NDZRIMA 15

“A Tiyisa Mabandla”

Valaviseli va miganga va pfuna mabandla leswaku ma va ni lipfumelo ledzri tiyiki

Dzrungula Ledzri Dzri Seketeliwe Ka Mintizro 15:36–16:5

1-3. a) I mani lweyi swoswi a a yendzra na Pawulo nakone a a tsrhamisise kuyini? b) Hi ta dondzra yini ka ndzrima leyi?

NKAMA lowu va yendzraka hi switaratu leswi kalaka swi nga tsrhamisekanga, va suka ka doropa dzrin’we va ya ka dzrin’wana, mupostola Pawulo a lavisisa djaha dzra kukazri ledzri nga tlhelweni kwake. A vito dzra djaha ledzro i Timotewu. Timotewu a a li djaha dzra nkhinkhi nakone swi nga yentxeka a a ni kolomu ka 20 wa malembe. Phela nkama lowu va yaka va famba a ya a va kule swinene ni kaya kwake. Loko dambu dzri ya dzri pela, va ya va va kule ni miganga ya le Listra ni ya Ikoniya. I yini leswi swi va yimeliki ka liyendzro ledzro? Pawulo kutani a ni mfambu, hikusa ledzro i liyendzro dzrake dzra wubidzri dzra wuzrumiwa. Pawulo awa swi tiva leswaku va ta lavisana ni swikazratu swinyingi. Kambe swi li yini hi djaha ledzri a yendzraka na dzrone?

² Pawulo a mu dumba ngopfu Timotewu, nakone a mu vona na a faneleka ku yentxa ntizro lowu ku tlula ndlela leyi Timotewu a tivonaka ha yone. Swiyentxakalu leswi a swa ha ku humelela swi tiyisekise Pawulo leswaku a a vilela mhunu wa ku dumbeka akuva a yendzra na yene. Pawulo awa swi tiva leswaku ntizro lowu va fanelaka ku wu yentxa, wa ku yendzrela mabandla ni ku ma tiyisa, wu djula leswaku va va ni wumun’we ni ku tiyimisela. Ha yini? Xin’we xa swivangelo i ku holovisana loku Pawulo na Barnaba va viki na kone loku yentxiki leswaku va yavana.

³ Ka ndzrima leyi, hi ta dondzra swinyingi mayelanu ni ndlela leyinene ya ku lulamisa swikazratu. Hi ta tlhela hi tiva leswaku ha yini Pawulo a hlawule Timotewu leswaku a yendzra na yene, nakone hi ta tlhela hi twisisa ntizro wa lisima lowu valaviseli va miganga va wu yentxaka namunhla.

“Swoswi A Hi Tlheli, Hi Ya Ka Vamakwezru” (Mintizro 15:36)

4. Ha yini Pawulo a hambe liyendzro dzrake dzra wubidzri dzra wuzrumiwa?

⁴ Ka ndzrima leyi khalutiki, hi vone ndlela leyi ntlawa wa mune wa vakriste, ku nga Pawulo, Barnaba, Yudasi na Silasi va tiyisiki ha yone bandla dzra le Antiyokiya hi ku tizrisa xiboho lexi a xi tekiwe hi Huvo leyi a yi zrangela mayelanu ni mhaka ya ku soka. Pawulo a game a yentxa yini? A bulele Barnaba makungu lamampshwa mayelanu ni liyendzro, a ku: “Swoswi a hi tlheli, hi ya ka vamakwezru a madoropeni hinkwawu lawa hi ma zrezreliki zritu dzra Yehovha, hi ya va pfuxela akuva hi vona leswaku va le ka xiyimu muni.” (Mint. 15:36) Pawulo a a nga vulavuli hi ku ya yendzrela vamakwezru lava a va ha ku ndzruluka ntsena. A buku dzra Mintizro dzri hi byela swivangelo leswi yentxiki Pawulo a hamba liyendzro dzrake dzra wubidzri dzra wuzrumiwa. Xa ku sungula a xi li xa ku tama a tivisa swiboho leswi tekiwiki hi Huvo Leyi Zrangelaka. (Mint. 16:4) Xa wubidzri, swanga mulaviseli wa muganga, Pawulo a a tiyimisele ku tama a tiyisa ni ku kutxa mabandla hi tlhelo dzra moya ni ku ma pfuna ku va ni lipfumelo ledzri tiyiki. (Rom. 1:11, 12) Xana nhlengeletanu ya Yehovha namunhla yi xi yetisela hi ndlela yini xikombiso lexi siyiwiki hi vapostola?

