NSOLO WACIKHUMI
Khala Munthu M’banja Akuduwala
1, 2. Kodi Sathani aphatisira tani cidengwa na utenda towera kuyesera kuswa umumphu wa Yobe?
MWANDIMOMWENE mamuna nkulu Yobe asafunika kuoniwa ninga m’bodzi mwa ale adatsanzaya na umaso wa banja. Biblya isamulonga kuti ndi “munthu . . . kupita anthu onsene a ku mabulukiro a dzuwa.” Iye akhali na ana khumi, anomwe acimuna na atatu acikazi. Iye akhakhalambo na makhaliro adidi towera kutsidzikiza mwadidi banja yace. Cinthu cakufunika kakamwe ndi cakuti iye akhatsogolera mwadidi mabasa auzimu na akhadzudzumika na kuimirira kwa anace pamaso pa Yahova. Pyenepi pyonsene pyabweresa uxamwali wapantima na kukhala akutsanzaya m’banja.—Yobe 1:1-5.
2 Sathani nyamalwa wa Yahova Mulungu akhaona makhaliro a Yobe. Sathani asasaka ndzidzi onsene njira zakuswa umumphu wa atumiki a Mulungu, iye ayesera Yobe mu kufudza banja yace yakutsanzaya. Buluka penepo Sathani, acitisa Yobe kukhala na “pironda pyakunyanya m’manungo mwache mwonsene.” Natenepa Sathani akhakhala na cinyindiro ca kuphatisira cidengwa na utenda towera kuswa umumphu wa Yobe.—Yobe 2:5-7.
3. Kodi pidzindikiro pya utenda wa Yobe ndi pipi??
3 Biblya nkhabe kulonga dzina ya utenda wa Yobe. Mbwenye isalonga pidzindikiro pya utenda unoyu. Manungo ace akhadadzala na pironda na khanda yace ikhabuluka nfunye na onza. Makhaliro a Yobe akhanyebvusa ntima na manungo ace akhanunkha kakamwe. Iye akhabva kupha maningi. (Yobe 7:5; 19:17; 30:17, 30) Pakunentseka kwace, Yobe akhala pa dotha mbatcera pironda pyace na madzinga. (Yobe 2:7) Mwandimomwene, pikhali pyakutsukwalisa kuona pyenepi!
4. Kodi ndi pyakugumana napyo pipi pinatamba mabanja onsene m’midzidzi inango?
4 Kodi mbamudacita tani mbidakhala ndimwe anaduwala tenepa? Lero, Sathani nkhabe kupomokera atumiki a Mulungu na utenda ninga pidacita iye na Yobe. Ngakhale tenepa, thangwi ya kusowa ungwiro kwa anthu, makhaliro a umaso wa ntsiku na ntsiku na kudinganyika kwa makhaliro akudambo anakhala ife, tinakwanisa kudikhira basi ene kuti ndzidzi na ndzidzi munthu pa banja anadzaduwala. Mwakhonda tsalakana njira zizinji za ukonzi unagumanika, tonsene tinakwanisa kukhala na utenda, maseze anthu akucepa basi asanenseka ninga Yobe. Khala utenda wagwera pa nyumba yathu, pyenepi pingakhale pyakunentsa kakamwe. Tendeni tione kuti Biblya inakwanisa tani kutiphedza towera kuthimbana na nyamalwa wa anthu onsene.—Koelete 9:11; 2 Timoti 3:16.
KODI PYENEPI PISAKUKHUYANI TANI?
5. Kodi anthu pa banja asacita tani khala agwerwa na utenda wa ndzidzi wakucepa?
5 Kudinganyika kwa umaso wakudzolowereka kusakhala kwakunensa m’midzidzi mizinji, pyenepi ndi pyandimomwene khala kudinganyika kweneku kusacitiswa na utenda wakupitiriza. Ngakhale utenda wa ndzidzi wakucepa, usaphemba anthu kucita macinjiro, kutawira na kucita mabasa akunensa. Anthu a pa banja akuti ana ungumi wadidi panango asafunika kukhonda kucita dzumbi towera ntenda akwanise kugona. Panango asafunika kusiya mabasa anango. Ngakhale tenepa, mu mabanja mazinji ana asakhala na tsisi mwana zawo angaduwala peno nyakubala wawo, maseze m’midzidzi mizinji asafuna kupangwa towera kupangiza cilemedzo. (Akolose 3:12) Mu ndzidzi unoyu wa utenda wa ndzidzi wakucepa, kazinji kene banja isadziwa pinafunika iyo kucita. Kusiyapo pyenepi, onsene pa banja asadikhira towera kutsalakanwa mu njira ibodzi ene angabva kupha.—Mateo 7:12.
