A yeke biani nzoni ti duti gi e oko?

ALBERT EINSTEIN, mbeni wandara so azo ahinga lo mingi atene: “Tongana e bâ dutingo ti e nzoni nga na akusala ti e, hio, e yeke bâ so kamba ayeke na popo ti mingi ti asalango ye ti e, aye so e sala nzara ni na dutingo na fini ti ambeni zo.” Lo kiri lo tene: “E yeke te kobe so ambeni zo ato ni, e yeke yü abongo so ambeni zo afü ni, nga e yeke lango na yâ ti ada so ambeni zo aleke ni. . . . Zo ayeke tongana ti so lo yeke nga lo wara nengo tele ti lo, pëpe na lege ti lo mveni wala ndo so lo londo dä, me na lege ti dutingo na yâ ti mbeni kota bungbi ti azo so ayeke fa lege ti fini ti lo na lege ti mitele na ti yingo, a to nda ni na lâ ti dungo lo juska na kuâ ti lo.”

Na popo ti anyama, a bâ so a yeke na yâ ti mênë ti ala ti sala songo. Adoli ayeke tambela lakue na amba ti ala, ala yeke bâ ndo nzoni na ndo amolenge ti ala. Awali-bamara ayeke gi anyama legeoko na ayeke kangbi akobe ti ala na akoli-bamara ni. Akota susu tongana dauphin ayeke sala ngia legeoko nga ala yeke bata même ambeni nyama wala ala yeke sö azo so ayeke na yâ kpale tongana ala yeke tï ngu.

Ye oko, na popo ti azo, awandara so abâ ndo na ndo nzoni duti ti azo abâ mbeni bibe so asala si ala gi bê ti ala. Na lege ti mbeni mbeti-sango so asigigi na Mexique, ambeni wandara atene so “teti angu mingi dutingo nde na azo nga dutingo na popo ti azo so abuba asala ye ti sioni mingi na ndo azo ti Amerika.” Mbeti-sango ni atene so “nzoni duti ti azo ti Amerika ayeke ga gi tongana ala gbian ngangu salango ye ti ala, ye so andu nga ti kiri ti duti na popo ti azo.”

Kpale so asi mbilimbili na popo ti ala so alango na yâ ti akodoro so ague na li ni mingi. A yeke wara hio mbeni guengo na li ni ti azo so aye ti duti gi ala oko. Azo aye ti ‘duti nde na amba ti ala’ na ala yeke ke na ngangu ti wara ambeni zo ‘ti ga ndulu na tele ti ala.’ Ambeni zo atene lani so bango ndo tongaso asala si azo ayeke ndulu ti wara akpale ti bibe, suingo bê nga ala yeke ndulu ti fâ tele ti ala.

Na ndo tënë so, Wanganga Daniel Goleman atene: “Dutingo gi zo oko, so ti tene, ti wara pëpe mbeni zo nde ti kangbi atënë ti bê na lo wala ti duti na nzoni songo na lo, ayeke sala si kobela nga na kui alingbi ti wara zo hio.” Tondo so asigigi na yâ mbeti-sango Science atene na nda ni so dutingo gi zo oko ‘ayeke sala sioni na seni ti zo legeoko tongana nyongo manga, kobela ti tension, tengo akobe ti mafuta mingi, konongo mingi, na tarango tele pëpe.’

Tongaso, teti anda ti tënë mingi, a lingbi biani e wara ambeni zo na tele ti e. E lingbi pëpe ti duti gi e oko. Tongaso, tongana nyen a lingbi ti kaï kpale ti dutingo gi zo oko? Ye nyen amû lege na azo mingi ti hinga tâ nda ti fini? Fade article ti peko ayeke sala tënë na ndo mara ti ahundango tënë so.

[Kete tënë na lembeti 3]

“Kamba ayeke na popo ti mingi ti asalango ye ti e, aye so e sala nzara ni na dutingo na fini ti ambeni zo.”​—Albert Einstein