Abraham: Mbeni Tapande ti Mabe

“[Abraham ayeke la ni] babâ ti ala kue so amä na bê.”​—AROMAIN 4:11.

1, 2. (a) A-Chrétien ti laso adabe na Abraham ndali ti ye wa? (b) Ngbanga ti nyen a hiri Abraham “babâ ti ala kue so amä na bê”?

LO YEKE la ni kotara ti mbeni mara ti ngangu; lo yeke mbeni prophète, mbeni wadengo buze, mbeni mokonzi. Ye oko, na popo ti aChrétien laso, a dabe na lo mingi ahon ngbanga ti lengo ti lo so apusu Jéhovah Nzapa ti ba lo tongana mbeni ndeko: mabe ti lo so ayengi lâ oko pepe. (Esaïe 41:8; Jacques 2:23) Iri ti lo ayeke Abraham, na Bible ahiri lo “babâ ti ala kue so amä na bê.”​—aRomain 4:11.

² Akoli kozo na Abraham, tongana Abel, Hénok, na Noé, afa nga mabe na gigi pepe? Biani, ala fa ni, me a yeke na Abraham si a te mbele ti hiri deba nzoni na ndo amara kue ti sese. (Genèse 22:18) Tongaso lo ga, na lege ti fä, babâ ti ala kue so ayeke zia mabe ande na yâ Hale ti zendo ni. (aGalate 3:8, 9) A ye ti tene na mbeni lege so a lingbi ti ba Abraham tongana babâ ti e, teti mabe ti lo aduti mbeni tapande so a lingbi ti mu pekoni. A lingbi ti ba fini ti lo kue tongana mbeni fä ti mabe, teti a yeke la ni molongo ti atara nde nde. Biani, ngoi mingi kozoni si Abraham aluti na gbele ye so a lingbi ti hiri ni tara ti mabe ti kota ahon so lo wara, so ayeke ti mu molenge ti lo Isaac na sadaka, Abraham afa kpengba mabe ti lo na yâ akete tara mingi. (Genèse 22:1, 2) Zia e ba fadeso ambeni na popo ti atara ti mabe so lo wara kozoni, na e ba ye nyen ala lingbi ti manda na e laso.

A Hunda na Lo ti Zia Our

3. Ye nyen Bible afa na e na ndo ti sese so Abram akono dä?

³ Bible asala na e tene ti Abram (so a hinga lo na pekoni tongana Abraham) ti fani kozo na Genèse 11:26, so atene: “Ngu ti Térach [“Térah,” NW] ayeke ngu bale mbasambala, na lo dü Abram, Nacor, na Haran [“Harân,” NW].” Abram ayeke la ni mbeni hale ti Sem, mbeni koli so akpe mbito ti Nzapa. (Genèse 11:10-24) Na lege ti Genèse 11:31, Abram na sewa ti lo ayeke la ni na yâ “Ur [“Our,” NW] ti azo ti Chaldée,” mbeni gbata ti mosoro mingi so ayeke la ni na mbage ti tö ti Ngu ti Euphrate.a Tongaso, lo kono pepe tongana mbeni zo so atambela na ando nde nde na dutingo na yâ ti atente, me tongana mbeni zo so alango na yâ ti kota gbata, na mbeni ndo so a yeke na aye mingi ti mu na lege ti mosoro. Na yâ agala ti Our, a lingbi ti vo akungba so alondo na ambeni ndo nde. Akota pendere da so azia mbamba na tele ni so ayeke na akubu 14, so a ga na ngu na yâ ni, ayeke na tele ti alege ti gbata ni.

4. (a) Akpale ti nyen awavorongo tâ Nzapa awara la ni na Our? (b) Tongana nyen Abram awara lege ti zia mabe na Jéhovah?