5. Xana Huvo Leyi Zrangelaka namunhla yi nyikela minkongomiso ni ku tiyisa mabandla hi ndlela yini?

⁵ Namunhla, Yesu Kriste a tizrisa Huvo Leyi Zrangelaka ya Timboni ta Yehovha akuva a kongomisa bandla dzrake.Hi ku tizrisa makarta, mabuku (ku nga ha va ya ku imprimiriwa kumbe lawa ma kumekaka ka pajina dzra interneti), mintlhanganu ni tindlela timbeni ta ku bulisana ni mabandla. Vavanuna lava, va ku dumbeka ni ku totiwa hi moya wa ku xwenga, va nyikela minkongomiso ni ku tiyisa mabandla a misaveni hinkwayu. A Huvo Leyi Zrangelaka yi djula tindlela ta ku va kusuhi ni vamakwezru hi ku tizrisa valaviseli va miganga. A misaveni hinkwayu, a Huvo Leyi Zrangelaka hi yone yi hlawulaka vakulu lava fanelekaka akuva va tizra swanga valaviseli va miganga.

6, 7. He byini byin’we bya wutiyanguleli lebyi valaviseli va miganga va nga na byone?

⁶ A valaviseli va miganga namunhla, va zron’weka ni ku tiyisa hi tlhelo dzra moya makwezru mun’wana ni mun’wana ka mabandla lawa va ma yendzrelaka. Hi ndlela yini? Hi ku yetisela xikombiso lexi siyiwiki hi vakriste va le dzaneni dzra ku sungula, va ku fana na Pawulo. Loko a bule ni mulaviseli mun’wana wa muganga Pawulo a mu kutxe leswi: “Zrezra zritu; u swi yentxa hi xihantla a minkameni leyinene ni le minkameni leyi kazrataka; laya, u kawuka, u tsratsriya, na u lehisa ngopfu swinene mbilu u tlhela u dondzrisa hi ndlela leyinene ku fana ni mudondzrisi lwenene . . . Yana mahlweni u zrezra madzrungula lamanene.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Hi ku pfumelelana ni mazritu lawa, valaviseli va miganga ni vasati vavu, loko a li leswaku va txhatile, va tizrisa tindlela ta ku hambanahambana leswaku va zrezra kun’we ni vamakwezru va mabandla lawa va ma yendzrelaka. Valaviseli va miganga ni vasati vavu va wu hisekela ngopfu ntizro wa ku zrezra nakone i vadondzrisi lavanene, a nga matsrhamela lawa ma yentxaka leswaku bandla dzri tiyisiwa. (Rom. 12:11; 2 Tim. 2:15) Lava tinyikelaka ka ntizro lowu va tiviwa swanga vhanu lava nga ni lizrandzru ledzrikulu. Hi ku swi zrandzra va tinyikela, va lavisana ni maxela lawa ma nga liki manene, nambi ku yendzra hi ka mimbangu leyi nga ni nghozi. (Filp. 2:3, 4) A valaviseli va miganga va kutxa, va dondzrisa ni ku nyikela swilayu a mabandleni hi ku tizrisa wukaneli lebyi seketeliwiki Bibeleni. Vamakwezru hinkwavu a mabandleni va pfuneka loko va xiyisisa mahanyela ya valaviseli va miganga ni ku yetisela lipfumelo dzravu.—Heb. 13:7.

