Hange na fandara
‘Nzapa ake tënë ti azo ti baba.’—JACQUES 4:6, Fini Mbuki, 2001.
MBENI lâ mbeni ye asi so asala si mo pika kate ti mo? Mingi ti e awara mara ti nzerengo tele tongaso awe; na a yeke lakue sioni pëpe. Na tapande, na ngoi so mbeni babâ na mama so ayeke aChrétien awara lani carnet so afa nzoni salango ye nga na ngangu kusala ti molenge ti ala ti wali na ekole, tele ti ala anzere mingi. Bazengele Paul na amba ti lo apika kate lani na ndo fini kongregation so ala zia gere ni na sese ndali ti so ala bâ so aita ni aduti be-ta-zo na yâ ye ti ngangu.—1 aThessalonicien 1:1, 6; 2:19, 20; 2 aThessalonicien 1:1, 4.
2 Na lege ti atapande so ayeke na nduzu ge, e bâ so pikango kate alingbi ti gue oko na nzerengo tele so zo ayeke na ni ngbanga ti mbeni ye so lo sala wala lo wara. Ye oko, mingi ni, pikango kate afa so zo ni ane tele ti lo ahon ndo ni, lo bâ so lo hon azo kue ngbanga ti akode ti lo, pendere ti lo, mosoro wala kamba ti kua ti lo. Fani mingi, zo ni ayeke fa ni na gigi na salango ye na baba. Mara ti pikango kate tongaso ayeke biani mbeni ye so a lingbi e aChrétien e kpe ni. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so kotara ti e Adam adü e na bibe ti salango ye ti kion (Genèse 8:21). Ye so asala si a yeke ngangu pëpe ti tene bê ti e apusu e ti sala baba ngbanga ti aye so ayeke na lege ni pëpe. Na tapande, a lingbi aChrétien akpe ti sala baba ndali ti mara ti ala, mosoro ti ala, hingango ye ti ala, akode so a dü ala na ni, wala mbeni ye so ala hinga ti sala ni nzoni ahon ambeni zo. Mara ti baba tongaso ayeke na lege ni pëpe na a nzere na Jéhovah pëpe.—Jérémie 9:23; Kusala 10:34, 35; 1 aCorinthien 4:7; aGalate 5:26; 6:3, 4.
3 Mbeni nda ti tënë ayeke nga dä ti ke salango baba so ayeke na lege ni pëpe. Tongana e zia ni ti maï na yâ bê ti e, a lingbi ti ga mbeni mara ti baba so ayeke sioni mingi, so Bible ahiri ni be-kota wala fandara. Atënë so aye ti tene nyen? Zo ti fandara ayeke bâ tele ti lo nzoni ahon amba ti lo, nga lo yeke zere azo so lo bâ ala tongana asenge zo (Luc 18:9; Jean 7:47-49). Jésus adiko “fandara” na popo ti ambeni sioni salango ye so asigigi “na yâ bê” ti zo na a ‘sala si lo ga sioni’. (Marc 7:20-23). A-Chrétien ahinga so a yeke kota ye mingi ti sala hange na fandara.
4 Ti gbu li na ndo atapande ti azo ti fandara so ayeke na yâ ti Bible ayeke mû lege na mo ti kpe ni. Na salango tongaso, mo yeke wara lege ti bâ hio abibe ti pikango kate so ayeke na lege ni pëpe so a dü peut-être awe na yâ bê ti mo wala so a lingbi ti ga ande. Ye so ayeke mû ande maboko na mo ti ke biani abibe so alingbi ti gue na mo ti ga zo ti fandara. Na pekoni, mo yeke wara sioni pëpe na ngoi so Nzapa ayeke ga ti sala ye alingbi na gbotongo mê so: “Mbi lungula ala na yâ mo, ala so atambela na be-kota na fandara, na fade mo sala na lege ti be-kota mbeni pëpe na ndo Hoto ti Mbi ti nzoni-kue.”—Sophonie 3:11.
Ye so Nzapa asala na azo ti fandara
5 Ye so Jéhovah asala na angangu gbia ti giriri tongana Pharaon ayeke mû lege na mo ti hinga bango ndo ti lo na ndo fandara. Ti bâ ni nzoni, Pharaon ayeke lani mbeni zo so ayeke na be-kota wala zo ti fandara. So lo bâ tele ti lo tongana mbeni nzapa, Pharaon ake azo ti Israël so ayeke angbâa ti lo. Bâ ye so lo sala tongana a hunda na lo ti zia azo ti Israël ti gue na yando na ti “sala fête” na Jéhovah. Pharaon so lo yeke zo ti fandara atene: “L’Eternel ayeke Zo nyen, si mbi mä yanga ti Lo ti zia Israël ague?”—Exode 5:1, 2.