6. Kodi m’midzidzi inango anthu asapibva tani, khala m’bodzi wa m’banja agwerwa na utenda ukulu wa ndzidzi uzinji?
6 Kodi ndiye tani khala utenda unoyu ndi ukulu kakamwe na pyakudzudzumisa pyawo ndi pyakukhonda dikhira na pinakwata ndzidzi uzinji? Mwacitsanzo, kodi ndiye tani khala m’bodzi mu banja ali na nfutete, utenda wa Alzheimer peno utenda unango? Kodi ndiye tani unango mu banja angakhala na utenda wa mu nsolo ninga esquizofrenia? Mwakudzolowereka cinthu cakutoma ndi kubvera tsisi—kutsukwala kuti munthu wakufunika ali kunentseka kakamwe. Natenepa, kubvera tsisi kungapangizwe na macitiro anango. Mu midzidzi yakuti anthu a pa banja asakhala akukhuyiwa kakamwe, pontho angaona kuti ufulu wawo ukucepa thangwi ya utenda wa munthu pa banja, iwo angakwanise kukhala akuipirwa. Panango angakwanise kubvunzika kuti: “Thangwi yanji pyenepi pisacitika kwa ine?”
7. Kodi nkazi wa Yobe acitanji na utenda wa mamunace, na ndi ninji cidaduwala iye?
7 Manyerezero akulandana ninga anewa akhakhalambo na nkazi wa Yobe. Kumbukani kuti iye akhadamala kale kuluza anace. Pyakucitika pyakudzumatirisa pyenepi, mwakukhonda penula pikhancitisa kukhala wakunentseka kakamwe. Pakumalisira pace, pidaona iye mamuna wace waphinga na wamphambvu kugwerwa na utenda ukulu kakamwe, pontho wakunyebvusa ntima, iye aduwala ntsonga yakufunika kakamwe yakupiringana nyatwa zenezi zonsene—uxamwali wakuti iye na mamunace akhali nawo na Mulungu. Biblya isalonga: “Nkazache ampanga: ‘Iwe [Yobe] usathimiza basi na kukhulupirira kwako? Mpase dzedze Mulungu mbuferathu pyako.’”—Yobe 2:9.
Akristu asapangiza kufuna kwandimomwene khala anzawo akuduwala
8. Khala munthu m’bodzi pa banja akuduwala kakamwe, kodi ndi lemba ipi inafuna kuphedza anango a pa banja towera kukhala na maonero adidi?
8 Azinji asataya ntima, ngakhale kuipirwa, khala umaso wawo ukucinja mwakucimbiza thangwi ya utenda wa munthu unango m’banja. Mbwenye Nkristu wakunyerezera mwacidikhodikho pa nkhani ineyi asafunika kudzindikira kuti cakucitika ceneci cisampasa mwai towera kupangiza ufuni wace wandimomwene. Munthu wa ufuni wandimomwene “anapirira mbachita pyadidi . . . hanasaka pinthu pyache basi tayu . . . anapirira pyonsene, anatawira pyonsene, anadikhira pyonsene [na] anakhulupira pyonsene.” (1 Akorinto 13:4-7) Mbuto mwa kutawirisa kuti mabvero akuipa atikunde, tisafunika kucita pyadidi towera tikwanise kuakunda.—Misangani 3:21.
9. Kodi ndi ntsonga zipi zakuti zinakwanisa kuphedza banja mwauzimu na m’manyerezero, khala munthu m’bodzi akuduwala kakamwe?