“Va Holovisana Ngopfu Swinene” (Mintizro 15:37-41)

8. Xana Barnaba a yangulise kuyini loko Pawulo a mu zramba ka liyendzro dzrake dzra wuzrumiwa?

⁸ Barnaba a ma zrandzrile mavonela ya Pawulo ya kuva va ‘tlhela va ya ka vamakwavu’. (Mint. 15:36) Ha wubidzri byavu kutani a va same va tizra ka ntizro lowu wa wuzrumiwa, xileswo a va yi tiva miganga ni vhanu lava a va ta va yendzrela. (Mint. 13:2–14:28) Xileswo a swi tikomba swi li swinene kuva va tlhela va famba xikan’we ka liyendzro ledzri. Kambe ku humelele xikazratu. A xi li xini xikazratu xa kone? Mintizro 15:37 yi dzrungula leswi: “Barnaba a a tiyimisele kuva va famba na Yohane, lweyi a vitaniwaka Marka.” Phela Barnaba a a ngo beka mavonela, kambe a a “tiyimisele” ku famba na Marka primu wake, ka liyendzro dzrake dzra wuzrumiwa.

9. Ha yini Pawulo a nga pfumelelananga na Barnaba?

⁹ Pawulo a nga pfumelelananga na yone mhaka leyi. Ha yini? A dzrungula dzri li: “Pawulo a a nga swi djuli kuva va famba na yene [Marka], hi mhaka ya leswi a nga sama a va siya Pamfiliya a nga fambi na vone a ntizrweni wa ku zrezra.” (Mint. 15:38) Marka a same a famba na Pawulo ka liyendzro dzrake dzra ku sungula dzra wuzrumiwa, kambe a game a tlhela a va siya na liyendzro dzri nga si na hela. (Mint. 12:25; 13:13) Na liyendzro dzra ha sungula a Pamfiliya, Marka a tsrhike xiyavelo a va a tlhelela kaya, a Yerusalema. A Bibele a dzri hlayi leswaku ha yini Marka a va siyili, kambe swi tikomba na mupostola Pawulo a vone leswi Marka a nga swi yentxa na a li ku pfumala wutiyanguleli. Swi nga yentxeka Pawulo a a ganaganeka leswaku Marka a a li wanuna wa ku dumbeka.

10. I yini leswi yentxiki leswaku Pawulo na Barnaba va holovisana, nakone swi ve ni mihandzru muni?

¹⁰ Nambitanu, Barnaba a a sindzrisa leswaku va famba na Marka. Kambe Pawulo na yene a a sindzrisa leswaku va nga mu teki. Mintizro 15:39 yi dzrungula leswi: “Xileswo va holovisana ngopfu swinene lakakuva va tsravukana.” Barnaba a game a teka Marka va ya xihlaleni xa le Kipra, a nga lomu a a pswaliwe kone. Pawulo a ye mahlweni ni makungu yake. A dzrungula dzri li: “Ntsrhaku ka loko vamakwavu va khongotelele Pawulo leswaku Yehovha a mu komba timpswalu letikulu, a hlawule Silasi a famba na yene.” (Mint. 15:40) Ha wubidzri byavu va yendzrele ‘Siriya ni le Kilikiya va tiyisa mabandla’.—Mint. 15:41.

11. He wani matsrhamela lawa hi fanelaka ku ma txutxela akuva hi tingawula kuva ku kala ku twanana ku hona hi ku helela wuxaka byezru ni lweyi a hi khunguvanyisiki?

¹¹ Swi nga yentxeka dzrungula ledzri dzri hi dzrimuxa leswaku hi vhanu va ku kala ku hetiseka. Pawulo na Barnaba a va nyikiwe xiyavelo xa ku hlawuleka xa ku tizra swanga vayimeli va Huvo Leyi Zrangelaka. Nakone swi nga yentxeka Pawulo a a li xizro xa Huvo Leyi Zrangelaka. Kambe ka mhaka leyi khumbaka Marka, Pawulo na Barnaba va hluliwe hi ku kala ku hetiseka kwavu. Xana a va ta pfumelela kuva mhaka leyi yi hona hi ku helela wunghanu byavu? Nambileswi a va li vhanu va ku kala ku hetiseka, Pawulo na Barnaba a va li vhanu va ku titsrongahata nakone a va ni mayanakanyela ya Kriste. Handle ka ku ganaganeka, hi ku famba ka nkama, va dzrivalelanile va kombisa moya wa wukriste ni lizrandzru dzra wumakwezru. (Efe. 4:1-3) Hi ku famba ka nkama, Pawulo na Marka va tizre xikan’we ka swiyavelo swin’wana.a—Kol. 4:10.