6 Na peko ti aye ti ngangu omene so atï na ndo ti Pharaon, Jéhovah atene na Moïse ti hunda gbia ti Egypte: “Nyen? mo de ti yä iri ti mo ti ke azo ti Mbi? mo zia ala gue pëpe?” (Exode 9:17). Na pekoni, Moïse afa tënë ti ye ti ngangu mbasambala ni: gandangombe so abuba kodoro ni. Na peko ti ye ti ngangu bale-oko ni, Pharaon azi azo ti Israël. Me kete na pekoni, lo changé yâ ti desizion ti lo na lo tomba peko ti ala. Na nda ni, ye ti ngangu awara lo na aturugu ti lo na yâ ti Ngu Bengba. Tara ti bâ ye so ayeke na yâ ti li ti ala na ngoi so ngu ni ayeke kiri ti mene ala! Nyen la asi na peko ti baba so Pharaon asala? Angangu turugu ti lo atene: “Zia e kpe lê ti Israël, teti L’Eternel ayeke sala bira teti ala ti ke e.”—Exode 14:25.
7 Jéhovah azia nga kamene na lê ti ambeni gbia ti giriri so asala ye na fandara. Mbeni oko ayeke Sanchérib wala Sennakérib, gbia ti Assyrie (Esaïe 36:1-4, 20; 37:36-38). Ye so asi na nda ni ayeke so azo ti Babylone ahon kodoro ti Assyrie na ngangu. Ye oko, a zia nga kamene na lê ti agbia use ti Babylone so asala ye na fandara. Dabe ti mo na matanga so Gbia Belsatsar aleke ni lani. Na ngoi ti matanga so, lo na akota gene ti lo anyon vin na yâ ti akopo so ala mû ni na temple ti Jéhovah, nga ala gonda anzapa ti Babylone. Mo ye ti bâ, li ti maboko ti zo asigigi na a sû mbeti na tele ti gbagba ni. Mbeti ni ayeke lani mbeni ye ti ndima. Ni la tongana a hunda Prophète Daniel ti fa nda ni, lo dabe ti Belsatsar na tënë so: “Nzapa Ti Nduzu Ahon Kue amû royaume . . . na babâ ti mo Nebucadnetsar. Me tongana lo yä bê ti lo, . . . a lungula lo na trône ti gbia ti lo. . . . Na mo, Belsatsar, molenge ti lo, kamême mo hinga ye so kue, mo sala pëpe si bê ti mo aga kete.” (Daniel 5:3, 18, 20, 22). Gi na bï ni so, aturugu ti Médie na ti Perse amû kodoro ti Babylone, na a fâ Belsatsar.—Daniel 5:30, 31.
8 Dabe ti mo nga na ambeni koli so ayeke ândö na fandara, na ala ke mara ti Jéhovah. A yeke azo tongana Goliath, walombe ti azo ti Philistie, Haman, kozo gbenyon-gbia ti Perse, na Gbia Hérode Agrippa, so akomande sese ti Judée. Ngbanga ti salango ye ti ala na fandara wala be-kota, akoli ota so awara kuâ ti kamene na tïtî Nzapa (1 Samuel 17:42-51; Esther 3:5, 6; 7:10; Kusala 12:1-3, 21-23). Ye so Jéhovah asala na azo ti fandara so afa tongana nyen tënë so ayeke tâ tënë: “Fandara aga kozoni si futingo ye aga, na be-kota aga kozoni si tingo ni aga.” (aProverbe 16:18). Biani, a yeke tâ tënë so ‘Nzapa ake tënë ti azo ti baba.’—Jacques 4:6, FM 01.
9 Nde na agbia ti Egypte, ti Assyrie nga na ti Babylone, na mbeni ngoi, mbeni oko ti agbia ti Tyr amû lani maboko na mara ti Nzapa. Na ngoi ti komandema ti Gbia David nga na ti Salomon, lo tokua awakode-kua nga na akungba ti kua ti tene a leke na ada teti gbia nga na temple ti Nzapa (2 Samuel 5:11; 2 Chronique 2:11-16). Mawa ni ayeke so, na pekoni agbia ti Tyr asala ye na lege ti handa na mbage ti mara ti Jéhovah. Nyen la apusu ala ti sala ye tongaso?—Psaume 83:4-8; Joël 3:4-6; Amos 1:9, 10.