⁴ Nde na aye ti mosoro ti lo, Our ayeke ga na kota kpale na zo kue so aye ti sala na tâ Nzapa. A yeke la ni mbeni gbata so alï mingi na yâ vorongo yanda na tene ti atoro. Biani, kota mbage ti gbata ni so apika bê ti zo ayeke mbeni gbada ti ziggurat so ayo na nduzu mingi so amu gonda na nzapa-nze Nanna. Kite ayeke pepe so la ni azo ayeke sala ngangu na ndo Abram ti mu mbage ti lo na yâ vorongo ti sioni so, nga peut-être ambeni kpale ni alondo na azo ti sewa ti lo. Ambeni tene ti akotara ti aJuif atene so babâ ti Abram, Térah, ayeke lo mveni mbeni walekengo ayanda. (Josué 24:2, 14, 15) Atä ye ni ayeke tongana nyen, Abram ayeke la ni pepe mbeni zo ti lege ti vorongo ti wataka so abuba zo. Kotara ti lo Sem so aga mbakoro awe angbâ lakue na fini, na kite ayeke pepe so lo kangbi hingango ye ti lo na ndo tâ Nzapa. Ye ti pekoni ayeke so Abram azia mabe na Jéhovah, pepe na Nanna!​—aGalate 3:6.

Mbeni Tara ti Mabe

5. Mungo yanga na zendo wa Nzapa amu la ni na Abram na ngoi so lo ngbâ na Our?

⁵ A yeke gue ti tara mabe ti Abram. Nzapa aga na lo, na amu yanga so: “Londo na kodoro ti mo, nga na popo ti songo ti mo, nga na da ti babâ ti mo, ti gue na kodoro so fade mbi yeke fa na mo; na fade mbi sala si mo ga mbeni kota mara, na fade mbi deba nzoni na ndo mo nga mbi sala si iri ti mo aga kota; na fa biani so mo mveni ayeke mbeni deba nzoni. Na fade mbi hiri deba nzoni na ndo ala so ahiri deba nzoni na ndo mo, na fade mbi deba sioni na ndo lo so ahiri sioni na ndo mo, nga fade biani na lege ti mo asewa kue ti sese ahiri deba nzoni na ndo ala mveni.”​—Genèse 12:1-3, NW; Kusala 7:2, 3.

6. Ngbanga ti nyen a hunda la ni tâ mabe na Abram ti zia Our?

⁶ Abram aga la ni mbakoro awe na lo yeke na molenge pepe. Tongana nyen a lingbi ti sala si lo ga “mbeni kota mara”? Nga mbilimbili kodoro so a mu yanga na lo ti gue dä ayeke na ndo wa? Nzapa afa ni pepe na lo na ngoi ni so. Tongaso, a hunda na Abram ti duti na tâ mabe si lo zia gbata ti mosoro ti Our na aye ti mosoro ni kue. Buku Sewa, Ndoye na Bible (Angl.) afa tene so na ndo ngoi ti giriri: “Fango ngbanga ti sioni ahon na popo ti angbanga kue so a lingbi ti fâ na ndo mbeni oko ti sewa so asala mbeni ye ti sioni mingi ayeke ti tomba lo, ti zi lo na yâ ‘songo’ ti sewa ti lo. . . . Nda ni la, a duti teti Abraham mbeni kota fä ti mango yanga na kite oko pepe nga ziango bê na Nzapa ti yeda na yanga ti Nzapa, na ti zia, gi pepe kodoro ti lo, me nga asewa ti lo.”

7. Tongana nyen aChrétien alingbi laso ti wara atara tongana ti so Abram awara la ni?

⁷ A-Chrétien ti laso alingbi nga ti wara mara ti atara tongaso. Legeoko na Abram, e lingbi ti ba so a yeke sala ngangu na ndo e ti tene e zia aye ti mitele kozo na aye ti yingo. (1 Jean 2:16) E lingbi peut-être ti tingbi na kengo tene so alondo na mbage ti azo ti da ti e so amä na bê pepe, so andu nga asewa ti e so abi ala na gigi ti bungbi, na so alingbi ti tara ti handa e ti wara asioni kamarade. (Matthieu 10:34-36; 1 aCorinthien 5:11-13; 15:33) Na lege so, Abram azia na e pendere tapande. Lo zia songo ti lo na Jéhovah kozo na ye kue, même kozo na songo ti lo na asewa ti lo. Lo hinga la ni pepe mbilimbili tongana nyen, lawa, wala na ndo wa azendo ti Nzapa ayeke ga ande tâ tene. Ye oko, lo yeke la ni ndulu ti leke fini ti lo kue na ndo mabe na azendo so. So tâ ye ti kpengbango zo si ye so ayeke, ti zia Royaume na kozo ndo na yâ fini ti e mveni laso!​—Matthieu 6:33.