9 Kodi tinakwanisa kucitanji towera kutsidzikiza makhaliro auzimu na manyerezero adidi pa banja, khala munthu m’bodzi akubva kupha kakamwe? Mwandimomwene, utenda onsene usafunika citsalakano na ukonzi, si pyadidi tayu kulonga mu bukhu ino njira zakusiyana-siyana za ukonzi wa kunyumba za ungumi peno ukonzi wa m’midzi kuti ndi wadidi. Mbwenye, mu njira yauzimu, Yahova ndiye “anatsidzikira ale anafuna kugwa, mbalamusa pontho ale anakhurubzwa.” (Masalmo 145:14) Mambo Davidi alemba: “Anyakutsandzaya mbale anatsalakana amphawi; angaona ntsiku zakuipa, Mbuya [Yahova] anaabvunulira. Mbuya anaakoya, anaonera moyo wawo. . . . Mbuya anaaphedza angadwala.” (Masalmo 41:1-3) Yahova asakoya umaso wauzimu wa atumiki ace, ngakhale pakuyeserwa m’manyerezero mwakupiringana midida. (2 Akorinto 4:7) Anthu a mabanja mazinji asathimbana na utenda ukulu kakamwe n’nyumba zawo, asanyerezera mafala a nyamasalmo: “Ndiri kutsukwala pikulu pyene, Mbuya; ndipasenimbo moyo upswa na mafala anu.”—Masalmo 119:107.
MAKHALIRO ANAWANGISA
10, 11. (a) Kodi cakufunika ndi ninji kuti banja ikwanise kupembera pakuthimbana na utenda? (b) Kodi nkazi m’bodzi athimbana tani na utenda wa mamunace?
10 Nsangani unango wa Biblya walonga kuti, “munthu wakugalamuka pa nyatwa anaphedzeka na kugalamuka kwache, mbwenye wakupwala anagalamuswa na ani?” (Misangani 18:14) Nyatwa zinakwanisa kuthabusa makhaliro a banja, tenepa ninga makhaliro a “munthu wakugalamuka.” Natenepa, munthu ‘wakupfulika ana moyo.’ (Misangani 14:30) Kupembera kwa banja pa kuthimbana na utenda ukulu kakamwe kusanyindira pikulu pyene makhaliro peno nzimu wa anthu a pa banja.—Landanisani Misangani 17:22.
11 Nkazi m’bodzi Wacikristu akhala wakupirira kuona mamuna wace kulamala thangwi ya nfutete, pakumala piaka pitanthatu basi mbadamala kumanga banja. Iye asakumbuka: “Mamunanga atoma kunentseka kakamwe pakulonga na pikhali pyakunentsa kucedza naye. Kuwangisira kwanga towera kubvesesa pikhalonga iye kukhali kukulu kakamwe.” Nyerezerani kunentseka manyerezero na kubva kupha ntima kukhali na mamuna unoyu. Kodi anyakusembana anewa mbadacitanji? Ngakhale kuti iwo akhakhala kutali na mpingo Wacikristu, mulongo unoyu acita pidakwanisa iye towera kukhala wakuwanga mwauzimu na wakudziwa pinthu pipswa pya gulu pabodzi na kuinjipa kwa cakudya cauzimu cinaperekwa m’marevista A Sentinela na Despertai!. Pyenepi pyapasa mulongo unoyu mphambvu zauzimu towera kutsalakana mamuna wace mpaka kufa kwace pa kumala piaka pinai.
12. Ninga taona mu cakucitika ca Yobe, kodi ntenda anakwanisa tani kuphedza mu midzidzi inango?
12 Mu cakucitika ca Yobe, nyakunentseka ndiye adapitiriza kukhala wakuwanga. Iye abvunza nkazace kuti: “Kodi ngakhala kuti tisakomerwa na udidi unatipasa Mulungu, tinakhonderanji nyatwa inationesambo iye?” (Yobe 2:10) Ndi thangwi yace mu kupita kwa ndzidzi Tyago alonga Yobe ninga citsanzo cakupambulika ca kupirira na kupfulika! Pa Tyago 5:11 tisaleri: “Mwabva pyakupirira pya [Yobe]; penepo mwaona kuti Mbuya amalisira nyatwa zache; thangwi Mbuya ngwadidi na wakubvera ntsisi kakamwe.” Ndi sawasawambo lero, mu njira zizinji makhaliro akuwanga ntima a ntenda pa banja asaphedza anango towera kukhala na manyerezero adidi.