“Bê ti mo aga kota”
10 Jéhovah amû yingo ti lo na Prophète Ezéchiel ti sigigi na nda ti molongo ti agbia ti Tyr nga ti fâ ngbanga na li ti ala. Na yâ ti tënë so Ezéchiel atene na “gbia ti Tyr,” a yeke wara ambeni tënë so alingbi na agbia ti Tyr so aga na peko ti tele nga na Satan, kozo zo ti salango ye na lege ti handa, so “lo duti na tene-biani pëpe”. (Ezéchiel 28:12; Jean 8:44). Kozoni, Satan ayeke mbeni nzoni ange na yâ bungbi ti amolenge ti Jéhovah so ayeke na yayu. Na lege ti Ezéchiel, Jéhovah afa ye so ayeke na gunda ti tingo ti molongo ti agbia ti Tyr nga na Satan.
11 Lo tene: “Mo yeke na Eden giriri, yaka ti Nzapa; tênë kue ti ngele ngangu ayeke bongo ti mo . . . Mo yeke chérub [wala chérubin] so akanga ndo ti ye na kpangbi ti mo, na a sa mafuta na li ti mo . . . Lege ti mo alingbi kue, a komanse na lâ ni so a créé mo juska a wara ye ti kirikiri na yâ mo. Na lege ti commerce ti mo so ayeke mingi, a sala si yâ ti mo asi na ye ti ngangu, na mo sala siokpari; tongaso, Mbi bi mo . . . , O chérub, mo so mo kanga ndo ti ye na kpangbi ti mo, na Mbi lungula mo awe . . . Bê ti mo aga kota tënë ti pendere ti mo; mo futi ndara ti mo na lege ti zango ti mo.” (Ezéchiel 28:13-17). Tongaso, a yeke be-kota wala fandara si apusu agbia ti Tyr ti sala ngangu na mara ti Jéhovah. Teti so Tyr ayeke lani kota ndo ti dengo buze, gbata ni aga mbeni ndo so mosoro ayeke dä mingi nga iri ni awu mingi ndali ti apendere kungba ni (Esaïe 23:8, 9). Baba alï agbia ti Tyr mingi na tongaso ala to nda ti sala ngangu na mara ti Nzapa.
12 Legeoko tongana azo ti Tyr, ange so aga Satan ayeke lani na ndara so alingbi ti sala na kua kue so Nzapa amû na lo. A hon ti hinga nzoni so a sala na lo, “bê ti lo aga kota” na lo to nda ti ke komandema ti Nzapa (1 Timothée 3:6). Baba so alï lo ngangu ato nda ti sala si lo ye gi ti tene Adam na Eve avoro lo. Tongana sioni nzara ti bê ti lo so amë ngo awe a dü siokpari (Jacques 1:14, 15). Ni la, Satan ahanda Eve na lo te lê ti keke oko so Nzapa ake na ala ti te ni. Na pekoni, lo sala kua na Eve ti ga na Adam ti te lê ti keke so nga (Genèse 3:1-6). Tongaso, Adam na Eve ake droit so Nzapa ayeke na ni ti komande na ndo ti ala, na ala ga azo so avoro Satan. Salango baba ti Satan angbâ gi na ndo ti Adam na Eve pëpe. Lo gi lege ti handa a-ange nga na azo kue ti tene ala voro lo na ala ke yanga-ti-komande ti Jéhovah. Lo tara même ti handa Jésus Christ.—Matthieu 4:8-10; Apocalypse 12:3, 4, 9.
13 Na lege ti ye so e fa na nduzu ge, mo lingbi ti bâ so be-kota wala fandara alondo na Satan. A yeke ni la si a yeke na gunda ti siokpari, pono nga na bubango ti aye na yâ sese laso. Teti so lo yeke “nzapa ti sese so”, Satan angbâ ti maï asioni bibe so: salango baba na fandara (2 aCorinthien 4:4). Lo hinga so ngoi ti lo angbâ mingi pëpe, ni la lo yeke tiri na atâ Chrétien. Ye so lo yeke gi ayeke ti gboto atâ Chrétien na maboko ti Nzapa si ala ga azo so aye gi tele ti ala mveni, azo so ayä iri ti ala mveni nga azo ti baba. Mbeti ti Nzapa afa kozoni so mara ti asioni salango ye so ayeke mû ndo na “lâ ti nda ni” so.—2 Timothée 3:1, 2; Apocalypse 12:12, 17.
14 Jésus asala mbito pëpe ti fa na gigi asioni ye ti peko ti salango ye ti Satan na fandara. Fani ota nga na lê ti awato ti lo so ala bâ tele ti ala tongana azo so ayeke mbilimbili, Jésus azia na sese ndia so Jéhovah ayeke sala ye na azo alingbi na ni. Ndia ni ayeke so: “Zo so ayä iri ti lo mveni, fade a sala si lo ga kete; na zo so asala lo mveni kete, fade a yä iri ti lo.”—Luc 14:11; 18:14; Matthieu 23:12.