8. Mabe ti Abram asala ngangu wa na ndo azo ti sewa ti lo so ayeke na da oko na lo, na ye nyen aChrétien alingbi ti manda na lege so?

⁸ Ti azo ti sewa ti Abram so ayeke na yâ da oko na lo, ye ni aduti tongana nyen? Biani, mabe ti Abram nga ye so lo hinga na bê ti lo asala kota ngangu mingi na ndo ala, teti a pusu wali ti lo, Saraï, nga na molenge ti ita ti Abram, Lot, so aglisa ababâ na mama ti lo kue awe, ti sala ye alingbi na hiringo ndo ti Nzapa, na ti zia Our. Nahor, ita ti Abram ti koli na ambeni zo na popo ti ahale ti lo azia Our na ague na Harân, kâ ala voro Jéhovah. (Genèse 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Na même babâ ti Abram, Térah, ayeda ti gue na molenge ti lo! Nda ni la si Bible atene so a yeke lo si, tongana mokonzi ti sewa, amu sewa ni ti gue na Canaan. (Genèse 11:31) E nga kue e lingbi ti wara mbeni ye ti nzoni tongana e fa tene na kode na asewa ti e?

9. Aye wa a hunda na Abram ti leke teti tambela ti lo, na ngbanga ti nyen ye so alingbi ti hunda lo ti gbanzi ye na tele?

⁹ Kozoni ti gue na yongoro tambela ti lo, Abram ayeke na aye mingi ti salango ni. A lingbi lo kä ndo ti lo na akungba ti lo, na lo vo a-tente, achameau, kobe, na aye so lo yeke na bezoin ni. Abram awara peut-être nzoni ngele pepe teti akungba ti lo na lekengo tele na loro tongaso, me lo yeke na ngia mingi ti mä yanga ti Jéhovah. A duti la ni kota lango mingi tongana a hunzi alekengo tele ni kue, na Abram na azo kue so ague na lo aluti na gigi ti gbagba ti Our, ndulu ti gue na tambela! Na mungo tele ti Ngu ti Euphrate, bungbi ti azo ni atambela ti gue na mbage ti banga-do. Na peko ti ayenga mingi ti tambela, so amu akilomètre ndulu na 1 000, ala si na Harân, mbeni gbata na mbage ti banga ti Mésopotamie, mbeni ndo so fani mingi, molongo ti azo so ague na yongoro tambela ayeke luti dä.

10, 11. (a) Ngbanga ti nyen peut-être Abram angbâ na Harân teti mbeni ngoi? (b) Tene wa ti kpengba zo a lingbi ti mu na aChrétien so abata ababâ na mama ti ala so aga mbakoro?

¹⁰ Abram asala kodoro na Harân, na lo sala tongaso peut-être teti babâ ti lo, Térah, so aga mbakoro awe. (Lévitique 19:32) Legeoko nga, aChrétien mingi laso ayeke na matabisi ti bata ababâ na mama ti ala so aga mbakoro awe wala so kobela asala ala, na ambeni même agbian aye na yâ fini ti ala ti sala ni. Tongana a hunda ni, a lingbi ti dë bê ti mara ti azo tongaso so asadaka ti ala ti ndoye “ayeke nzoni na lê ti Nzapa.”​—1 Timothée 5:4, NW.

¹¹ Angoi ahon. “Lâ ti Térach ayeke ngu ngbangbo use na ndo ni oku. Na Térach akui na Haran.” Biani, kuâ ti babâ ti lo amu vundu mingi na Abram, me tongana ngoi ti mua ni ahon awe, fade fade lo londo ti gue. “Ngu ti Abram ayeke bale mbasambala na ndo ni oku tongana lo zia Harân. Abram akamata wali ti lo Saraï, na Lot, molenge ti ita ti lo, na ye ti ala kue so ala bungbi awe, na azo so ala wara na Haran; ala londo ti gue na sese ti Canaan; na ala si na sese ti Canaan.”​—Genèse 11:32; 12:4, 5.