13. Kodi ndi kulandanisa kupi kwakuti banja nkhabe funika kukucita khala munthu ali na utenda ukulu kakamwe?
13 Azinji anathimbana na utenda pa banja asatawira kuti, pakutoma nee kusakhala kwakunentsa kwa anango mu banja kuthimbana na makhaliro anewa tayu. Iwo asalongambo kuti njira inaona munthu makhaliro anewa isakhala yakufunika kakamwe. Macinjiro na masasanyiro a mabasa a panyumba angakhale akunentsa pakutoma. Mbwenye khala munthu asawangisira kakamwe, anakwanisa kudzolowera makhaliro mapswa. Pa kucita pyenepi, ndi kwakufunika kukhonda kulandanisa makhaliro athu na a anthu anango akuti nee akuduwala tayu pa banja, panango kunyerezera kuti umaso wawo ndi wakukhonda nensa, mbwenye pyenepi ‘si pinthu pyakulungama tayu!’ Mwandimomwene, nkhabepo munthu anadziwa ntolo unathuka munthu unango. Akristu onsene asagumana cithondoso mu mafala a Yezu: “Bwerani kuna ine, imwe mwonsene akuneta na anyakulemerwa, inembo ndinadzakupumisani.”—Mateo 11:28.
KUIKHA PINTHU PYAKUFUNIKA PA MBUTO YAPYO
14. Kodi pinthu pyakufunika pinakwaniswa tani kuikhwa pa mbuto yakuthema?
14 Pa kuthimbana na utenda ukulu kakamwe, banja isafunika kukumbuka mafala akupumirwa akuti ‘munthu angakhala na anyakumulanga azinji anaenda kutsogolo.’ (Misangani 15:22) Kodi anthu pa banja asafunika kugumanyikana towera kucedza pya makhaliro adasosa utenda unoyu? Mwandimomwene, kungakhale kwakuthema kucita pyenepi mu phembero na kusaka citsogolero mu Mafala a Mulungu. (Masalmo 25:4) Kodi ndi ninji pinafunika kulongwa pa kucedza kweneku? Pana pyakusankhula pyakuti banja isafunika kucita, thangwi ya ukonzi na kobiri. Kodi mbani makamaka anafuna kutsalakana ntenda? Kodi banja inakwanisa tani kubverana pa kutsalakana kweneku? Kodi ndi mu njira ipi masasanyiro anewa asakhuya munthu m’bodzi na m’bodzi pabanja? Kodi pinthu pyauzimu na pinthu pinango pyakufunika pya munthu anafuna kuphedza ntenda pinadzatsalakanwa tani?
15. Kodi Yahova asapereka citsidzikizo cipi kwa mabanja anagumanika na utenda ukulu kakamwe?
15 Kusaka mwacidikhodikho citsogolero ca Yahova mu phembero, kudinga mwacidikhodikho Mafalace na kutowezera mwadidi njira inapangizwa na Biblya, kazinji kene kusabweresa nkhombo zizinji zakukhonda dikhira. M’midzidzi inango utenda wa munthu pabanja nkhabe kumala. Mbwenye kunyindira Yahova mu ndzidzi onsene kusacitisa kukhala mwadidi m’makhaliro akusiyana-siyana. (Masalmo 55:22) Nyamasalmo alemba: “Ndikhatsidzikirwa na udidi wanu, Mbuya. Ntima wanga ungainjipirwa na pyakugopswa, ndimwe munandibalangaza mbamundisekesa.”—Masalmo 94:18, 19; Onani pontho Masalmo 63:6-8.
KUPHEDZA ANA
Khala banja isacita pinthu pabodzi mwakubverana, nyatwa zinakwanisa kumaliswa mwadidi
16, 17. Kodi ndi ntsonga zipi zinafunika kulongwa pa kucedza na ana ang’ono thangwi ya utenda wa m’bale wawo?
16 Utenda ukulu kakamwe unakwanisa kubweresa nyatwa kwa ana m’banja. Ndi pyakufunika kuti anyakubala aphedze ana awo kudziwa pyakusowa pinafunika na pinafunika iwo kucita towera kuphedza. Khala anabva kupha ndi mwana, abale ace asafunika kudziwiswa kuti ciphedzo na citsalakano capakhundu cinatambira ntenda nee pisabveka kuti ana anango nkhabe kufunwa tayu. Towera pakhonde kuoneka kuidana peno kuipirwa, anyakubala anakwanisa kuphedza ana anango towera kukhala akubverana kakamwe na kukhala akufunana mwandimomwene mu ndzidzi wa kutsalakana makhaliro adacitisa utenda.
