MBIRI YA UMASO
‘Ntsuwa Zizinji Zitsandzaye’
Yalongwa Na Geoffrey Jackson
Ine cipo ndinadzaduwala ntsiku ineyi. Ndikhali pabodzi na abale azinji adabuluka m’madziko akusiyana-siyana, tikhali nkwartu inacitirwa misonkhano ya Mathubo Akutonga mbatidikhira na cifuno cikulu kufika kwa Komiti Yakuyang’anira Basa Yakulemba. Ife tikhali mwenemu toera kapangiza maonero a kumalisa nkandzo unathimbana na athumburuzi. Ikhali ntsiku 22 ya Gonkho ya caka 2000. Mphapo thangwi yanji nsonkhano unoyu ukhali wakufunika kakamwe? Mbandidzati kutawira, dikhirani ndilonge pya umaso wanga.
NDABALWA mu caka 1955 mu nzinda wa Queensland ku Australia. Mudapita ndzidzi wakucepa, mai wanga, Estelle, atoma kupfundza Bhibhlya na Mboni za Yahova. Iye abatizwa mu caka cidatowerera, mbwenye pai wanga, Ron abatizwa mudapita pyaka 13. Ine ndabatizwa mu caka 1968 pa nsonkhano wa cisa ku St. George kutali na nzinda wa Queensland.
Kutomera uwana wanga ndisafuna kakamwe kuleri, pontho ndikhakomerwa kakamwe na kupfundza pilongero. Pikhacita ine ulendo na motokala pabodzi na anyakubalanga, ndikakhala pa mpando wa nduli mbandileri bukhu mbuto mwakuona makhaliro kudambo, pyenepi pikhadzudzumisa kakamwe anyakubalanga. Mbwenye kufuna kwanga kuleri mabukhu kwandiphedza kuxikola. Pikhali ine mphale, ndawina miyoni mizinji pikhapfundza ine xikola mu nzinda wa Glenorchy, ku ntsuwa ya nzinda wa Tasmania.
Pa ndzidzi unoyu, ndikhafunika kucita cisankhulo cakufunika kakamwe. Mbandidatawira bolsa de estudos toera kuenda ku universidade? Maseze ndikhafuna kakamwe kuleri mabukhu na kupfundza, ndisapereka takhuta kakamwe thangwi ya ciphedzo ca mai wanga adandipfundzisa kufuna kakamwe Yahova kupiringana pinthu pyonsene. (1 Akor. 3:18, 19) Mu kutawiriswa na anyakubalanga, ndasiya xikola pikhali ine na pyaka 15 pyakubalwa pidamalisa ine mapfundziro a khundu yakutoma ya xikola secundária, mbanditoma basa ya upainiya mu nthanda ya Thongwe ya caka 1971.
Mu pyaka pisere pidatowerera, ndakhala na mwai wakutumikira ninga mpainiya ku Tasmania. Mu pyaka pyenepi, ndamanga banja na Jenny Alcock, ntsikana wakubalika wa ku Tasmania. Tatumikira pabodzi mu pyaka pinai ninga apainiya akupambulika mu pisa pyakutali pya mizinda ya Smithton na Queenstown.
KUTUMIKIRA MU NTSUWA ZA PACÍFICO
Mu caka 1978 tabuluka mu dziko yathu, ukhali ulendo wakutoma toera kugumanika pa nsonkhano wa dziko yonsene ku Port Moresby, Papua-Nova Guiné. Ndisakumbuka nkhani idacitwa na misionaryo unango mu cilongero ca hiri motu. Maseze nee fala ibodzi idabvesesa ine, nkhani yace yandikulumiza toera kukhala misionaryo, kupfundza pilongero pinango na kucita nkhani ninga iye. Pakumalisa, ndagumana njira yakubvungaza pinthu piwiri pyene: Kufuna kwanga Yahova na kufuna kwanga pilongero.
Mwakukhonda dikhira, pidabwerera ife ku Australia, taphembwa toera katumikira ninga amisionaryo pa ntsuwa ya Funafuti ku Tuvalu, kale ikhacemerwa ntsuwa za Ellice. Tafika kweneku mu nthanda ya Thongwe ya caka 1979. Ku Tuvalu kukhali na amwazi mphangwa akubatizwa 3 basi.