Hange na fandara
15 Peut-être mo bâ so atapande ti salango ye na fandara so a fa ni na nduzu ge andu gi azo so ayeke na kota ndo. So aye ti tene so asenge zo ayeke ndulu ti sala ye na fandara pëpe? Oko pëpe. Bâ mbeni kpale so asi giriri na yâ ti sewa ti Abraham. Lani, Abraham ayeke pëpe na molenge so alingbi ti duti zo so ayeke wara akungba ti peko ti lo, nga wali ti lo Sara ahon ngu ti dungo ni awe. Na ngoi ni kâ, ngobo ti salango ye ni ahunda ti tene Abraham amû use wali si lo dü amolenge. Nzapa ayeda na mara ti mariage ni so ndali ti so ade ngoi asi pëpe ti tene lo kiri na kozo kpengba-ndia so abâ tënë ti mariage na popo ti atâ wakua ti lo.—Matthieu 19:3-9.
16 A lingbi na wango ti wali ti lo, Abraham ayeda ti tene lo na Agar (zo ti kua ti Sara so lo yeke zo ti kodoro ti Egypte) adü molenge so a manke pëpe lo yeke ga fade zo so alingbi ti wara akungba ti peko ti Abraham. Agar aga tongana use wali ti Abraham na lo mû ngo. A hon ti tene Agar akiri singila ndali ti gonda so lo wara, bê ti lo ato nda ti ga kota wala lo ga zo ti fandara. Mbeti ti Nzapa atene: “Tongana lo bâ lo më ngo awe, mveni ti lo Saraï aga ye ti ke na lê ti lo.” Salango ye ti Agar adü tënë na yâ ti sewa ti Abraham, na tongaso Sara atomba lo Agar ni. Me mbeni lege ti leke tënë ni ayeke dä. Ange ti Nzapa amû wango so na Agar: “Mo kiri na mveni ti mo, mo zia mo mveni na gbe tïtî lo.” (Genèse 16:4, 9). E lingbi ti tene so Agar amä lani wango so, lo gbian salango ye ti lo na mbage ti Sara nga na pekoni ahale ti lo aga gbâ ni.
17 Tapande ti ye so asi na Agar afa so tongana dutingo ti mbeni zo aga nzoni, lo lingbi ti ga zo ti fandara. Ye so e manda ge ayeke so même mbeni Chrétien so asala na Nzapa na nzoni bê, lo lingbi ti ga zo ti fandara tongana lo wara mosoro wala ngangu ti komande. Lo lingbi nga ti wara mara ti bibe so tongana azo agonda lo ndali ti anzoni ye so lo sala, ndali ti ndara ti lo wala ndali ti akode so lo yeke na ni. Ni la, a lingbi mbeni Chrétien asala hange si lo ga zo ti fandara pëpe, mbilimbili tongana lo sala ambeni nzoni ye wala lo wara amatabisi ti kusala.
18 Kota nda ti tënë so ndali ni a lingbi e kpe ti ga zo ti fandara ayeke bango ndo ti Nzapa na ndo ni. Tënë ti lo, so ayeke Bible, atene: “Fandara ti lê na be-kota, ye so ayeke lampe ti azo ti sioni, na a yeke siokpari.” (aProverbe 21:4). A yeke senge pëpe si Mbeti ti Nzapa awa aChrétien “so ayeke na mosoro na sese so” ti zia si “bê ti ala aga kota pëpe,” so ti tene ala ga azo ti fandara pëpe (1 Timothée 6:17; Deutéronome 8:11-17). Nga, a lingbi aChrétien so ayeke na mosoro pëpe akpe ti wara “lê ti sioni” wala lê so ayeke bâ ye na nzara ni. A lingbi ala girisa pëpe so atâa mo yeke zo ti mosoro wala zo ti mawa, mo lingbi ti ga zo ti fandara.—Marc 7:21-23.
19 Fandara nga na ambeni salango ye so ayeke nzoni pëpe alingbi ti buba nzoni songo ti e na Jéhovah. Na tapande, na kozo mbage ti komandema ti lo, Gbia “Ozias asala ye so ayeke mbilimbili na lê ti L’Eternel, . . . Ozias azia bê ti lo ti gi Nzapa . . . ; na tongana lo gi L’Eternel, Nzapa asala si lege ti lo aga nzoni.” (2 Chronique 26:4, 5). Ye oko, mawa ni ayeke so Gbia Ozias abuba yâ ti aye ti nzoni so lo sala, teti “bê ti lo aga kota na lo futi lege ti lo.” Baba alï lo na tongaso lo gue na temple ti zö yombo. Tongana aprêtre atene na lo ti sala ye ti fandara so pëpe “ngonzo agbu Ozias”. Ye so asala si Jéhovah apika lo na kobela ti buruma, na lo kui tongana sioni gbia na lê ti Nzapa.—2 Chronique 26:16-21.