12. Ye nyen Abram asala na ngoi so lo de na Harân?

¹² A yeke nzoni ti ba so tongana lo de na Harân, Abram ‘abungbi aye ti mosoro.’ Atä so lo zia aye ti mosoro tongana lo zia Our ti hon, Abram alondo na Harân ti hon tongana mbeni zo ti mosoro. Biani, ye so aga na lege ti deba nzoni ti Nzapa. (Zo-ti-fa-tene 5:18 [5:19, NW]) Atä so Nzapa aze pepe mosoro na azo ti lo kue laso, lo duti be-ta-zo na zendo ti lo ti bata ala so “azia da, wala aita-koli, wala aita-wali” teti Royaume. (Marc 10:29, 30) Abram nga ‘awara azo,’ so ti tene, awakua mingi. Targum ti Jérusalem na Paraphrase ti yanga ti Chaldée atene so Abram ‘asala si azo aga aproselyte wala ayeda na tene ti mabe ti lo.’ (Genèse 18:19) Mabe ti mo ayeke pusu mo ti sala tene na azo na tele ti da ti mo, azo ti ndokua ti mo, wala akamarade ti mo ti ekole? Ahon ti ngbâ na kodoro ni na ti glisa mungo yanga ti Nzapa, Abram asala kusala nzoni na ngoi so lo sala kodoro na Harân. Me fadeso, ngoi ti lo na kodoro so asi na nda ni awe. “Tongaso, Abram ague legeoko tongana ti so Jéhovah atene na lo.”​—Genèse 12:4, NW.

Fango Ngu ti Euphrate

13. Lawa si Abram afâ Ngu ti Euphrate, na kota nda ti ye so ayeke nyen?

¹³ A lingbi Abram akiri ague na tambela. Lo nga na azo so ague legeoko na lo, na tambela, ala zia Harân na peko ti ala, na ala tambela ti gue na mbage ti do, ala sala akilomètre ndulu na 90. Peut-être Abram aluti la ni na mbeni ndo na mbengu ti Euphrate so aba ndo lê na lê na Karkémish, kota place ti kango ye ti giriri. Ndo so ayeke la ni kota ndo so azo ti guengo na ayongoro tambela ayeke fâ ka Ngu dä.b Na lango wa Abram na azo so ague na yongoro tambela legeoko na lo afâ Ngu ni? Bible afa so a si angu 430 kozoni na sigingo ti aJuif na Egypte na lango 14 ti nze ti Nisan ngu 1513 K.N.E. Exode 12:41 atene: “Tongana ngu ngbangbo osio na ndo ni bale ota alingbi awe, même na tâ lâ ni so, azo mingi mingi kue ti L’Eternel asigigi na sese ti Egypte.” Tongaso, biani, mbele so Nzapa ate na Abram ato nda ti sala kusala na lango 14 ti nze ti Nisan, ngu 1943 K.N.E., tongana Abram amä yanga ti Nzapa na afâ Ngu ti Euphrate.

14. (a) Ye nyen Abram alingbi la ni ti ba na lê ti lo ti mabe? (b) Na lege wa azo ti Nzapa laso ayeke na matabisi mingi ahon ti Abram?

¹⁴ Abram azia na peko ti lo mbeni gbata ti mosoro mingi. Ye oko, lo lingbi fadeso ti zia lê ti lo na ndo “kodoro so ayeke na gere ni,” mbeni yanga-ti-komande ti mbilimbili so ayeke komande na ndo azo kue. (aHébreu 11:10) Biani, gi na kete hingango ye so lo yeke na ni, Abram ato nda ti gbu nda ti ambeni kota mbage ti ye so Nzapa aleke ti sala ti ton azo so ayeke gue na kuâ. Laso, e yeke na matabisi ti gbu nda ti ye mingi ahon ye so Abram ahinga la ni na ndo aye so Nzapa aleke ti sala. (aProverbe 4:18) “Kodoro” ni, wala ngorogbia ti Royaume so Abram azia bê dä aga tâ ye awe, na a to nda ti sala kusala na yayu awe ngbele ye na ngu 1914. Tongaso, a yeke nzoni pepe ti fa na gigi akusala ti mabe nga ziango bê na Jéhovah?