12. Hi ku yetisela xikombiso xa Pawulo na Barnaba, he wani matsrhamela lawa valaviseli va bandla dzra wukriste namunhla va fanelaka ku va na wone?

¹² A ku holovisana ka Pawulo na Barnaba a ve mphazamu, a swi nga hlayi swone leswaku a va li vhanu va ku tsrhamela ku holovisana. Barnaba a a tiviwa swanga wanuna lweyi a nga ni wunene ni malwandla, lakakuva a matsrhan’wini ya kuva vapostola va mu vitana hi vito dzrake ledzri liki Yosefa, a va mu vitana hi vito ledzri liki Barnaba, ledzri tlhamuxelaka leswaku “N’wana wa Ntxhavelelo”. (Mint. 4:36) Pawulo na yene a a tiviwa hi lizrandzru ni wunene. (1 Tes. 2:7, 8) Swanga ndlela ya ku yetisela Pawulo na Barnaba, a vakulu hinkwavu ni valaviseli va miganga namunhla va fanela ku tikazratela ku kombisa ku titsrongohata, ni ku tikazratela ku khoma vakulukulobye ni vamakwezru hinkwavu hi ndlela ya lizrandzru.—1 Pet. 5:2, 3.

“A Va Vulavula Ha Hombe Ha Yene” (Mintizro 16:1-3)

13, 14. a) A a li mani Timotewu nakone Pawulo a mu tivise kuyini? b) I yini lexi yentxiki Pawulo a vona leswaku Timotewu a a faneleka? c) He xini xiyavelo lexi Timotewu a xi yamukeliki?

¹³ Ka liyendzro dzrake dzra wubidzri dzra wuzrumiwa, Pawulo a khalute he Galatiya, a nga xifundzra xa le Roma, lani a ka ha ku simekiwa mabandla lamampshwa. Hi wugamu a ye “Derbe a gama a suka a ya Listra”. A dzrungula dzri ya mahlweni dzri ku: “Kone a ku ni mudondzrisiwa lweyi a vitaniwaka Timotewu, lweyi mamana wake a a li Muyuda lweyi a nga mupfumeli, kambe papayi wake a a li Mugriki.”—Mint. 16:1.b

¹⁴ Swi tikomba na Pawulo a tive ndangu wa Timotewu hi 47 N.Y. loko a hambe liyendzro dzrake dzra ku sungula a mbangwini luwani. Ntsrhaku ka loko ku khalute malembe mabidzri kumbe mazrazru na Pawulo a yendzrele muganga lowo, Pawulo a vone leswaku Timotewu a a faneleka hikusa vamakwavu “a va vulavula ha hombe ha yene”. Timotewu a a ngo voniwa ha hombe a Listra ntsena, kambe ni le ka mimbangu yin’wana. A dzrungula dzri kombisa leswaku ni le Ikoniya, doropa ledzri a dzri kumeka ka mpfhuka wa kolomu ka 30 wa makilometru, vamakwavu a va vulavula ha hombe ha Timotewu. (Mint. 16:2) Hi ku kongomisiwa hi moya wa ku xwenga, a vakulu va nyike Timotewu wutiyanguleli bya lisima bya ku tizra swanga mulaviseli wa muganga, a pfuna Pawulo na Silasi.—Mint. 16:3.

15, 16. I yini leswi yentxiki leswaku Timotewu a va ni ndhuma leyinene?

¹⁵ Xana Timotewu a swi kotise kuyini ku va ni ndhuma leyinene nambileswi a a ha li mumpshwa? A nga va leswaku a pfuniwe hi wutlhazri byake, matsrhamela yake ya le handle kumbe wuswikoti byake bya ntumbuluku? Hakanyingi vhanu va hlamalisiwa hi matsrhamela ya ku fana ni lawo. Phela nambi muprofeta Samuwele a same a yavanyisa mhunu hi ku ya hi leswi a a mu vonisa xiswone hi le handle, kambe Yehovha a mu dzrimuxe leswi: ‘Hikuva Yehovha a nga vonisi ximhunu; hikuva mhunu a lavisa leswi vonekaka hi le handle, kambe Yehovha a lavisa mbilu.’ (1 Sam. 16:7) Xileswo, a ku vanga matsrhamela ya le handle kumbe wutivi lebyi Timotewu a a li na byone leswi mu yentxiki a va ni ndhuma leyinene makazri ka vamakwavu, kambe a ve hi leswi a a tsrhamisise xiswone hi le mbilwini.