20 Bâ kangbi so ayeke na popo ti Gbia Ozias na Gbia Ezéchias. Na mbeni ngoi, yâ ti aye ti nzoni so lo sala aga ndulu ti buba ngbanga ti so “bê ti lo aga kota.” Ye ti nzoni ni ayeke so “Ezéchias akiri asala lo mveni kete tënë ti be-kota ti lo” na Nzapa ayeda na lo (2 Chronique 32:25, 26). Bâ so ye so asala si Ezéchias azia lege ti fandara ti lo ayeke so lo sala tele ti lo kete, so ti tene lo yeke na tâ be-ti-molenge. Tongaso, ye so ague nde na be-kota wala fandara ayeke tâ be-ti-molenge. Ni la, na yâ ti article ti peko, fade e yeke bâ tongana nyen e lingbi ti gi ti ga zo so ayeke lakue na tâ be-ti-molenge.
21 Ye oko, zia e girisa lâ oko pëpe aye ti sioni so fandara ayeke ga na ni. A lingbi e leke na bê ti e ti kpe pikango kate ahon ndo ni ngbanga ti so ‘Nzapa ake tënë ti azo ti baba’. Tongana e yeke sala ngangu ti duti aChrétien so ayeke na tâ be-ti-molenge, e lingbi ti ku ti sö kuâ na kota lâ ti Nzapa, na ngoi so a yeke lungula azo ti fandara nga na asioni salango ye ti ala. Na ngoi ni kâ “fade a sala si zo ti fandara aga kete, na azo ti kpengba-li azuku, na fade a yä gi iri ti L’Eternel oko”.—Esaïe 2:17.
Atënë ti gbu li dä
• Ti mo, zo ti fandara ayeke sala ye tongana nyen?
• Be-kota wala fandara alondo na zo wa?
• Ye nyen alingbi ti sala si zo aga zo ti fandara?
• Ngbanga ti nyen a lingbi e sala hange na fandara?
[Ahundango tënë ti manda na ye]
1. Fa mbeni tapande ti pikango kate so ayeke na lege ni.
2. Ngbanga ti nyen mingi ni salango baba ayeke na lege ni pëpe?
3. Fandara ayeke nyen? Jésus atene nyen na ndo ni?
4. Tongana nyen gbungo li na ndo atapande ti azo ti fandara so ayeke na yâ ti Bible ayeke mû maboko na e?
5, 6. Tongana nyen Pharaon afa so lo yeke na fandara? Na ye nyen asi na pekoni?
7. Tongana nyen agbia ti Babylone afa so ala ayeke lani azo ti fandara?
8. Tongana nyen Jéhovah asala ye na mbage ti ambeni zo so ayeke ândö na fandara?
9. Tongana nyen si agbia ti Tyr asala ye na lege ti handa na mbage ti mara ti Jéhovah?
10, 11. (a) Zo wa la a lingbi ti haka lo na agbia ti Tyr? (b) Nyen si apusu lani azo ti Tyr ti gbian salango ye ti ala na mbage ti Israël?
12. Nyen la apusu Satan ti sala ye na lege ti handa? Na lo ngbâ lakue ti sala nyen?
13. Aye ti peko ti fandara ayeke so wa?
14. Jéhovah ayeke sala ye na azo alingbi na ndia wa?
15, 16. Ye nyen asala si Agar aga zo ti fandara?
17, 18. Ngbanga ti nyen a lingbi e kue e kpe ti ga zo ti fandara?
19. Tongana nyen Ozias abuba yâ ti aye ti nzoni so lo sala?
20. (a) Tongana nyen Gbia Ezéchias aga ndulu ti buba yâ ti aye ti nzoni so lo sala? (b) E yeke bâ nyen na yâ ti article ti peko?
21. A-Chrétien so ayeke na tâ be-ti-molenge alingbi ti ku nyen?
[Foto na lembeti 23]
Salango baba ti Pharaon azia lani kamene na lê ti lo
[Foto na lembeti 24]
Dutingo ti Agar so aga nzoni asala si lo ga zo ti fandara
[Foto na lembeti 25]
Ezéchias asala tele ti lo kete na Nzapa akiri ayeda na lo