Lo To Nda ti Sala Kodoro na Sese ti Zendo

15, 16. (a) Ngbanga ti nyen a hunda na Abram ti duti na bê so akpengba si lo leke mbeni balaga na Jéhovah? (b) Tongana nyen aChrétien laso a lingbi ti wara kpengba bê tongana Abram?

¹⁵ Genèse 12:5, 6 atene na e: “Na ala si na sese ti Canaan. Abram ahon na sese so juska na ndo ti Sichem, juska lo si na keke ti chêne ti Moré.” Sichem ayo la ni na Jérusalem akilomètre 50 na mbage ti banga, na a yeke na yâ ti mbeni popo-hoto so le-kobe ayeke sigigi dä mingi, na so a fa pekoni tongana “paradis ti sese ti nzoni-kue.” Atä so kue, “azo ti Canaan ayeke na sese ni na lâ ni kâ.” Teti so azo ti Canaan ayeke na sioni tambela mingi, a hunda na Abram ti sala kue ti bata sewa ti lo na gbele sioni salango ngangu ti ala.​—Exode 34:11-16.

¹⁶ Ti fani use, “L’Eternel [“Jéhovah,” NW] asi na Abram, Lo tene, Fade Mbi mu sese ni so na ahale ti mo.” So tâ ye ti dongo bê! Biani, a hunda na Abram ti duti na mabe ti wara ngia na yâ mbeni ye so gi hale ti lo si ayeke wara ande ngia na yâ gango tâ tene ni. Atä so kue, na kiringo tene, Abram ‘asala balaga kâ teti Jéhovah, Lo so asi na lo.’ (Genèse 12:7) Mbeni wagingo nda ti ye na yâ Bible atene: “Lekengo mbeni balaga na sese ni ayeke biani mbeni kota lege ti fa so sese ni aga ti lo, na lege ti mbeni droit so fango mabe ti lo na gigi amu ngangu na ni.” Lekengo mara ti balaga tongaso ayeke nga la ni mbeni fä ti salango ye na mbito pepe. Kite ayeke pepe so balaga ni ayeke mara ti balaga so, na pekoni, a hunda ni na yâ mbele ti Ndia, so a sala na asenge tênë (so aleke tele ni na dö pepe). (Exode 20:24, 25) A yeke duti nde mingi na abalaga so azo ti Canaan asala na kusala. Na lege so, Abram afa tele ti lo na gbele azo na mbito oko pepe so lo yeke mbeni wavorongo tâ Nzapa, Jéhovah, na lo zia tele ti lo na gbele sioni bango ndo na peut-être sioni ye so a lingbi ti sala na lo. Ka ti e a yeke tongana nyen laso? A yeke ba so ambeni zo na popo ti e, mbilimbili apendere, akpe ti fa na azo so angoro ala wala akamarade ti ala ti ekole so ala yeke voro Jéhovah? Zia si nzoni tapande ti Abram akpengba e kue ti pika kate teti so e yeke awakua ti Jéhovah!

17. Tongana nyen Abram afa so lo yeke mbeni wafango tene ti iri ti Nzapa, na ye so adabe ti aChrétien laso na ye wa?

¹⁷ Na ndo kue so Abram ague dä, lo zia vorongo ti Jéhovah lakue na kozo ndo. “Abram alondo kâ, lo gue na kodoro so ayeke na tele ti Béthel na mbage ti tö, na lo yä tente ti lo; Béthel ayeke na mbage ti do ti ndo so, na Aï ayeke na mbage ti tö. Lo sala balaga kâ teti L’Eternel na lo di iri ti L’Eternel.” (Genèse 12:8) Tene ti Hébreu “di iri” aye nga ti tene “sala tene ti (fa tene ti) iri ni.” Kite ayeke pepe so Abram, na bê so akpengba, asala tene ti iri ti Jéhovah na popo ti azo ti Canaan so angoro lo. (Genèse 14:22-24) Ye so adabe ti e na kungba ti e ti mu mbage mingi ahon na yâ “lengo ti yanga so asepela iri ti Lo” laso.​—aHébreu 13:15; aRomain 10:10.