Kupfundza Cituvalu pikhali pyakunentsa. Bukhu ikhagumanika mu cilongero ceneci ikhali Bhibhlya ya “Novo Testamento” basi. Nakuti nee kukhali na madisionaryo peno makursu a pilongero, tatonga kupfundza mafala 10 mpaka 20 pa ntsiku. Mwakukhonda dembuka tadzindikira kuti nee tikhadziwa mabvekero andimomwene a mafala mazinji akhapfundza ife. Mwacitsandzo, mbuto mwakupanga anthu kuti pyakulotera ndi pyakuipa, tikhaapanga kuti iwo nee akhafunika kuphatisira pyakupima napyo na ndodo. Mwandimomwene tikhafunika kupfundza cilongero toera kucitisa mapfundziro a Bhibhlya mazinji akhadatomesa ife. Natenepa, tapitiriza kuyesera. Mudapita pyaka pingasi, m’bodzi wa anthu adapfundzisa ife Bhibhlya atipanga: “Tisakomerwa kakamwe thangwi cincino musakwanisa kulonga cilongero cathu! Pakutoma nee tikhadzindikira pikhayesera imwe kulonga.”
Munjira inango, ife tikhali pa mbuto yadidi toera kupfundza cilongero. Nakuti nee kukhali na nyumba zakulogarisi, tikhakhala panyumba ya banja ibodzi ya Mboni za Yahova mu cisa ceneci. Natenepa, tatoma kulonga cilongero ca anthu apacisa na kudziwa mwadidi misambo yawo. Mudapita pyaka pingasi nee kulonga Cingerezi, Cituvalu cadzakhala cilongero cathu cakutoma.
Mphapo mbatidaphatisiranji toera kupfundza na anthu azinji akhapangiza cifuno? Nee tikhali na mabukhu a cilongero cawo. Mbadacita tani pfundziro ya munthu paekha? Angatoma kugumanika pa misonkhano, mbadaimba nyimbo zipi, mbadaphatisira mabukhu api, pontho mbadakhunganyika tani misonkhano? Mbadathambaruka tani mpaka kubatizwa? Anthu anewa akucepeseka akhafuna cakudya cauzimu mu cilongero cawo! (1 Akor. 14:9) Tikhabvundzika: ‘Kodi ntsiku inango anadzaoneka mabukhu a Cituvalu, cilongero cinalongwa na anthu akukhonda kufika pikwi 15?’ Yahova atawira mibvundzo ineyi, mbapangiza pinthu piwiri kwa ife: (1) Iye asafuna kuti Mafalace amwaziwe ‘mu ntsuwa zakutali,’ (2) iye asafuna kuti anthu anaoniwa na dziko ninga ‘akucepeseka na akupfulika’ asake citsidzikizo mu dzina Yace.—Yer. 31:10; Sof. 3:12.
KUTHUMBURUZA CAKUDYA CAUZIMU
Mu caka 1980 filiali yatisankhula toera kutumikira ninga athumburuzi, tapibva kukhala akukhonda thema toera kucita basa ineyi. (1 Akor. 1:28, 29) Pakutoma, takwanisa kugulisirwa ntcini wa mimeógrafo wakale na utongi, mbatiuphatisira toera kudhinda mphangwa kuti tiziphatisire pa misonkhano yathu. Tafika pa kuthumburuza bukhu ya A Verdade Que Conduz à Vida Eterna mbatiidhinda pa ntcini unoyu. Pa ndzidzi unoyu, nee tikhali na magesi. Ndisakumbuka kununkha kwa tinta na basa yakuwanga ikhacita ife toera kudhinda na manja mabukhu mazinji m’makhaliro akupisa kakamwe a cisa ceneci!
Pikhanentsa kuthumburuza mu Cituvalu, thangwi cilongero ceneci cikhali na mabukhu akucepa toera kutiphedza. Mbwenye midzidzi inango ciphedzo cikhabwera munjira zakukhonda dikhira. Ntsiku inango namacibese, mwakudodomeka ndagogodza nsuwo wa mamuna unango wakuti kale akhali mpfundzisi mbwenye akhaida kakamwe undimomwene. Mamuna unoyu andipanga kuti nee tikhafunika pontho kugogodza nsuwo wace. Buluka penepo, iye alonga: “Basi ene ndisafuna kulonga cinthu cibodzi. Mabukhu anathumburuza imwe ndi akusiyana kakamwe na munalongera anthu mu Cituvalu. Kazinji kene nee tisaphatisira malembero anewa mu Cituvalu.” Ndabvundzisambo anango, pidalonga iye pikhali pyandimomwene. Natenepa, tacita macinjo akufunika. Mbwenye pidandidzumisa kakamwe ndi pyakuti Yahova atiphedza kubulukira kwa munthu wakukhonda funa undimomwene wakuti mwakukhonda penula akhaleri mabukhu athu!
