin mwiur.

• 

  Mifund Ezek. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Kuj. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Uprofet “Mwin kukandam” pa “kabar mutok” ukuwanyish ‘kuwin kwend’ kusutil kumushesh Gog ni amasalay end. “Nnam wa chidiany” ‘amudjibula mu dijiy dia kasu,’ ni diyal diamupuchola chirumbidij mujim.

  Kuwanyin Yesu Mwant wa Want wa Nzamb, ukuyipandish atushalapol a Nzamb. Yesu pamwing nau ambay nend 144000 ni amasalay a mwiur, akushesh maguvernema mawonsu mayirishikishina atushalapol a Nzamb, ukujiyish mangand mawonsu ma Satan.