¹⁶ Hi ku famba ka malembe mupostola Pawulo a khanele hi man’we ya matsrhamela ya moya lawa Timotewu a a li na wone. A vulavule hi ku tiyimisela ka Timotewu, lizrandzru dzrake ledzrikulu, ni nkhinkhi leyi a a li na yone loko a hetisisa swiyavelo swake. (Filp. 2:20-22) Timotewu a tlhele a tiviwa hi ku va ni lipfumelo “ledzri kalaka dzri nga na wukanganyisi”.—2 Tim. 1:5.

17. Xana vampshwa va nga xi yetisela hi ndlela yini xikombiso xa Timotewu?

¹⁷ Namunhla vampshwa vanyingi va yetisela Timotewu hi ku txutxela matsrhamela lawa ma nyonxisaka Xikwembu Nkulukumba. Hi ndlela leyo, nambileswi va ha liki vampshwa va tihambela vito ledzrinene mahlweni ya Yehovha ni vhanu vake. (Amapr. 22:1; 1 Tim. 4:15) Va kombisa lipfumelo dzra ku kala wukanganyisi hi ku yala ku hanya wutomi bya lompfana. (Amaps. 26:4) Hi kola ka leswo, ku fana na Timotewu, va nga tizrisiwa ngopfu ndzreni ka bandla. Loko va faneleka ku va vazrezri va madzrungula lamanene, nakone hi ku famba ka nkama va tinyiketela ka Yehovha va va va babatisiwa, a vanghanu ni maxaka lawa ma zrandzraka Yehovha va kutxeka hi ku va vona va yentxa leswo.

“Ma Tiyisiwa A Lipfumelweni” (Mintizro 16:4, 5)

18. a) He wani matovoko lawa Pawulo na Timotewu va viki na wone swanga valaviseli va miganga? b) Xana mabandla ma tovokisiwe hi ndlela yini?

¹⁸ Pawulo na Timotewu va tizre xikan’we ku dzringana malembe ya ku hlawa. Leswi a va li valaviseli va miganga va hetisise swiyavelo swinyingi swanga vayimeli va Huvo Leyi Zrangelaka. A Bibele dzri li: “Ka madoropa lawa a va khaluta hi ka wone, a va byela vamakwezru leswi tsrimbiwiki hi vapostola ni vakulu a Yerusalema ku yentxela leswaku va swi landzra.” (Mint. 16:4) Swi tikomba na mabandla a ma yi tekela nhlokweni minkongomiso leyi a yi pfa hi ka vakulu ni vapostola a Yerusalema. Hi kola ka ku yingiseta kwavu “a mabandla a ma ya mahlweni ma tiyisiwa a lipfumelweni ma tlhela ma yandzra siku ni siku”.—Mint. 16:5.

19, 20. Ha yini vakriste va fanela ku yingiseta lava va “zrangelaka”?

¹⁹ Hi ndlela leyi fanaka, Timboni ta Yehovha namunhla ta tovokisiwa hi kuva ti yingiseta minkongomiso ya lava va “zrangelaka”. (Heb. 13:17) Swanga hi leswi xiyimu xa misava leyi xi yaka xi txintxa, i wutlhazri kuva vakriste va tama va tidisa swakuda swa moya leswi phameliwaka hi “nandzra wa ku dumbeka ni ku tlhazriha”. (Mat. 24:45; 1 Kor. 7:29-31) Ku yentxa leswo swi ta hi pfuna kuva hi nga hohloki hi tlhelo dzra moya ni ku tama hi va ni mahanyela lawa ma basiki.—Yak. 1:27.