Cidatoma kuthumburuzwa mu Cituvalu mbacigawirwa kwa anthu azinji ndi ncemerero wa Cikumbuso. Buluka penepo tathumburuza tratado ya Mphangwa za Umambo N.° 30 idabuluswa mu ndzidzi ubodzi ene na ya Cingerezi. Pikhali pyakutsandzayisa kakamwe kugawira anthu mabukhu mu cilongero cawo cacibaliro! Mwapang’ono pang’ono, mabruxura anango na mabukhu atoma kubuluswa mu Cituvalu. Mu caka 1983 filiali ya ku Australya, yatoma kudhinda Ncenjezi wa matsamba 24 pakupita nthanda zitatu. Pyenepi pyatiphedza toera kukhala na ndima 7 toera kupfundza pa sumana. Kodi pyenepi pyakhuya tani anthu apacisa? Nakuti anthu analonga Cituvalu asafuna kakamwe kuleri, mabukhu athu adzakhala akudziwika kakamwe. Kubuluswa kwa bukhu ipswa ibodzi na ibodzi kukhadziwiswa m’matsamba a mphangwa mu nyumba ya mphepo ya radyo ya utongi, midzidzi inango cidziwiso ceneci cikhali nsolo ukulu wa tsamba ya mphangwa!a
Basa yakuthumburuza ikhatoma na lapizera na tsamba. Buluka penepo, mphangwa zikhalembwa na ntcini mbazilembwa pontho kazinji kene mpaka kukhala mwadidi toera kutumizwa ku ofesi ya ku Australya kuti zidhindwe. Pa ndzidzi unango, ofesi ikhali na alongo awiri akhacinja matsamba mukuphatisira ntcini wandzeru, maseze nee akhadziwa Cituvalu. Njira ineyi yakulemba kawiri mphangwa, buluka penepo mbatilandanisa pidalembwa mukuphatisira ntcini wandzeru, pikhaphedza toera kucalira madodo mazinji. Matsamba adakhunganywa akhatumizwa kuna ife mukuphatisira ndeka toera kudinga mphangwa, buluka penepo mbatitumiza pontho pyonsene ku ofesi yakudhinda mabukhu.
Mbwenye pinthu pyacinja kakamwe! Lero, athumburudzi asalemba mphangwa mu ntcini wandzeru. M’mbuto zizinji, mphangwa zisakhunganywa pacisa munjira yakuti zinakwanisa kutumizwa m’maofesi akudhinda mabukhu mukuphatisira Interneti. Nkhabe funikabve kuenda ku correio toera kutumiza matsamba.
MABASA ANANGO
Mukupita kwa pyaka, ine na Jenny tatambira miyai mizinji yakutumikira mu cisa ca Pacífico. Pidabuluka ife ku Tuvalu tatumizwa ku filiali ya ku Samoa mu caka 1985. Kweneku taphedzera basa yakuthumburuza mu pilongero pya Samoa, Tongan, na Tokelau, kusiyapo basa ikhacita ife mu Cituvalu.b Mu caka 1996 tapaswa basa ibodzi ene ku ofesi ya Fiji. Kweneku takwanisa kuphedzera basa yakuthumburuza ikhacitwa mu pilongero pya Fiji, Kiribati, Nauru, Rotuma na Tuvalu.
Ndisapitiriza kudzumatirwa na phinga inapangiza ale anathumburuza mabukhu athu. Basa ineyi inakwanisa kunetesa munthu mbaphata basa mwakukhonda galamuka. Mbwenye atumiki anewa asayesera kupangiza cifuno ca Yahova cakuti mphangwa zadidi zimwazwe kwa ‘anthu a mitundu yonsene, madzindza onsene na pilongero pyonsene.’ (Apok. 14:6) Mwacitsandzo, pikhacitwa masasanyiro toera kuthumburuza Ncenjezi wakutoma mu Tongan, ndacita nsonkhano na akulu a mpingo onsene analonga Tongan, mbandiphemba kuti mbani akhafuna kupfundziswa toera kukhala nthumburuzi. M’bodzi wa iwo wakuti akhali na basa yadidi ninga mecânico, aperekeka toera kusiya basa yace mangwana mwace toera kutoma basa yakuthumburuza mwakukhonda dembuka. Pyenepi pyandikhuya kakamwe thangwi iye akhali nsolo wa banja, pontho nee akhadziwa kuti mbadagumana tani kobiri toera kutsalakana umaso. Mbwenye Yahova atsalakana iye na banjace, mbapitiriza m’basa yakuthumburuza mu pyaka pizinji.