17 Ana ang’ono asabvesesa mwakucimbiza khala anyakubala asapangiza mabvero awo, mbuto mwa kuapanga mifokotozo yakulapha peno kuapanga makhaliro a ukonzi akuti ndi akunensa kuabvesesa. Natenepa, iwo anakwanisa kudziwa pinabva ntenda pa banja. Ana akuti nee akubva kupha angaona utenda kucimwanisa ntenda kucita mabasa mazinji, iwo panango anakwanisa kupangiza ‘kufuna ninga abale’ na ‘kubvera ntsisi.’—1 Pedro 3:8.
18. Kodi ana athunga anakwanisa tani kuphedzwa towera kubvesesa nyatwa za ntenda na pyenepi pinaaphedza tani?
18 Ana athunga asafunika kuphedzwa towera kudzindikira kuti ali pa makhaliro akunentsa, akuti asaphemba m’bodzi na m’bodzi m’banja kukhala wakupirira. Na thangwi ya kobiri inafunika towera kulipa madotoro na kulipa mitombwe, pingacimwanise anyakubala kupasa ana awo pyonsene ninga munapifunira iwo. Kodi ana anewa anadzaipirwa na pyenepi na kuona kuti akukhonderwa? Peno anadzadziwa pya makhaliro anewa na anadzafuna kukhala akupirira? Kazinji kene pisanyindira mu njira inacedza imwe pya nkhani ineyi na makhaliro anagumanika pa banja. Mwandimomwene, mu mabanja mazinji, kubva kupha kwa munthu pa banja kusaphedza ana kutowezera uphungu wa Paulu wakuti: “Nee bibvu, nee umbirimi wa pezi. Na kukhurudzika, munthu munthu anyerezere kuti nzache ndi nkulu kupita iye, mbaleke kunyerezera pyache pyokha basi, mbwenye anyerezere pya nzachembo.”—Afilipi 2:3, 4.
TISAFUNIKA KUONA TANI UKONZI NA MITOMBWE
19, 20. (a) Kodi ndi mabasa api akuti misolo ya mabanja isafunika kukhala nawo, khala munthu m’bodzi pa banja akuduwala? (b) Maseze kuti Biblya si bukhu ya ukonzi tayu, kodi isapereka tani citsogolero ca kutsalakana utenda?
19 Akristu akulinganira mwadidi nkhabe kukhonda ukonzi na mitombwe khala iyo nkhabe kuthimbana na mwambo wa Mulungu. Khala munthu pa banja akuduwala, iwo asasaka ciphedzo towera kukonza ntenda kuti awange. Ngakhale tenepa, panakwanisa kuoneka manyerezero akusiyana a madotoro akuti asafunika kudingwa mwacidikhodikho. Kusiyapo pyenepi, m’piaka pya cincino paoneka matenda mapswa na matenda anango mazinji akuti nkhabe kubva njira ibodzi ene ya ukonzi peno mitombwe. Ngakhale kudinga kwadidi kunacimwana kuidzindikira m’midzidzi inango. Kodi Nkristu asafunika kucitanji mphapo?