²⁰ I ntiyiso leswaku ku fana na Barnaba, Pawulo, Marka ni vakulu van’wana lava a va totiwe hi moya wa ku xwenga a dzaneni dzra ku sungula, a valaviseli va mabandla namunhla, ku patsra ni swizro swa Huvo Leyi Zrangelaka, na vone a va hetisekanga. (Rom. 5:12; Yak. 3:2) Kambe swanga hi leswi vamakwezru lava hi zrangelaka va landzrelelisaka hi kusuhi Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba va tlhela va yetisela xikombiso lexi siyiwiki hi vapostola, swa fanela kuva hi va dumba. (2 Tim. 1:13, 14) Hi ku yentxa leswo, a mabandla ma tiyisiwa lipfumelweni.

TIMOTEWU A TIZRE HI NKHINKHI “A KU ZREZRENI KA MADZRUNGULA LAMANENE”

Timotewu a a li mupfunisi lweyi a a hloniphiwa ngopfu hi mupostola Pawulo. Ntsrhaku ka loko va tizre xikan’we ku dzringana kolomu ka 11 wa malembe, Pawulo a tsrale leswi mayelanu na Timotewu: “A ni na mun’wana lweyi a nga ni ku tiyimisela loku fanaka ni kwake, lweyi a taka mi hlayisa hi mbilu hinkwayu . . . a tizre na mine hi nkhinkhi a ku zrezreni ka madzrungula lamanene swanga hi n’wana ni papayi wake.” (Filp. 2:20, 22) Mupostola Pawulo a a mu zrandzra ngopfu swinene Timotewu hikusa a a tizra hi nkhinkhi akuva a yisa mahlweni ntizro wa ku zrezra, nakone hi ku yentxa leswo, Timotewu a hi siyele xikombiso xa ku xonga.

A papayi wa Timotewu a a li Mugriki kasi mamana wake a a li Muyuda, nakone swi tikomba na Timotewu a kulele ka doropa dzra Listra. Ku sukela loko a ha li mutsrongo, Timotewu a dondzrisiwe Matsralwa hi mamana wake Ewunisi kun’we ni vhovho wake Luwiza. (Mint. 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Ha wuzrazru byavu swi tikomba va ndzruluke vakriste nkama lowu Pawulo a yendzreliki doropa dzra Listra hi khambi dzra ku sungula.

Swi nga yentxeka Timotewu a a ni kolomu ka 20 wa malembe loko Pawulo a phindhele Listra ntsrhaku ka malembenyana. Hi nkama lowo, “vamakwezru va le Listra ni va le Ikoniya a va vulavula ha hombe ha yene”. (Mint. 16:2) A moya wa ku xwenga wa Xikwembu Nkulukumba kutani a wu huhutele “wuprofeta” lebyi a byi vulavula ha Timotewu, nakone hi ku landzra wuprofeta byolebyo, Pawulo kun’we ni vakulu van’wana va le Listra, va nyike Timotewu ntizro wa lisima, wa kuva muzrumiwa kun’we na Pawulo. (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6) Swi djule kuva Timotewu a siya ndangu wake, nakone swanga ndlela ya kuva a nga khunguvanyisi Vayuda lava a a ta va yendzrela, swi sindzrise kuva Timotewu a sokisiwa.—Mint. 16:3.

Timotewu a yendzre ngopfu. A zrezre na Pawulo kun’we na Silasi a Filipiya, a gama a ya zrezra na Silasi a Bereya, hi wugamu a zrezra a Tesalonika na a li wuswake. Loko a tlhele a kumana na Pawulo a Korinte, Timotewu a a ni ndzrava yinene akuva a yi dzrungulela Pawulo mayelanu ni lizrandzru ni lipfumelo dzra vakriste va le Tesalonika, nambileswi a va kumana ni swikazratu. (Mint. 16:6–17:14; 1 Tes. 3:2-6) Loko Pawulo a yamukele madzrungula ya ku kala ma nga nyonxisi mayelanu ni Vakorinte, na a li Efesa, a zrumele Timotewu akuva a ya Korinte. (1 Kor. 4:17) Ntsrhakunyana ka nkama na Pawulo a ha li Efesa, a zrumele Timotewu na Eraxtu a Makedoniya. Kambe nkama lowu Pawulo a nga tsrala papela dzra Varoma a a na Timotewu a Korinte. (Mint. 19:22; Rom. 16:21) Lawa o va man’we ya mayendzro lawa Timotewu a ma hambiki hi kola ka ntizro wa ku zrezra madzrungula lamanene.