18. Songo ti Abram na azo ti Canaan ayeke la ni tongana nyen?

¹⁸ Abram asala kodoro aninga pepe na ando so kue. “Na Abram alondo ti gue, lo tambela na lege so ague na sese ti Mbongo [“Negeb,” NW],” mbeni ndo so ahule kete, na mbage ti mbongo ti ahoto ti Juda. (Genèse 12:9) Na guengo lakue na li ni nga na fango tele ti lo tongana mbeni wavorongo Jéhovah na fini ndo kue so lo yeke gue dä, Abram na azo ti da ti lo ‘atene ala yeke awande na azo ti lege na sese so.’ (aHébreu 11:13) Na ngoi kue, ala kpe ti duti ndulu mingi ahon ndo ni na a-païen so angoro ala. Legeoko nga, a lingbi aChrétien laso aduti “ti sese so pepe.” (Jean 17:16) Atä e yeke na nzobe na nzoni salango ye na mbage ti azo so angoro e nga na akamarade ti e ti ndokua, e yeke bata tele ti e ti tï pepe na yâ salango ye so afa na gigi bibe ti sese so ague yongoro na Nzapa.​—aEphésien 2:2, 3.

19. (a) Ngbanga ti nyen dutingo na fini tongana azo so atambela yongoro na ndo nde nde aga na akpale na Abram na Saraï? (b) Ambeni kpale nde wa ayeke ku Abram?

¹⁹ Zia e glisa pepe so gbiango fini ti ala ti si na dutingo ti ngangu ti azo so atambela yongoro na ndo nde nde ayeke la ni ye ti ngangu mingi teti Abram nga na Saraï. Ala yeke te la ni alengo ti kundu ti anyama ti ala ahon ti te kobe so a vo na mbeni oko ti agala ti Our so gbâ ti apendere kobe ayeke dä; ala yeke lango la ni na yâ a-tente ahon ti duti na yâ mbeni da so aleke ni nzoni. (aHébreu 11:9) Fini ti Abram asi singo la ni na akusala nde nde; lo yeke na kusala mingi ti sala ti fa lege na akundu ti lo nga na awakua ti lo. Kite ayeke dä pepe so Saraï asala akusala so a yeke teti awali na yâ angobo ti salango ye ti ngoi ni: pikango yâ ti farini, salango mapa, pengo kamba ti laine, fungo bongo. (Genèse 18:6, 7; 2 aGbia 23:7; aProverbe 31:19; Ezéchiel 13:18) Ye oko, afini tara ayeke ku ala na peko. Na yâ ngoi kete, fade mbeni ye ayeke si na Abram na azo ti da ti lo, na ye so ayeke zia fini ti ala na yâ kpale! Fade mabe ti Abram ayeke duti ngangu mingi na gbele ni?

[Akete Tene na Gbe Ni]

Mo Bata Ni?

• Ngbanga ti nyen a hiri Abram “babâ ti azo kue so amä na bê”?

• Ngbanga ti nyen a hunda la ni mabe na Abram ti zia Our ti azo ti Chaldée?

• Tongana nyen Abram afa so lo zia vorongo ti Jéhovah na kozo ndo?

[Carte na lembeti 16]

(Ti ba tene ni mbilimbili, ba buku ni)

TAMBELA TI ABRAM

Our

Harân

Karkémish

CANAAN

Kota Ngu ti Ingo

[Lingu ti foto]

A luti na ndo ti mbeni carte so ayeke ti Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. na Survey of Israel

[Foto na lembeti 15]

A hunda mabe na Abram ti zia nzoni dutingo na lege ti mosoro so fini na Our amu ni

[Foto na lembeti 18]

Na dutingo na yâ a-tente, Abram na azo ti da ti lo ‘atene ala yeke awande na azo ti lege na sese so.’