20 Maseze m’bodzi mwa anyakulemba Biblya akhale dotoro na mpostolo Paulu apereke uphungu wa ukonzi kwa xamwali wace Timoti, Malemba ndi citsogolero ca makhaliro adidi na auzimu, tayu mabukhu analonga pya ukonzi. (Akolose 4:14; 1 Timoti 5:23) Natenepa, mu nkhani za ukonzi peno mitombwe, misolo ya mabanja Acikristu isafunika kucita pyakusankhula pyakulinganira. Panango asafunika kubvunza maonero a madotoro anango mbuto mwa dotoro m’bodzi. (Landanisani Misangani 18:17.) Mwandimomwene iwo asafuna ciphedzo cadidi ca ukonzi kwa ntenda wawo pabanja, na azinji asasaka kudziwa pyenepi kwa adotoro anagumanika n’nyumba za ungumi. Anango asanyindira njira za ukonzi za anyakudziwisa anango. Njira zenezi ndi cisankhulo ca munthu payekha. Ngakhale tenepa, pakuthimbana na nyatwa, Akristu nkhabe kukhondesa ‘fala ya Mulungu kukhala nyale yakuatsogolera, na cheza chinamwinika njira zawo.’ (Masalmo 119:105) Iwo asapitiriza kutoweza citsogolero ca m’Biblya. (Izaiya 55:8, 9) Natenepa, iwo asakhonda njira za kudingwa zakuti zisaphatisira kukhulupira mizimu, na asacalira ukonzi unaswa midida ya Biblya.—Masalmo 36:9; Machitiro 15:28, 29; Apokalipse 21:8.
21, 22. Kodi nkazi unango wa ku Ásia anyerezera tani pya midida ya Biblya na kusankhula kwace kukhali kwadidi mu njira ipi?
21 Nyerezerani cakucitika ca nkazi unango wantsikana wa ku Ásia. Pa kupita ndzidzi wakucepa, mudatoma iye kupfunza Biblya na Mboni za Yahova, iye abala mwana wankazi mbadzati kukwana nthanda za kubalwa, mwana unoyu akhali na kilu ibodzi na magrama madzana manai na makumanomwe. Nkazi unoyu akhala wakutsukwala pidalonga dotoro kuti mwanace mbadanentseka kakamwe pakukula na nkhabe kudzakwanisa kufamba. Dotoro ampasa uphungu kuti atumize mwana ku pigawiko pinatsalakana anyakulamala. Mamunace nee akhadziwa cakucita pa nkhani ineyi tayu. Kodi nkazi unoyu mbadasaka ani kuti amphedza?
22 Nkazi unoyu alonga: “Ndikukumbuka pidapfunza ine m’Biblya kuti ‘ana ndi miyoni ya Mbuya na chidzo chache kakamwe.’” (Masalmo 127:4) Iye atonga kukwata ‘muoni’ unoyu kuenda nawo kunyumba towera kuutsalakana. Pikhali pyakunentsa pakutoma, mbwenye na ciphedzo ca axamwali Acikristu a mu mpingo wa Mboni za Yahova wa pa cisa cace, nkazi unoyu apembera pa kupereka ciphedzo cakufunika kwa mwanace. Pakumala piaka nkumi na piwiri, mwana unoyu akhaenda ku misonkhano ku Nyumba ya Umambo mbatsanzaya pabodzi na anapiana anango. Mai wace alonga: “Ndiri kupereka takhuta kakamwe kuti midida ya Biblya yanditsogolera kucita cinthu cadidi. Biblya yandiphedza towera kukhala na cikumbuntima cakucena pamaso pa Yahova Mulungu na kucalira kukhala wakusandikika mu umaso wanga onsene.”
23. Kodi Biblya isabalangaza tani atenda na kwa ale anaatsalakana?
23 Matenda nkhabe kudzakhala na ife kwenda na kwenda. Mprofeta Izaiya alonga pya ndzidzi wa ntsogolo kuti “nee mbodzi anakhala n’dziko mwathu anadzadwala.” (Izaiya 33:24) Pikiro ineyi inadzakwaniriswa mu dziko ipswa yakuti iri cifupi kakamwe. Mbwenye, m’midzidzi ino tinapitiriza kuthimbana na utenda pabodzi na kufa. Mwakutsanzayisa Mafala a Mulungu asatitsogolera na asatiphedza. Midida ya makhaliro adidi inaperekwa na Biblya ndi ya kwenda na kwenda, na isapiringana manyerezero onsene a anthu akusowa ungwiro. Na thangwi ineyi, munthu wanzeru asatawira mafala a nyamasalmo adalemba kuti: “Mwambo wa Mbuya wakwanirathu, mbuwangisa ntima wakupenula. Matongero a Mbuya akhulupirika, mbaapasa udziwisi anausowa. . . . Pinatonga Mbuya ku milando mphya maso na pyakulungama pyonsene pabodzi. . . . Onsene anapikoya anapabswa mwoni ukulu.”—Masalmo 19:7, 9, 11.