Swi tikomba na Timotewu a a txhava ku laya lava a va vilela ku layiwa, hi kola ka leswo Pawulo a mu tiyise a ku: “U nga tsrhiki mhunu a ku dzrela hi leswi u nga mumpshwa.” (1 Tim. 4:12) Pawulo a a mu dumba Timotewu lakakuva a mu zrumela ka bandla ledzri a dzri ni swikazratu, a mu leleta a ku: “Nyika vhanu va kukazri xilayu akuva va nga hangalasi tidondzro ta madzrimi.” (1 Tim. 1:3) Pawulo a tlhele a nyika Timotewu wutiyanguleli bya ku simeka vakulu ni malandzra ya wutizreli a mabandleni.—1 Tim. 5:22.

A matsrhamela lamanene ya Timotewu ma yentxe leswaku Pawulo a mu zrandzra ngopfu. A Matsralwa ma hlaya leswaku djaha ledzri a dzri li munghanu lwenkulu wa Pawulo, a dzri dumbeka, nakone a dzri zrandzreka ngopfu ku fana ni n’wana. Kutani a swi twala kuva Pawulo a tsrala leswaku a a yi dzrimuka minyembeti ya Timotewu, leswaku a a mu xuva ni leswaku a a mu khongotelela. Swanga papayi lweyi a zron’wekaka, Pawulo a byele Timotewu leswi a a fanela ku swi yentxa hi kola ka leswi a a ‘tsrhamela ku vabya’. Swi nga yentxeka Timotewu a a ni mavabyi ya ndzreni.—1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4.

Loko Pawulo a pfaleliwe hi khambi dzra ku sungula a Roma, a va li xikan’we na Timotewu. Timotewu na yene a hete nkama wa kukazri na a pfaleliwile. (Film. 1; Heb. 13:23) A wunghanu lebyikulu lebyi Pawulo a a li na byone na Timotewu, byi xiyeke ngopfu ka xikombelo lexi Pawulo a xi hambiki loko a li kusuhi ni ku fa. Pawulo a mu tsralele leswi: “Yentxa hinkwaswu leswi u nga swi kotaka akuva u hantla u ta halenu kwanga.” (2 Tim. 4:6-9) Kambe a Matsralwa a ma hlayi leswaku Timotewu a tlhase na mupostola Pawulo a ha hanya kumbe im-him.

MARKA A YAVELIWA MINTIZRO LEYI YENGETELEKIKI

A Evhangeli dzra Marka dzri dzrungula leswaku lava va nga pfalela Yesu djele va dzringise ku pfalela “djaha dzra kukazri” ledzri gamiki “dzri tsrutsruma na dzri nga yambalanga ntxhumu”. (Mar. 14:51, 52) Marka, lweyi a tlhelaka a tiviwa hi vito ledzri liki Yohane Marka, o va yene ntsena lweyi a tsraliki mayelanu ni dzrungula ledzri, kutani swi nga yentxeka djaha ledzro a a li yene. Loko leswo a li ntiyiso, Marka a mu tivile Yesu.

Ntsrhaku ka kolomu ka 11 wa malembe, hi nkama lowu Heroda Agripa a a xanisa vakriste, “vanyingi” ka bandla dzra le Yerusalema va tlhanganile kaya ka Mariya mamana wa Marka akuva va khongota. Ku ve ka muti wolowo lani Petro a yiki kone ntsrhaku ka loko a ntsrhuxiwe djele hi ndlela ya hlolana. (Mint. 12:12) Hi ndlela leyo, swi nga yentxeka Marka a kulele ka muti lowu hi ku famba ka nkama wu tizrisiwiki akuva ku hambeliwa mintlhanganu ya wukriste ka wone. A swi ganaganekisi leswaku Marka a a va tiva ha hombe vadondzrisiwa va ku sungula va Yesu lava viki nkutxetelo wunene kwake.

