Balaga teti nzapa so a hinga lo pëpe
NDULU na ngu 50 N.E., bazengele Paul ague na kodoro ti Athènes, Grèce. Kâ lo bâ mbeni balaga so a mû ni na nzapa so a hinga lo pëpe, nga na pekoni lo sala tënë na ndo ni na ndembe so lo yeke fa tënë ti Jéhovah na azo.
Na tongo nda ti diskur ti lo na Aréopage, Paul atene: “I azo ti Athènes, mbi bâ i yeke kpe mbito ti [anzapa] na yâ ye kue. Teti tongana mbi yeke fono na mbi bâ ye so i sambela, mbi bâ mbeni balaga so ala sala mbeti na tele ni, so atene, Teti nzapa so e hinga lo pëpe. Tongaso ye so i yeke sambela so i de i hinga pëpe, mbi fa ye so na i.”—Kusala 17:22-31.
Atâa so a wara lâ oko pëpe balaga ni so ayeke lani na Athènes, mara ti abalaga tongaso ayeke nga na ambeni mbage nde ti Grèce. Na tapande, Pausanias, mbeni wandara ti Grèce ti siècle use, atene so ambeni balaga ti “anzapa so a hinga ala pëpe” ayeke na kodoro ti Phalère, ndulu na Athènes (Fango peko ti Grèce [Angl.], Attique I, 4). Oko buku so atene nga so a wara na Olympie “mbeni balaga teti anzapa so a hinga ala pëpe”.—Eleia I, XIV, 8.
Na yâ buku ti lo Gigi ti Apollonius ti Tyane (Angl.) (VI, III), Philostrate, mbeni wasungo-mbeti ti kodoro ti Grèce (ndulu na ngu 170-245 N.E) atene so na Athènes “a yä même abalaga ndali ti anzapa so a hinga ala pëpe”. Nga na yâ buku Gigi ti awasenda-ndara (Angl.) (1.110), Diogène ti Laërte (ndulu na ngu 200-250 N.E.) atene so a lingbi ti bâ “abalaga so ayeke na iri na ndo ni pëpe” na ando nde nde ti Athènes.
Azo ti Rome nga kue ayä abalaga ndali ti anzapa so ala hinga iri ti ala pëpe. Foto so ge afa mbeni balaga ti kozo wala use siècle K.N.E., na a bata ni na yâ mbeni da ti batango angbele ye (Palatine Antiquarium) so ayeke na Rome, Italie. Atënë so a sû na ndo ni na yanga ti Latin afa so a mû balaga so na “mbeni nzapa”. Mingi ni a yeke wara atënë so “na yâ ti asambela wala atënë so a tene ti mû mbeni ye na nzapa; a wara ni nga na yâ atënë so asû na ndo ti atênë wala na lê ti ambeti.”
Laso azo mingi ade ahinga pëpe “Nzapa so asala sese na ye kue so ayeke na yâ ni”. Me tongana ti so Paul atene na azo ti Athènes, Nzapa so, wala Jéhovah, ayeke “yongoro pëpe na e oko oko kue”.—Kusala 17:24, 27.
[Lingu ti foto na lembeti 32]
Balaga: Soprintendenza Archeologica di Roma