Athumburuzi anewa aphinga asapangiza maonero a Mathubo Akutonga, akuti asatsalakana kakamwe pifuno pyauzimu mu pilongero pinalongwa na anthu akucepa kakamwe. Mwacitsandzo, pa ndzidzi unango kwacitwa mbvundzo khala mphyakuthema kuwangisira toera kubulusa mabukhu mu Cituvalu. Ndawanga manungo kakamwe pidaleri ine ntawiro uyu wa Mathubo Akutonga: “Nee tisaona thangwi yakuthema toera musiye kuthumburuza mu Cituvalu. Maseze anthu analonga Cituvalu ndi akucepa mwakusiyana na pilongero pinango, basa yakumwaza mphangwa zadidi kwa anthu mu cilongero cawo isapitiriza kufunika.”
Mu caka 2003, ine na Jenny tacinjwa ku Departamentu Yakuthumburuza ku ofesi ya ku Fiji mbatienda katumikira ku Ofesi Yakuthumburuza ku Patterson, Nova York. Ndikhaona ninga ndikhakwanirisa ndoto yanga! Tatoma kucita khundu ya nsoka unaphedza kuthambaruka kwa basa ya kuthumburuzwa kwa mabukhu athu mu pilongero pinango. Mudapita pyaka piwiri, takhala na mwai wakucedzera madziko mazinji toera kuphedza kupfundzisa misoka ya athumburuzi.
CISANKHULO CIKULU KAKAMWE
Cincino ndisafuna kufokotoza pya nsonkhano udalonga ine pakutoma. Mu caka 2000, Mathubo Akutonga aona kuti akhafunika kupfundzisa mwadidi misoka ya athumburuzi pa dziko yonsene. Mpaka mu caka ceneci, athumburuzi nee akhapfundziswa maluso mazinji. Pidamala ife kulonga mipingizo inathimbana na athumburuzi kuna Komiti Yakulemba, Mathubo Akutonga atawirisa basa yakupfundzisa athumburuzi onsene pa dziko yapantsi. Cipfundziso ceneci cikhaphataniza kupfundzisa athumburuzi toera kubvesesa Cingerezi, maluso akuthumburuza na kubverana kwa athumburuzi ninga nsoka.
Ndi maphindu api anaoneka kubulukira m’basa ineyi yakuphedzera kuthumburuza? Cinthu cikulu kakamwe ndi kuthimizirika kwa ntundu wa basa yakuthumburuza. Numero ya pilongero pinathumburuzwa mabukhu athu pyathimizirika kakamwe. Pidafika ife paulendo wakutoma ninga amisionaryo mu caka 1979, revista ya Ncenjezi ikhabuluswa mu pilongero pyakukwana 82 basi. Mu pilongero pizinji, ikhabuluswa pakupita nthanda zizinji pakumala kubuluswa kwa revista ya Cingerezi. Mbwenye lero, revista ya Ncenjezi isabuluswa mu pilongero pyakupiringana 240, mu pilongero pizinji isabuluswa pabodzi na Cingerezi. Lero, cakudya cauzimu cisagumanika munjira zakusiyana-siyana mu pilongero pyakupiringana 700! Pyenepi ndi pinthu pyakuti kale pikhali ninga ndoto kwa ife.
Mu caka 2004, Mathubo Akutonga acita cisankhulo cinango cikulu kakamwe: Kubulusa Bhibhlya mu pilongero pizinji. Mudapita nthanda zingasi, basa yakuthumburuza Bhibhlya yaikhwa pa mbuto yakutoma ya basa ya athumburuzi. Pyenepi pyafungula njira toera Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo ibuluswe mu pilongero pizinji. Mpaka mu caka 2014, Bhibhlya ineyi ikhadadhindwa yonsene peno khundu ibodzi mu pilongero pyakukwana 128, kuphatanizambo mu pilongero pinalongwa Kubangwe kwa Pacífico.
Mwai wakutsandzayisa kakamwe udakhala na ine mu umaso wanga ndi kutumwa toera kugumanika pa nsonkhano wa gawo ku Tuvalu mu caka 2011. Mu nthanda zizinji, mu dziko ineyi kukhali na cilala cikulu kakamwe, natenepa, pikhaoneka ninga nsonkhano wa gawo nee mbudacitika. Mbwenye pa masiku a ntsiku idafika ine, cilala camala thangwi madzi abvumba kakamwe, natenepa nsonkhano wakwanisa kucitwa! Ndakhala na mwai ukulu kakamwe wakubulusa Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo ya Malemba Acigerego Acikristu mu Cituvalu. Ceneci ndi cilongero cing’ono kakamwe cidatambira Bhibhlya mpaka lero. Pakumala kwa nsonkhano, madzi abvumba pontho kakamwe. Natenepa, pakumala kwa nsonkhano, munthu onsene atambira madzi auzimu na madzi andimomwene!