Marka a tizrisane ni valaviseli vanyingi va bandla dzra wukriste a dzaneni dzra ku sungula. Swi tikomba na lava a tizrisaniki na vone a ku sunguleni a ve Barnaba na mupostola Pawulo, ka xiyavelo xavu xa ku yendzrela doropa dzra Antiyokiya wa Siriya. (Mint. 12:25) Loko Barnaba na Pawulo va sungule liyendzro dzravu dzra ku sungula dzra wuzrumiwa Marka a fambe navu, va zrange hi ku ya Kipra va gama va ya Ásia Menor. Marka a game a tlhela a ya Yerusalema, kambe a xivangelo xa ku va a tlhelile a xi boxiwi. (Mint. 13:4, 13) Ntsrhaku ka loko Pawulo na Barnaba va holovisane hi kola ka Marka, hi lani swi tsraliwiki ha kone ka Mintizro ndzrima 15, Marka na Barnaba va ye mahlweni ni ntizro wavu wa wuzrumiwa a Kipra.—Mint. 15:36-39.

Handle ka ku ganaganeka kolomu ka lembe dzra wu 60 kumbe 61 N.Y. kutani a va swi dzrivalile leswi nga va yentxa va holovisana, hikusa Marka na Pawulo a va sungule ku tlhela va tizrisana xikan’we kambe swoswi a doropeni dzra le Roma. Loko Pawulo a pfaleliwe a doropeni ledzro a tsralele bandla dzra Vakolosa a ku: “Arixtaku xib’otxhwakulozri, awa mi dzrungula, na yene Marka xaka dzra Barnaba awa mi dzrungula (Marka lweyi a mi dzrungulaka hi lweyi hi mi leletiki leswaku loko a tlhasa mu yamukelani ha hombe).” (Kol. 4:10) Hi ndlela leyo, Pawulo a a yanakanya hi ku zrumela Marka ka bandla dzra Vakolosa swanga muyimeli wake.

Kolomu ka lembe dzra wu 62 kumbe 63 N.Y., Marka a tizre na mupostola Petro a Babilona. Hi lani swi kombisiwiki ha kone ka ndzrima 10 ya buku ledzri, Petro na Marka va yake wunghanu bya le kusuhi, lakakuva Petro a vitana djaha ledzri a ku “n’wananga Marka”.—1 Pet. 5:13.

Kutani hi lembe dzra wu 65 N.Y. loko mupostola Pawulo a pfaleliwe hi khambi dzra wubidzri a Roma, a tsralele munghanu wake, tlhelo mutizrikulobye Timotewu, a ku: “Buya na Marka, hikusa a ta ni pfuna ngopfu swinene a ntizrweni lowu ni wu yentxelaka Xikwembu Nkulukumba.” (2 Tim. 4:11) Handle ka ku ganaganeka, Marka a xi pfumele hi mbilu hinkwayu xizrambu lexo a va a suka Efesa a kongoma Roma. A swi hi hlamalisi leswi Barnaba, Pawulo na Petro a va mu zrandzra ngopfu Marka!

Tovoko dzrikulu ka lawa Marka a viki na wone a ve ku huhuteliwa hi Yehovha akuva a tsrala dzrin’we dzra mabuku ya Tievhangeli. Dzrungula dzrinyingi ledzri Marka a dzri tsraliki a dzri kume ka mupostola Petro. Leswo swa twala, hikusa buku dzra Marka dzri ni wutsrhokotsrhoko byinyingi lebyi a byi to tiviwa ntsena hi mhunu lweyi a byi voniki hi ku kongoma, wa ku fana na Petro. Kambe swi tikomba na Marka a tsrale Evhangeli dzrake a Roma, ku nga li loko a na Petro a Babilona. Marka a tizrise swiga swinyingi swa Xilatini a tlhela a ndzrulutela mazritu ya Xiheberu lawa hi ndlela ya kukazri a swi ta kazrata kuva ma twisisiwa hi mhunu lweyi a a nga li Muyuda. Hi ndlela leyo, swi tikomba na Evhangeli dzrake a a dzri tsralela Vamatiko.

a Vona bokisi ledzri liki “Marka A Yaveliwa Mintizro Leyi Yengetelekiki”, ka pajina 134.

b Vona bokisi ledzri liki “Timotewu A Tizre Hi Nkhinkhi ‘A Ku Zrezreni Ka Madzrungula Lamanene’”, ka pajina 137.