KODI IMWE MUKHAPIDZIWA?
Kodi Kale, Anyakusasanya Maxitima a M’madzi Akhacita Tani Toera Akhonde Kupita Madzi?
Lionel Casson, nyakudziwisa pya kusasanya maxitima, afokotoza kuti anyakusasanya maxitima a m’madzi mu ndzidzi wa Roma akhacitanji angamala kusema matabwa a maxitima awo. Kazinji kene iwo “akhaikha betume kunja konsene kwa xitima peno akhabvungaza betume na sakatraya, pontho akhakhwaza betume nkati mwa xitima.” Aroma mbadzati kutoma kuphatisira betume m’maxitima, Akadiano na Ababilonya akhaphatisira kale betume toera maxitima awo akhonde kupita madzi.
Malemba Acihebere asapangiza pyenepi pa Genesi 6:14. Fala Yacihebere “sakatraya” panango isabveka betume, cinthu cakulandana na mafuta ninga a upula.
Pana mitundu miwiri ya betume—wa madzi-madzi na wakukhotha. Anyakusasanya maxitima akale akhaphatisira wa madzi-madzi; iwo akhaikha ntundu unoyu wa betume m’maxitima awo. Angamala kuikha, betume wa madzi-madzi akhauma mbawanga kwakuti madzi akhacimwana kupita.
Betume akhalipo kakamwe m’madziko analongwa m’Bhibhlya. Nkulo wa Sidimi ku Bara Yakufa ukhadadzala na micera “mizinji ya betume.”—Genesi 14:10.
[Caption on page 8]
BETUME WA MADZI-MADZI NINGA UYU AKHALIPO KAKAMWE M’MADZIKO ANALONGWA M’BHIBHLYA
Kodi Nyama za M’madzi Zikhakoyiwa Tani Mu Ndzidzi Wakale?
Nyama za m’madzi zisaphatisirwa ninga cakudya cakufunika kutomera kale kakamwe. Mbadzati kutoma kufamba na Yezu, apostolo anango a Yezu akhali anyakumedza m’Bara ya Galileya. (Mateo 4:18-22) Pisaoneka kuti nyama za m’madzi zinango zikhaphata iwo kweneku zikhakhunganywa mbaziumiswa pa “mitcini” cifupi na bara.
Njira zikhaphatisirwa toera kukoya nyama za m’madzi mu ndzidzi wakale ku Galileya, zisapitiriza kuphatisirwa m’mbuto zinango. Pakutoma, nyama za m’madzi zisatumbulwa mbazitsukwa m’madzi. Bukhu yakuti Studies in Ancient Technology, isafokotoza njira zinatowerera: “Munyu ukhaikhwa m’maulaka, nkanwa, na m’makoko a nyama za m’madzi. Munyu unango ukhaikhwa padzulu pa nyama za m’madzi mbaziphimbirwa. Pakumala kulimiriswa mu ntsiku zitatu mpaka zixanu, nyama za m’madzi zikhaphinduzwa mbazimala pontho ntsiku zibodzi zene. Mu ndzidzi unoyu wakuumisa nyama za m’madzi, madzi akhabuluka, munyu ukhapitirana mu nyama za m’madzi. Buluka penepo, nyama za m’madzi zikhauma kakamwe.”
Nkhabe dziwika kuti nyama za m’madzi zikhaumiswa munjira ineyi zikhakoyeka mpaka ndzidzi ungasi. Mbwenye, nakuti mu ndzidzi wakale Aejito akhatumiza nyama za m’madzi zakuuma ku dziko ya Sirya, pisapangiza kuti njira zikhaphatisira iwo toera kuumisa nyama za m’madzi zikhali zadidi kakamwe.