Mbwenye mwakutsukwalisa, Jenny ndzanga wakukhulupirika mu pyaka 35, nee akhala maso mpaka ndzidzi unoyu wakutsandzayisa kakamwe. Iye amwalira mu caka 2009 na utenda wa câncer de mama udathimbana na iye mu pyaka khumi. Angadzalamuswa muli akufa, mwakukhonda penula, iye anakomerwa kakamwe angabva pyakubuluswa kwa Bhibhlya mu Cituvalu.
Kubulukira mu caka ceneci, Yahova andipasa nkhombo yakukhala na ndzanga unango wakubalika, Loraini Sikivou. Loraini na Jenny atumikira pabodzi pene ku Beteli ya ku Fiji. Loraini atumikirambo ninga nthumburuzi wa cilongero ca Fiji. Natenepa, lero ndiri na nkazi unango wakukhulupirika, tisatumikira Yahova pabodzi pene na kupangiza ufuni wathu ku pilongero!
Ndingakumbuka pyaka pizinji pidapita, ndisawangiswa kakamwe kuona kuti Yahova, Babathu wakudzulu wakuti ndi waufuni, asapitiriza kutsalakana pifuno pya anthu a pilongero pyakusiyana-siyana, pikulu na ping’ono pyene. (Sal. 49:1-3) Ndisaona ufuni wace mbukapangizika pa nkhope za anthu angatambira mabukhu athu paulendo wakutoma mu cilongero cawo, peno angaimba nyimbo zakusimba Yahova mu cilongero cinakhuya mitima yawo. (Mach. 2:8, 11) Ndisapitiriza kukumbuka mafala a Saulo Teasi, m’bale wakugwesera kakamwe wa Cituvalu. Pidamala iye kuimba nyimbo paulendo wakutoma mu cilongero cace, iye alonga: “Ndisaona kuti mphyadidi mupange Mathubo Akutonga kuti nyimbo izi zisabveka mwadidi kakamwe mu Cituvalu kupiringana n’Cingerezi.”
Mu nthanda ya Nyendzi ya caka 2005, ndatambira mwai wakuti nee ndikhaudikhira, wakutumikira ninga m’bodzi wa Mathubo Akutonga a Mboni za Yahova. Maseze nee ndisatumikirabve ninga nthumburuzi, ndisapereka takhuta kuna Yahova thangwi iye asanditawirisa toera kupitiriza kuphedzera basa yakuthumburuza pa dziko yonsene. Mphyakutsandzayisa kakamwe kudziwa kuti Yahova asatsalakana pifuno pyauzimu pya anthu onsene, kuphatanizambo pya ale anakhala mu ntsuwa zakutali kakamwe ku Bara ya Pacífico! Inde, ninga pinalonga nyamasalmo, ‘Yahova ndi Mambo! Dziko yapantsi mbisekere. Ntsuwa zizinji zitsandzaye.’—Sal. 97:1.
[Pidzindikiro pyapantsi]
a Toera kuona kuti anthu akhuyiwa tani na mabukhu athu, onani A Sentinela ya 15 de Dezembro de 2000, tsa. 32, na ya 1.° de Agosto de 1988, tsa. 22, na Despertai! ya 22 de Dezembro de 2000, tsa. 9.
b Toera kuona mphangwa zizinji zinalonga pya basa yakuthumburuza ku Samoa, onani Anuário de 2009, matsa. 120-121, 123-124.
[Bokosi pa tsamba 6]
Basa Yakutsandzayisa
Mu caka 1979 ndatoma basa yanga pandekha yakucita ndandanda ya mafala a Cituvalu na mabvekero awo. Ndikhaphatisira ndzidzi ubodzi ntsiku zonsene namacibese mu pyaka 20 toera kucita pyenepi. Mukupita kwa ndzidzi ndandanda ya mafala anewa adzakhala disionaryo yamumphu. Mu caka 2001, utongi wa ku Australya wadhinda disionaryo ineyi ninga muoni kwa anthu analonga Cituvalu. Mu caka 1999 ine na Jenny tabulusambo bukhu ya gramática mu Cituvalu.